Nederlandsch Museum. Jaargang 8

[p. 43]

J.B. David.

Willemsfonds en Davidsfonds!... Deze twee woorden zijn als twee leuzen geworden, die de voorstanders der Nederlandsche taal in België hebben gekozen om aan te toonen, op welke wijze, sterk verschillend van elkander, zij de zegepraal der Vlaamsche Zaak willen bewerken. Nochtans waren Willems en David, wier namen thans op de standaarden van beide vijandelijke legers prijken, geene mannen, die malkander, zooals tegenwoordig Willemsfonds en Davidsfonds hardnekkig bestreden. De gematigde liberaal Willems ging integendeel hand in hand met den verdraagzamen kanunnik David, en nooit - al wie de geschiedenis van onzen vaderlandschen strijd tegen den vreemden invloed heeft nagegaan, weet het - ontstond er de minste twist tusschen hen. Dit zal verder blijken uit de regelen, die wij hier aan den Leuvenschen Hoogleeraar willen toewijden.

Jan Baptist David werd den 25^sten Januari 1801 te Lier, eene kleine stad der Kempen, geboren. Toen hij den ouderdom had bereikt, dat hij de Latijnsche school bezoeken kon, legde hij zich met den besten uitslag op de studie der oude talen toe. Daarna trad hij in het groot seminarium ter op-

[p. 44]

leiding van Roomsch katholieke geestelijken te Mechelen. Al vroeg kwam hij in betrekking met J.F. Willems, die in 1793 te Boechout, een dorp hal verwegen Antwerpen en Lier gelegen, het eerste levenslicht zag. De eenige jaren oudere Willems maakte David bekend met de beste voortbrengsels der Nederlandsche letterkunde van die dagen, en wist zijne geestdrift voor de stadie der moedertaal in den jongen leviet te doen overgaan. Nog vóórdat David de priesterwijding (1823, 20 Augustus) ontving, deed hij zich reeds door zijne geschiktheid voor het onderwijs onderscheiden. Hij werd met eenen cursus aan het athenaeum te Antwerpen gelast, en ging van daar als leeraar naar het kleine seminarium van Mechelen over.

In dien tijd heerschte de grootste verwarring in de spelling der Nederlandsche taal in de zuidelijke gewesten van het Koninkrijk. Bijna ieder schoolmeester had er zijn bijzonder stelsel. Het krielde er nog van overtollige letters en schreefjes en stipjes op e's en o's, die ons de spelling van Andries Pels en zijne volgelingen uit het genootschap Nil volentibus arduum herinneren, en waarvan het gebruik in de achttiende eeuw door Desroches in zijne ‘Spraekkonst’ werd aangeraden. David dacht er aan, orde in dien baaierd te brengen. Hij gaf een werkje uit (1823)⁽¹⁾, waarin hij gedeeltelijk de spelregels van Siegenbeek volgde. Al wie weet, hoe vinnig men vóór 1830 in het Zuiden de invoering der schrijfwijze van den Leidschen hoogleeraar tegenwerkte, en nadenkt, welke aanzienlijke rol in die tegenwerking door de katholieke priesterschap van België werd gespeeld, zal moeten erkennen, dat de overtuiging van David wel groot moet zijn geweest, om zich - al was het

(1) Eenige regels over de Vlaemsche tael. Mechelen, 1823.

[p. 45]

dan ook slechts op dit enkele punt - tegen het drijven zijner opgewonden geloofsgenooten te durven aankanten. Verder strekten zich echter voor het oogenblik de bemoeiingen van David op taalkundig gebied niet uit.

De strijd der katholieke geestelijkheid tegen de Regeering, die zij van potestantsche propagande beschuldigde, werd heviger dan ooit, en David, die voor alles priester was, meende insgelijks, dat de godsdienst der vaderen werd bedreigd. Hij hielp eene vereeniging stichten, welke tot doel had door het verspreiden van werken, waarin de katholieke godsdienst wordt verdedigd, het Roomsche geloof in België rein te bewaren. Hij zelf vertaalde voor die vereeniging verscheiden werken, waaronder als de voornaamste mogen worden beschouwd de Verdediging van het Christendom of gesprekken over den godsdienst naar het Fransch van M.D. Frayssinous⁽¹⁾ en de Verklaring van de christelyke leer naer het Latyn van Rob. Bellarminus⁽²⁾, terwijl hij bovendien de omwerking van eenige andere Vlaamsche godsdienstige schriften⁽³⁾, waarvan de stijl verouderd was, op zich nam. David bezorgde tevens de uitgave van eenige theologische werken van vroegeren tijd, in de Latijnsche taal opgesteld, zooals den Commentarius in sancta Evangelia van Cornelius Janssenius⁽⁴⁾, de Theologia ad usum seminariorum van P. Dens⁽⁵⁾, en de Theologia moralis⁽⁶⁾ van Alphonsus de Ligorio

(1) 4 deelen in-12s^o. Mechelen, 1825.

(2) Mechelen, 1829.

