Nederlandsch Museum. Vierde Reeks. Jaargang 1

(1891)– [tijdschrift] Nederlandsch Museum– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd



[pagina 65]
‘t Wilhelmus. Wat kan een godlijk troonrecht gelden? Oranje's godlijk recht was vrijheidsliefde en moed; 't Verbindt den naneef aan de helden, Gesproten uit des martlaars bloed. Prudens van Duysk, Nag. Gedichten, I, 166.
[pagina 66]

[pagina 67]
Wil - hel-mus van Nas - sou-we Ben ick van Duytschen bloet, Den Va-der-lant ghe - trou-we Blijf ick tot in den doot. Een Prin-se van O - tan-gien Ben ick vrij on-ver-veert, Den Co - ninck van His - paen-gien heb ick al - tijt ghe-eert.

[pagina 68]
Tekst. A. 1. Wilhelmus van Nassouwe Ben ick van Duytschen bloet, Den Vaderlant ghetrouwe Blijf ick tot inden doot. Een Prince van Oraengien Ben ick vrij onverveert, Den Coninck van Hispangien Heb ick altijt gheëert. 2. In Godes vrees te leven Heb ick altijt betracht, Daerom ben ick verdreven Om Landt, om Luyd ghebracht: Maer Godt sal my regeren Als een goed Instrument, Dat ick sal wederkeeren, In mijnen Regiment. 3. Lijdt u, mijn Ondersaten, Die oprecht zijn van aert, Godt zal u niet verlaten, Al zijt ghy nu beswaert: Die vroom begheert te leven, Bidt Godt nacht ende dach, Dat hy my cracht wil gheven, Dat ick u helpen mach. 4. Lijf en goet al te samen Heb ick u niet verschoont, Mijn Broeders hooch van Namen Hebbent u oock vertoont: Graef Adolff is ghebleven In Vrieslandt, inden Slach. Sijn Siel int eewich Leven Verwacht den Jongsten dach. 5. Edel en Hooch gheboren Van Keyserlicken Stam, Een Vorst des Rijcks vercoren, Als een vroom Christen Man, Voor Godes Woort ghepreesen Hebt ick vrij onversaecht, Als een Helt sonder vreesen Mijn Edel bloet ghewaecht. 6. Mijn schilt ende betrouwen Sijt ghy, O Godt mijn Heer, Op u soo wil ick bouwen Verlaet my nemmermeer: Dat ick doch vroom mach blijven, U dienaer taller stondt, Die Tyranny verdrijven, Die my mijn hert doorwondt. 7. Van al die my beswaren End mijn Vervolghers zijn, Mijn Godt wilt doch bewaren Den trouwen dienaer dijn: Dat sy my niet verrasschen In haren boosen moet, Haer handen niet en wasschen In mijn onschuldich bloet. 8. Als David moeste vluchten Voor Saul den Tyran, Soo heb ick moeten such ten Met menich Edelman: Maer Godt heeft hem verheven, Verlost wt alder noot, Een Coninckrijck ghegheven In Israel seer groot.
[pagina 69]
9. Na tsuer sal ick ontfanghen Van Godt mijn Heer dat soet; Daer na so doet verlanghen Mijn Vorstelick ghemoet: Dat is dat ick mach sterven Met eeren in dat Velt, Een eeuwich Rijck verwervend Alk een ghetrouwe Helt. 10. Niet doet my meer erbarmen In mijnen wederspoet, Dan datmen siet verarmen Des Conincks Landen goet, Dat u de Spaengiaerts crencken, O Edel Neerlandt soet: Als ick daer aen ghedencke, Mijn Edel hert dat bloet. 11. Als een Prins op gheseten Met mijner Heyres cracht, Vanden Tyran vermeren Heb ick den Slach verwacht, Die by Maestricht begraven, Bevreesde mijn ghewelt; Mijn Ruyters sachmen draven Seer moedich door dat Velt. 12. Soo het den wil des Hoeren Op die tijt had gheweest, Had ick gheern willen keeren Van u dit swaer tempeest: Maer de Heer van hier boven, Die alle dinck regeert, Die men altijt moet loven, En heeftet niet begheert. 13. Seer Prinslick was ghedreven Mijn Princelick ghemoet, Stantvastich is gebleven Mijn hert in teghenspoet, Den Heer heb ick ghebeden Van mijnes herten gront, Dat hij mijn saeck wil reden, Mijn onschult doen bekant. 14. Oorlof, mijn arme Schapen. Die zijt in grooten noot, U Herder zal niet slapen Al zijt ghy nu verstroyt: Tot Godt wilt u begheven; Sijn heylsaem Woort neemt aen, Als vrome Christen leven, Tsal hier haest zijn ghedaen. 15. Voor Godt wil ick belijden End zijner grooter Macht Dat ick tot gheenen tijden Den Coninck heb veracht: Dan dat ick Godt den Heere, Der hoochster Maiesteyt, Heb moeten obedieren, Inder gherechticheyt.

