Nederlandsch Museum. Derde Reeks. Jaargang 2

[p. 106]

Een staaltje van boerenspraak.

De Walen beweren dat de Vlamingen uit de verschillige steden en gewesten van ons land elkander niet verstaan. Deze meening is zoo ongerijmd, dat, ware zij niet alom verspreid, men zich de moeite niet zou geven ze te weerleggen. ‘Het volk,’ zeggen niet alleen de Walen maar ook de Franskiljons, ‘verstaat geene Nederlandsche redevoeringen.’

Deze bewering is heel valsch:

De inboorlingen van Limburg, degenen van Nieuwpoort, van Brugge, Antwerpen en Gent, de bewoners van de meest afgelegen wijken onzer meest verachterde dorpen zullen, bij voorbeeld, de preek van denzelfden pater, die een ronde door het Vlaamsche land doet, als hij eene beschaafde Nederlandsche taal spreekt, zonder de minste inspanning begrijpen, en mocht er al - heel zelden - een woord in zijn sermoen voorkomen, dat hun hier of daar vreemd klinkt, toch zal de volzin hun nooit onduidelijk of moeilijk om vatten schijnen.

Het is dus niet omdat ons volk geen Nederlandsch verstaat, maar omdat het te weinig geleerd en verstandelijk te zeer achteruit is, indien er gevallen zijn, waarin redeneeringen of redevoeringen, verslagen of dagbladartikels, of wat al meer, de geestvermogens van sommigen te boven gaan. Het geldt

[p. 107]

hier dus geene quaestie van taal, maar van verstandelijke ontwikkeling.

Wat onze Franschsprekende Vlamingen betreft - de Gentsche Parijzenaren onder andere- degenen welke beweren het Nederlandsch niet machtig te zijn, wat spreken zij - bij enkele uitzonderingen na - anders dan Vlaamsch met Fransche woorden? ‘De taal is gansch het volk,’ die spreuk zal eeuwig waar blijven; een volk verloochent zijnen aard niet naar believen; wij worden geene Franschen door den wil onzer ouders, al hebben zij nooit Vlaamsch met ons in onze kindsheid gesproken, en al zorgen zij voor zoo ver het in hunne macht ligt, dat de taal onzergeboortestreek ons vreemd blijft.

Het is zeer eigenaardig om opmerken, wat verschil van uitdrukking er voor de eenvoudigste dingen tusschen de verschillige nationaliteiten bestaat: een Franschman zegt eene zinsnede, waardoor hij eene gedachte mededeelt, voluit; men kan ze spraakwoordelijk ontleden; een Vlaming gebruikt eene allegorie, of zal zich vaak - en onopgemerkt door zijne medesprekers - met het eenvoudig aanduiden van zijne gedachte tevreden houden. Ook vertaalt hij Franschsprekend uit het Vlaamsch of hebben zijne ouders dat voor hem gedaan:

‘C'est quelque chose avec les domestiques le jour d'aujourd'hui, on ne sait plus de chemin avec eux!’ hoorde ik onlangs eene Gentsche dame klagen, welke evenals degene tot welke zij het woord richtte, nooit in haren famieliekring anders dan Fransch spreekt.

En de andere antwoordde:

‘Taisez-vous des servantes! Et difficiles, n'est-ce pas pour le manger et tout!’

‘Ma fille de haut me quitte.’

[p. 108]

‘Tiens, c'était quand même une bonne femme de chambre,’ zei de andere, die misschien de vertaling van ‘bovenmeid’ wat kras vond. Dadelijk liet zij er op volgen: ‘Elle l'avait beau pourtant. C'est encore moi qui vous ai fait cette fille.’

Men stelt bij het aanhooren van een dergelijk gesprek de vraag, of iemand van over de zuidergrenzen wel van dit onderhoud den zin zou vatten; en de belachelijkheid gaat over in afkeer voor een apenras dat zijnen aard verloochent. Ware het niet wijzer zijne eigene taal zuiver te leeren spreken, de beschaving en ontwikkeling te zoeken, niet in tegenstrijdigheid maar volgens den aard zijner nationaliteit?

