Nederlandsch Museum. Vierde Reeks. Jaargang 1

[p. 364]

Naar de Noordpool in luchtballon.

Rondom de pool van het noordelijk halfrond is een uitgestrekte gordel die ons gansch onbekend is: de hoogste breedtegraad dien men ooit bereikt heeft is, 83½ graden.

Sedert een vijftal eeuwen hebben zeevaarders van alle natiën zich een doortocht trachten te banen tot die geheimzinnige gewesten, hetzij voor het handelsverkeer om langs het Noordoosten of het Noord-Westen den weg over zee te vinden tot Oost-Azië en tot Indië; ofwel uit een geographisch of wetenschappelijk oogpunt. De geschiedenis van die tochten is een echt martelaarsboek, want de voornaamste mogendheden van Europa en van Amerika verloren erbij hunne dapperste helden.

Alhoewel de laatste reizen naar de poolstreken, die ondernomen werden door de beroemdste zeevaarders van beide werelddeelen, tot de overtuiging hebben geleid dat het volkomen onmogelijk is, hetzij langs de zee hetzij over het ijs, tot de Noordpool te geraken; alhoewel de belangen der handelsnavigatie bij nieuwere ontdekkingen in het verre Noorden hoegenaamd niets meer te winnen hebben, zoo groot is toch bij den mensch de zucht naar het onbekende; het gevaar zelf trekt hem aan met zulke onweerstaanbare kracht, dat de wetenschap zich niet laat ontmoedigen en met vastberadenheid weigert zich overwonnen te verklaren.

Men is dus vastbesloten die nog niet bezochte streek te leeren kennen niet enkel uit een geographisch of geologisch oogpunt,

[p. 365]

maar ook met het oog op de hydrografie, de meteorologie en de natuurkundige gesteldheid. En daar de weg hetzij langs de zee, hetzij over land of ijs gansch is afgesloten en alle verdere pogingen om langs dien kant tot de Noordpool te geraken vruchteloos zouden zijn en de grootste gevaren aanbieden, zoo blijft maar er eene baan meer over: langs de lucht alleen bestaat er nog mogelijkheid om het geheim van de pool te ontsluieren.

Het is van Frankrijk - het land der luchtvaart en der luchtvaarders - dat de gedachte is uitgegaan om door den dampkring heen de Noordpool te bereiken. Reeds vóór een twintigtal jaren werden door bekwame luchtreizigers en namelijk door Sivel, die aan de wetenschap in eene gedenkwaardige luchtreis zijn leven heeft opgeofferd, ernstige studiën gedaan die tot het besluit hebben geleid, dat het zeer wel mogelijk is in luchtballon de pool voorbij te varen. Dit ontwerp is nu hernomen geworden door twee leden der hoogere school van luchtvaart, de Hoeren Besançon, luchtreiziger en Hermitte, sterrenkundige, met de vaste overtuiging van tot eenen gelukkigen uitslag te komen. Ook hebben zij zich dadelijk aan het werk gesteld, ten einde al de noodige toebereidselen te maken om met het begin van den zomer van het toekomende jaar de luchtreis te kunnen ondernemen.

Men zal licht beseffen dat hun toestel geen gewone luchtballon mag zijn: er zijn hier ernstige voorzorgen te nemen voor dien gevaarlijken tocht. Derhalve moet alles zoo geschikt zijn dat de waarnemingen en de proefnemingen in de beste voorwaarden kunnen geschieden. Het zijn die buitengewone schikkingen die wij, uit een wetenschappelijk en technisch oogpunt, gaan trachten uiteen te zetten.

Vooreerst, de luchtballon - die uit de sterkste zijde zal vervaardigd worden en met de bijzonderste zorg ondoordringbaar zal gemaakt zijn, - zal gevuld worden niet met lichtgas maar

[p. 366]

met waterstofgas. Voor lichtgas is de stijgkracht nagenoeg 700 grammen per kubiek meter; voor waterstofgas is die kracht 1200 grammen; dus bijna het dubbel. En daar de ballon eene ruimte zal hebben van 15000 kubieke meters, zoo zal hij een gewicht van ongeveer 16500 kilogrammen kunnen medevoeren.