(3) Verklaring van den Vader-ons en den Weest-gegroet, door Pater Hazart, 1827; - Historie van het Oud en Nieuw Testament. Mechelen, 1830.

(4) 2 deelen in-8s^o. Mechelen, 1825.

(5) 6 deelen in-8s^o. Mechelen, 1828 en volgende.

(6) 9 deelen in-8s^o. Mechelen, 1828 en volgende.

[p. 46]

In het kleine seminarium van Mechelen verwierf zich David eenen schitterenden naam als leeraar, zoodat hij in 1830 in dezelfde stad aan het hoofd eener inrichting van middelbaar onderwijs, het College van Pitsenburg, werd geplaatst.

Door de menigvuldige vertalingen, welke David in de laatste jaren had vervaardigd, en door het omwerken van oude ascetische schriften, oefende hij zich meer en meer in den prozastijl, terwijl hij zich in zijne snipperuren op de studie van het oude Dietsch toelegde. Na de gebeurtenissen van 1830 was er behoefte in België aan eenen leiddraad voor de studie der Nederlandsche taal in de gestichten van middelbaar onderwijs. David zou in die behoefte voorzien. In 1833 verscheen het eerste deel zijner ‘Nederduytsche Spraekkunst,’ die de spelling en de vormleer bevat, en in 1836 van een tweede deel, dat over woordvoeging en prosodie handelt, gevolgd werd. In het voorbericht van het eerste deel betreurde David het, dat sedert de gebeurtenissen, die België van Noord-Nederland hadden gescheiden, er in het eerste land zooveel wanorde in het onderwijs der Nederlandsche taal bestond. Hij bekende het rondweg, dat hij bij het schrijven zijner Spraekkunst het spoor der Hollandsche grammatici had gevolgd. Meermaals bepaalt hij zich dan ook eenvoudig bij het afschrijven der regels, die door de Noordnederlandsche taalkundige, zooals Weiland en Bilderdijk, worden opgegeven. Wie had zulks in 1830 durven voorspellen? Drie jaar nadat de katholieke geestelijkheid de Vlaamsche boeren tegen het gebruik hunner eigene taal in bestuurlijke zaken had doen petitionneeren, onder voorwendsel dat Vlaamsch en Hollandsch twee verschillige talen zijn, zag David zich gedrongen de vrijmoedige verklaring af te leggen, dat de Hollandsche taalkundigen hunne

[p. 47]

taal, welke alleszins die der Vlamingen is, vlijtig hadden beoefend, terwijl de Belgen hierin verre ten achter waren gebleven⁽¹⁾.

Om de studie der Nederlandsche taal voor de Vlaamsche jeugd te vergemakkelijken, gaf David, behalve zijne Nederduitsche Spraekkunst, nog twee bloemlezingen uit, de eene uit dichters⁽²⁾, de andere uit prozaschrijvers⁽³⁾. Al de stukken door David in zijne poëtische bloemlezing opgenomen, zijn van Noorduederlandsche dichters, terwijl in de Voorlezingen van Nederduytsche prozastukken slechts eene zeer geringe plaats voor schrijvers uit het Zuiden wordt ingeruimd.

Doch David stond niet alléén in die reactie ter gunste der voormalige Regeering in zake van het onderwijs der moedertaal. In verschillende steden van België gingen luide stemmen op, die protesteerden tegen den toestand, waarin sedert de scheiding van Noord en Zuid de taal van de meerderheid der Belgen verkeerde. Zoo bleef, onder anderen, J.F. Willems, die vóór 1830 met zooveel moed als talent de herstelling der Nederlandsche taal in de Vlaamsche gewesten voor bestuurlijke zaken tegen bastaardvlamingen en Fransche gelukzoekers had verdedigd, niet werkeloos, al had het Belgische Staatsbestuur den grooten Vlaming om zijnen ijver voor de Nederlandsche taal, onmiddellijk na de omwenteling, uit Antwerpen, waar hij ontvanger was, naar Eekloo, eene kleine stad der provincie Oost-Vlaanderen, verbannen. Van uit Eekloo richtte hij

(1) Nederduytsche spraekkunst. Eerste deel, voorbericht, blz. VI.

(2) Voorlezingen van Nederduytsche dichtstukken. Mechelen.

(3) Voorlezingen van Nederduytsche prozastukken. Leuven.

[p. 48]

eenen warmen oproep⁽¹⁾ tot zijne oude strijdgenooten, die door de staatkundige gebeurtenissen wel eenen stond verbluft, maar niet ontmoedigd waren. Vóór de omwenteling had hij op historischen grond de rechten der moederspraak bewezen, en thans in zijne ballingschap zelve, te Eekloo, had hij geleerd, dat het Fransch nimmer de taal van het meerendeel der Belgen wezen zou. Op de 8600 inwoners van Eekloo, zoo schreef hij in 1834, zijn er omtrent 300, die Fransch verstaan, en geene honderd, die fatsoenlijk Fransch spreken kunnen. Nochtans was Eekloo gedurende zeer veel jaren de verblijfplaats van Fransche tribunalen, van Fransche sous-préfets, van Fransche ambtenaren, en werden er wederom, sedert vier jaar, hare 8300 andere ingezetenen in het Fransch gegourerneerd, en dagelijks gesommeerd, geëxploiteerd en geëxecuteerd!

