Logo DBNL
Nederlandsch Museum. Jaargang 7 (1880)

Nederlandsch Museum. Jaargang 7

(1880)– [tijdschrift] Nederlandsch Museum–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

De taalstrijd in Oostenrijk.

Dezer dagen heeft men in alle nieuwsbladen berichten kunnen lezen aangaande den grootschen ‘Deutsch-Oesterreichischen Parteitag’, welken de leiders der zoogenaamde liberale grondwettelijke, eigenlijk echter Duitschgezinde, richting te Weenen hebben bijeengeroepen. Een aantal volksvertegenwoordigers, verscheidene leden van het Heerenhuis, de burgemeesters der voornaamste steden en vele gekende personages op het gebied van staatkunde, letteren en kunst hebben aan die betooging deelgenomen, wier doel was, een krachtig protest aan te teekenen tegen de politieke houding van het Cisleithaansch ministerie, alsmede tegen de ‘roekelooze aanslagen van het slavisme op de rechten der Duitsche taal en der Duitsche nationaliteit in Oostenrijk’.

Indien wij het door de bladen medegedeelde zonder verder onderzoek als bewezen beschouwden, zoo zouden wij allicht tot het besluit gedreven worden, dat de Duitsche taal in

Oostenrijk vervolgd wordt, dat het Bestuur de aldaar wonende Duitschers verdrukt en in eenen staat van minderheid houdt, kortom dat het ‘dreigend slavisme’ er op uit is in de bezittingen der Habsburgsche vorsten de Duitsche nationaliteit met list en geweld uit te roeien.

Het tegendeel is waar. De Weener ‘Parteitag’ werd niet belegd om de aandacht te roepen op wezenlijke schendingen van de rechten der Duitsche taal, maar wel op het feit, dat eenige der hatelijkste voorrechten, welke de Oostenrijksche Duitschers zich zonder den minsten schijn van grond ten nadeele hunner Slavische medeburgers hebben toegeëigend, gevaar loopen ingekort te worden.

In één woord, het geldt hier niet te weten, of men in Oostenrijk - en bepaaldelijk in Cisleithanië - het ‘Deutschthum’ wil uitroeien of niet, maar eenvoudig of in zekere Slavische gewesten als Bohemen, Moravië, enz. de Duitschsprekende minderheid bij voortduring de hoofdrol zal blijven spelen, hare taal en hare zeden opdringen, en de overgroote meerderheid der inwoners èn van hunnen rechtmatigen invloed in 's Lands bestuur èn van het natuurlijk en onvervreemdbaar recht hunne moedertaal te spreken, berooven.

Zooals de Heer E. Reclus het in zijne voortreffelijke Géographie universelle doet opmerken, het algemeen geloof aan de meerderheid der Duitsche bevolking in Oostenrijk, althans wat hare getalsterkte aangaat, is eene dier geschiedkundige mystificaties, welke uit de onbekendheid der Franschen - en anderen - met buitenlandsche toestanden voortspruiten.

Wat dwalingen hieromtrent begunstigt, is het feit, dat onze aardrijkskundige werken - Fransche zoowel als

Nederlandsche -, wat Oostenrijk betreft, uitsluitend Duitsche bronnen raadplegen en de door Duitschers opgestelde landkaarten eenvoudig nateekenen. Zoo lezen wij Laibach, Königgrätz, Iglau, Kuttenberg, Budweiss, enz. zonder van een aantal kleinere steden, ja dorpen, te gewagen, die allen Duitsch klinkende namen voeren(1). Hoe zouden wij niet besluiten, dat Krain, Bohemen en Moravië, welke overigens van den voormaligen Duitschen Bond deelmaakten, overwegend, zoo niet geheel Duitsch zijn? Want wij weten niet, dat de hierboven aangehaalde stadsnamen in de taal der overgroote meerderheid van de inwoners luiden als Ljubljana, Králové Hradec, Jihlava, Kutná Hora, Budéjovice.... Zoo denkt ook de oppervlakkige beoordeelaar, dat Vlaanderen tot het Fransche taalgebied behoort, als hij op onze officieele landkaarten Bruges, Gand, Malines, Anvers leest, en zelfs, wanneer hij ons land vluchtig doorreist, op menig dorpelijk stationsgebouw benamingen ziet prijken als Tronchiennes, Mille-Pommes, Grand-Bigard, Vieux-Dieu, enz. enz.

Zelfs in streken, welke nooit in den Duitschen Bond werden begrepen en wier inwoners bij ieders wete geene Duitschers zijn, vindt men op Fransche, Engelsche en Nederlandsche kaarten bijna niets dan Duitsche oordsnamen. Wij schrijven Lemberg, Karlstadt, Pressburg, Raab, Fünfkirchen, Stuhlweissenburg, maar de Galiciërs zeggen Lwów,

de Kroaten, Karlovac; de Hongaren, Pozsony, Györ, Pécs, Székes-Fejérvár(1).

Eveneens, na de invoering in 1867 van de dualistische staatsinrichting en het splitsen van het Rijk in twee naar eigen wetten geregeerde, zelfstandige staten, waarbij het Duitsche bestanddeel in Cisleithanië en de Magyaren in Hongarije beslissend de overhand kregen, is men natuurlijk tot het besluit gekomen, dat Duitschers en Magyaren, elk in hun gebied, de meerderheid, zoo niet de algemeenheid der inwoners samenstelden. En nochtans vormen zij slechts een derde der bevolking(2)!

Het wordt tijd, dat ieder het zijne bijbrenge om zulke gevaarlijke dwalingen te doen verdwijnen, het publiek op de hoogte der feiten te stellen, en tevens aan te wijzen, door welke goocheltoeren men er in gelukt is, zelfs na de invoering in Oostenrijk van een zoogezegd vertegenwoordigend regeeringsstelsel, de meerderheid der burgers aan de willekeur eener kleine minderheid te onderwerpen.

Voor ons, Vlamingen, levert overigens de zaak een buitengemeen belang op. De strijd, dien de Oostenrijksche Slaven tegen hunne Duitsche of Magyaarsche meesters voeren, is dezelfde, dien wij in België tegen de verfransohing hebben

ondernomen. Op onze hartelijke deelneming hebben dus Czechen, Polakken en Serviërs een onbetwistbaar recht, terwijl de volkomene overeenstemming van vele punten in onze wederzijdsche toestanden ook voor ons nuttige lessen en wenken inhoudt.

