Nederlandsch Museum. Derde Reeks. Jaargang 2

[p. 314]

De kanalen van Mars.

De ontdekkingen, die nu onlangs gedaan werden aan de oppervlakte der planeet Mars, hebben de nieuwsgierigheid der sterrekundigen en, in het algemeen, van al de geleerden, die belang stellen in den vooruitgang der wetenschap, ten sterkste geprikkeld. De verschijnselen, die zich voordoen, zijn bijzonder verrassend; en de besluiten die er uit voortvloeien, zijn voornamelijk van gewicht, daar zij in verband staan met de bewoonbaarheid dier wereld door levende, met onze natuur overeenstemmende wezens.

Zooals men weet, is Mars onze aarde in het klein: geene der planeten heeft met de aarde meer overeenkomst; op eenen afstand van de zon nagenoeg de helft grooter dan den afstand van de zon tot den aardbol, wentelt zij om hare as in ongeveer 24 1/2 uren, en om de zon in omstreeks twee onzer jaren. De helling van den evenaar op het vlak der loopbaan is er 28 1/2 graden, dus slechts een vijftal graden grooter dan voor ons, en daaruit volgt dat de climaterische omstandigheden dezelfde zijn als voor ons: de planeet heeft ook hare warme, koude en gematigde luchtstreken. Lucht en water bevinden zich op hare oppervlakte: dit is door waarnemingen en door spectraal-analyse ten volle bewezen. Ook is het algemeen gevoelen altijd geweest dat Mars bewoond is door levende wezens, die met degene der aarde de volkomenste gelijkenis moeten aanbieden. Enkel met betrekking tot de grootte, is er nog al een merkelijk verschil met de aarde: de middellijn van Mars is slechts de helft van den diameter der

[p. 315]

aarde, en het voluum iets meer dan een zesde; en daar de gemiddelde dichtheid er maar de 0.7 is der dichtheid van onzen aardbol, is de zwaartekracht veel kleiner: een lichaam, dat op de oppervlakte der aarde 100 kilogrammen weegt, zou op die van Mars slechts 38 kilogr. wegen.

Enkel met het bloote oog aanschouwd, is de planeet Mars merkwaardig door hare roode kleur; het is zeer waarschijnlijk de tint harer vaste deelen, hetzij het de kleur is van den grond zelven of van de gewassen die er op groeien. Echter, zijn er geleerden die van meening zijn dat die roode kleur is voortgebracht door de ontbinding der teruggekaatste zonnestralen op den met overvloedigen waterdamp bezwangerden dampkring van het hemellichaam. Met eenen kijker waargenomen, ontwaart men 1^o schitterende plaatsen, die de vaste deelen zijn, 2^o donkere vlekken, die onregelmatig op vele plaatsen zich vertoonen, doch meestal bij de polen zijn opeengehoopt: dit zijn de zeeën; 3^o twee hel schitterende witte vlekken, die zeer sterk op de overige deelen uitkomen en op beide uiteinden der as, nabij de polen, zich bevinden: het zijn overgroote ijsmassa's, die beurtelings in omvang vermeerderen of afnemen, volgens de winter of de zomer op een der halfronden heerscht.

Tot in 1877 hadden de sterrekundigen op hunne kaarten voornamelijk de donkere streken of zeeën en de witte poolvlekken met veel zorg afgebeeld; toen eensklaps de Heer Schiaparelli, bestuurder der sterrenwacht van Milaan, aan de waarnemingen eene andere richting gaf. Hij had de gelukkige gedachte al de bijzonderheden, die zich voordoen in de vaste deelen der planeet, met groote nauwkeurigheid te bestudeeren. Dank aan zijnen onvermoeiden ijver, dank aan de degelijkheid der toestellen waarvan hij zich bediende, ontdekte hij verschijnselen die tot alsdan niemand had opge-

[p. 316]

merkt en in alle landen bij de geleerden de grootste belangstelling opwekten: dit zijn de Kanalen van Mars. Het heele vasteland der planeet is doorkruist door donkere lijnen, die van de eene zee tot de andere, in alle richtingen, dooreenslingeren. Men wist wel dat meestal de zeeën van Mars zeer eng voorkomen; dat men aan de oppervlakte der planeet zeer nauwe passen en zeeëngten waarneemt; doch op geene enkele kaart waren vroeger die zoogezegde kanalen afgeteekend.

In 1882 ontdekte Schiaparelli een feit, dat nog veel geheimzinniger moest voorkomen en derhalve door de sterrekundigen met veel twijfel aanvaard werd: meestal de kanalen zijn dubbel; nevens eene sombere lijn bemerkt men eene tweede, doorgaans min sterk afgeteekend, en die streng evenwijdig met de eerste loopt, niet om zich later op een zelfde punt te vereenigen, maar om in nabijgelegen zeeën uit te komen.