De stem van David, Willems, Blommaert, F. de Vos en eenige anderen vond weerklank bij de menigte. De vaderlandsche kiemen vóór de scheiding door de Regeering op Belgischen bodem geplant, begonnen eindelijk op te schieten. Doch er was iets, dat de beweging ter verdediging der Nederlandsche taal in België in den weg stond: de oneenparigheid in de spelling. De voorstanders der moedertaal wisten, hoe hunne vijanden zich voor weinigen tijd van die oneenparigheid hadden bediend, om der Nederlandsche taal het schreewendste onrecht aan te doen. Een besluit van het Belgische Gouvernement provisoire had immers van de verschillende dialecten onzer taal zooveel onderscheidene talen, van de verschillende spellingen het kenmerk dier onderscheidene talen gemaakt, en in 1830

(1) Reinaert de Vos, naer de oudste beryming, door J.F. Willems. Voorbericht. Eekloo, 1834.

[p. 49]

verklaard ‘qu'il était impossible de publier un texte flamand ou allemand des lois et arrêtés, attendu que ces langues en usage parmi les habitants de certaines localités variaient de province à province, et mêmes de vitte à vitte.’ Dit wonderlijk stuk, onderteekend door Graaf Félix de Merode, Ch. Rogier en A. Gendebien, konden de voorstanders der Nederlandsche taal maar niet vergeten. Zulk eenen smaad zouden zij niet langer verkroppen. Zij zouden beletten, dat de Nederlandsche taal met een ellendig patois wierd gelijk gesteld. Nooit had zij opgehouden de moedertaal van de groote meerderheid der Belgen te zijn, en aan die taal, de taal des Vlaamschen volks, was men niet alleen eerbied, maar recht verschuldigd.

Al de pogingen der vrienden van de Nederlandsche taal strekten thans om eenheid in de spelling te verkrijgen. In 1836 stichtte men eene vereeniging onder den naam van Maetschappy tot bevordering der Nederduitsche tael en letterkunde, en aan het hoofd dier vereeniging werden Willems en David geplaatst. Van uit den schoot dier maatschappij ging de wensch uit, ‘dat de Belgische Regeering middelen mocht beramen, om voor het bestuur en onderwijs de spelling der Vlaamsche taal te regelen.’ Het Staatsbestuur, dat zich met de in hunne taal verongelijkte Vlamingen scheen te willen verzoenen, dacht aan dien wensch te mogen gehoor geven, en een wedstrijd werd bij koninklijk besluit van den 6^den September 1836 uitgeschreven, waarbij eene beoordeelende verhandeling werd gevraagd over de geschilpunten ten aanzien der spelling en woordverbuiging der Nederduitsche taal, met aanwijzing der best geschikte middelen om tot eenparigheid te geraken, volgens de onmiddellijke gronden der taal, het algemeene spraakgebruik en het gezag der oude schrijvers, in dier voege dat

[p. 50]

de daarbij verkieslijkst gevondene schrijfwijze aannemelijk zou wezen in alle provinciën des Rijks, waar die taal gesproken wordt.

David, Willems, Ledeganck, d'Hulster, de Smet, Verspreeuwen en Bormans werden benoemd tot leden der commissie, gelast met het beoordeelen der twaalf op de prijsvraag ingekomene antwoorden. In Augustus 1839 maakte de commissie haar oordeel bekend. Geene der ingezonden antwoorden scheen haar bekronenswaardig. De commissie meende nochtans, dat de last, haar door de Regeering opgedragen, zich verder uitstrekte dan het uitbrengen van een advies over de verhandelingen, die naar den prijs hadden gedongen. Zij maakte, met toelating van het Staatsbestuur, hare eigene denkbeelden openbaar nopens de middelen, die haar het geschiktst voorkwamen om de eenparigheid der spelling te bevorderen. Eenige spelregels, die schier in alles overeenstemden met de toen in Noord-Nederland heerschende schrijfwijze, werden door de commissie aanbevolen. Doch die spelregels zouden zoo dadelijk door iedereen niet worden aangenomen en gevolgd.