 

Men weet, hoe de afstammelingen van den onaanzienlijken Aargauwer landjonker Rudolf van Habsburg, door zeldzaam beleid en eenen gelukkigen samenloop van omstandigheden geholpen, een rijk stichtten, dat vooral na het definitief vereenigen onder één hoofd, tegen het einde der zeventiende eeuw, van Bohemen, Oostenrijk en Hongarije, wat de uitgestrektheid van zijn grondgebied en het getal zijner inwoners aangaat, een der voornaamste van Europa mocht heeten en, dank aan de inpalming van verscheidene gewesten, welke vroeger aan Polen, Turkije en Venetië behoorden, gedurende de laatste honderd jaren nog merkelijk werd vermeerderd.

De zwakke zijde van den Oostenrijkschen staat was echter gebrek aan eenheid en vooral aan eendracht. De ondervinding heeft bewezen, dat verscheidene volken vereenigd kunnen leven en voor hun gemeenschappelijk vaderland, al is het slechts eene staatkundige fictie, de innigste gehechtheid gevoelen, doch alleen op voorwaarde dat de rechten en de zelfstandigheid van iederen stam door de inrichting zelve van den staat, als bij voorbeeld in Zwitserland, geëerbiedigd en gewaarborgd worden. Waar integendeel nationaliteiten, die voor elkander niets dan afkeer koesteren en door geweld en verovering werden aaneengekoppeld, ten voordeele van den Vorst of erger nog van het heerschend ras verdrukt en van hun recht

beroofd worden, kan er natuurlijk geene spraak zijn van liefde voor een kunstmatig vaderland, dat, voor de meerderheid der burgers, het zinnebeeld is van vernedering en dwingelandij. Zij schikken zich in hun lot, omdat brutale dwang hen in de onmogelijkheid stelt zich van hunne gehate meesters los te scheuren; maar zoohaast omstandigheden de minste verzwakking der staatsmacht na zich sleepen, ontwaart men overal ondubbelzinnige voorteekens van het ongeduld, waarmede millioenen verdrukten naar het uur der bevrijding smachten.

Zóó was het met Oostenrijk gelegen. De Habsburgers waren Duitschers. Sedert de eerste helft der vijftiende eeuw was de Duitsche keizerskroon feitelijk in hun geslacht erfelijk geworden. Hunne oudste en trouwste bezittingen, Oostenrijk, Tirol, Kärnthen, Stiermarken, enz., de zetel en de steun van hunne heerschappij, waren bijna uitsluitend door Duitschers bewoond. Geen wonder, dat zij aan dezen boven Slaven en Magyaren de voorkeur gaven. ‘Ik ben keizer van het Duitsche Rijk, verklaarde eens Jozef II aan de Hongaarsche standen, dus zijn de overige staten, die ik bezit, provinciën, welke, met den ganschen staat vereenigd, één lichaam vormen, waar ik het hoofd van ben. Ware het koninkrijk Hongarije de eerste en de belangrijkste mijner bezittingen, zoo zou ik deszelfs taal tot hoofdspraak mijner landen verheffen, maar anders is het gelegen.’

De Habsburgers vertegenwoordigden niet alleen het ‘Deutschthum’; zij waren tevens de verpersoonlijking van de absolutistische en streng Roomsch-katholieke grondbeginselen, die in de Duitsche erflanden weinige tegenstanders vonden, terwijl de kettersche en vrijheidlievende Bohemers en Hongaren zich er hardnekkig tegen verzetten. De strijd duurde bijna anderhalve eeuw, het bloed werd bij

stroomen vergoten; doch Bohemen en later Hongarije moesten eindelijk voor Rome en den Keizer bukken. De hardvochtige woorden van Keizer Leopold I (Hungariam faciam catholicam, germanicam, mendicam) hadden zich bijna verwezenlijkt en zouden, zonder de tusschenkomst der Turken en de Europeesche oorlogen van de tweede helft der zeventiende eeuw, die de macht der Oostenrijksche vorsten in bedwang hielden, letterlijk de uitdrukking der waarheid geworden zijn.

Gedurende anderhalve eeuw sliepen de Slavische nationaliteiten den slaap des doods. De Magyaren gaven nog nu en dan zwakke teekens van leven, maar vanwege Czechen, Slovenzen, Slovakken werd niets meer vernomen. Armoede en onwetendheid waren overal het deel der Slavische bevolking geworden. Het Duitsch was de taal van het Hof en van de beschaafde kringen, van het leger en van het gerecht, van het bestuur en van het onderwijs. Overal daarenboven en bepaaldelijk in de steden vestigden zich Duitsche kolonisten, die zich voornamelijk op handel en nijverheid toelegden, en, dank aan hunne bevoorrechte stelling en aan de krachtdadige bescherming der Regeering, zoowel onder het stoffelijk als onder het zedelijk opzicht hunne Slavische landgenooten verre beneden zich lieten. In Bohemen en elders werd het volk in twee scherp tegenover elkander staande klassen verdeeld: eene Duitsche minderheid, welhebbend, betrekkelijk verlicht, rijk aan invloed, meesteres van het gansche staatswezen; en eene Slavische meerderheid, doodarm, in dierlijke onwetendheid gedompeld, en die, verre van de minste macht in den staat te bezitten, haar ellendig brood van de willekeur der Duitsche grondeigenaars en nijverheidsmannen moest afbedelen.

Onder Keizer Jozef II werd het werk der verduitsching

met eenen ijver doorgedreven, die stellig het beoogde doel zou bereikt hebben, lag het in de macht van eenen vorst de nationaliteit van zijne onderdanen in weerwil van hunnen werkeloozen, maar daarom niet minder hardnekkigen tegenstand, te veranderen. Keizer Jozef meende het nochtans goed: de verlichte en helaas! tevens eigenzinnige vorst zag hoezeer zijne Duitsche onderdanen in alles hunne medeburgers overtroffen, en in het geweldig opdringen van het ‘Deutschthum’ meende hij een zeker middel gevonden te hebben om millioenen uit hunnen staat van vernedering op te beuren.