Al die waarnemingen van den Italiaanschen sterrekundige zijn in 1886 volkomen bekrachtigd door den Heer Perrotin, bestuurder van de sterrenwacht te Nizza. Hij ontwaarde meestal de bijzonderste kanalen, zooals de Euphrates, de Styx, de Cerberus, de Thoth, de Gehon, de Artulapes, de Protolinus enz. enz., door Schiaparelli op zijne kaarten aangeteekend, en bemerkte heel duidelijk het verschijnsel der verdubbeling of geminatie van vele dezer geheimvolle lijnen.

Eindelijk in Juli en Augusti laatstleden zijn op den berg Hamilton, op de sterrenwacht Lick in Californië, door den sterrekundigen Holder, waarnemingen gedaan op Mars bij middel van den grootsten kijker, die tot hiertoe werd vervaardigd; alhoewel de omstandigheden voor de ligging der planeet niet heel gunstig waren, werd de aanwezigheid der kanalen en het verschijnsel der verdubbeling op eene volledige wijze vastgesteld.

[p. 317]

Wat zijn nu eigenlijk die zoogezegde kanalen?

De geleerden zijn het hierover niet eens.

Een Fransch geleerde, de Heer Fizeau, die in deze zaak als eene autoriteit mag aanzien worden, heeft in eene der laatste zittingen van de Academie der Wetenschappen te Parijs, het gevoelen uitgedrukt dat de wereld van Mars een groot ijsveld is, waar eene onverdragelijke koude heerscht, en die door geen enkel levend wezen kan bewoond zijn. De kanalen zijn anders niet dan overgroote kloven in dien ontzaggelijken ijsklomp, heel en al gelijkvormig aan de spleten, die men bij de glelschers der aarde aantreft.

Volgens het algemeen gevoelen is die theorie niet vol te houden: de tegenstrijdige bewijzen zijn te menigvuldig. Wel is waar, zijn de ijsverschijnselen op Mars veel sterker dan bij ons; doch, zooals de Heer Flammarion het met recht doet opmerken, die groote ijsmassa's smelten er ook veel gemakkelijker: de witte noordervlek is soms bijna geheel onzichtbaar.

Voor andere geleerden, zooals de Heer Proctor, van Londen, zijn die lijnen reusachtige stroomen, die van de eene zee naar de andere vloeien; die gevaarten zouden alsdan hunnen oorsprong in de wateren der zeeën zelven nemen.

Doch, voor de groote meerderheid der sterrekundigen, heeft men hier te doen met gewrochten, die onwederleggelijk het bestaan van redelijke wezens op de oppervlakte van Mars aanduiden: het zijn overgroote werken, die door de inwoners van de planeet zijn bewerkstelligd. Het zouden dus inderdaad kanalen zijn, zoo bovenmatig groot in hunne afmetingen, dat wij ons daar moeilijk een denkbeeld van kunnen geven. Het geldt hier niet enge waterleidingen, die slechts eenige mijlen lengte hebben; want enkelen onder hen, zooals de Gehon en de Euphrates, hebben eene breedte die op twintig tot dertig

[p. 318]

kilometer kan geschat worden, en strekken zich uit van den evenaar tot aan de poolstreken, of zelfs, van het zuidelijk halfrond tot de zeeën die de noordpoolstreken omgeven.

En hoe het verschijnsel der geminatie uitgelegd?

Vele geleerden, waaronder de Heer Proctor, denken dat het een zinsbedrog is; die tweelingkanalen zouden ons aldus voorkomen door een effect van diffractie of straalbreking, die zou voortgebracht zijn door dikke, over de wateren hangende nevelen. En, er valt hier op te merken, dat die neiging tot verdubbeling zich in vele andere gevallen op de oppervlakte der planeet voordoet, en namelijk voor meren, baaien, zelfs voor sommige zeeën, waaruit men zou kunnen besluiten dat de nevelachtige atmosfeer der planeet de omstandigheden harer oppervlakte inderdaad dubbel laat zien. En nochtans, Schiaparelli is van gevoelen, dat er hier van geene illusie sprake kan zijn. Overigens, de overeenkomst tusschen de waarnemingen van den Italiaanschen waarnemer en die van den Heer Perrotin, is zoo volkomen dat ze niet zou kunnen bestaan wanneer men enkel met subjectieve verschijnsels te doen had: slechts de werkelijkheid van objectieve verschijnsels kan alleen die gelijkvormigheid bewerkstelligen.

Zoo men ziet, is men voor alsnu nog in de periode der gissingen en der hypothesen aangaande de vreemde verschijnsels die de planeet Mars aanbiedt; de echte verklaring is nog niet gegeven. Zullen wij ze moeten rangschikken onder die onoplosbare vraagstukken, welke de mensch te vergeefs zoekt uit te leggen? Het is te wenschen dat de vooruitgang in de wetenschap en de volmaking der optísche toestellen aan de menigvuldige geleerde sterrekundigen, die over de aarde verspreid zijn, zullen toelaten weldra het raadsel op te lossen.

Edw. Verschaffelt.