[pagina 70]
B. 1. Wilhelmus von Nassawe Bin ich von teutschem blut, Dem vaterland getrawe, Bleib ich bis in den todt, Ein printze von Uranien Bin ich frey unerfehrt, Den könig von Hispanien Hab ich allzeit geehrt. 2. In Gottes forcht zu leben, Hab ich alzeit betracht, Darumb bin ich vertrieben, Umb land und leut gebracht, Aber Got sol mich regieren, Als ein gut instrument, Das ich mag widerkehren Wol in mein regiment. 3. Leid euch, mein untersassen, Die auffrecht sein von art, Gott wird euch nicht verlassen, All seit jhr nun beschwert, Wer from begert zu leben, Der bitt gott nacht und tag, Das er mir kraft wöll geben, Das ich euch helffen mag. 4. Leib und gut als zusammen, Habe ich nit gespart, Mein brüder hoch mit namen, Haben euch auch verwart, Graf Adolff ist geblieben In Friesland in der schlacht, Sein seel im ewigen leben, Erwardt den jüngsten tag. 5. Edel und hochgeboren, Von keyserlichem stamm, Ein fürst des reichs erkoren, Als ein from christenman, Für Gottes wort geprisen, hab ich frey unverzagt, Als ein held sonder fochten (sic), Mein edel blut gewagt. 6. Mein schild und mein vertrawen, Bistu o Gott mein herr, Auff dich so wil ich bawen, Verlas mich nimmer mehr, Das ich doch from mag bleiben, Dir dienen zu aller stund, Die tyranney vertreiben, Die mir mein hertz durchwund. 7. Von alien die mich beschweren, Und mein verfolger sein, Mein Gott wölst doch bewaren, Den trewen diener dein, Das sie mich nit verraschen, In jhrem bösen mut, Jr hende nit thun waschen In meim unschüldigen blut. 8. Als David muste fliehen, Vor Saulo dem tyrann, So hab ich müssen weichen, Mit manchem edelman, Aber Gott thet jhn erheben, Erlösen aus aller not, Ein königreich gegeben, In Israel sehr gros.
[pagina 71]
9. Noch sawr werd ich empfangen, Von Gott meim herren das süfz, Darnach so thut verlangen, Mein fürstelich gemüt, Das ich doch möge sterben, Mit ehren in dem feld, Ein ewigs reich erwerben, Als ein ein (sic) getrewer heldt. 10. Nichtis thut mich mehr erbarmen, In meinem widersput, Denn das man sieht verarmen, Des königs landen gut, Das euch die Spanier krencken, O edel Niderland gut, Wenn ich daran gedencken, Mein edel hertz das blut. 11. Als ein printz auffgesessen, Mit meiner heereskrafft, Wol von dem feind vermessen, Hab ich die schlacht verwacht, Der bey Mastrich lag vergraben, Beförchtet mein gewalt, Mein reuter sach man traben, Sehr mutig durch das feld. 12. So es der wil des herren, Auff die zeit wer gewest, Het ich gern wöllen kehren, Von euch dis schwere tempest, Aber der herr dort oben, Der alle ding regiert, Den man alzeit mus loben, Der hat es nit begert. 13. Sehr christlich war getrieben, Mein fürstelich gemüt, Standhafftig ist geblieben, Mein hertz in widerspüt, Den herrn hab ich gebeten, Aus meines hertzen grundt, Das er mein sach wöll richten, Mein unschuld machen kundt. 14. Urlaub mein armen schaffen, Die sein in grosser not, Ewer hirt der sol nit schlaffen, Und seid jhr nun verstrewt, Zu Gott wölt euch begeben, Sein heilsam wort nempt an, Als fromme christen leben, Sol hie bald sein gethan. 15. Vor Gott wil ich bekennen, Und seiner grossen macht, Das ich zu keinen zeitenGa naar voetnoot(1), Den. könig hab veracht, Den das ich Gott den herren, Der höchsten maiestet, Hab müssen obedieren. In der gerechtigkeit. Tekst A. Een nieu Geusen Lieden Boecxken enz., 1581, bl. 24, oudste opgave en in talrijke andere uitgaven der Geuzen-Liedboeken. Als de nauwkeurigste druk uit de uitgave van 1581 overgenomen bij M^r J. Scheltema,
[pagina 72]
Geschied- en Letterkundig Mengelm., Utrecht, 1829, III, st. III, bl. 176, en bij J.H. Scheltema, Ndl. Ldr. uit vroegeren tijd, Leiden, 1885, bl. 1; - Opschrift: ‘Een nieu Christelick Liedt gemaect ter eeren des Doorluchtigstē Heerē, Heere Wilhelm Prince van Oraengien, Grave van Nassau, Patris Patriae, mynē G. Forsten en Heerē. Waer van deeerste Capitael letteren van elck veers, syner F.G. name metbrengē. Na de wijse van: ‘Chartres.’ - Andere uitgaven hebben: ‘Charles.’ - Zelfde tekst, buiten enkele varianten in de spelling, bij Willems, Oude Vlaemsche Ldr., n^r 33, bl. 72, getrokken uit het Hs. van den dichter Willem de Gortter (geb. te Mechelen 1585), beschreven bij Willems, Belgisch Museum, 1^sten jaarg. 1837, bl. 370-380, waar W. over W. de G. handelende, zegt: ‘De bundel zijner werken bestaende uit refereinen, sonnetten, balladen, jaerschriften, retrograden en liedekens makende te samen 115 bladen in-folio, bevindt zich ter bibliotheek van den Heer Van Hulthem, Cat. Mss. Nr. 199 (thans ter Brusselsche bibl. Nr. 15662)... De meeste stukken van dien bundel zijn geschreven tusschen de jaren 1603-1618, blijkens de dagteekening onder verscheidene geplaetst.... de dichter vertoont zich, door al zyne voortbrengsels, als eenen grooten Orangist van dien tijd. Vele van zyne sonnetten en balladen zyn opgesteld tot lof van prins Willem, van Maurits en van Marnix van Sint-Aldegonde en men vindt ook in zyn handschrift het Wilhelmuslied van laetst gemelden, by hetwelk De Gortter schreef: ‘1568 ghecomponeert ende ghemaeckt door jonckheer Philips van Marnix, heere van Sinte-Aldegonde, excellent poëet.’ ‘Daer men, nog onlangs, in Holland over den vervaerdiger van dit lied getwist heeft, zoo acht ik eene zoodanige verklaring van De Gortter, nog een tydgenoot diens beroemden burgemeesters van Antwerpen, van geen klein gewicht in deze zaek.’ De door Willems bedoelde twist ontstond tusschen de
[pagina 73]