De onderneming mislukte, en terwijl de opvolgers van Jozef II zich vruchteloos beijverden om in hunne uitgestrekte bezittingen nationale en vrijzinnige strekkingen uit te roeien, zag men overal den geest van nationaliteit en vrijheid, de zucht naar een zelfstandig bestaan en volksgezinde instellingen zich meer en meer verspreiden. De Europeesche vorsten hadden hunne volken tegen de dwingelandij van Napoleon I ten strijde geroepen: vrijheid en onafhankelijkheid werden de leus en het was niet om den inlandschen dwingeland in de plaats van den uitheemschen veroveraar eenvoudig te stellen, dat duizenden te Leipzig en te Waterloo hun bloed vergoten. Tevergeefs werden na de overwinning de plechtigste beloften vergeten; tevergeefs zocht men door het aanwenden van geweld en dwang eene beweging te beteugelen, die in alle landen weerklank vond en hare aanhangers bij millioenen telde. Men gelukte er in tijd te winnen, het onvermijdelijk einde voor eenige jaren te verschuiven. Maar, in spijt van alles vocht Italië zich vrij; de Duitsche eenheid kwam tot stand; Griekenland, Rumenië, Servië, Bulgarije werden in de rij der onafhankelijke staten opgeno-

men, en waarschijnlijk zullen wij voor het einde der tegenwoordige eeuw de herstelling der nog onderworpen nationaliteiten mogen toejuichen.

In Oostenrijk zag het jaar 1848 alle stammen te gelijk hunne rechten gewapenderhand eischen. Polakken, Ruthenen, Czechen, Hongaren, Kroaten, Serviërs, Rumenen, Italianen, ja de Duitschers zelven grepen naar het geweer, en men mocht een oogenblik gelooven, dat het laatste uur van den Oostenrijkschen Keizersstaat slaan ging. Doch de gloeiende haat, dien de verscheidene volkeren voor elkander koesterden, een haat die op nieuw werd aangevuurd door het feit, dat enkele stammen er op uit waren, niet alleen hunne eigene onafhankelijkheid te verwerven, maar bovendien het recht om hunne naburen te verdrukken, die noodlottige verdeeldheid werd de redding van het Oostenrijksch bestuur. De Polakken werden door de Ruthenen in de pan gehakt, de Czechen door de Duitschers tot onderwerping gedwongen, de Hongaren door Serviërs en Kroaten in bedwang gehouden, terwijl het trouwgebleven leger in de Duitsche gewesten de orde herstelde en Italië heroverde.

Dat de zegepraal van het absolutisme het begin was van een nieuw tijdperk van geweldige verduitsching, hoeft nauwelijks aangestipt te worden. Wel is waar werden er aan de Kroaten en Serviërs, wier inval in Hongarije de instorting van het Keizerrijk had belet, eenige onbeduidende voorrechten vergund; doch overal elders zag men opnieuw de Duitsche taal en den Duitschen centralisatiegeest ongehinderd heerschen, terwijl de zelfstandigheid en de rechten van Slaven, Hongaren en Italianen met de voeten werden vertreden.

De dagen van Metternich waren intusschen voorbij, en na den ongelukkigen uitslag van den Italiaanschen oorlog (1859)

zag zich de Keizer eindelijk gedwongen aan zijne onderdanen grondwettelijke vrijheden en een vertegenwoordigend regeeringsstelsel te vergunnen.

Het grondwettelijk regiem is de heerschappij van de meerderheid over de minderheid. Men mocht dus verwachten, dat de niet-Duitsche meerderheid nu zonder moeite het juk van de Duitsche minderheid zou afschudden; maar niet in eens komen verdrukte volken tot het bewustzijn van hunne macht, niet in eens herschept men eeuwenoude vijanden in eensgezinde bondgenooten.

Daarenboven had men kieswetten en staatsburgerlijke instellingen zoo behendig weten te schikken dat, zooals wij het straks zullen aantoonen, de Duitschers bijna in ieder gewest aan het roer moesten blijven en in het middenbestuur verreweg de hoofdrol spelen.

Het duurde echter verscheidene jaren, eer de nieuwe grondwet vaste wortelen mocht schieten en hare tegenwoordige gedaante kreeg. Tevergeefs werden beurtelings Duitsche centralisten en niet minder Duitschgezinde federalisten in het ministerie geroepen: de hardnekkige tegenstand der Hongaren, die in weerwil van alle pogingen op den algemeenen Rijksraad weigerden te verschijnen, volstond om den regelmatigen gang der nieuwe instellingen te belemmeren en eindelijk moesten de Duitschers de hoop opgeven hunnen invloed in gansch het Rijk ongeschonden te blijven genieten.

Het was op dit oogenblik, dat een vernuftig staatsman, Baron von Beust, door den Keizer aan het hoofd van het Ministerie geplaatst, het stout en onzedelijk, maar bij uitnemendheid practisch voornemen opvatte, tusschen de Oostenrijksche Duitschers en hunne hardnekkigste tegenstanders, de Magyaren, eene verzoening tot stand te bren-

gen, die door de opoffering der rechten van de overige nationaliteiten zou worden bezegeld.

De nederlaag van Sadowa (1866) en de vorming van eenen nieuwen Duitschen Bond, waar gansch Oostenrijk buiten gesloten bleef, hielpen veel om de plannen van Minister von Beust te doen gelukken. Wel kostte het moeite om de Oostenrijksche Duitschers te bewegen hun droombeeld te laten varen van een groot Duitschland, dat niet alleen het grondgebied van den voormaligen Bond, maar gansch Oostenrijk, met inbegrip der Slavische en Hongaarsche gewesten, zou bevatten; wel krenkte het de nationale eigenliefde dat geen Habsburger de Duitsche keizerkroon zou dragen en de hoofdstad van het Rijk naar eene andere stad dan Weenen zou verplaatst worden; maar zij zagen hunne taalbroeders in het Westen zelven de uitsluiting van Oostenrijk toejuichen, de keizerlijke waardigheid aan den overwinnaar van Sadowa aanbieden en de oude nationale kleuren, zwart-rood-goud, het zinnebeeld van de ‘Grossdeutsche’ strekking(1) verwerpen en door eene nieuwe vlag vervangen. Van den anderen kant bleek het, hoe langer hoe meer eene practische onmogelijkheid, dat negen millioen Duitschers over een driedubbel getal Slaven, Hongaren, Rumenen, enz. bij voortduring den staf zouden kunnen zwaaien, en het scheen alleszins voorzichtig het werk der verduitsching tot zulke gewesten te bepalen, waar de omstandigheden eene gemakkelijkere zegepraal lieten voorzien.

Wat de Magyaren betreft, enkelen waren niet tevreden, en wenschten met den befaamden Kossuth en zijne aanhangers eene radicale scheiding met Oostenrijk; maar de overgroote meerderheid vernam met vreugde eene oplossing, die feitelijk al hare wenschen vervulde. Tegenover Slaven en Rumenen, bevinden zich de Magyaren nagenoeg in denzelfden toestand als de Duitschers tegenover Czechen, Slovenzen, enz. Eene overeenkomst, die aan iedere der partijen zou toelaten den gemeenschappelijken vijand, het slavisme, te onderdrukken, moest dus noodzakelijk met wederzijdsche voldoening begroet worden.