Hoe eenzamer de Vlaamsche boer leeft, des te beter hij met alle overgeleverde spreuken bekend is. In het binnenland zijn deze nog bewaard gebleven. Het is een verblijdend verschijnsel, dat de aandacht thans ook in België op die verborgen schatten van Folklore wordt gevestigd, en eenige moedige navorschers er op uit zijn ze op te graven, aleer sommige voorgoed en voor eeuwig verloren gaan.

Ten bewijze dat onze buitenlieden een heel gesprek kunnen voeren met al hunne saamgegaarde leenspreuken en geijkte uitdrukkingen, kan het volgende staaltje dienen. Wij durven beweren, dat een dergelijk onderhoud of een deel er van voor eenen derden luisterenden persoon van dezelfde streek niets verrassends hebben en zeer natuurlijk schijnen zou:

Twee geburen komen tot bij de scheidshaag tusschen hunne erven.

De een naar den hemel kijkend, die grauw bewolkt is: ‘Het ziet er maar schuw uit⁽¹⁾.’

(1) Dreigend.

[p. 109]

De andere: ‘We gaan wat op onze kazak krijgen⁽¹⁾, daar zit een oolijke lap⁽²⁾.’

‘Gisteren ook: regenen was regenend⁽³⁾. Wij zijn daarvoor ook nog in den put van den winter. De dagen gaan maar open en toe.’

‘Men mag zeggen dat ze maar een voorschoot lang zijn, maar we liggen toch aan de winste, de dagen zijn gekeerd. Nochtans ge weet: “Als de dagen lengen, ze dwingen.”

“'t Zal beteren ten uitwerk komende⁽⁴⁾. De korte maand⁽⁵⁾ kan nog wel op haren poot spelen⁽⁶⁾.”

“Maarte is ook eene vuile taarte.”

“Ja, Maarte is eene kwade beeste,” zegt het spreekwoord.

“Een droge Maarte en een natte April is alle boerenschuren vul⁽⁷⁾.”

“En Meie koel en wak, is graantjen in den zak.”

“Wij hebben 't zitten gehad van den winter⁽⁸⁾.” Maar 't is best op zijnen tijd: een groene Kerstdag is een witte Paaschdag.’

‘'t Heeft grondijs gedreven⁽⁹⁾.’

‘Jongen, de dazen⁽¹⁰⁾ stekten⁽¹¹⁾ (staken).’

‘En nu hebben wij Bamis (Baafmis)⁽¹²⁾ weer.’

‘Het schilt meer dan eene heele kazak dat het kouder is dan gisteren.’

‘Ik spring van den os op den ezel: maar weet gij dat het scheef zit bij Van Daelken⁽¹³⁾. Het is door de mande⁽¹⁴⁾.’

‘Zeert weg⁽¹⁵⁾! Ik wist dat ze zoo droog zalen als een droge gracht, maar heel op 't zand, neen! ge moet zwijgen⁽¹⁶⁾!’

(1) Het zal regenen.

(2) Leelijke wolk.

(3) Het regende zeer.

(4) In 't voorjaar.

(5) Februari.

(6) Kwaad doen.

(7) Vol.

(8) Wij nebben ervan gekregen.

(9) Tot op den bodem der grachten of rivieren vriezen.

(10) Paardenvliegen.

(11) De kou was nijpend.

(12) Octoberweer.

(13) Bij verkleining: Van Daele.

(14) Geruïneerd.

(15) Uitroeping van verbazing: “Ga weg!”

(16) Uitroeping van verbazing.

[p. 110]

‘'t Is nochtans monds gemeene⁽¹⁾.’

‘'t Was een warm vogelken eertijds dat van Daelken⁽²⁾.’

‘Er was duimkruid⁽³⁾ bij zijne eerste vrouw.’

‘Ja, maar de tweede had geen rooden duit.’

‘Ze zitten al zoo lang gekremeld⁽⁴⁾.’

‘'k Heb het mij ook laten gezeggen: 't was kremele-kremele⁽⁴⁾.’

‘Ze hebben immers nog eens op 't kantje van den (het) nest gezeten⁽⁵⁾?’

