Nederlandsch Museum. Vierde Reeks. Jaargang 1

[p. 64]

Boekbeoordeelingen.

Dr. F.A. Stoett, Beknopte Middelnederlandsche Spraakleer. Etymologie. 's Gravenhage, 1890. VIII, 110 en XI blz.

Rasser dan menigeen verwachtte, heeft Dr. Stoett op zijne Syntaxis van het Middelnederlandsch de beloofde Etymologie laten volgen. Hadden wij reeds alle reden tot dankbaarheid, toen de jonge geleerde ons eerst eene syntaxis schonk, d.i. een veld ontgon dat nog braak lag, nu is dit in niet mindere mate het geval met zijne etymologie, ofschoon Dr. Stoett op dit gebied reeds twee voorgangers had, twee voorgangers, die niet de eersten de besten zijn. Maar om met vrucht Franck's Mittelniederländische Grammatik te kunnen bestudeeren, moet men al een heelen boel van de algemeene taalkunde en van de vergelijkende spraakleer kennen; hetzelfde geldt van Van Helten's Middelnederlandsche Spraakkunst, daarenboven uitsluitend voor specialiteiten geschreven.

Het is de groote verdienste van den heer Stoett, dat hij de studie van het Middelnederlandsch toegankelijk maakt voor niet-taalkundigen, d.i. voor diegenen, die zich aan de lettergeschiedenis wijden, of die alleen wenschen onze middeleeuwsche schrijvers te lezen; deze beide klassen van belangstellenden hebben genoeg aan eene spraakleer, waarin zij kunnen leeren wat noodig is om een tekst wel degelijk te verstaan. Wie hunner immers zou den moed hebben zich aan een werk als dat van Van Helten te zetten?

[p. 65]

De heer Stoett heeft gezien, waar een leemte was, en zich de taak opgelegd, die aan te vullen.

Het zij mij vergund reeds terstond te verklaren, dat de schrijver eer haalt van zijn werk. Al was de weg gebaand, en goed gebaand, toch was het nog zoo gemakkelijk niet er langs te gaan. Uit de zee van feiten door Van Helten opgeteekend, mocht slechts het onontbeerlijke overgenomen worden. Al wat tot recht verstand van welken Middelnederlandschen tekst ook, onontbeerlijk is, kan men bij Dr. Stoett leeren.

Hij heeft daarbij niet vergelen het noodige over de chronologie van een of ander verschijnsel te zeggen. Ook aan dialectische eigenaardigheden wordt de gewenschte aandacht geschonken.

Aan enkele bedenkingen wil ik hier eene plaats inruimen.

In § 2 had mogen vermeld worden, dat de voorstelling der volkomen klinkers a, o, u in gesloten lettergrepen door ai, oi, ui, meestal in Hollandsche handschriften voorkomt. Evenzoo in § 11, dat het praefix -echtich, umlaut van achtich, Brabantsch is. In dezelfde § 11 wordt over de e gehandeld. ‘Men onderscheidt in het Mnl.,’ zegt Dr. Stoett, ‘eene zachte en eene scherpe e.’ Te recht. Maar 1^o de tweede alinea is opgesteld alsof er in de eerste ook van korte e gesproken was, en de rest, waar aangegeven wordt in welke gevallen de e met een anderen klinker afwisselt, bespreekt al de e's te gelijk. Dus, volledige verwarring; 2^o de heer Stoett beweert dat de e in sommige woorden afwisselt met eene u voor de w, zooals in zenewe, wedewe, zwalewe, naast zenuwe, weduwe, zwaluwe. Dat mag waar zijn, wat het teeken, niet echter wat den klank betreft. In het bewust geval hebben we immers te doen met een doffen klank, door het teeken e voorgesteld.

Bij § 19, 2 behoort, tot nadere verklaring, eene verwijzing naar § 11, 5).

Ook in § 38 is er verwarring tusschen letter en klank. ‘De ch,’ zegt de heer Stoett, ‘komt in het begin, in het midden en aan het einde van een woord voor. In het begin evenwel alleen in vreemde woorden: chartre, chiere, chirurgijn, chockeren, cheins, chiteit.’ Nu is onze ch in het midden en aan het einde van een woord, zooals in lichame, nacht, lach, hooch, eene keelspirant; in vreemde woorden is dat nu stellig niet het geval, zooals immers blijkt uit de spellingen die voorkomen: chartre, sartre, tsaertre; chiere, ciere, schiere; chirurgijn, syroergiin, cyrurgiin, cyrgyn, cirorgijn; chockeren; cheins, cijns, cins, tseins, tzens; chiteit, citeit, tsciteil (zie Verdam, Mnl. Wdb. i.v.).

In § 51 zegt Dr. Stoett, dat men in sommige woorden afwisseling van m en v waarneemt: b.v. stem naast stevene. Dat acht ik eene bedenkelijke voorstelling: stemme is immers het

[p. 66]

gevolg eener assimilatie voor stemne (in het Ohd. komt stimna nog naast stimma voor), terwijl op zijne beurt stemne als gedeeltelijke assimilatie kan verklaard worden uit stev(e)ne, Gotisch stibna.

In § 56 moet eene plaats gegeven worden aan eene restrictie: ‘omzetting van een consonant neemt men in het Mnl. vooral waar in lettergrepen, waar eene r oorspronkelijk gevolgd werd door eene dentaal.’ Maar: er is geene metathese, als de klinker gevolgd wordt door nd.

Bij de verbuigingen spreekt de schrijver van o-, jo-, i- en ji- stammen. Daar zijn boek vooral bestemd is voor hen, die niets of weinig van de vergelijkende spraakleer kennen, ware een uitvoeriger verklaring dan de volgende, wellicht niet overbodig: ‘Tot de sterke declinatie behooren de substant. wier stam uitging op een vocaal, tot de zwakke, die, wier stam uitging op een consonant.’ Uitging, ja, maar waar en wanneer? Door te spreken van o- en jo- enz. stammen, wordt de heer Stoett inconsequent, daar hij eene spraakleer schreef van het Middelnederlandsch, zooals dit zich aan het oog voordoet. Dit blijkt uitnemend uit § 131. Daar heet het: ‘Niet den vorm maar wel de beteekenis van een comparatief hebben de bijwoorden bet (bat), min, mee lanc, wers (wars, wors), in de bet. van beter, minder, meer, langer, slechter.’ Als Middelnederlandsche woorden beschouwd, hebben die woorden stellig niet dien vorm, waaraan de gewone lezer den comparatief herkent. Etymologisch zijn het echter wel comparatieven. Evenmin heeft het woord dach eenig kenmerk, waaraan de oningewijde herkent dat het een mannel. o- stam is.

In § 137, 1^e alinea, moet zeker wel gelezen worden: nom. sing. masc. Vergl. § 138.

Niemand beschouwe deze opmerkingen als een teeken van geringschatting van mijnentwege. Immers, alle menschenwerk heeft ‘verbeterens noet’. Het zijn slechts gebreken van weinig belang waarop ik gewezen heb, die aan Dr. Stoett's werk niets van zijne waarde ontnemen.

Mocht deze goede spraakleer ertoe medewerken, om vooral in het Zuiden tot degelijker kennis van het Middelnederlandsch te leiden.

Willem de Vreese.

[p. 67]

Dr. E. Laurillard. - Vlechtwerk uit verscheiden kleuren. - Amsterdam, D. Centen, 1884, 2^e uitg.

In lang kreeg ik niet een zoo prettig boek te zien als dezen bundel voorlezingen van Dr. Laurillard.

Indien ik zeg ‘voorlezingen’, zoo breng ik eigenlijk den Vlaamschen lezer in een verkeerde meening: ik moest zeggen ‘causerieën’, indien ik dit woord, dat overigens in de taal der kritiek binnengedrongen is, mag gebruiken om den gemeenzamen, eenvoudigen toon dezer opstellen te karakteriseeren. Inderdaad, geen boek, volgens mijn zienswijze, onder de voortbrengselen der nieuwere letterkunde, is zoo geschikt om van de beschaafde gesproken taal een zoo nauwkeurig en getrouw beeld te geven. Zelfs niet de Brieven en Uitboezemingen van den Ouden Heer Smits, welke ik, dit zij wel verstaan, met Dr. Laurillard's Vlechtwerk niet in parallel wil stellen, en dit wegens het onderscheid der opstellen; toch hebben beide, meer dan men meenen zou, gemeenschappelijke punten, vooreerst in het opzicht van den fijnen humor, en het gemak waarmede beide schrijvers, om een spreekwijze der gemeenzame taal te bezigen, ‘van den os op den ezel springen’. Ik stel mij voor, dat, wanneer Dr. Laurillard voor het publiek optreedt, dit van het begin zijner voordracht tot het einde aan zijn lippen hangen moet: hij weet inderdaad, aan een onderwerp welks titel niets zegt, ja een glimlach op de lippen roept, zooveel belangwekkende bedenkingen vast te knoopen, dank zij een ongemeene belezenheid en een grondvaste kennis der geschiedenis en letterkunde, dat men hem onwillekeurig volgt, medegesleept door zijn harmonische taal en zijn ongekunstelden en toch sierlijken vorm. Geen feit, hoe klein ook, dat tot zijn onderwerp betrekking heeft, ontsnapt hem, en hij weet het, dank aan een zeer groote levendigheid van geest, behendig te pas te brengen. Dr. Laurillard is zich verder goed bewust, hoe gunstig een in een ernstiger voordracht ingelaschte anecdote bij het publiek werkt, en deze zijn dan ook zeer talrijk. Deze populaire vorm schaadt volstrekt niet aan de waarde van het boek: het bevat inderdaad menig voortreffelijk uitstapje op het gebied der eigenlijke wetenschap, 't zij geschiedenis of litteratuur, 't zij taalkunde of beschavingsgeschiedenis. Deze laatste beslaat zelfs een groote plaats in de lezingen van Dr. Laurillard. Hij is niet slechts een geleerde, doch ook een denker, die over vele onderwerpen een eigen zienswijze bezit, en over alles wat hij las, nagedacht heeft.

[p. 68]

Van daar de groote verscheidenheid dezer voordrachten: nu eens spreekt hij over het rijm, of over den brief, dan over het zout, de kleuren, de hofnarren, de droomen, dan weer beweegt hij zich meer op taalgebied en behandelt de spotnamen, of diernamen toegepast op menschen, of persoonsnamen in het algemeen. Geen onderwerp schijnt hem vreemd, en alle bespreekt hij met een overvloed van materiaal, die bewondering afdwingt, terwijl zijn origineele schikking der stof en zijn zeer ontwikkeld opmerkingstalent den lezer, in een nog meerdere mate gewis den toehoorder, onder de tooverwerking van zijn woord houden.

Aug. Gittée.