 

Door het verdrag van 1867 werd de Oostenrijksche Keizersstaat in twee ongelijke deelen gesplitst. Het kleinere, maar beter afgeronde bevatte de zoogenaamde landen der Hongaarsche Kroon, namelijk het eigenlijk Hongarije, Transsylvanië, Kroatië, Slavonië en het Militair Grensgebied, met eene totale bevolking van ongeveer vijftien millioen zielen. De grootere helft van het Rijk, nu Cisleithanië gedoopt, begreep de gewesten, welke vroeger van den Duitschen Bond deelmaakten (te weten: Vorarlberg, Tirol, Salzburg, Opper- en Neder-Oostenrijk, Bohemen, Silezië, Moravië, Stiermarken, Kärnthen, Krain, Gorizia en Gradisca, Istrië en Triest), en bovendien nog Dalmatië, Galicië en Bukovina: de bevolking er van bedroeg, in ronde getallen, twintig millioen inwoners.

Hongarije en Cisleithanië zijn bestuurlijk volkomen gescheiden. Ieder heeft zijn eigen ministerie en zijne eigene wetgeving, en zaken van algemeen belang worden geregeld door delegaties van beide Parlementen, die beurtelings te Weenen en te Budapest bijeenkomen. Die zaken trouwens

betreffen alleen de buitenlandsche politiek en, binnen zekere palen, het leger en de financiën. Het beheer ervan wordt toevertrouwd aan drie ‘gemeenschappelijke’ ministers, die voor de delegaties verantwoordelijk zijn.

De grondwetten van beide deelen van het Rijk, vooral wat de practijk aangaat, mogen vrij liberaal heeten en laten aan de burgers het genot van eene zeer ruime vrijheid van geweten, van drukpers, van vereeniging, enz.; doch in de staatsinstellingen zoekt men tevergeefs den logischen, vrijzinnigen geest, die de onze beheerscht. Vrijheid moge in Oostenrijk te vinden zijn, gelijkheid bestaat er niet; want zij zou, noch met het behoud van een aantal middeleeuwsche voorrechten en gebruiken strooken, noch met de begunstigde stelling van een heerschend ras.

In Cisleithanië zijn het de Duitschers, die den staf zwaaien, zoowel in de afzonderlijke gewesten als in het middenbestuur, alhoewel zij weinig meer dan een derde der totale bevolking vormen en in negen gewesten op zeventien in minderheid zijn.

Dat zulks onder een zoogezegd grondwettelijk regeeringsstelsel mogelijk is, heeft men aan de kieswetten te danken, welke men derwijze opgesteld heeft dat de Duitsche minderheid in het Parlement een grooter getal vertegenwoordigers telt dan de Slavische meerderheid.

Het Cisleithaansch Parlement is in twee Kamers verdeeld: het Heerenhuis en het Huis der Afgevaardigden.

In het Heerenhuis zetelen de meerderjarige leden der Keizerlijke Familie, zeventien bisschoppen en aartsbisschoppen, drie en vijftig erfelijke Pairs en een honderdtal anderen voor levensduur door den Vorst benoemd. Dat bijna allen Duitschers zijn, hoeft nauwelijks gezeid te worden, alsook dat de heerschende geest beslissend behoudend is.

De Kamer der Afgevaardigden is uit 353 leden samengesteld. Aanvankelijk telde zij er slechts 203, die door de landdagen der verschillende gewesten werden benoemd. Doch spoedig ontdekten de Duitschers, dat zij op die wijze gevaar liepen hunne heerschappij eerlang te zullen verliezen. Hadden immers de Czechen, die in den Boheemschen landdag destijds in meerderheid waren, niet hardnekkig geweigerd afgevaardigden naar den Rijksraad te zenden, zoolang men hunne historische rechten niet erkend had, zoo zou volgens alle waarschijnlijkheid de macht der oppositie die van de Duitschgezinden hebben overtroffen en dezen uit het ministerie gejaagd.

Er werd dus besloten de benoeming der afgevaardigden, niet meer aan de provinciale landdagen, maar rechtstreeks aan de kiezers op te dragen. Men wachte zich echter de Oostenrijksche kiezingen met de onze te vergelijken. Bij ons, evenals in Duitschland, Frankrijk, Italië, enz., zijn alle kiezers gelijk, en benoemt ieder kiesarrondissement een zeker getal volksvertegenwoordigers in evenredigheid van zijne bevolking. In Oostenrijk integendeel wordt het kiezerskorps in vier afdeelingen gesplitst, namelijk de groote grondeigenaars, de bevoorrechte steden, de handelskamers en het platteland, die in ieder gewest hunne afgevaardigden afzonderlijk kiezen zonder de minste rekenschap van de getalsterkte der vertegenwoordigde bevolking te houden. Van de 353 leden van het Huis der Afgevaardigden, benoemen er de groote grondeigenaars 85, de steden en de handelskamers 137, en het platteland slechts 131.

Dat de toepassing van zulk een stelsel alles vervalscht en geene oprechte volksvertegenwoordiging voortbrengen kan, spreekt van zelf. De weinig talrijke kaste der groote grondeigenaars is bijna uitsluitend Duitsch, evenzoo

de handelskamers, en het voorrecht om hare eigene vertegenwoordigers te hebben werd ook in den regel alleen aan Duitsche steden toegekend. Men neme Bohemen bij voorbeeld, een gewest, waar men slechts 377 Duitschers op 1000 inwoners telt. Het getal der afgevaardigden is 92, maar de groote grondeigenaars hebben er 23, de steden 32, de handelskamers 7 en het platteland 30! En als men nadenkt, dat de groote grondeigenaars en de leden der koophandelkamers op weinige uitzonderingen na Duitschers zijn en dat ook in de meeste steden(1) de invloed der Duitschers overwegend is, komt men tot het besluit, dat de Slaven, die bijna de twee derden der Boheemsche bevolking uitmaken, volkomen vreemd blijven aan de benoeming van meer dan de helft van 's lands vertegenwoordigers!