‘Zijn vader is toen bijgesprongen.’

‘En haar moeder heeft voet bij staak gezet⁽⁶⁾.’

‘Mijn oore!⁽⁷⁾ Doe een kei zijn vel uit hij heeft er geen⁽⁸⁾.’

‘Ik heb daar het slotje en het sleuterken van, ik kan het u van naaldeken tot draad uiteendoen: verre van arm te zijn als de straat, bezat zijne tweede vrouw eenen schoonen stuiver. Zij had nog al wat in te brokken⁽⁹⁾.’

‘'t Zijn zeker flumpen⁽¹⁰⁾, nu gelijk het is⁽¹¹⁾.’

‘Het zal weder op den toren van de ouders gaan luiden⁽¹²⁾.’

‘Ja de ouders moeten alsdan 't kolieken blazen⁽¹³⁾.’

‘Ze zullen de scherven moeten helpen oprapen, ten ware zij er hunne kat van spraken⁽¹⁴⁾, want er zou bij hen ook wel geene paalde (paille) aan den bak blijven.’

‘Zij zullen eenen put maken om eenen anderen te vullen. Ze willen hebben⁽¹⁵⁾ dat er ook al honden zitten te bassen (blaffen) op hun goed⁽¹⁶⁾.’

(1) Overal gezegd.

(2) Rijk man.

(3) Geld

(4) In benepen toestand.

(4) In benepen toestand.

(5) Op 't uitschudden.

(6) Evenveel gedaan.

(7) Volstrekt niet.

(8) Wie niets heeft kan niets geven.

(9) Bezat nog al iets.

(10) Uitvindsels.

(11) Het zij zooals het wil.

(12) De ouders zullen de zwarigheid hebben.

(13) Helpen.

(14) Niet willen.

(15) Men beweert.

(16) Hypotheek.

[p. 111]

‘Zij hebben toch Fortunatus beurze niet.’

‘Men heeft nog hooger bergen weten dalen.’

‘Wel, wel, van Daelken toch! Die het te hoog heft, moet het laag laten vallen. Zij hebben verder gesprongen dan hun stok lang was.’

‘En den wagen voor de paarden willen steken. Als wij met de beender-voiture⁽¹⁾ gingen, moest het rijden en rotsen.’

‘Ge zult dat altijd zien: jong te paard is oud te voet.’

‘Ze schepten 't geld, maar 't was misschien: zoo gewonnen zoo verteerd.’

‘'t Zit hem daarin: met het fluitje gewonnen met het trommelken verteerd.’

‘Ze hadden moeten wat opsteken, een appelken tegen den dorst houden. Ik zeg voor mijne reden: men moet rijden en ommezien.’

‘Zij hebben 't niet al verkantemand⁽²⁾, maar wat veel op hagen en struiken gehangen⁽³⁾.’

‘En als ge al de eieren in ééne mande legt⁽⁴⁾, komt men er ook slecht van thuis.’

‘Wie er een oomken van dood heeft⁽⁵⁾, kan er van meespreken!’

‘Van Daele zal nochtans niet terug moeten komen voor leegen (luien) tijd!’

‘'t Was een fluwijn, een slimme vos. Hij wist altijd zijnen stekstuiver bij tijds uit de ronde te trekken⁽⁶⁾, als het ergens aangebrand rook, en hij was een stoute Bouwen⁽⁷⁾: als zijne schuldenaren in slechte schoenen zaten, hield hij noch op noch af, eer het doppe-doppe was⁽⁸⁾.’

‘Ze willen hebben dat de (het) binnennest niet deug de⁽⁹⁾.’

(1) Te voet.

(2) Verspild.

(3) Hier en daar geplaatst. - Alles op eene kans waagt.

(5) Ondervinding van opgedaan heeft.

(6) Zich bij tijds terugtrekken.

(7) Boudewijn, drieste kerel.

(8) Betalen.

(9) Huishouding.