Het waterstofgas zal op de plaats waar de luchtbol zal worden opgelaten, op de gewone wijze - door de werking van verdunde vitriool op ijzer - vervaardigd worden; ofwel men zal het vooraf bereid in stalen buizen, aan eene drukking van 250 atmosferen naar die plaats heenvoeren.

Het luchtvaartuig zal zoo ingericht zijn dat het eene besten dige hoogte van 800 meters niet zal overschrijden; daartoe zijn de volgende schikkingen genomen:

1^o Men zal zich bedienen van eenen guide-rope van 1600 meters lengte waarvan het bovenste gedeelte, dat in verbinding is met den ballon, 1200 meters lang zal zijn en uit sterke zijde, eene stevige en tevens lichte stof, zal vervaardigd worden. De 400 meters die het onderste deel uitmaken, moeten over den grond glijden en zullen bestaan uit samengevlochten stalen draden. Door zijn gewicht, zal dit gedeelte den luchtbol op eene zelfde hoogte houden zonder echter de vaart in horizontale richting te beletten; want, bij het slepen over het ijs, zal het slechts eenen geringen weerstand aanbieden.

2^o Een gewone luchtballon wordt nooit geheel gevuld ten einde het gas zich in de hooger luchtstreken, waar de drukking minder is, kunne uitzetten; hij is ook van onder open, want door de warmte der zonnestralen klimt de temperatuur van het gas zeer merkelijk en het kan zich nog eens zoo sterk uitzetten dat men het eenen uitweg moet laten om te kunnen ontsnappen. De geringste veranderingen in de drukking der lucht, in den hygrometrischen toestand of in de temperatuur van den dampkring doen ook een gewonen ballon klimmen of dalen, maken dus zijn evenwicht zeer onstandvastig; zoo worden de waarnemingen lastig en fotografische proefnemingen zijn in die voorwaarden bijna onmogelijk.

[p. 367]

Ten einde al die bezwaren te voorkomen is het toestel op de volgende wijze uitgerust: de luchtbol is eene sfeer van een dertigtal meters diameter die hermetisch gesloten is en vooraf volledig met waterstofgas gevuld wordt. Om dit gas altijd in dezelfde spanning te houden is er van binnen een kleinere ballon - van 5000 kubieke meters omvang - die hier dezelfde rol moet vervullen als de luchtkamer in eene perspomp. Wanneer, door vermindering van drukking of door het verhoogen der temperatuur der lucht het gas zich begint uit te zetten, moet het in den kleineren ballon overgaan; het omgekeerde geschied als er neiging bestaat tot inkrimpen. Te dien einde is die kleine ballon voorzien van twee automatische kleppen die zich openen onder eene drukking van 10 millim. water, en in verbinding zijn met eenen ventilator, die in beweging wordt gebracht door oenen electrischen motor naar de aanwijzingen van een zeer gevoeligen manometer. Men heeft berekend dat wanneer een luchtballon 830 meters boven het spiegelvlak der zee klimt, het voluum van het gas met een tiende vermeerdert; en dat een verschil van 28 graden tusschen de twee temperaturen binnen en buiten, nog eens eene uitzetting van een tiende teweeg brengt. Daarom geeft men aan den kleinen ballon een voluum gelijk aan het vijfde van den grooten. Deze laatste heeft ook twee kleppen: vooreerst de gewone klep van boven, en dan nog van onder eene automatische verzekeringsklep die zich slechts onder eene drukking van 20 millimeters water opent.

De Sivel - dit is de naam van het luchtvaartuig - zal zestien kleine luchtbollen medevoeren, elk van 180 kubieke meters omvang, met gas gevuld, en die aan eene inwendige drukking van 1000 millim. water zullen kunnen weerstaan. Van goede verzekeringskleppen voorzien, zullen zij bestemd zijn om aan den grooten ballon het gas terug te geven dat toch altijd onvermijdelijk moet verloren gaan. Vastgehecht aan den omtrek der groote sfeer, zullen zij, als het noodig is, een voor een en bij middel van een windas onder de verzekeringsklep gebracht en van hun gas ontlast worden.