schrijvers van de navolgende werken: Over het Volkslied Wilhelmus v. N., door R.H, Van Someren, met eene Bijdrage door M^r P.A. Brugmans, Utrecht, 1834, en: Gedachten over het oude volkslied Wilhelmus van N. enz. door G.D.J. Schotel, Leyden, 1834. In eene bijdrage verschenen in den Navorscher, 3^en jaarg. Amst. 1853, bl. 338, zegt D. Buddingh te recht, dat men in die twee werken alles vindt wat men omtrent den vervaardiger van het Wilhelmus verlangt te vernemen. Wij laten hier in het kort de beweegredenen kennen, door elkeen dier schrijvers ten voordeele hunner meening in het midden gebracht. Van Someren wil ‘niet Marnix maar veeleer Coornhert’ als dichter van het W. verklaren. De bewijsgronden, die de schrijver voor zijn gevoelen meent te hebben, zijn: ‘1^o uitwendige, 2^o inwendige.’ ‘1^o Brandt, Hist. der Reformatie, I, 535, steunende op een dagregister van J. Uytenbogaert (1557-1644), zegt: ‘Dirk Volkertz. Coornhert (1522-1590) uit zijne ballingschap in 't vaderland gekeerd (1572) en secretaris der Staeten van Holland geworden (die omtrent dezen tijd het lekende lied Wilhelmus van Nassouwen heeft gedicht) kreeg te dezer tijd last, enz.’ Die bijzonderheid had Uytenbogaert vernomen ‘uit den eigen mond van zijnen vriend Hugo de Groot’ (1583-1645), die ze, op zijne beurt, van ‘geloofwaardige mannen,’ als zijn eigen vader Johan de Groot (1554-1640) kon vernomen hebben, zooveel te meer daar deze laatste Coornhert, te Delft, moet gekend hebben. Immers, volgens Kok, Vaderl. Woordenb., 10^de D., was Coornhert in 1588 te Delft woonachtigGa naar voetnoot(1).
[pagina 74]
‘De tijdsaanwijzing bij Valerius, Neder-lantsche Gedenck-clanck, Haerlem, 1626: ‘In deze tydt (1572) heeft men gesongen dit volgende liedeken (het Wilhelmus) t welcke groote vrucht onder veleluyden schafte...’ pleit nog nader voor Coornhert, die van 1569 tot 1572, als 's Prinsen bijzondere vertrouweling (intimus amicus), door hem gebruikt werd tot het opstellen van allerlei geschriften ten nutte der goede zaak... - ‘Het W. biedt den juisten weerklank aan van Coornhert's schriften en wel inzonderheid van zekere ‘Waerschouwinge aan de Inghezetenen van dese Landen,’ onder den titel: Pro Lege, Rege et Grege. ‘2^o Marnix in zijn Psalmboek en wijders overal, volgens de gewoonte van zijne school en zijnen tijd, gebruikt den du, wat Coornhert vermijdt; Marnix spelt voir en doir, Coornhert schrijft voor en door. Nu toetse men aan dezen bij beide auteuren verschillenden speltrant, alsmede aan hunne onderscheidene wijze van afkorten en insmelten der woorden het Wilhelmuslied, zoo als het in de oudst bekende drukken voorkomt, en men zal bevinden, dat terwijl er niets voor Marnix pleit, alles aan Coornhert doet denken. - ‘Eenige bastaardwoorden die in het W. voorkomen doen zich ook in de eerste uitgaven van Coornhert voor. - Wel is waar is het lied niet te vinden bij de overige gedichten en liedekens van Coornhert, en pleit dezelfde reden ook tegen Marnix, maar Coornherts verzamelde werken werden ‘eerst veertig jaren na zijnen dood, Uitgegeven bij J.A. Colom, te Amsterdam, 1630.’ P.A. Brugmans, in zijne ‘Bijdrage’, die op de studie van Van Someren volgt, werpt daartegen op:
[pagina 75]
a) Dat het lied ‘Ras, seventhien provincen’ tijdens 's Prinsen tweeden optocht (1572) op de wijs van het W. gezongen werd, dat dit laatste dus bekend was vóór Coornherts terugkeer in het vaderland, dat deze het diensvolgens gedurende zijne ballingschap zoude gedicht en ‘herwaarts’ gezonden hebben, waarvan echter niets bewezen is. b) Dat andere dichters dan Coornhert en Marnix kunnen als schrijvers van het W. aangezien worden; van vele andere liederen, zooals het ‘Maximilianus de Bossu’ en het ‘Ras, seventhien provincen’ kent men de dichters niet. Schotel is van meening ‘dat niet Coornhert, maar wel Aldegonde de dichter’ van het W. is; en wel om de volgende redenen: ‘1^o Het oude volksgezang, Wilhelmus van Nassouwen, is een Troost- en afscheidslied. - Hoe meer ik in den geest van dit lied dring en den toestand van ons Vaderland in die dagen in oogenschouw neem, hoe waarschijnlijker het mij voorkomt, dat hetzelve bij of even na het vertrek van den Prins naar Frankrijk en Duitschland moet vervaardigd zijn geworden. Ik kan mij geen geschikter oogenblik voorstellen tot het uitgeven van dit hartelijk en godsdienstig gezang, waarin de Prins niet slechts van zijne Landgenooten afscheid (oorlof) neemt, maar hen op God wijst, die alleen uitkomst geven kan, dan juist in die laatste noodlottige maanden van het jaar 1568, of het begin van 1569, wanneer door het vertrek van Oranje, op wien aller oog, aller hoop, gevestigd was, de gemoederen bijna tot vertwijfeling gebracht waren, en alleen door de godsdienst nog konden opgebeurd worden. ‘De geleerde Jacobus Scheltema is ook van dit gevoelen, in zijn Geschied- en Letterk, Mengelw. (t.a.p.)... En niet weinig word ik in mijne gedachten versterkt door het opschrift boven het lied in de Geuze-liedeboeken: ‘Corts na dat Graef Lodewijk van Groeningen opgebrokē ende van Jemminghen verdreven was (1568), is de Prince
[pagina 76]
van Orangien na de Mase ghetogen. Ende volcht een nieu Christelick Liedt, gemaeckt ter eeren des Doorluchtigstē Heerē,’ enz. - ‘Eer Brandt het lied toeschreef aan Coornhert, werd het door Jacob Verheiden, in zijn werk vooreerst uitgegeven in het Latijn, te 's Hage in 1602 en het volgend jaar in dezelfde stad in het Nederlandsch en getiteld ‘Afbeeldingen van sommighe in Godts woort ervarene Mannen, die bestreden hebben den Roomschen Antichrist’ enz., bl. 145, toegekend aan Marnix. ‘Men acht ook dat van desen man (Aldegonde), dat Liedeken eertijts gesongen ter eere van den Prince Guilielmus van Nassouwen, sy ghemaeckt ende uytghegeven, als den Hertoghe van Alba de Nederlanden was onderdruckende.’ - ‘Verheiden was een tijdgenoot van Aldegonde, heeft niet alleen eene levensbeschrijving van hem gegeven, maar ook verscheidene lofdichten op hem vervaardigd. - ‘Toen Coornhert den 29 Oct. 1590 stierf was Hugo de Groot, die den 10 April 1583 geb. werd, een kind van zeven jaar oud. De Groot kan van zijn vader vernomen hebben dat Coornhert de schrijver van het W. was, daar Coornhert in 1578 (sic)Ga naar voetnoot(1) een jaar lang te Delft woonde, maar dit zeggen zal niet meer gezag hebben dan de opgave van Verheiden, die het van zijn broeder Willem, of van Aldegonde zelf kan vernomen hebben. - ‘Brandt zegt, t.a.p., D.I. bl. 842, 843: ‘Aldegonde, seer bemind en hooggeacht van Prins Willem, die door hem steden en volken regeerde.’ Dat Coornhert na zijne eerste ballingschap een bijzondere gunsteling van Oranje werd, is onbetwistbaar, maar dat hij, gelijk Aldegonde een intimus amicus, een boezemvriend van denzelven, en wel vóor zijne ballingschap geweest zou zijn, kan ik derhalve niet aannemen.