[p. 112]

‘Daar ligt de knoop, 't is allemaal daar dat het paard gestald is. Zijne eerste vrouw was een savel (sabel - zeer werkzaam), de tweede is eene sijne, eene sukke, eene lamijne, eene kwene, eene trunte⁽¹⁾, zij laat Gods water over Gods akker loopen, God schept den dag en zij gaat er door⁽²⁾. Als de binnennest niet deugt, moogt ge zoo rijk zijn als de zee diep is, nog moet ge te gronde. Daarenboven het mag niet altijd panneken vet zijn⁽³⁾, men moet eten wat de pot kookt⁽⁴⁾ en ik hoor dat het daar ieder manneken zijn kanneken was. Ge kent het spreekwoord: vette keuken magere erfenis.’

‘Dat ventje heeft een schoon baantje gehad: de hangel was gehangen⁽⁵⁾, als het trouwde; hunne bliekskens waren gebakken, ze moesten van geen kwaden winter benauwd (bevreesd) zijn; hunne schaapjes waren in 't droog; zij konden leven als God in Frankrijk⁽⁶⁾; zij waren als een vogel op een tak, gelukkig als een visch in 't water, dàar: de vrouw legt haren lepel weg⁽⁷⁾ en heel de boel gaat om zeep.’

‘Men ziet daaraan dat het geld geenen staart heeft.’

‘En geen meester kent.’

‘Van zoodra hij met den ouden pot eenen nieuwen koopt⁽⁸⁾ keert de kaart, de tweede vrouw is een moosbrood.’ (mooschen, verspillen.)

‘Haar moeder is geen spelle beter.’

‘De appel valt van niet verre van den boom. Uit een olievat kan men geenen wijn tappen.’

‘Men heeft zijn geluk in zijne hand niet. Van Daelken kon niet luiden en den ommegang gaan, men kan toch geen ijzer met handen breken⁽⁹⁾, het had het al op zijnen nek,

(1) Onbekwaam, beuzelachtig, die gaarne klaagt.

(2) Onbezorgd. -

(3) Kermis.

(4) Men moet zich met het alledaagsche te vreden houden.

(5) Heel het huis ingericht.

(6) Onbezorgd.

(7) Sterft.

(8) Hertrouwt.

(9) Het onmogelijke doen.

[p. 113]

maar er was geen oog van ontzag in huis. Er blijft te veel aan de maat en den strijkstok hangen, als men affairens doet met vreemd volk, dat wordt eindelijk eene verwarde klos, en de draad is er aan verloren.’

‘Man en vrouw moeten één zeel trekken⁽¹⁾, elk moet zijnen string staan⁽²⁾.’

‘Zij klaagde dat hij een muggezifter was⁽³⁾.’

‘Van Daele! een sauskoker?’

‘Ja, een hekelvee, een pezewever⁽³⁾.’

‘Van Daele: een trijsplul! een klossen teller⁽³⁾, ge weet er zeven van, het zijn die vijftien stuivers niet⁽⁴⁾. Het heeft nooit zitten reepen en vuzzen over niets⁽⁵⁾.’

‘Dat ventje gaat er van te kwiste, het loopt met de dood op zijnen nek, het heeft een pakje vergaard, het zal geen ouden top scheren⁽⁶⁾.’

‘Het vergaat als sneeuw voor de zon, 't is maar 't vel over de beenen meer; ik heb gezien dat het met drie hoofden gaat⁽⁷⁾.’

‘Zijne vrouw is ook een beenen beiaard⁽⁸⁾, zij ziet zoo geel als een dokeblad⁽⁹⁾.’

‘'t Zijn allen beenbijters⁽⁸⁾ in heel dien struik⁽¹⁰⁾; 't is nochtans een slangenvel⁽¹¹⁾, ze zal met onze beenen nog noten kluppelen⁽¹²⁾.’

‘Ja, maar Van Daele heeft den ransel aan, hij zoekt zijnen put; hij loopt met de spade op den rug⁽¹³⁾, er is geen priemken vleesch meer aan heel zijn lichaam.’

‘Hij heeft zich lang aan 't gras gehouden; maar nu moet

(1) Hetzelfde beoogen.

(2) Elk zijn deel doen.

(3) Een man die zich te veel met het huishouden moeit.

