Nederlandsch Museum. Derde Reeks. Jaargang 4

[p. 378]

Boekbeoordeelingen.

Het voornaamwoord du, door H. Meert (Gent, A. Siffer 1890). - Uitgave der K. VI. Academie. IX+90 blz.

Het is voor de Vlaamsche beweging een gelukkig en verheugend feit, dat men haar in Noord-Nederland meer en meer waardeert en ondersteunt, en het is zeker geene geringe aanmoediging voor degenen, die zich tot hare verdediging hebben aangegord, zich aldus gerugsteund te voelen. Maar indien de Vlaamsche beweging aan hare tegenstrevers het aanzien en den eerbied afdwingen wil, waarop zij recht heeft, zoo moet zij zelf hare wapenen smeden en uit zich zelven de kracht putten, die haar de overwinning verzekeren zal. Laat onze dichters en letterkundigen bewijzen dat wij voor onze Franschsprekende mededingers bij lange niet moeten onderdoen, uitmuntend; maar dat diegenen, welke eene wetenschappelijke en tevens Nederlandsche vorming genoten, met daden de beschuldiging weerleggen, alsof het wetenschappelijk leven hier eene onmogelijkheid en de Vlaamsche beweging op baatzucht gegrond zou zijn. Van dit standpunt acht ik het nuttig bovenstaande monografie te bespreken, die het ook zonder dat ten volle verdient.

Het werk van den heer M. is het antwoord op eene voor twee jaar uitgeschreven vraag over het gebruik en de geschiedenis van het oude voornaamwoord van den 2^den persoon. De schrijver verdeelde zijne studie in vier hoofdstukken, waarin hij achtereen de uitspraak, lexigrafie, syntaxis en geschiedenis van Du behandelde.

[p. 379]

Hoe noodzakelijk het was aan de uitspraak van het vnw. een afzonderlijke bespreking te wijden, blijkt ten klaarste uit het feit dat onze spraakleeren eenstemmig die uitspraak door doe omschrijven, en aldus volkomen overeenkomst met het Duitsch aannemen. Uit de opzoekingen van den heer M. blijkt integendeel dat in het Middelnederlandsch, even als later, het vnw. du juist als het gelijkluidende Fransche lidwoord uitgesproken is geweest.

Het tweede hoofdstuk geeft ons de verbuiging van du, bespreekt de verschillende vormen, de veranderingen, die het woord onderging, wanneer het enklitisch aan een voorafgaand werkwoord of ander woord gehecht werd, en ruimt eens voor al de vroegere verklaringen van vormen zooals hebdi, enz. op, die men ontleedde als zijnde ontstaan uit heb+di, di, bijvorm van du. Deze laatste uitlegging moet reeds daarom achterdocht wekken, omdat het Mnl. taalgebruik stellig bewijst dat hebdi enz. meervoudsvormen zijn, hetgeen onder anderen ten duidelijkste blijkt uit zulke voorbeelden, waarvan het eerste lid der samenstelling een praeterito-praesens is. Deze vcrtoonen namelijk eenen verschillenden klinker in het enk. en het meerv., zoodat alle twijfel onmogelijk wordt. Zoo zei men vroeger: du cans, du sals, du machs, hetgeen met du saamgetrokken moest geven canstu, salstu, machstu, terwijl de eenige voorkomende vormen zijn condi, saldi, moogdi. De andere, en echte, etymologie van hebdi, enz. scheidt het woord in hebd+i, en deze i is de vorm waaronder zich het Germ. vnw. van den 2^den pers. meerv. vertoont, dat in het Mnl. ji (uit jis) zou moeten zijn, regelmatig beantwoordend aan Got. jus.

De opmerkingen, die ik hierbij te maken vind, zijn de volgg: opm. 3 van blz. 12 staat als syntactische opmerking alleen tusschen lexigrafische, en zou moeten een andere plaats krijgen. Blz. 13 wordt de Gen. van het vnw. in het On., Ags, Ofri., kort verbeeld, hetgeen wellicht op rekening van den zetter komt. Hetzelfde blz. 14 voor Ags. thē. Bij nr. 8 blz. 14 is op te merken dat de in 't Westgerm. wegvallende slot-s eigenlijk een -z was,

[p. 380]

hetgeen zijn gewicht kan hebben, daar de kort daarna vermelde, aan het Westgm. en het On. gemeene, overgang in r bij de eigenlijke s niet voorkomt. Als voorbeeld van dit laatste verschijnsel geeft de heer M. het Ohd. thir, dat bij zijn onderwerp volkomen past; ik had nochtans liever mir gezien, omdat thir een analogievorm is van mir. - Wat het ietwat lager aangehaalde indringen van het wederkeerig vnw. zich aangaat, dat werd vooral begunstigd door de opname in den Statenbijbel van 1635 (Zie: Verdam, Gesch. d. Nedl. Taal, 1890, blz. 109 vg.). Bij nr. 11, blz. 16 is er op te merken dat eene d zich maar (vóór) na eene dentale nasaal ontwikkelt. Ik herinner den heer M. aan de geschiedenis van het Grieksche brotos.

Uit het derde kapittel, dat met de meeste zorg is opgemaakt, blijkt ons dat in 't algemeen de Middelnederlandsche schrijvers dudijnden 1) wanneer het woord tot God gericht werd, 2) in de taal der vriendschap, der gemeenzaamheid, der genegenheid, 3) in die van de gramschap, de verachting, de spotternij, den haat, 4) wanneer het woord tot een onderhoorige werd gericht. De schrijver is de eerste om ons te waarschuwen dat men zijne regels niet als zonder uitzondering aanzien mag; het tegendeel is waar, maar uit de reeks van tegenstrijdige voorbeelden laten zich de bovenstaande regels met een groote mate van zekerheid afleiden.