[pagina 77]
- ‘Wij zien Oranje en Aldegonde een en dezelfde zaak behartigen; door dezelfde zucht gedreven om Nederlands godsdienstige en burgerlijke vrijheid te vestigen; gelijksoortige rampen ondervinden; op een en denzelfden tijd gedagvaard (1567), veroordeeld en het land verlaten. Ook in hunne ballingschap stonden zij elkander met raad en daad bij en toonden door hunne vrienschappelijke briefwisseling hoe zeer zij elkander behoefden, om aan dat groote werk, Nederlands verlossing, met goed gevolg te kunnen arbeiden. ‘Bij eene nauwkeurige en aandachtige lezing van het Wilhelmus zullen wij opmerken, dat de dichter er van bijzonder met de godsdienstige en staatkundige gevoelens van den Prins vertrouwd, ja, meer dan een gewoon vriend, een boezemvriend van hem geweest moet zijn; en dat zulks Marnix geweest is, zal niemand betwijfelen, die de geschiedenis dezer rampzalige tijden gelezen heeft.’ ‘2^o Eerst in 1580 (Psalmen) heeft Marnix stelselmatig Du voor Gij, Dij voor U, Dijne voor Uwe gebruikt, in 1574 (Byencorf) en ook in 1569 volgde Aldegonde nog dikwijls de schrijfwijze, welke hij in 1580 afkeurde. ‘In Marnix’ Psalmboek uitg. 1591, lezen wij meestal oi voor oo, doch in den eersten druk, 1580, lezen wij altijd oo en nooit oi. ‘Aldegonde was een groot liefhebber van het gebruik der c, als in cracht, cruis, coninck, vercoren, waar Coornhert k zou gebruikt hebben.’ Maar Schotel wil deze opmerking voor eene betere geven, daar bij gebrek aan den eersten druk, denkelijk van het jaar 1568 of 1569, uit de spelling der woorden van het Wilhelmus, spelling die toen reeds vrij willekeurig was, de vervaardiger moeilijk opgemaakt kan worden. ‘De bastaardwoorden, welke men in het lied ontmoet, geven meer aanleiding om tot Aldegonde over te hellen, daar zij bij Coornhert in veel minder getal aangetroffen worden.
[pagina 78]
‘Opmerkelijk is het dat C. Boomgaert, de verzamelaar en uitgever van Coornherts werken (bij J.A. Colom, Amst. 1630) niet zou geweten hebben, dat Coornhert de vervaardiger van het geliefd volkslied was. Hadde hij dit slechts kunnen vermoeden, dan zou hij, indien hij het bij de Liedekens in het Eerste deel, wegens het aan de erfgenamen van Adriaen Valerius, uitgevers van den Gedenckclanck in 1626 gegevene privilegie, niet had mogen voegen, deze bijzonderheid zeker wel in het leven van Coornhert of in de Voorrede met een enkel woordje hebben aangestipt.’ - Men vindt verder in den Navorscher, t.a.p., opgesomd, grootendeels naar het werk van Schotel, de schrijvers die voor of tegen Marnix, voor of tegen Coornhert partij kozen. Onder de aanhangers of voorstanders van Marnix telt men: Jacobus Verheiden, Melchior Adam (1620), P. Bayle (1692), Adriaan Pars (1701), Joannes van Spaan (1766), S.H. van Idsinga, G. Suikers, Joannes Prins, J. Spex, M^r Gale Isaac Gales, Prof. L.G. Visscher (1820), J.F. Willems, M^r Jacobus Scheltema, P.G. Witsen Geysbeek, H. Collot d'Escury, Prof. N.G. van Kampen, John Bowring, E. Munch, M^r P.S. Schuil, D^r Heinrich Hoffmann v. Fallersleben, en D^r G.D.J. Schotel, Prof. U.G. Lauts, Broes, D^r J. Van Vloten, M^r J. van Lennep, W.J. Hofdijk. Onder de voorstanders van Coornhert behooren, behalve Hugo de Groot, als zegsman, Uytenbogaert, Gerard Brandt (1666), een zich noemende Modestinus Philaletes, H. van Alphen (1766), Jan Wagenaar (1767), J. Kok, J.A. de Chalmot en R.H. Van Someren. Als onzijdig in dit letterkundig geschil mag men beschouwen: Franciscus Riderus (1661), S. van Leeuwen, de Hoogleeraren G. Te Water en M. Siegenbeek, M^r J.C.W. Le Jeune en M^r P.A. Brugmans. Verder worden nog vermeld: E. Munch in eene zijner Aletheia's (Gravenh. bij Hartmann) eene aankondiging van
[pagina 79]
dit werk in de Amsterdammer Ephemeride, Tijdsch. voor Nedl. Letterk., Amst. bij Vander Vinne, 1835, en zijn eigen opstel in den Almanak voor Blijgeestigen (Amst. 1833). Bij de door Buddingh aangehaalde schrijvers kan men nog voegen: D^r P. Fredericq, Marnix en zijne Nederl. Geschriften, Gent 1881; D^r J. ten Brink, Drie Volksliederen, Leiden, z.j., D^r G. Kalff, Gesch. der Ndl. Letterk. in de 16^e eeuw, Leiden 1889, II, 123, 272, 292. Thans is men het eens, zooals D^r P. Fredericq, t.a.p, bl. 52, aant., zegt, om het Wilhelmus aan Marnix toe te schrijven. - Tekst B.J. Bergmann, Das Ambraser Lb. vom Jahre 1582, Stuttgart, 1845, N^r 146, bl. 187, Duitsche tekst, ‘Ein schön Lied, zun ehren gemacht dem Prinzen von Uranien. Im Thon wie der Graff zu Rom.’ - Fransche vertaling van den Nederlandschen tekst, bij Jurien de La Gravière, Les Gueux de mer, Revue des deux mondes, 1891, CVIII, bl. 114-116, die, zooals we verder zullen zien, op zeer zwakken grond de melodie houdt voor ‘l'air qui accompagna jadis l'hymne de Charles-Quint’ en die van ons lied getuigt: ‘Un peuple à qui on peut tenir un pareil langage est dans un état d'âme, qui défie à l'avance toutes les tyrannies.’
Melodie. A.
[pagina 80]
Wil - hel-mus van Nas - sou - we Ben ick van duitschen bloet. } Een prin-ce van O - rangien, Ben ick vrij on-ver - veert, } Den co-ning van Hispaengien Heb ick al - tijt ghe - eert. Den va - der-land ghe - trou - we Blijf ick tot in den doet, } Een prin-ce van O - rangien, Ben ick vrij on-ver - veert, } Den co-ning van Hispaengien Heb ick al - tijt ghe - eert.
B. Wil - hel-mus von Nas - sau - e Bin ick von Deutschem Blut, } Ein prin - ze von O - ra - ni - en Bin ick frei un - ver - fehrt, } Den Kë-nig von Hi - spa-ni - en Hab ich all - zeit ge - ehrt. Dem Va - ter - land ge - treu - e Bleib ich bis in den Tod. } Ein prin - ze von O - ra - ni - en Bin ick frei un - ver - fehrt, } Den Kë-nig von Hi - spa-ni - en Hab ich all - zeit ge - ehrt.
C. Wil - hel - mus van Nas - sou - we, Ben ick van duyt - sche̅ bloet; } Een Prin - ce van O - ranjen } Ben ick vry on-ver-veert, } Den Co - ninck van His - span-jen Ick al - tijt hebb' ge - eert. Het Va - der - lant ge - trou-we, Blijf ick tot 's La̅ts be - hoet, } Een Prince van O ranjen } Ben ick vry on=ver-veert, } Den Co - ninck van His - span-jen Ick al - tijt hebb' ge - eert.
[pagina 81]