De gewestelijke landdagen worden op dezelfde wijze samengesteld. Men ziet er leden van rechtswege, alsook afgevaardigden der vier bovengenoemde klassen van kiezers. De oefening van het kiezersrecht is trouwens aan allerlei voorwaarden onderworpen, die volgens plaatsen en personen in 't oneindige verschillen: sommigen zijn kiezers van geboorte, anderen omdat zij in zekere plaats wonen of zeker goed bezitten, anderen nog omdat zij den vaslgestelden kiescijns betalen, enz. Kortom, alles werd berekend om zooveel als doenlijk de Duitschers te begunstigen en hun in alle kiezingen eene fictieve meerderheid te verzekeren. Ook valt het niet wonderlijk te heeten, dat zij bijna overal die meerderheid bezitten en zelfs in Bohemen eindelijk hunne tegenstanders hebben overwonnen. Even-

min zal het ons verbazen, dat in sommige niet-Duitsche landen, bij voorbeeld Krain, waar men 32,000 Duitschers tegen 450,000 Slaven aantreft, de taal van de negen tienden der bevolking verboden wordt, en die van het overblijvende tiende bij de beraadslagingen van den Landdag uitsluitend moet gebruikt worden.

Aan Galicië nochtans werden eenige voorrechten geschonken. Een bijzonder minister vertegenwoordigt Galicië in den ministerraad, het vrij gebruik van het Poolsch als officieele taal der provincie wordt niet belemmerd en over 't algemeen zijn de gewestelijke vrijheden van Galicië meer uitgebreid dan die van Bohemen of Moravië, terwijl men er veel minder over de gedurige tusschenkomst der middenregeering klaagt.

De redenen van zulk eene uitzondering laten zich gemakkelijk raden. Tusschen de Polen, die in Galicië de overhand bezitten, en de andere Slaven bestaat er weinig vriendschap. Galicië is daarbij aardrijkskundig zoo goed als gescheiden van Cisleithanië. Door eenige toegevingen mocht men dus hopen de onzijdigheid te koopen van eenen belangrijken volksstam, wier verduitsching uiterst moeielijk en in ieder geval nutteloos zou blijken. En inderdaad, het is de oneenigheid tusschen Polen en Czechen, die gedurende lange jaren de heerschappij der Duitschers heeft verzekerd.

De parlementaire instellingen van Hongarije verraden hetzelfde vernuft. Zij ook hebben tot doel onder het masker der vrijheid de dwingelandij van den heerschenden stam te verbergen en te bevestigen.

De Hongaarsche Rijksdag is insgelijks in twee Kamers verdeeld, de Tafel der Magnaten en die der Afgevaardigden. De eerste telt tegenwoordig in haar midden 2 keizerlijke aartshertogen als eigenaars van Hongaarsche heerlijk-

heden, 40 katholieke bisschoppen en aartsbisschoppen (waaronder 15 in partibus infidelium), 7 Grieksche prelaten, 2 gemijterde abten, het hoofd van het Agrammer kapittel, 68 palatijns, 2 afgevaardigden van den Kroatischen Landdag, 6 ‘regalisten’ van Transsylvanië, den gouverneur van Fiume en 617 prinsen, graven, baronnen, enz.

De Tafel der Afgevaardigden is samengesteld uit 444 vertegenwoordigers der comitaten, districten, ‘Stühle’ en steden, waaronder 334 voor het eigenlijk Hongarije, 75 voor Transsylvanië, 34 voor Kroatië en Slavonië en 1 voor de stad Fiume.

Ter uitzondering der 34 Kroaten, die door den Landdag van hunne provincie worden benoemd, worden de afgevaardigden door de kiezers ten getale van bijna een millioen(l) hetzij rechtstreeks of onrechtstreeks gekozen. Maar de kieswetten zijn zoo ingewikkeld, volgens plaatsen en personen zoo verschillend, dat het nog meer dan in Cisleithanië onuitvoerbaar schijnt de kunstmatige meerderheid van het bevoorrechte ras omver te werpen. In weerwil van den bitteren haat, welken Slaven en Rumenen ten opzichte der Magyaren koesteren, vindt men in den Hongaarschen Rijksdag buiten de Kroatische afgevaardigden, die er overigens zelden verschijnen, geen twaalftal ‘nationalisten.’ Een sprekend bewijs van de vervalsching der kiezingen.

Evenals Galicië genieten de vereenigde landschappen Kroatië en Slavonië eene betere stelling dan de overige niet-Magyaarsche gewesten. Zij hebben hun eigen bestuur, hunne afzonderlijke inrichtingen van allen aard, alsmede het vrij gebruik van hunne moedertaal, welke hunne afge-

vaardigden zelfs op den Rijksdag te Budapest mogen bezigen. Doch tevergeefs heeft men hierdoor de Kroaten willen winnen. Zij zijn de hardnekkigste vijanden gebleven van de Magyaren, aan wie zij in 1849, onder hunnen nationalen held, den Banus Jellachich, zulke gevoelige slagen hebben toegebracht. De pogingen van hunne taal- en stambroeders, die in het zuiden van Hongarije en in Turkije strijden om hun bestaan als volk te redden, vinden steeds bij de Kroaten eenen geestdriftigen weerklank. Een der voornaamste aanvoerders der nationale beweging is er de beroemde bisschop van Djakovo (in het Hongaarsch Diakovár), Strossmayer, die zich door zijne anti-pausgezinde houding in de Vaticaansche Kerkvergadering zoo gelukkig onderscheidde.

 

Wij moeten nu de talrijke volkeren opsommen, die aan de ethnographische kaart van Oostenrijk en vooral van Hongarije, evenals aan die van Rusland en Turkije, het voorkomen geven van eene bonte mozaïek.

Men telt tegenwoordig niet minder dan vijftien verschillige stammen, die, tegen wil en dank vereenigd, onder den schepter der Habsburgers leven, en wilde men van alle onderafdeelingen rekenschap houden, zoo zou men dat getal stellig moeten verdubbelen.

Wij laten hier de lijst volgen der vijftien voornaamste nationaliteiten, met aanduiding van hare getalsterkte (in duizendtallen) bij het begin van het jaar 1876(1).