Dezelfde mannen, die vroeger den eenvoudigen landbouwer uit het Nederlandsch sprekende gedeelte van België tegen het gebruik zijner eigene taal in bestuurlijke zaken in het harnas hadden gejaagd, kreten de spelling, door de commissie aangeraden, voor onvaderlandsch en anti-katholiek uit. Wederom trachtten zij alles, evenals vóór 1830, in rep en roer te brengen; wederom, zooals vroeger, werden van deur tot deur aan de minst bevoegden vertoogschriften ter onderteekening aangeboden. Doch gelukkig was de opgewondenheid, die in 1830 bijna overal heerschte, bij de menigte gansch bekoeld: men zou zich

[p. 51]

geene tweede maal laten verschalken; gelukkig vooral bevonden zich onder de leden der spellingcommissie twee voorname Roomsche geestelijken, die niemand toch van gebrek aan katholieke rechtzinnigheid kon verdenken: de Smet, kanunnik van St.-Baafs te Gent, en David, die in 1834 het bestuur van het Pitsenburgsche College had verlaten, tot eere-kanunnik der metropolitane kerk van Mechelen was verheven, en door de bisschoppen van België tot hoogleeraar in de geschiedenis en de Nederduitsche letterkunde aan de Katholieke Universiteit te Leuven benoemd.

De hevige aanvallen tegen de van orangisme en ketterij beschuldigde commissie en de kloeke verdediging dier commissie hielden gedurende eenigen tijd de drukpers niet alleenlijk in Vlaamsch België, maar zelfs in het Walenland bezig. Het regende pamfletten en schotschriften van alle kleur en aard. Willems bracht den vijanden der verbeterde spelling geduchte slagen toe in zijn op last der Maetschappy tot bevordering der Nederduitsche tael en letterkunde uitgegeven Belgisch Museum⁽¹⁾, terwijl David een tijdschrift stichtte om te bewijzen, dat het goede recht zich wel degelijk aan de zijde der commissie bevond. De Middelaer⁽²⁾ verscheen met den eersten Januari 1840 te Leuven. Dit tijdschrift, dat door David werd bestuurd; had tot bijzonder doel eenparigheid in het spraak- en letterkundige tot stand te brengen. David toonde er in aan, hoe gedurende de dertiende en veertiende, ja tot

(1) Belgisch Museum voor de Nederduitsche tael- en letterkunde en de geschiedenis des Vaderlands. Gent, 1837-1S46. Tien deelen in-8^o.

(2) De Middelaer of bydragen ter bevordering van tael, onderwys en geschiedenis. Leuven, 1840-1842. 3 deelen in-8^o.

[p. 52]

het begin der zestiende eeuw toe, de Vlaamsche en Brabantsche dichters die van Holland niet alleenlijk op zijde traden, maar overtroffen; doch, hoe sedert nagenoeg tweehonderd jaar het Zuiden niet anders dan onheil en rampspoed gekend, en met het verlies van zijnen koophandel zijne welvaart had zien ten onder gaan; hij deed opmerken, hoe daarin de oorzaak van het verval der Nederlandsche letteren in België was te zoeken; hij wees op de glorierijke eeuw van Hooft en Vondel in het Noorden, en schilderde met krachtige kleuren den erbarmelijken toestand, waarin vóór 1814 in het Zuiden de Nederlandsche taal verkwijnde. Gedurende de vereeniging van Noord en Zuid, zoo luidde het in den Middelaer, hebben de Vlaamsche schrijvers veel bijgeleerd: steeds in aanraking zijnde met Bataafsche letterkundigen moesten zij noodwendig hunne minderheid gevoelen, en dewijl, van den anderen kant, de Noordnederlandsche literatuur allengskens meer in de zuidelijke gewesten indrong, kon het niet missen, of de Zuid-Nederlanders moesten ook van lieverlede betere inzichten in taal- en letterkunde verkrijgen. Daarbij kwam het schoolwezen, dat door de voormalige Regeering met zooveel ijver werd ingericht en uitgebreid, de nieuwe en betere methoden, de gepastere schoolboeken en een vollediger onderricht dan men tot dan toe had gekend. Dit alles had, volgens David, den besten invloed op den staat der nationale taal en letteren in Vlaamsch Belgie teweeggebracht. Terugkeeren tot de dagen van vóór 1814, terugkeeren op den weg des vooruitgangs, kon of mocht men niet⁽¹⁾.

(1) De Middelaer. Eerste deel, blz. 18.

[p. 53]

Eindelijk (1841) verscheen het grondige, uitgebreide verslag van den rapporteur der commissie, Prof. Bormans, over de ingekomen antwoorden op de prijsvraag. Had het zich wat lang laten wachten, zoo was men intusschentijd veel kalmer geworden, en men kon nu onpartijdiger wikken en wegen. Het verslag⁽¹⁾ van Prof. Bormans ontwapende de hardnekkigste tegenstanders der nieuwe spelling. De commissie, of liever het gezond verstand zegepraalde.

Doch het werk der commissie moest nog door de schrijvende gemeente bekrachtigd worden. Eene vergadering van taal- en letterkundigen werd te Gent bijeengeroepen, in welke naar aanleiding van Prof. Bormans' rapport, over de middelen zou worden beraadslaagd om tot de eenheid in de spelling te geraken. Het Gentsche Spellingcongres op den 23^sten October 1841⁽²⁾, onder voorzitterschap van David gehouden, en waarin Willems als secretaris de pen voerde, keurde met eene enkele wijziging⁽³⁾ de door de commissie aanbevolen spelregels goed, die dan ook in 1843 door het Staatsbestuur voor het onderwijs en de bestuurlijke zaken werden voorgeschreven.