D.
E. Wil-hel-mus Graef der Graeven, Groot Hartoog hoog van stam, Ging eer-tijds boos-lijk dra - ven, En week van Go - des Lam. Een hae - ter van 't goed le - ven Was Hy, en van de Kerk, Hy dee' de Christ'nen beven, Hy dee' naeuw een goed werk.
[pagina 82]

F. Ghy Bee-mer-Ca - tho - lijc-ken, Verloeckt u al - le - gaer: } Siet hoe Sin - te Wal-fri - dus Om sijn Ge - loofGa naar voetnoot(1) en Deught, } Met sij - nen Soon Rad - fri-dus, Nu blinckt in 's Hemels vreugt. Wilt van 't ge-loof niet wij-ken Volght uw pa - tro - nen } Siet hoe Sin - te Wal-fri - dus Om sijn Ge - loof en Deught, } Met sij - nen Soon Rad - fri-dus, Nu blinckt in 's Hemels vreugt.
G. Frisch auf, zum fröh - li - chen Ja - gen! Frisch auf, in 's frei - e Feld! } Auf, beiden fro - hen stun-den, Mein Herz, er-mun - tre dich! } Die Nacht ist schon verschwunden, Und Phöbus zei - get sich. Es fängt schon an zu ta - gen, Das Waid-werk mir ge - fällt. } Auf, beiden fro - hen stun-den, Mein Herz, er-mun - tre dich! } Die Nacht ist schon verschwunden, Und PhöbusGa naar voetnoot(1) zei - get sich.
[pagina 83]