Duitschers in Cisleithanië 7800, in Hongarije 1800, te zamen 9600
Czechen en Slovakken in Cisleithanië 500 in Hongarije 2000 te zamen 7000
Magyaren in Cisleithanië 20 in Hongarije 5680 te zamen 5700
Ruthenen in Cisleithanië 2600 in Hongarije 600 te zamen 3200
Kroaten en Serviërs in Cisleithanië 580 in Hongarije 2570 te zamen 3150
Ramenen in Cisleithanië 195 in Hongarije 2805 te zamen 3000
Polakken in Cisleithanië 2500 in Hongarije - te zamen 2500
Joden in Cisleithanië 860 in Hongarije 580 te zamen 1440
Slovenzen in Cisleithanië 1190 in Hongarije 60 te zamen 1250
Italianen en Ladijnen in Cisleithanië 630 in Hongarije 3 te zamen 633
Tsiganen in Cisleithanië 8 in Hongarije 159 te zamen 167
Bulgaren in Cisleithanië - in Hongarije 30 te zamen 30
Armeniërs in Cisleithanië 4 in Hongarije 5 te zamen 9
Albaneezen in Cisleithanië 1.5 in Hongarije 2.1 te zamen 3.6
Grieken en Zinzaren in Cisleithanië 2.3 in Hongarije 1 te zamen 3 3

De Duitschers, het heerschend ras, vindt men bij min of meer talrijke groepen in gansch het Rijk en tot in de afgelegene Bukovina; maar hun ethnographisch gebied strekt zich niet verder uit dan de Alpenstreek, de beide oevers van den Boven-Donau en de grensdistricten van Bohemen en Silezië. Zij bezetten er de kroonlanden Opper- en Neder-Oostenrijk, Vorarlberg en Salzburg in hun geheel, de drie vierden van Kärnthen en de twee derden van Tirol en Stiermarken, alsook de westelijke helft van Silezië, den noordwestelijken hoek van Bohemen en over 't algemeen de bergstreken tusschen dat gewest en het Duitsche Rijk. Elders vindt men nog Duitschers in de talrijke, meestal door het Bestuur gestichte Germaansche volksplantingen van het zuiden en westen van Hongarije, van de Bukovina, enz. Eene bijzondere melding verdi enen de ±250,000 Saksen van Transsylvanië, die uit de Nederlanden en de Rijnoevers afkomstig, sedert eeuwen, dank aan hunne stevige nationale inrichting, in het midden der Hongaren en Rumenen hunne zelfstandigheid hebben weten te bewaren. Ongelukkig groeit hun getal zeer langzaam aan of vermindert zelfs, terwijl rondom hen andere rassen, vooral de Rumenen, zich zeer

snel vermenigvuldigen en het Duitsche gebied gedurig doen inkrimpen. Gansche streken van Transsylvanië, waar men vroeger niets dan Duitschers vond, zijn nu in groote meerderheid door Rumenen bewoond.

Buiten hunne eigenlijke grenzen leggen zich de Duitschers vooral op handel en nijverheid toe. Daarom ook vindt men ze voornamelijk in de steden, zoodat in verscheidene niet Duitsche gewesten, de meeste steden verduitscht zijn, terwijl het platteland Slavisch is gebleven. Zulks valt echter alleen in zekere Slavische en Hongaarsche landen te merken; want in Galicië zijn het de Joden, die in de steden de hoofdrol spelen. In de Italiaansche streken daarentegen schijnt het Duitsch bestanddeel het zwakste te wezen, en men stelt onder anderen vast, dat in het zuiden van Tirol de taalgrens gedurig naar het noorden verschoven wordt. Goethe meende die grens te Roveredo te mogen plaatsen, hetgeen misschien niet zeer juist was. Hoe het zij, zij is nu dicht bij Botzen, en men rekent, dat de Duitschers sedert eene eeuw in het Etschdal niet minder dan een veertigtal kilometers noordwaarts zijn geweken.

Opmerkenswaardig is het trouwens hoe gemakkelijk de Duitschers hun nationaal karakter verliezen om de taal en de zeden van andere volken aan te nemen. De millioenen Duitschers, die naar de Vereenigde Staten van Noord-Amerika verhuizen, verloochenen regelmatig hunnen landaard en na verloop van weinige jaren kunnen ze zelfs hunne moedertaal niet meer spreken. In Oostenrijk, bepaaldelijk in Cisleithanië, houden zij beter stand, omdat zij de meesters zijn en daarbij talrijk en dicht bij elkander gedrongen; maar in Hongarije en elders, waar zij in minderheid zijn, geene staatkundige macht bezitten en van elkander gescheiden leven, is er geen ras, dat zoo

gedwee als zij voor de magyarisatie het hoofd bukt. Een sprekend bewijs hiervan levert de snelle vermindering van het getal der Duitsche volksscholen in Hongarije, een getal dat gedurende de zeven laatste jaren van 1810 tot 953 is gedaald, terwijl, wat de andere nationaliteiten betreft, zulk een verbazende achteruitgang niet op te merken valt.

Nochtans zijn de Oostenrijksche Duitschers, men moet het erkennen, niet alleen, in 't algemeen gesproken, welvarender dan Slaven, Hongaren en Rumenen, maar hebben ook ontegensprekelijk eenen hoogeren trap van beschaving en van verstandige ontwikkeling bereikt. Zulks is immers geenszins te danken aan de gewaande geestesmeerderheid, waarmede de apostels van het ‘Deutschthum’ zoo gaarne pralen, maar eenvoudig aan de omstandigheden. Czechen, Polakken, Serven, Hongaren, enz. werden door de natuur begaafd met eenen aanleg voor beschaving en vooruitgang, welke ten minste dien der Duitschers evenaart. Zij hebben dien slechts gedeeltelijk kunnen ontwikkelen, niet alleen omdat zij zoolang in eenen staat van onderworpenheid en van armoede werden gehouden, terwijl de Regeering de Duitschers stelselmatig begunstigde, maar vooral omdat zij, met het oog op de volkomen verduitsching van alle gestichten van hooger en van middelbaar onderwijs en zelfs van vele lagere scholen, zich in de onmogelijkheid bevonden en heden nog bevinden om zich verstandelijk te vormen, indien zij niet vooreerst eenen kostbaren tijd tot het aanleeren der Duitsche taal hebben besteed. Meer dient men aan Vlamingen niet te zeggen; want wij weten, helaas! dat ook onze landgenooten, dank aan de schier algemeene verfransching van het onderwijs hier te lande, op de ladder der beschaving eene plaats innemen beneden

die waarop zij aanspraak zouden mogen maken(1).

Onmiddellijk na de Duitschers zou men, met het oog op hunnen tegenwoordigen invloed, de Magyaren moeten noemen; maar die invloed hangt van omstandigheden af, welke alle dagen kunnen veranderen en, wat de getalsterkte aangaat, behoort de tweede plaats aan de Czechen.

Het Czechische volk wordt verdeeld in eigenlijke Czechen, die het binnenland van Bohemen bewonen; Horaken in de bergstreek tusschen Bohemen en Moravië; Moraviërs in Moravië, en Slovakken in den noordwestelijken hoek van Hongarije.