De tegenstanders der verbeterde taalregels waren voorgoed verslagen. De zegepraal der commissie zou plechtig

(1) Verslag over de verhandelingen ingekomen bij het Staetsbestuur van België, ten gevolge der taelkundige prijsvraeg, voorgesteld bij koninglijk besluit van den 6^den September 1836. Gent, 1841. In-8^o.

(2) Zie Taelcongres en Vlaemsch feest gehouden te Gent, den 23 en 24 October 1841, beschreven door F.A. Snellaert. Gent, 1842. In-8^o.

(3) In zijn verslag stelt Prof. Bormans voor drayen, vloeyen, strooyen, enz. met eene y te schrijven; maar hij verkiest vleien en buien met eene enkele i. Het spellingcongres verklaarde zich voor het stelsel van Siegenbeek, en nam zoowel de spelling draeijen, vloeijen, strooijen als vleijen en buijen aan.

[p. 54]

worden gevierd. Op zondag den elfden Februari 1844 werd te Brussel eene groote vergadering belegd, waarop de verschillende letterkundige maatschappijen afgevaardigden zonden en de voornaamste letteroefenaren verschenen. David, Willems en Conscience hielden er redevoeringen, die het hart van al de strijders voor de moedertaal met edele geestdrift vervulden.

Groot was Davids werkzaamheid omtrent dien tijd. Behalve de gewone bezigheden aan zijn professoraat in geschiedenis en letterkunde verbonden, behalve de beslommeringen, die hem het praesidium van het Pauscollege (paedagogie der faculteit van wijbegeerte en letteren der Katholieke Hoogeschool), waartoe hij in 1836 werd geroepen veroorzaakten, behalve de menigvuldige artikelen over taalkunde en de critische beschouwingen, die voorkomen, onder anderen, in den Middelaer, het Belgisch Museum, den School- en Letterbode, welke laatste tijdschrift in 1843 onder zijn bestuur verscheen en den Middelaer verving, behalve eene Geschiedenis van Sint Albertus van Luik⁽¹⁾, en een in het Fransch geschreven Manuel de l'histoire de Belgique⁽²⁾, sloeg hij nog de hand aan een werk van langen adem, eene voor het volk geschreven Vaderlandsche Historie⁽³⁾, waarvan het eerste deel in 1842 het licht zag, en het elfde ter pers lag, wanneer de dood een einde aan Davids arbeidzaam leven kwam stellen.

Te midden van zijne historische studiën, waaraan wij nog eene Geschiedenis van de stad en heerlijkheid Mechelen verschuldigd zijn, vergat David echter de letterkunde niet.

(1) Leuven, 1844. In-8^o.

(2) Leuven, 1840. In-8^o.

(3) Vaderlandsche Historie. Leuven, 1842-1866. Elf deelen. In-12^o.

[p. 55]

De Nederlandsche dichter, tot wien hij zich steeds het meest voelde aangetrokken, was Bilderdijk. Gaf David vroeger voor het middelbaar onderwijs eene poëtische bloemlezing uit, bijna uitsluitend uit stukken van Bilderdijk samengesteld, zoo commenteerde hij thans drie der schoonste gedichten van den grooten Meester: het waarachtig Goed, de Geestenwareld⁽¹⁾ en de Ziekte der geleerden⁽²⁾. Isaäc da Costa getuigt van de aanteekeningen op dit laatste gedicht, dat David met een even groot talent van stijl als diepe kennis van taal, aesthetisch gevoel en uitgebreide geleerdheid, heeft doen uitkomen wat schatten van kundigheden, zoowel als van orde in de denkbeelden, in de zes zangen van de Ziekte der geleerden voorhanden of verborgen liggen⁽³⁾.

Het vertalen had voor David altijd eene groote aantrekkelijkheid. Talrijk zijn de werken door hem uit het Latijn en het Fransch overgebracht. Doch de meeste zorg besteedde hij aan de overzetting der Vier hoeken van de navolging Christi door Thomas a Kempis, die in 1843 verscheen, en sinds meermalen werd herdrukt. Sedert David zijnen eersteling: eenige Regels over de Vlaemsche tael (1823) uitgaf, had de Germaansche taalkunde, geleid door Jacob Grimm, Bopp en hunne leerlingen, reuzenstappen gedaan: dat David in dit vak van wetenschap niet ten

(1) De Geestenwareld en het waarachtig Goed, gedichten van W. Bilderdijk, uitgegeven met inleiding, analyse en aenteekeningen. Leuven, 1842 en 1843. In-8^o.

(2) De Ziekte der geleerden in zes zangen, gedicht van Mr. W. Bilderdijk, uitgegeven met inleiding en aenteekeningen. Leuven, 1848. In-8^o.

(3) De mensch en de dichter Willem Bilderdijk, eene bijdrage tot de kennis van zijn leven, karakter en schriften door Is. da Costa. Haarlem, 1859, blz. 219.