H. Mit lust vor we - nig Ta - gen, Eim Jä - ger kam im Sinn: } Ue - ber ein grü - ne Hei - de, Der Jä - ger wol - ge - mut } In sei - nem grü - nen Klei - de, Mit sei - nem Hündlein gut. Er wolt aus - rei - ten ja - gen, Wo er mocht kommen hin, } Ue - ber ein grü - ne Hei - de, Der Jä - ger wol - ge - mut } In sei - nem grü - nen Klei - de, Mit sei - nem Hündlein gut.

[pagina 84]
I. Dans ma - Fa - çon de fai - re, Je trou - ve ma su - re - té; D'u - ne Sa-gesse aus-té - re, Je ne fais point Va - ni - té: I - ris, et bon - ne Chè - re, U - ne fa - ci - le San - té Voi - la tout le Mis - tè - re, Qui méne à la Vo - lup - té.
J. Wil - hel - mus van Nas - sau-wen Was 't lied van 't voor - ge - slacht, } Nog zyn die zelf - de too-nen Ons Ne - der-lan-dren dier; } Wy hun ge - trou - we zo-nen, Wy zwaay-en hun ba - nier. Zy kon - den op hem bou-wen In rampspoeds don - kren nacht; } Nog zyn die zelf - de too-nen Ons Ne - der-lan-dren dier; } Wy hun ge - trou - we zo-nen, Wy zwaay-en hun ba - nier.
[pagina 85]
A. Böhme, Altd. Lb., Nr. 409a, bl. 511, naar een vliegend blad ‘Anno 1607’, der K. bibl. te Berlijn, vierstemmig getoonzet bij een politiek lied in den trant van het Wilhelmus, op den Hertog Julius van Braunschweig. Aus Braunschweigischem Stammen ich Heinrich Julius, Mein Ankunfft hab bekommen mein Feinden zu Verdrusz, Doch danck ick Gott von Hertzen der mich geschaffen hat, lasz ihnen Angst und Schmertzen und traw meim lieben Gott. B. Böhme, t.a.p., Nr. 410, bl. 511, naar M. Franck, Reuterliedlein, 1603, Nr. 24. Zooals B. doet opmerken is de melodie door bijvoegselen gansch verstoord. C. Valerius, Neder-lantsche Gedenck-clanck, 1626, bl. 46 ‘Stemme: Alst begint.’ De melodie wordt dan ook door Valerius, in de tafel, onder de ‘Nederlandsche stemmen’ gebracht, wat hoegenaamd niet bewijst, dat zij van Nederlandschen oorsprong is. Onder dezelfde rubriek komen bij V. andere wijzen voor, zooals: ‘Schoonste nimphe van het woud,’ - ‘Windeken daer het bosch van drilt’ waarvan de melodieën in Fransche liederboeken van 1576 en 1609 voorkomen. In den Nederl. Gedenck-clanck zelf vindt men bl. 234, bij de wijsaanduiding ‘Schoonste nimphe’ ook diegene van ‘Quand ce beau printemps je voy,’ aanvang van een lied van Ronsard. - De lezing volgens V., is uit-
[pagina 86]
gegeven bij D^r A. Loman, Oud. Ndl. Ldr. uit den Gedenckcl., Nr. 3, en door denzelfden, Twaalf Geuzeliedjes, Nr. 4. D. D^r J.P.N. Land, Het Luitboek van Thysius (begin der 17^e eeuw), N^r 60. Op 18^o eeuwsche lezingen steunende (Roger, Oude en nieuwe Hollantse Boeren Lillies en Contredansen; - Oboe-boekje, Hs. van de Maatsch. t.b.d. Toonk., - Diversche airtjes, Bibl. van dezelfde Maatsch.), is D^r Land van meening, dat het tweede deel der melodie, in lateren tijd, vervangen werd door een vervolg in de maat van het eerste. - Volgens de oudere lezing A, werd de melodie geheel en al in tweedeelige maat voorgedragen. Moet de Wilhelmus-melodie van het oude jachtlied, waarover hierna, afgeleid worden, dan heeft die wijs oorspronkelijk niet in C of ￠ geklonken, maar wel, van het begin tot het einde, in 3/8 Deze laatste meening is ook die van Böhme, t.a.p., Nr. 448, bl. 555. E. Den singende Zwaan (1^ste uitg. 1655, Antw.; men zie over de verschillende uitgaven W.P.H. Jansen, Tijdschr. voor N.N. Mzgesch. III, 179-184), 1728, Leyden, bl. 76, voor het lied ‘Wilhelmus graef der Graven’ (van ‘sinte Guillielmus, den Gestaelden Eremyt’), wijsaanduiding die dan op hare beurt, bl. 311, geldt voor het lied ‘Hoort watter is te Romen.’ Die twee liederen hebben nog daarenboven (zie mede bl. 240) voor stemaanduiding: ‘Un jour que ma cruelle; - Een seraphynsche tonge; - O God al van der minne; - Fortuyn helaes; pourquoy; - Het aertje van de wijnen.’ F. Evangelische Leeuwerck, Antw. 1682, II, 183, ‘Wijse: Wilielmus. Het viel een (hemels dauwe) etc.’ voor het lied ‘Ghy Beemer-Catholijcken.’ - Prof. Von der Hagen, Jenaïscher Litt. Zeitung, 1810, I, 284, drukte het eerst de meening uit - door Hoffmann v.F., Hor. Belg., II, 1^ste uitg. 1835, bl. 100, herhaald - dat de Wilhelmus-melodie een variante is van het Duitsche
[pagina 87]
jachtlied: ‘Auf, auf zum fröhlichen Jagen!’ Zie de lezing G. De mel. van dit laatste lied, dat gewoonlijk aanvangt ‘Frisch auf, zum fröhlichen Jagen!’ is volgens H.v. F., Unsere volksthümlichen Ldr., 1858, Nr. 362, bl. 57, het best weergegeven bij L. Erk und W. Irmer, Die Deutschen Volksldr., Leipzig, 1853, I, Nr. 46, bl. 47, waaraan wij die ontleenen. Dit lied werd gedicht door Gottf. Benj. Hancke, tijdens het St. Huibrechtsfeest te Kuckusbad, in het jaar 1724, enkomt voor in Hancke's Geistliche und Moralische Gedichte, 1 Th., 2 aufl, 1731, bl. 97-100. De melodie van dit stuk, lezen wij bij H.v.F., zou, volgens een tijdgenoot (wie ein zeitgenosse versichert), dezelfde zijn als de melodie van het Fransche lied: Pour aller à la chasse Faut être matineux. Van dit laatste zijn alleen de aanvangsregelen bekendGa naar voetnoot(1); doch Böhme, t.a.p., Nr, 411, bl. 513, heeft geen twijfel of de Wilhelmus-melodie stamt af van het oude Fransch jachtlied,zooveel te meer daar in het begin der 17^e eeuw (de Wilhelmusmel. is van de 16^e eeuw) alle jachtgebruiken, en dus ook alle jachtfanfares en melodieën, uit Frankrijk kwamen. Naar de meening van Böhme, t.a.p. Nr. 448, bl. 553, werd het 16^e-eeuwsche jachtlied: ‘Mit Lust vor weinig Tagen’ (‘Die newe Jagd’). op eene oorspronkelijk Fransche melodie (zie H) gezongen, en wel op de melodie te vinden bij Büsching und v.d. Haghen, Sammlung deutscher Volksldr., 1807, Nr. 74, voor Hancke's: ‘Auf, auf, zum fröhlichen Jagen!’ Die melodie, zegt B.,is in den grond
[pagina 88]