(3) Een man die zich te veel met het huishouden moeit.

(3) Een man die zich te veel met het huishouden moeit.

(4) Ge weet er niets van.

(5) Vitten en bedillen.

(6) Niet oud worden.

(7) Zeer hooge schouders.

(8) Zeer mager.

(9) Zeer geel.

(8) Zeer mager.

(10) Familie.

(11) Zeer taai.

(12) Ons lang overleven.

(13) Zal sterven.

[p. 114]

hij zich toch geven, hij gaat naar Nantes om vlokhouten (kurken.)⁽¹⁾’

‘'t Zal voorzeker een vel zijn⁽²⁾.’

‘Och ja, het heeft mij aan⁽³⁾, maar ik geloof waarlijk dat hij gezeeld is⁽⁴⁾.’

‘Dat gaapt als een oven⁽⁵⁾: 't Sjooten op uw stroo⁽⁶⁾!’

‘Wij moeten er al komen, maar elk tracht den laatsten man zijnen zak op te geven⁽⁷⁾.’

‘Er is hier menige harde noot te kraken en alles betert toch maar als de spa gevaagd is⁽⁸⁾.’

‘Kijk 't herbegint te mijzelen (stil regenen), 't heeft ginder al lang gemaakt⁽⁹⁾, 't regent en 't zonneken schijnt, 't is kermis in de lochting, zeggen de kleine jongens, maar het zal gaan katten spuwen, 't is gelijk al sneeuw en slegge⁽¹⁰⁾, allo, gebuur, ik ga 't u wenschen⁽¹¹⁾.’

‘Ik ga ook mijnen vlieger opsteken⁽¹²⁾. De gezondheid.’

Het bovenstaande is enkel een staaltje van boerenspraak; het ware niet moeilijk hetzelfde gesprek te verdubbelen met allerlei varianten; het is overbodig en zou vervelend worden.

Wij willen niet ontkennen dat het aanwenden van volksspreuken zijne keerzijde heeft, en wij stellen de vraag: verleert men zelf niet te denken, als voor alle gedachten en toestanden geijkte uitdrukkingen en zinspreuken bij de hand zijn? Is daardoor niet alle geestesinspanning ontspaard

(1) Hij gaat te niet. -

(2) 't Zal sterven zijn. -

(3) 't Spijt mij. -

(4) Gekoord als een zwijn. -

(5) 't Is klaarblijkend. -

(6) “Zwijntje, bereid u tot den dood!” -

(7) Zoolang mogelijk uit te houden. -

(8) Als wij allen begraven zijn. -

(9) Wolken samenpakken. -

(10) Gesmolten sneeuw. -

(11) Vaarwel. -

(12) Vertrekken.

[p. 115]

en worden sierlijkheid, woordvoeging en redekunde niet overbodig, als men maar uit eenen sinds eeuwen opgehoopten schat te putten heeft? Alleen door het zelfstandig denken en de eigen gezochte uiting zijner overwegingen, ontwikkelt de menschelijke geest en openbaart zich de verscheidenheid van het vernuft. Door het veelvuldig aanhalen van aangeleerde waarheden en zinspreuken, teert men op de wijsheid en de opmerkingen van anderen. Vele dezer spreuken en uitdrukkingen zijn overigens zeer gemeen, andere weinig geestverheffend, sommige zijn poëtisch, het meerendeel bevatten levenskennis en gezond oordeel; maar 't zij goed of kwaad: ons Vlaamsch ras is nu eenmaal zoo dat het de beeldspraak mint, het zal zijnen aard niet veranderen. Het blijkt overigens ten duidelijkste, dat een volk, 't welk zich op zulke zelfstandige wijze uitdrukt, verre van eene taal niet te kennen, er alle schakeeringen van vat, en eene eigendommelijke natie uitmaakt, of ten minste zoo tegenovergesteld is aan alles wat tot de zegswijze en denkwijze onzer zuiderburen behoort, dat voor hem de Fransche taal als de zijne te willen aannemen, gelijk staat met eene onmogelijkheid en geen ander gevolg hebben kan dan den ondergang van de natie zelf.

A.P. Samien.