[p. 56]

achter bleef, bewijzen zoowel zijne voortreffelijke uitgave der werken van onzen grooten middeleeuwschen prozaschrijver Jan van Ruusbroec⁽¹⁾, die deel maken van de verzameling der Vlaamsche Bibliophilen te Gent, als die des Rijmbijbels van Jacob van Maerlant⁽²⁾, welke in naam der koninklijke Academie van wetenschappen, letteren en fraaie kunsten van België het licht zag.

Het gezag van David op taal- en letterkundig gebied bij de Vlaamsche schrijvers en vooral bij degenen, die tot de katholieke richting behooren, was zeer groot, en dit vermeerderde nog, toen in 1856 zijne Tael- en letterkundige aenmerkingen⁽³⁾ verschenen. Doch niet alleenlijk in zijn vaderland werden Davids verdiensten naar waarde geschat, ook in Noord-Nederland liet men den kundigen hoogleeraar, den geleerden schrijver recht wedervaren.

(1) Van J. van Ruusbroec zijn verschenen:
Dat boec van den gheesteleken tabernacule, 2 deelen in-8^o.
Dat boec van den XII dogheden. Die spieghel der ewigher salicheit. Van den kerstenen ghelove. 1 deel in-8^o.
Dat boec van VII trappen in den graet der gheesteleker minnen. Dat boec van VII sloten. Dat boek van den IV becoringhen. 1 deel in-8^o.
Dat boek van den XII beghinen. 1 deel in-8^o.
De chiericheit der gheesteleker brulocht. De vingherlinc of de blinkende steen. Dat boek der hoechster waerheit. 1 deel in-8^o.

(2) Rymbybel van Jacob van Maerlant, met voorrede, varianten van hss., aenteekeningen en glossarium, op last van het Gouvernement en in naem der koninklyke Akademie van wetenschappen, letteren en fraeije kunsten voor de eerste mael uitgegeven. Brussel, 1859-1861. 4 deelen gr. in-8^o.
Behalve den Rymbybel, in naam der Academie van België uitgegeven, verschenen nog in de Bulletins dier Maatschappij verscheiden mededeelingen en rapporten van David, waaronder die over den ouden loop der Schelde als de belangrijkste worden beschouwd. (Série I, tom. XVI, blz. 25 en tom. XIX, blz. 649).

(3) Leuven, 1856. In-12^o.

[p. 57]

Toen het Nederlandsch letterkundig Congres zijne tweede vergadering hield, en te Amsterdam bijeenkwam, werd David tot voorzitter gekozen. Hij had ook het eerste letterkundig Congres, dat in 1849 te Gent werd gehouden, bijgewoond, en verscheen op schier al de volgende vergaderingen, waar hij telkens door zijne redevoeringen de aandacht der toehoorders wist te boeien. Te Gent (1849) handelde hij over stijlverbetering en het nut, dat uit de grondige kennis der levende of gesproken taal is te trekken; te Amsterdam (1850) ontwikkelde hij een plan voor een algemeen Nederlandsch woordenboek, waarvan in het eerste Congres spraak was geweest; te Utrecht (1854) las hij eene belangrijke studie over de tautologische vormen, die in het Nederlandsch voorkomen; te Antwerpen (1856) sprak hij over de beschaafde uitspraak; te 's-Hertogenbosch (1860) gaf hij zijn gevoelen te kennen over een paar vraagstukken van taalkundigen aard, en eindelijk te Brugge (1862) hield hij eene redevoering over ‘spelling en stelling’. Hij trad er in op als verdediger der verlenging der a met e, en voer met kracht uit tegen degenen die alstoen voor 't eerst op het dwaze denkbeeld waren gekomen, in plaats van in de algemeene Nederlandsche taal, in Westvlaamsch dialect te schrijven. Was hij niet gelukkig,wat het eerste punt - de verdediging der ae - betreft, zoo verdiende zijn wijze raad aangaande het tweede punt beter aangehoord te worden, dan het tot heden is geschied. Te recht brak hij den staf over de bekrompene particularistische pogingen van Guido Gezelle en zijne volgelingen, die echter zelfs thans nog niet tot inkeer zijn te brengen. David eindigde de laatste redevoering, die hij in onze letterkundige congressen heeft uitgesproken, op de volgende wijze: ‘Geerne hadde ik, Myne Heeren, hier nog een

[p. 58]

ketste punt verhandeld, dat my hoogst gewigtig schynt; maer ik zal het slechts ter loops aenstippen, in 't vertrouwen dat een enkele wenk volstaen moge. Ik bedoel de onlangs opgekomen nieuwigheid van te schryven, niet meer in de gemeene landtael, maer in den Westvlaemschen tongval, die er merkelijk van verschilt. Golde het daerby slechts vlugschriften, volksdeuntjes of gelegenheids-verzen, ik zou er niets tegen in te brengen hebben. In andere landen treft men dezelfde liefhebbery aen, en om enkel van Napels te spreken, waer ik het gezien heb, daer verschynen byna dagelyks van die liedekens of vertelsels in het stedelyk dialect opgesteld, waer een Toscaner of een Meilander (Milanees?), al kent hy nog zoo wel zyn Italiaensch, nauwelijks een woord van verstaen kan. Dat zy zoo; maer in ernstige, in letterkundige gewrochten, in werken van langen adem houd ik het voor eene ware verkeerdheid. Laet het Westvlaemsch dialect minst afgeweken zyn van de oorspronkelijke uitspraek; laet het vele oude woorden en levendige wendingen bewaerd hebben: het is ook zeker, dat er niet weinig gebrekkelykheden in voorkomen, en niet minder spraekvormen en zegswyzen, die met de grammatica en syntaxis der algemeene Nederduitsche tael niet overeen te brengen zyn, derhalve afgekeurd moeten worden. Het is daerenboven niet wys het volksgebruik in alles toe te geven, en te schryven gelyk de menigte spreekt: daer zou noodwendig verloop en bederf het gevolg van wezen. Men moet veeleer door goeden, alhoewel eenvoudigen styl, de volksklassen opleiden tot en gewennen aen de meer beschaefde, de littéraire tael, in alle de gewesten van België gebruikt en verstaen. Of wil men soms een localisme, een provincialisme beproeven, zoo dient zulks, in alle geval, grond te hebben in de analogie, en getoetst

[p. 59]

te worden aan de algemeene regels der Nederduitsche spraakkunst, welke het nimmer geoorloofd is over het hoofd te zien of tegen te gaen.’ Deze uitmuntende woorden waren nochtans als die van den roepende in de woestijn: de Westvlaamsche geestelijkheid stopte er de ooren voor, en blijft nu nog hardknekkig voortwerken aan de voortkweeking van schadelijk onkruid op den Nederlandschen taalakker.

Zeker is het Woordenboek der Nederlandsche taal van Dr. M. de Vries en Dr. L.A. te Winkel de schoonste vrucht onzer letterkundige congressen: David was gedurende eenigen tijd lid der redactie van dit heerlijke gewrocht; doch de wankele staat zijner gezondheid, die in 1863 zoo plotseling als hevig werd aangevallen, verhinderde hem aan de eigenlijke bearbeiding een dadelijk aandeel te nemen.

Waren Davids bemoeiingen vooral die eens geschiedkundigen en taalgeleerden, hij aarzelde niet op politiek terrein te treden, wanneer het de verdediging van de moedertaal der Vlamingen gold. Als in 1856 na onophoudelijk petitionneeren voor het weren der Vlaamsche grieven, onder het ministerie van P. de Decker, bij koninklijk besluit eene commissie werd aangesteld, om de maatregelen op te zoeken en aan de Regeering voor te dragen, geschikt ‘om de ontwikkeling der Nederlandsche letterkunde te verzekeren, en het gebruik van de Nederlandsche taal in de verschillende gedeelten van het openbaar bestuur te regelen’, werd David tot lid dier commissie benoemd. Hij liet zich dezen last niet alleenlijk welgevallen, maar nam een aanzienlijk deel aan de werkzaamheden der commissie, inzonderheid wat het zoo belangrijke vraagstuk van het openbaar onderwijs betreft.

[p. 60]

En later, in 1864, wanneer het beruchte arrest van het Hof van beroep te Brussel in zake Jacob Karsman, dat aan den advocaat des beschuldigden verbood in het Nederlandsch te pleiten, en de niet min zonderlinge en tergende mercuriaal van den Procureur-generaal de Bavay al de vrienden der moedertaal in opschudding hadden gebracht, beklom David, ondanks zijne toen reeds geschokte gezondheid, moedig het spreekgestoelte in eene te Leuven gehouden meeting, ten einde de geschonden rechten der Vlamingen te verdedigen.

Was in 1841 te Gent de eenparigheid in de spelling onder de letterkundigen van het Zuiden tot stand gekomen, zoo werd ten gevolge van de Nederlandsche letterkundige Congressen die eenparigheid weer aan het wankelen gebracht. Vele Zuidnederlandsche schrijvers verlangden thans nog eenen stap verder te doen, dan men in het Gentsche spellingcongres van 1841 had durven wagen. Het zou tevens de laatste stap wezen. Nog bestond er verschil in spelling tusschen Noord en Zuid: de tijd, zoo dachten zij, was gekomen, dat dit verschil insgelijks moest verdwijnen. ‘Ééne taal, ééne spelling voor Noord en Zuid’ zoo was de wensch van velen, die de congressen van 's-Hertogenbosch en Brugge hadden bijgewoond, en men begon den laatsten slagboom neer te werpen, die tot dan toe het zoogezegde Hollandsche van het zoogezegde Vlaamsch nog had gescheiden gehouden. De Belgische Regeering trok zich de zaak aan: zij zou door bevoegde mannen laten onderzoeken, of het al dan niet raadzaam was wijzigingen toe te brengen aan het spellingstelsel, dat in 1841 te Gent werd aangenomen. Steeds was David bereid geweest om in dergelijke gevallen zijne hulp aan het Gouvernement te leenen. Nogmaals