Al de Czechen onderscheiden zich, zoowel door hunnen

flinken lichaamsbouw als door hunne verstandelijke vermogens, hetgeen door sommige geleerden toegeschreven wordt aan de omstandigheid dat hun brein hetgene van alle andere Europeesche volken in grootte overtreft. Zij spreken eene en dezelfde taal en hunne letterkunde is rijk aan voortbrengselen van allen aard. Nochtans dient er hier opgemerkt te worden, dat men in de laatste jaren pogingen heeft aangewend om het dialect der Slovakken tot den rang van geschrevene taal te verheffen; maar het verschil is niet grooter dan dat tusschen Vlaamsch en Hollandsch, Schotsch en Engelsch, Noorweegsch en Deensch.

Wat intusschen ons het meest bij de Czechen aanbelangt, is de hardnekkige worsteling, welke zij, bepaaldelijk in Bohemen, tegen hunne Duitsche meesters ter handhaving van hunne nationaliteit en taal sedert eeuwen voeren, eene worsteling, die in vele opzichten op onze Vlaamsche Beweging gelijkt, doch veel moeielijker schijnt, daar Bohemen als het ware het voorkomen heeft van een schiereiland, van alle kanten door de baren der stijgende verduitsching bestormd en slechts door eene smalle landtong met de Slavische wereld verbonden.

Van den anderen kant ontwaart men niet bij de Czechen de traagheid en de onverschilligheid, die in ons land de bemoeiingen der Vlaamschgezinden zoo vaak verijdelen. Afkeer voor den Duitscher en warme liefde voor Vaderland en Moedertaal zijn gevoelens die alle Czechen bezielen. De kennis der Duitsche taal beschouwen zij niet als een bewijs van grootere fatsoenlijkheid, en de zucht om den vreemde na te apen en den vaderlijken haard te versmaden is bij hen zoo goed als onbekend.

Evenals in Vlaanderen werd gedurende eenen ruimen tijd de Czechische Beweging door de Ultramontanen benut-

tigd. In Oostenrijk gelijk elders wordt er strijd gevoerd tusschen vrijheid en gezag, rede en geloof. De Liberalen behooren er meestal tot de Duitsche streken om de eenvoudige reden dat, zooals wij het aangetoond hebben, de Duitsche bevolking meer verlicht en tevens stoffelijk onafhankelijker is. De Ultramontanen integendeel zoeken hunnen steun bij de boeren en ambachtslieden, en daar de geestelijkheid zich niet schaamt in de landtaal tot de Slavische landlieden en kleine burgers te spreken, zoo heeft zij natuurlijk eenen te grooteren invloed op hen verkregen, daar zij niets weten van de groote vraagstukken, welke boven hun hoofd in eene vreemde taal worden behandeld, maar daarentegen geneigd zijn zich onvoorwaardelijk in de armen te werpen van degenen die hun de herstelling van hunne nationale grieven beloven.

In de laatste jaren echter is er in Bohemen eene nieuwe partij tot stand gekomen, die der Jonge Czechen, welke men beter de Czechische Liberalen zou noemen, en die voor het gevaarlijk bondgenootschap met adel en geestelijkheid bedanken. Zij zijn nog zwak, doch maken snelle aanwinsten onder het volk, voornamelijk in de steden, en schijnen geroepen om eerlang aan het hoofd der beweging te zullen staan, indien zij namelijk aan het gevaar ontsnappen zich in de gelederen der Socialisten op te lossen. De fabriekwerkers in Bohemen zijn meest Czechen; de industrieelen zijn Duitschers. Vandaar de klimmende invloed der sociaaldemocratische leerstelsels onder het Boheemsch volk(1).

Bohemen is het strijdperk, waar ‘Deutschthum’ en slavisme eene worsteling op leven en dood hebben begonnen. Zegepralen de Duitschers, dan wordt de breede muur omver geworpen, die tot in het hart van Duitschland dringt en het van Duitsch-Oostenrijk gescheiden houdt. Doch die zegepraal is noch wenschelijk, noch waarschijnlijk. Zij is niet wenschelijk; want zij zou eene krenking van het volkenrecht en van het nationaliteitsgrondbeginsel wezen. Zij is niet waarschijnlijk; want de Czechen winnen gedurig veld en zonder de schijnheilige, maar gelukkig niet eeuwige kieswetten, waar wij op gewezen hebben, zouden zij sedert lang den slag beslissend geëindigd hebben. In spijt van de ongunstige omstandigheden hebben zij reeds, wat bestuur en gerecht betreft, de herstelling van hunne taalgrieven afgedwongen; op het gebied van onderwijs en schoolwezen worden hun tegenwoordig belangrijke toegevingen beloofd, o.a. het inrichten van Czechische faculteiten aan de Hoogeschool te Praag. Hunne zegepraal is eene loutere zaak van tijd, geduld en volharding.

De machtige stam der Magyaren, die in de Hongaarsche landen dezelfde rol speelt als de Duitschers in Cisleithanië, is een der weinige Europeesche volken, die tot het Aryaansch of Indo-Germaansch ras niet behooren. Evenals de Turken, de Finnen, enz., zijn zij van Toeranische afstamming en worden door sommige ethnologen onder de Mongoolsche naties gerangschikt, door anderen als eene bijzondere afdeeling van het Kaukasisch ras beschouwd. In ieder geval verschillen de tegenwoordige Magyaren zeer weinig van hunne Europeesche naburen, en tevergeefs zou men bij hen het platte, ronde aangezicht, de schuinsch staande oogen en het gemis aan baard zoeken, die elders de Toeraniërs en vooral de Mongolen kenmerken. De Magyaren

mogen van de Hunnen afstammen of niet, een punt is zeker, namelijk dat zij de zuiverheid van het voorvaderlijk bloed niet hebben weten te bewaren, en zich zoo herhaaldelijk met Slaven en Germanen hebben vermengd dat hun Aziatisch karakter geheel is verdwenen, althans wat hun uiterlijk voorkomen betreft; want in hunne zeden hebben zij vele gebruiken en neigingen bewaard, die den tijd herinneren, toen de zwervende horden der zonen van Arpad zich nog nergens voor goed hadden neergezet. Overigens weet men genoeg, dat vele Magyaren van heden misschien geenen druppel Toeranisch bloed in de aderen hebben en eenvoudig afstammen van gemagyariseerde Slaven, Duitschers of Rumenen. Zulks is onder anderen het geval met de meeste inwoners van den rechter Donau-oever, het vroegere Pannonië, dat tijdens den inval der Magyaren door Slovenzen bevolkt was, die de taal en de zeden der overwinnaars hebben aangenomen.