[p. 368]

Vier kleine ballonnets pilotes van 50 kubieke meters zullen in de poolstreken worden opgelaten om er de heerschende luchtstroomen te leeren kennen.

Het schuitje, waarin de luchtreizigers eenige dagen zullen moeten verblijven, is zeer vernuftig verzonnen en zal met de bijzonderste zorg vervaardigd worden: het moet niet alleen voorzien zijn van alles wat tot behoud van het leven van vijf personen noodig is, maar het moet ook al de toestellen en werktuigen bevatten die gevergd zijn voor den overtocht en voor de welenschapelijke waarneming. Het is dus niet de gewone klassieke mand, maar een soort van klein huisje, licht en stevig gebouwd uit wilgen en rieten twijgjes door elkaar gevlochten boven een vlechtwerk van stalen banden die aan het geheel de noodige sterkte en vastheid geven. Het zal 5 meters lang, 3½ meters breed en 2½ meter hoog zijn, overal dicht gesloten en bovendien nog gestoffeerd om er eene behoorlijke temperatuur te behouden die zal verkregen worden bij middel van een bijzonder gevaarloos petroolverwarmingstoestel. Het zal verdeeld zijn in drie vakken: in het middenvak, het grootste van de drie, waarin de luchtreizigers zullen verblijven, zijn twee openingen; door de bovenste, met eene glasplaat dicht gesloten, dringt het licht binnen; door de onderste, die met een luik gesloten is, worden de fotografische proefnemingen gedaan. In dit vak bevinden zich ook de bijzonderste toestellen die voor de waarnemingen moeten gebruikt worden.

Het tweede vak dient tot donker kabinet voor de fotografie en bevat tevens al de scheikundige producten, den voorraad van drinkbaar water, de wapens en de gereedschappen. Eindelijk, het derde vak is bestemd om tot verblijf te dienen aan acht Eskimoosche honden die desnoods moeten gespannen worden aan een slede welke langs buiten aan het schuitje is vastgemaakt. Alhoewel het schuitje zelve zoo ondoordringbaar gemaakt is dat het op het water zou kunnen drijven, wordt toch ook, om alle onvoorziene toevallen te vermijden, een klein bootje mede gevoerd.

[p. 369]

Boven het schuitje is eene ringvormige brug waarop de luchtreizigers toegang zullen hebben langs eene ladder van koorden, en die zeer vast met den ballon en met het schuitje is verbonden. Daarop zullen, bij gunstige omstandigheden waarnemingen kunnen gedaan worden.

Het totale gewicht van het geheele tuig, daarin begrepen, de vijf personen en de dieren, wordt geschat op 16450 kilogr.

Men zou vertrekken in Mei 1892, met twee steamers, naar Spitsbergen waar al de bewerkingen zouden geschieden en waaruit in Juli, met gunstigen luchtstroom, de overtocht zou ondernomen worden hetzij naar de Noord-Aziatische kust hetzij naar het grondgebied van Alaska; die overtocht zou van vijf tot tien dagen duren en de heele reis zou zes maanden vergen en ongeveer een half millioen kosten.

Dit ontwerp is voorzeker eene vermetele, eene gevaarvolle poging; doch het bevat niets onredelijks, geene volstrekte onmogelijkheid. Daar het een uitsluitend wetenschappelijk doel heeft, is het hoogst wenschelijk dat het tot eenen bevredigenden uitslag moge geleiden. Eens den weg aangewezen, dan zouden de dappere luchtreizigers weldra talrijke navolgers vinden. Het is toch aan roekelooze ondernemingen van zulke helden der wetenschap dat wij de nuttigste ontdekkingen tedanken hebben.

Ed. Verschaffelt.