dezelfde als de melodie G en heeft daarenboven zulke trekken van gelijkenis met de Wilhemus-mel., dat het niet anders kan, of deze laatste stamt af van H. Die zienswijze schijnt ons zeer gegrond, want niet alleen stemmen de cadenzen in H overal met die van de Wilhelmsmel. overeen, maar beide melodieën hebben denzelfden vorm: Alleen in de laatste maten bestaat er een verschil, dat slechts tot doel kan hebben in de Wilhelmus-melodie de herhaling te vermijden van de vier eerste maten, die reeds tweemaal bij den aan vang gezongen worden. - Het inkorten van den rhythmus, op het einde van het 1^ste, 3^e, 5^e en 7^e vers in de Fransche melodie, waardoor, zooals B. zegt, des jagers haast en onrust op zulke gelukkige wijze zijn weergegeven, is dus ook in de Wilhelmus-melodie te bespeuren. Deze is wel degelijk van het eenvoudigere Fransche jachtlied afgeleid, en het is ons niet mogelijk D^r Loman, op Valerius, bl. 24, bij te stemmen, wanneer hij zegt, dat dit laatste zijne melodie aan het eerste kan ontleend hebben.
[pagina 89]
In de verzameling getiteld: Nouveau recueil de chansons choisies, à La Haye, chez P. Gosse et J. Neaulme, 1732, VI, 100, vindt men onder den titel ‘Fanfare,’ eene melodie (zie I) welke in den grond de meeste overeenkomst heeft met de Wilhelmus-melodie en die insgelijks pleit voor den Franschen oorsprong dezer laatste. - In de wijs van ‘Chartres’, volgens het Geuse Lb. van 1881, van ‘Charles’, volgens latere uitgaven, ziet Brugmans den naam van den eenen of anderen verdienstelijken dienaar des Prinsen, naar wien de melodie, welke waarschijnlijk als marsch diende, genoemd werd. In die aanduiding wil Schotel den aanvang zien van een lied, dat begon met de woorden ‘Chartres’ of ‘Charles,’ wellicht een bekend Vlaamsch liedje op Karel V. Vanouds werden, wel is waar, namen van personen en plaatsen aan melodieën gegeven, doch tot hiertoe is er aangaande bedoelde wijzen van ‘Chartres’ of ‘Charles,’ niets met zekerheid te bepalen. De bewering van Van Vloten, Nederl. Geschiedz., 1852, I, 365, als zoude onze melodie ontleend zijn aan een Duitsch lied van ‘Charles’ - zooals Keizer Karel zich teekende - is niet gegrond. Dit lied dat aanvangt: Jetzund so wollen wir singen Aus frischen freien Muth, en dat men vindt bij Von Liliencron, Die historischen Volksldr. der Deutschen, Nr. 421, had wel is waar denzelfden strophenbouw als het W., doch zooals D^r Loman, Twaalf Geuzeliedjes, 1872, Toelichting, N^o 4, doet opmerken, werden er vóor 1530 andere liederen, in dezelfde voetmaat, op Karel V gezongen; bij v. in 1519, toen Karel tot Roomsch Koning was gekozen (zie bij Von Libiencron, F^os 310 en 312). Een dier liederen, N^o 310, werd voorgedragen ‘im Veitenton’. Deze toon of wijs, die door
[pagina 90]
Böhme, t.a.p., N^o 394, werd teruggevonden, berust op eene gansch andere melodie, dan het W.; waarom zou men niet evenwel het ‘Jetzund so wollen wir singen’ gezongen hebben ‘im Veitenton’? Zonderling genoeg, de Duitsche tekst die van de Nederlanden in Duitschland drong, door middel van de Duitschers, welke in de legers van Oranje en van zijne broeders dienden, werd nochtans op eene andere wijs voorgedragen. Volgens het Ambraser Lb., N^o 146, bl. 187, werd de Duitsche tekst gezongen ‘Im thon wie der Graff zu Rom’. Deze 15^de eeuwsche mel. was ten onzent mede bekend en wordt nog aangehaald als wijs, in de Gentsehe liederverzameling gedrukt, in de eerste helft onzer eeuw, bij Van Paemel. ‘Dat het Wilhelmus opgang maakte’, schrijft D^r Kalff, Gesch. der Ndl. Letterk. in de 16^e eeuw, II, 124,’ is wel begrijpelijk. Wij vinden het dan ook gedurig gebruikt om de wijze van andere liederen aan te geven. Ik telde in verschillende liederboeken 20 liederen welke op deze wijze gezongen werden, maar lang niet alle verzamelingen doorzocht ik met dat doel. Zeker moet hier echter rekening worden gehouden met de fiere, oude melodie, welke aan de schetterende, opwekkende tonen der trompet doet denken.’ Zoo vindt men ook dikwijls onze wijs aangehaald in het Geuzen-liedboek. Zie uitg. van Lummel, bl. 114, 182, 203, 204, 230, 240, 251, 264, 284, 298, 359, 396, 451, 495, 516. Men vindt ze nog aangegeven voor het lied ‘Waeckt op, gy Nederlanden’ (Geusen Lb. 1588) te vinden bij Van Vloten, t.a.p. II, bl. 175;- In de Veelderh. Lied. uit den O. en N. Testam. 1599, bl. 111; - Sommighe schrift. liedekens 1599 bl. 127; ook in katholieke liederbundels zooals het Paradiis der Gheest. ureuchden, Antw. 1617, bl. 18, 19, 75, 233, 243, 245, 249; - bij Stalpert, Guide jaers feestdagen, Antw. 1635, bl. 236, 274, 543,
[pagina 91]
669, 711, 960, 1051; voor Vondel's Prince lied: ‘Frederick van Nassauwe II Ben ick van Hollandsch bloed’; - bij K. Van Mander, Gulden Harpe, 1627, bl. 22; - bij de Rederijkers, zooals in de Schadt kiste der Philosophen, Mechelen, 1621, bl. 67, 141; - bij Pers, Bellerophon, uitg. 1633, bl. 34, enz. Bäumker, Das hath. deutsche Kirchenlied, I, n^r 100, bl. 358-359, doet opmerken, dat in de ‘Tafel der Liedekens gaende op wereldtsche voysen’ van Het Paradys der Gheest en Kerch. lofsanghen, uitg. 1638 (1^ste uitg. Antw. 1621) de mel. van het volgende lied, die men ook terugvindt in het Prieel der Gheest. mel., Brugge, 1609, voor het geest. lied ‘Het viel eens hemels dauwe’ aangeduid wordt onder den titel Wilhelmus van N. O eeuwigh Godt Almach - tigh. en dat wij dus hier de melodie van het oude Geuzenlied hebben. Die meening schijnt ons niet gegrond. In eene andere uitg. van Het Paradys, Antw. 1665, die de voormelde tafel echter niet bevat, vindt men, bl. 4, het lied ‘O eeuwigh Godt Almachtig’ met de hierboven aangeduide melodie en het opschrift: ‘Op de wijse: Het viel een hemels douwe, etc. Ofte: Als het hier op noten begint.’ Er is hier geene spraak van het Wilhelmuslied. Dezelfde melodie komt ook voor in den Evangelische Leeuwerck, Antw. 1582, II, 61, met het opschrift: ‘Wij se: Hei viel een hemels douwe. Wilielmus van Nassouwe’ voor het lied ‘Germanus heyl'ge vader’; waaruit volgt, dat dit lied op twee wijzen, d.i. op twee verschillende melodieën kan gezongen worden, zooals nogmaals blijkt uit dezelfde verzameling II, 183, waar, zooals we reeds zagen, het lied van Stalpert ‘Ghij Beemer-Catholijc-
[pagina 92]