[p. 61]

werd hij tot lid der commissie benoemd (1864), die het Staatsbestuur zou voorlichten. Wederom toonde hij zich een man des vooruitgangs: verscheidene wijzigingen aan de vroeger gevolgde spelling werden door hem gestemd: doch op een enkel punt meende hij zich van de overige leden der commissie te moeten scheiden: de verlenging der a bij middel der e scheen hem verkieslijk boven de spelling, die in Noord-Nederland algemeen wordt gebruikt. Het Staatsbestuur keurde de voorstellen der commissie goed, en de regels, door haar bepaald, werden bij koninklijk besluit voor het onderwijs en de bestuurlijke zaken voorgeschreven. De eenheid van spelling der gemeenschappelijke taal van Noord en Zuid had thans en voor altijd haar volle beslag gekregen.

Gedurende de beraadslagingen der commissie scheen het aan de Collega's van David, dat hij veel van die helderheid van geest, welke hij vroeger in zulke hooge mate bezat, had verloren. En inderdaad David was in de maand september 1863 door eenen eersten aanval van beroerte getroffen geweest; hij genas echter gedeeltelijk, en hernam zelfs zijne lessen aan de Katholieke Universiteit; doch op den 29^sten Maart 1865 werd hij voor de tweede maal en thans in zijnen leerstoel zelven geraakt. Hij begreep, dat hij het hoogleeraarsambt, hetwelk hij gedurende meer dan dertig jaar met zooveel luister had bekleed, eindelijk moest neerleggen.

Vijf en twintig jaar was David voorzitter geweest van het Taal- en letterlievend studentengenootschap met tijd en vlijt te Leuven. De gewezen en gewone leden, alsook eene aanzienlijke schare van buitenleden, vierden op den 18^den December 1864 met de meeste plechtigheid en de levendigste geestdrift de vijf-en-twintigste verjaring van

[p. 62]

den dag, waarop de waardige man en alom hooggeschatte geleerde, die steeds de ziel van die literarische vereeniging was geweest, zich wel aan hun hoofd had willen plaatsen. Zij boden hem te dier gelegenheid een prachtig geschenk aan. Dit geschenk, een meesterstuk van den Antwerpschen drijver Lamb. van Rijswijck, bestaat in eene zilveren schrijfdoos in vorm van een boek in-4^o. Op het deksel prijkt het portret van den gevierden hoogleeraar omringd van de spreuk des genootschap met tijd en vlijt; rondom loopt eene kunstig gedreven banderol, waarop de namen der voornaamste werken van den jubilaris zijn gegraveerd. Van achter staat het wapen van dezen studentenkring.

David zou echter na het neerleggen van het hoogleeraarsambt nog geene rust nemen. Hij wijdde zich, zooveel het zijne dagelijks verminderende krachten toelieten, voortdurend aan de uitgave der werken van J. van Boondale, waarmede hij zich gezamenlijk met Dr. F.A. Snellaert had gelast⁽¹⁾, en van J. van Ruusbroec, toen de dood hem eindelijk kwam treffen.

De brave man stierf te Leuven den 24^sten Maart 1866.

David was doctor in de letteren en wijsbegeerte van de Katholieke Universiteit van Leuven, medelid van de Belgische koninklijke Academie van wetenschappen, letteren en fraaie kunsten, van het voormalige koninklijk Nederlandsch Instituut en van bijna al de geleerde genootschappen van Zuid- en Noord-Nederland. Hij was boven-

(1) Nederlandsche Gedichten uit de veertiende eeuw van Jan Boendale, Bein van Aken en anderen, naar het Oxfordsch handschrift op gezag van het Staatsbestuur en in naam der koninklijke Akademie van wetenschappen letteren en fraaie kunsten uitgegeven door F.A. Snellaert, lid der koninklijke Akademie van België. Brussel, 1869. In-8^o.

[p. 63]

dien ridder der orden van den Nederlandschen Leeuw en van Leopold.

Wanneer men David als historieschrijver beoordeelt, mag men niet uit het oog verliezen, dat hij Roomsch katholiek priester was, en feiten en personen van een katholiek standpunt beschouwt. Hij was een voortreffelijk stilist; doch in zijne Vaderlandsche Historie maakte hij al te veel jacht op het populaire, en in plaats van den volkstoon te treffen, verviel hij dikwijls in het platte en gemeene. Als taalkundige wist hij zich op de hoogte der hedendaagsche wetenschap te houden; als aestheticus bleef hij aan de classieke overleveringen getrouw; als priester was hij verdraagzaam, en als Vlaming een der dapperste en talentrijkste kampioenen voor de taalrechten der Nederlandsch sprekende bevolking van België, die steeds zijnen naam in dankbaar aandenken houden zal.

J.F.J. Heremans.