Langzamerhand, onder Franschen invloed, verdween du om plaats te maken voor het vnw. van den 2^en persoon meerv. ghi. Ten tijde der Rederijkers, zooals begrijpelijk, geraakt het hoe langer hoe meer uit de mode. In de 16^e eeuw wendt Marnix een vruchtelooze poging aan om het te doen herleven; ook als men het naderhand ontmoet, valt het aanstonds als iets ongewoons in 't oog, en in de 17^e eeuw verdwijnt het. De Dordtsche Synode van 1618 verbande het uit de taal, en, schoon du zeker na dit jaartal nog voorkomt, mag men dezen datum aannemen als den terminus ad quem van het bestaan des vnw. In onze eeuw hebben eenige liefhebbers getracht deze verwelkte spruit van onzen taalstam nieuw leven bij te zetten; daaronder behoorden Daut-

[p. 381]

zenberg, Van Beers en Heremans; anderen ontstaken bij deze onschuldige poging met Snellaert in verontwaardiging, of dreven er, zooals van Kerckhoven, den spot mee, wat nog het verstandigste was. Aan eene herleving van da valt niet mecr te denken; de taal, in hare ononderbroken ontwikkeling, is gelijk een rusteloos voortrukkend leger: de achterblijvers en degenen, die den aandrang van vreemde elementen niet kunnen weerstaan, komen om zonder dat er nog naar hen omgezien wordt.

Ziedaar de punten, die de heer M. behandelt, met de hoofdresultaten. Die het werk leest, zal met mij erkennen dat het onderwerp is uitgeput en in een vorm bebandeld, die voor het nakijken bijzonder goed geschikt is. De door den schrijver gewonnen uitkomsten zijn onaantastbaar in de hoofdzaken, en op tal van bewijzen en voorbeelden gegrond. Daarom sluit ik mij volgaarne aan bij den lof, welke den heer M. van bevoegder hand reeds gewierd en wensch dat hij de wetensebap onzer moedertaal weldra met een dergelijke bijdrage verujke.

Tot slot roep ik de aandacht van den heer M. op eenige onnauwkeurigheden en drukfeilen: In de Bronnen wordt een met van beginnende eigennaam steeds onder de beginletter van het laatste bestanddeel van den naam vermeld, uilgenomen voorvan Heulen. Blz. 8 heet de man van der Heulen - Bij de Wachtendoncksche Psalmen wordt naar Cosijn verwezen, waar de titel van zijn artikel onjuist afgeschreven Staat; de boofdzaak juist is vergeten. Daarentegen mis ik er den laatsten uitgever der psalmen, D^r M Hcyne. - Het Leven van Jezus is niet 1825 maar 1835 verschenen en wellicht hadden Mever's Nalezingen van 1858 en de latere taalkundige correcties van Bormans in den Middelaer hier insgelijks eene plaats kunnen vinden. Ook de titel van Oudemans' Woordenboek is niet juist.

In het werk zelf vind ik voor het oudste Germaansch de namen UG (blz. 14) en OG (blz. 18); blz. 13 beteekent verb. terzelfdertijd verbum en verbuiging; op de zelfde blz. citeert de heer M. naar Van Helten (Vondel's Taal, blz. 118) een vers uit Vondel's W.: deze verkorting voor Vorstelijke Warande der

[p. 382]

Dieren had moeten opgelost worden; eindelijk wordt de in 1384 verschenen Twe-spraack op 5 verschillende wijzen geschreven (vlg. blz. 33, 68, enz.). Als drukfouten teeken ik aan blz. 4 eene lettergrepige en enelitiek; blz. 13 As. pin voor thin; blz. 20 gesijncopeerd; blz. 51 ignomniosum; blz. 66, nota: Gottheb, waar ook het nummer der geciteerde blz. weggebleven is; blz. 68; amoureisheyt (vgl. in de Bronnen: amoureusheit); blz. 85 Deventher.

De heer M. moge het aan de belangstelling van den recensent toeschrijven, indien hij zijn werk nauwkeurig onderzocht; het feit, dat deze genoodzaakt is den vorm uit te pluizen, doet het voortreffelijke van den inhoud des te klaarder uitkomen.

5 Juli 1890.

W. Duflou.

Een Kransje Gedichten voor onze Kleinen, door Alexis Callant. Met 39 plaatjes. - Gent, I Vanderpoorten. Klein 8^o van 112 blz. - Prijs: fr. 0,75.

Een allerliefst boekje, wat papier, druk en plaatjes betreft, dit tot lof van den uitgever. Wat aangaat den inhoud, vakmannen verzekerden ons dat Callant's werkje bij het onderwijs goeden dienst zal bewijzen; de stukjes zijn in het bereik van het kinderlijk begrip, en, door hunnd eenvoudige inkleeding, geschikt om op het naïeve gemoed der kleinen weldadig in te werken.

Eene kleine aanmerking op den titel: Zou Een kransje Rijmpjes niet gepaster zijn geweest? Zoodra men van ‘gedichten’ spreekt, heeft de eritiek het recht hooge eischen te stellen. Immers, met metrum en rijm, hoe handig ook bewerkt, heeft men nog maar het stoffelijk geraamte van een onderwerp; om een ‘gedicht’ te wezen, moeten verhevener vorm, gevoel, gloed en beeldspraak het alles bezielen en beheerschen.

Heeft de schrijver het zoo hoog niet kunnen brengen, toch heeft hij ons berijmde verhaaltjes en zinnebeelden geleverd, die, als dusdanige, verdienstelijk zijn.

W.R.