ken’ tot opschrift draagt: ‘Wijse: Wilielmus Het viel een, etc.’ en waar men de melodie aantreft die wij hierboven geven onder F. Overigens werden dezelfde teksten soms met 5, 6 wijzen aangeduid en konden ze op 5, 6 verschillende melodieën gezongen worden. Dit was het geval met liederen, die zooals het Wilhelmus een veel gebruikte strophenbouw hadden. Zie Evang. Leeuwerck, 101, 190, II, 35, 114, 119, 140, waar de wijzen ‘Magne Joseph - Maximine - Wilhelmus - La Coquille - Het viel - O Tyranne’ voor een zelfde lied aangegeven worden. Zooals wij leeren bij D^r Land, t.a.p., n^r 16, werd het lied: ‘Die winter is verganghen’ (zie onze Oude Ndl. Ldr. Mel. uit de Bout., Gent, 1889, bl. 202), op de Wilhelmusmelodie gezongen. Dit lied staat in verband met het wereldlijk lied: ‘Het viel eens hemels douwe’Ga naar voetnoot(1), dat zoowel als zijn geestelijk pastiche denzelfden strophenbouw als het Wilhelmus heeft. Op die manier laat het zich verklaren, dat ‘Die winter is verganghen’ insgelijks op de Wilhelmusmel. gezongen werd. - In het begin dezer eeuw was het Wilhelmus zoo goed als in vergetelheid geraakt. In eene korte bijdrage, tot titel voerende: Het origineele Volkslied Wilhelmus van Nassouwen, deszelfs oorsprong, vermoedelijke dichter en noodige opheldering, Leyden, J. van Thoir, 1813, waarin het lied insgelijks aan Marnix wordt toegekend, vangt de naamlooze schrijver aan met te zeggen, dat ‘het liedje hetgeen zoo algemeen gezongen wordt: Wilhelmus van Nassouwen Bent gij van duitschen bloed! De elleboogen door de mouwen, Het hair aldoor den hoet.
[pagina 93]
Zijt gij Wilhelmus? Zijt gij Wilhelmus? Wel dat is goed. geenszins het regte is, maar een schimpdicht, door de aanhangers van Philips en de vijanden der hervorming op Willem den Eersten gemaakt.’ Schrijver drukt de hoop uit, dat zijne poging ‘om, door het oorspronkelijke lied op te geven, den misvormden toon te weren’, gelukken moge. In eene andere uitgave, Het oude volkslied Wilhelmus van Nassouwen opgehelderd door eenige aanteekeningen, ‘opgedragen aan het corps vrijwillige jagers uit de studenten der Leidsche hoogeschool,’ Leiden, 1830, klaagt andermaal Schotel - die in 1834 de op de hierboven aangehaalde volledige studie aan het Wilhelmus wijdde - dat ‘nog heden, nu en dan, die parodie wordt aangeheven door het onkundige gemeen.’ Volgens Pol de Mont, Volkskunde, 3^e jaarg., 1890, bl. 203, is eene dergelijke parodie nog steeds onder de Antwerpsche bevolking bekend. D^r Loman, op Valerius, 1871, bl. 23, aant. 2, klaagt, op zijne beurt, dat het Wilhelmus zoo goed als vergeten is, ter plaatse waar hij zegt: ‘Men kent daarvan nog de eerste helft der oorspronkelijke melodie en den eersten van de 120 versregels.’ - Bij de hierboven aangehaalde studie van Van Someren, vindt men ‘de muziek van het lied zoo als het thans (1834) gezongen wordt.’ Zie de melodie J. Die lezing stemt nagenoeg overeen met de melodie door Willems, Oude Vl. Ldr., Gent, 1848, N^r 33, bl. 72, uitgegeven met het opschrift: ‘Nieuwe wijze’. ‘Dat de tweede helft der melodie (zooals deze bij Valerius voorkomt) als in ander rhythme gesteld op den duur niet behouden bleef’, kan D^r Loman niet verwonderen. Dezelfde opmerking omtrent die moeilijkheid van uit
[pagina 94]
voering was reeds vroeger door Van Someren t.a.p., bl. III, en door Brugmans, bl. 29-32, gemaakt. Uit die moeilijkheid welke de rhythmusverandering voor de uitvoering meebracht, ontstond wellicht de ‘Nieuwe wijze’, waarvan het begin aan de oude wijs ontleend is; ‘alleen dit is duister,’ zegt D^r Loman, ‘van waar het thans in zwang zijnde slot der melodie mag afkomstig zijn.’ Zooals reeds gezegd is, doet die rhythmusverwisseling zich in de oudste lezing niet voor. Hierboven geven wij vooraan, de melodie volgens die lezing en tevens naar de melodie bij Valerius. Hiermede hebben wij, zooveel het in ons bereik stond, voldaan aan den vromen wensch uitgedrukt door D^r Land in zijne voortreffelijke uitgave van het Luitboek van Thysius, dat de verschillende vormen van de Willelmus-melodie het voorwerp eener opzettelijke studie zouden uitmaken. Die melodie moge van Franschen oorsprong zijn en haar ontstaan aan een eenvoudig jachtliedje te danken hebben, in den mond en door den geest van het Nederlandsche volk heeft zij die edele, statige vormen verkregen die haar heel en al waardig maken van het vaderlandsch gedicht waaraan ze tot schitterende opluistering verstrekt. Het komt ons niet ongeschikt voor, hier de prachtige woorden te herdenken, die W.J. Hofdijk, in zijn Lauwerbladen uit Neêrlands Gloriekrans aan ‘Het lied des lijdens en der glorie’ wijdde, en welke de kroon stellen op alles wat er over het Wilhelmus gezegd is: ‘Elegie van het lijdend, krijgszang van het strijdend, dithyrambe van het triumfeerend Nederland - ‘Stabat mater’ en ‘Te Deum laudamus’ te gelijk - is het Wilhelmus van Nassouwe ‘een historisch volkslied, zooals geen enkele andere Natie er een bezit.’ F. van Duyse.	voetnoot(1) Tekst: Seinen zeiten. voetnoot(1) Volgens F.D.J. Moorrees, Dirk Volkertszoon Coornhert, Levens- en karakterschets, Schoonhoven 1887, vertoefde Coornhert te Delft, kort na zijn terugkeer in het vaderland (1576) en zette zich in 1577 neer te Haarlem. In 1588 nam hij zijn intrek te Delft, bij zijn vriend Boomgaert, doch werd na korten tijd verplicht die stad te verlaten, welke hem door de Burgemeesters ontzegd was. Bij Coornherts biograaf wordt over het Wilhelmus niet gehandeld; wellicht mag men daaruit opmaken, dat er volgens den schrijver, geene reden bestaat om het lied aan Coornhert toe te schrijven. voetnoot(1) Zie bl. 73, aant. voetnoot(1) Wellicht te lezen: voetnoot(1) Var. voetnoot(1) Ondanks de nasporingen in Nederland, Duitschland en Frankrijk, op ons verzoek gedaan, door verschillende personen die zich met de studie van het lied bezig houden, is tot hiertoe niets ontdekt over den ‘tijdgenoot’ waarvan H.v.F. spreekt, noch over het Fransche lied. voetnoot(1) Antw. Lb., n^r 74.

Vorige Volgende

‘t Wilhelmus.

Tekst.

A.

B.

Melodie.

A.

B.

C.

D.

E.

F.

G.

H.

I.

J.

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs