Nederlandsch Museum. Jaargang 8

[p. 245]

Boekbeoordeelingen.

Amazone door Mr. C. Vosmaar. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1880, 364 in-12^o.

In dit boek toont de Schrijver ons Aisma, eenen Frieschen schilder van groot talent, welke op reis in Italië toevallig de kennis van een drietal Hollanders maakt: de oude Heer van Walborch, zijne nicht Marciana, door hem schertsend uit hoofde van haar onafhankelijk karakter de Amazone geheeten, en eene juffer, Ada genaamd. Marciana is eene uitstekende vrouw. Weduwe van eenen minister, heeft zij in het huwelijk teleurstellingen ontmoet, en is besloten nooit meer te beminnen. Aisma ook verkeert in gelijken gemoedstoestand: hij is in zijne eerste liefde bedrogen geworden, en heeft zich met bitterheid voorgenomen zijn hart aan geene vrouw meer te schenken. Door hun gemoed en hunnen geest wederzijds tot sympathie aangetrokken, zien zij elkaar dikwijls en komen er toe, ondanks hen zelven, elkander te beminnen. Na hevig inwendig kampen tegen hun eigen hart; want niet als in alledaagsche romans zijn zij door anderen in hunne liefde gedwarsboomd - laten zij zich van weerskanten vermurwen, en het boek eindigt met een huwelijk tusschen beiden. Men ziet, dat de kader, als roman, zeer eenvoudig is. Maar is het een roman? Is het boek niet veeleer eene studie van de menschelijke ziel, of anders nog, is het niet vooral een werk van schoonheidsleer? Het behoort wellicht tot deze drie vakken.

[p. 246]

Italië is er met geestdrift in beschreven, en de bespiegelingen over de kunst in het algemeen en de kunstvoorwerpen der oudheid nemen er eene zeer groote plaats in, misschien al te groot; want, hoe belangrijk ook op zich zelven genomen, wordt de handeling van het verhaal noodzakelijkerwijze door te veel redeneeringen verlamd, omdat in den roman het hoofdbelang in de ontwikkeling der toestanden en karakters ligt.

De hoofdpersonen zijn goed gestudeerd, de bijfiguren zooals Ada, de droomerige, ontevreden, maar zachtzinnige Hollandsche vrouw, zonder krachtdadigheid of zelfvertrouwen; de immer vroolijke, kreupele Italiaan, Salviati, die het leven zoo licht weet op te nemen; de sympathieke Heer van Walborch; de beeldhouwer Askol, zijn even voortreffelijk geteekend.

Nochtans schijnt dit boek veel meer een voortbrengsel van den geest en den wil des Schrijvers, dan het product der inspiratie: de Schrijver is niet door zijn onderwerp overheerscht of medegesleept geworden, maar hij beheerscht het volkomen: daardoor komt het wellicht, dat de lezer Amazone eerder met het hoofd dan met het hart beoordeelen zal.

Het uiterlijke is zeer verzorgd - het zicht van het boek alleen zou u tot lezen uitlokken. De stijl, die zich voortdurend op eene ongewone hoogte houdt, is steeds vloeiend en munt uit door keurigheid en kracht. De denkbeelden zijn verheven, de uitdrukkingen immer juist.

Kunstsmaak en eene meer dan alledaagsche letterkundige ontwikkeling worden vereischt om het werk te verstaan en te genieten; degenen, welke het geluk hadden Italië en zijne kunstschatten met eigene oogen te zien en te bewonderen, zullen er veel gewaardeerde herinneringen in terug vinden; voor anderen is er veel uit te leeren.

[p. 247]

Kortom, het boek Amazone is een edelgeschreven werk, waarvan de lezing niet nalaten kan eenen diepen, weldoenden indruk teweeg te brengen.

V. Loveling.

Collection des voyages des souverains des Pays-Bas, publiée par MM. Gachard et Piot, de l'Académie et de la Commission royale d'histoire, etc. Tome troisième. Bruxelles, F. Hayez, 1881. XL en 606 blz. in-4^o.

Het derde deel van deze belangrijke verzameling bevat het verhaal der reis van Karel V in Spanje gedurende de jaren 1517 en 1518, door Laurent Vital; de reis en den krijgstucht in 1535 van denzelfden keizer in het Land van Tunis, door Guillaume de Montoiche, den krijgstocht van 1541 in Algerië, en de reis der koningin Anna naar Spanje in 1570, door Alyxes de Cotereau.

De twee eerste deelen dezer verzameling werden uitgegeven door den Heer Gachard, algemeenen archivaris van het Rijk, zij behelzen het eerste deel: 1^o itinéraires des ducs de Bourgogne Philippe le Hardi, Jean-sans-peur, Philippe le Bon, de l'Archiduc Maximilien, époux de Marie de Bourgogne et de Philippe le Beau, leur fils, 2^o la relation du premier voyage que Philippe le Beau fit en Espagne en 1501, relation écrite par Antoine de Lalaing, Seigneur de Montigny, 3^o une relation du second voyage de ce prince, dans le même pays, en 1506, rédigée par un auteur dont le nom est resté inconnu. Het tweede deel der verzameling verscheen in 1874 en werd insgelijks door den Heer Gachard uitgegeven: het bevat: 1^o l'itinéraire de Charles-Quint, de 1514 à 1551, par Jean Vandenesse, suivi de plusieurs documents intéressants ajoutés sous forme d'appen-

[p. 248]

dices. De Heer Gachard begon in 1877 den druk van het derde deel: de vijf en twintig eerste vellen waren reeds afgetrokken, wanneer hij het werk staakte en aan den Heer Piot overliet, die het plan volgde, dat door den Rijksarchivaris voor de twee eerste deelen werd aangenomen.

Ten opzichte der staatkunde hebben deze reisverhalen zeker weinig waarde; doch de Heer Piot doet te rechte opmerken, dat zij zeer veel belang aanbieden voor de kennis der zeden, gebruiken, geloofsbegrippen, vooroordeelen van vroegeren tijd, alsmede voor de beschrijving der steden en landen, die door de souvereinen der Nederlanden alstoen werden bezocht. De schrijvers dier reisverhalen behoorden, over het algemeen, tot de weinig geletterden: zij verhaalden naïef weg wat zij zagen, zonder zich om oorzaken of gevolgen der gebeurtenissen te bekreunen. Integendeel hechtten zij grooten prijs aan de bijzonderheden, aan de nauwkeurige beschrijving der plechtigheden, feesten en vreemde gebruiken waarvan zij ooggetuigen waren geweest.

De Heer Piot deelt ons in de inleiding tot het derde deel van deze belangrijke verzameling alles mede, wat hij over de schrijvers Laurent Vital en Guillaume de Montoiche heeft kunnen ontdekken, en treedt in eenige bijzonderheden over de handschriften, die hij bij zijne uitgave heeft gebruikt. Beknopte Aanteekeningen aan den voet der bladzijden werpen het noodige licht op moeielijke plaatsen of min gekende feiten of personen waarvan hier gewag wordt gemaakt.

J.F.J.H.