Als volk hebben de Magyaren blijken gegeven van eene buitengewone taaiheid, en het is waarlijk een wonder, dat zij niet alleen hUnne nationaliteit ongeschonden hebben behouden, maar tevens aan vele van hunne onderdanen hebben opgedrongen, alhoewel Duitschers, Slovenzen en Slovakken eenen hoogeren trap van beschaving hadden bereikt, en nog heden in vele opzichten op de baan van vooruitgang en verlichting verder gedrongen zijn dan hunne meesters.

Die stelselmatige magyarisatie van alles wat onder hun bereik staat, wordt heden met denzelfden ijver als vroeger voortgedreven. Wat voorheen door geweld werd verkregen, tracht men nu door andere midddelen tot stand te brengen. De school is, volgens de uitdrukking van eenen Hongaarschen staatsman, de groote oven, waarin men aan den eenen kant

Slavische kinderen bij duizenden werpt, die aan den anderen kant in volmaakte Magyaren herschapen er uit komen. Nog andere maatregelen worden gebezigd, en dikwijls hebben zij met onze begrippen van staatsburgerlijke vrijheid niets te maken. Zoo werden onlangs al de Duitsche schouwburgen in Hongarije en Transsylvanië gesloten, terwijl de Servische volksvertegenwoordiger Miletic in de gevangenis heeft mogen leeren, dat het gevaarlijk is het gezag der Magyaren met woord en pen aan te randen.

De toestand der onderdrukte nationaliteiten is sedert 1848 veel erger geworden. Vóor dien tijd was het Latijn de officieele taal en werd uitsluitend in de staatsoorkonden en bij de beraadslagingen van den Rijksdag gebezigd. Het Latijn was om zoo te zeggen onzijdig, maar toen het door het Magyaarsch werd vervangen, moesten natuurlijk de andere stammen hunne vernedering dieper gevoelen. Wel is waar is het Magyaarsch de meest verspreide taal van Hongarije, in dien zin namelijk, dat men bijna overal personen vindt, die haar machtig zijn, en ook dat geene andere door zooveel burgers wordt verstaan. De rechtvaardigheid eischt nochtans dat in streken, waar de meerderheid der inwoners uit Slovakken, Serviërs, Rumenen, enz., bestaat, de plaatselijke landtaal als tweede officieele taal zou worden gebruikt. Maar juist hiertegen verzetten zich de Magyaren, daar het de uitroeiing van de overige nationaliteiten zou vermoeielijken. De éénige uitzondering, die zij tegen wil en dank vergund hebben, is ten voordeele der Kroaten, die in het bestuur van hun land en zelfs op den Rijksdag te Budapest hunne eigene taal mogen spreken.

Dat al de pogingen der Hongaarsche regeering om het land volkomen te magyariseeren vruchteloos zullen blijven, is intusschen te vreezen. Wel mogen Duitschers en Ruthe-

nen allengskens zwichten, de Slovakken, Serviërs en Rumenen, die zekere streken bijna uitsluitend bezetten, houden stand en schijnen zelfs grond te winnen. Hunne tegenwoordige onmacht in de wetgevende Kamers bewijst alleen, dat men ook hier de kieswetten opgesteld heeft met het doel om eene kunstmatige meerderheid te verkrijven. Er kome eene gelegenheid en, evenals in 1848-49, zullen zij door daden bewijzen, hoezeer zij het Magyaarsche juk verfoeien.

De Magyaren bevolken het hart van het eigenlijk Hongarije op beide oevers van den Donau, doch in hun midden zijn andere nationaliteiten, vooral Duitschers en Slovakken sterk vertegenwoordigd. De noordwestelijke hoek des lands behoort tot de Slovakken, het noordoosten tot de Ruthenen, het oosten tot de Rumenen, het zuiden wordt door Kroaten, Serviërs en Duitschers, het westen door Duitschers, Kroaten en Slovenzen bewoond.

In Transsylvanië onderscheidt men de eigenljke Magyaren, die echter dun gezaaid zijn, en de Szeklers; deze, die tot hetzelfde ras als de Magyaren behooren en dezelfde taal spreken, bezetten de bergachtige streek langs de oostelijke grens; elders, behalve in de kleine Duitsche enclaven is de meerderheid der inwoners van Rumeensch ras.

Het gezamenlijk getal der Magyaren bedroeg in 1876 ongeveer 5,700,000 die, behalve de ± 75,000 militairen in dienst en eenige duizenden uitgewekenen, in Hongarijë en in Transsylvanië leven, namelijk 5,000,000 in Hongarijë en 600,000 in Transsylvanië. De niet-Hongaarsche bevolking in die gewesten is meer dan acht millioen zielen sterk. En daarbij dient men nog Kroatië, Slavonië en het grensgebied te voegen, die van den Hongaarschen staat deelmaken, en waar het Magyaarsch bestanddeel zoo goed als nul is.

Van al de stammen, die met Duitschers en Magyaren in eenen strijd om het leven gewikkeld zijn, verdienen de Zuider-Slaven, ook nog Illyro-Serviërs en Kroato-Serviërs geheeten, eene der eerste plaatsen, niet zoozeer met het oog op hunne getalsterkte, noch zelfs op hunne voortreffelijke eigenschappen, als wel omdat zij geroepen zijn binnen korten tijd de stichters te worden van een rijk, dat naast de belangrijkste van Zuid-Europa zal mogen genoemd worden.

De Zuider-Slaven, zelfs wanneer men de Bulgaren niet mederekent, bewonen in dichte massa's de vorstendommen Servië en Montenegro, een groot gedeelte van Noord-Albanië, Bosnië en de Herzegovina, en, in Oostenrijk-Hongarije, Dalmatië, Kroatië, Slavonië, het Grensgebied, Krain, het zuiden van Stiermarken en van Kärnthen, het binnenland van Istrië en eene breede landstreep in het zuiden van Hongarije. Hunne gezamenlijke getalsterkte bedraagt heden omtrent acht millioen en de streken, welke zij bezetten, zijn, wat ligging, lucht- en grondgesteltenis betreft onder de best bedeelde te noemen.

Godsdienstige twisten hebben lang de Zuider-Slaven verdeeld. Muzelmannen en Christenen en zelfs Roomschen en Griekschen verfoeiden elkander om het meest. Eene andere oorzaak van zwakheid was het feit, dat de helft der natie onder het juk der Turken gebukt ging. Doch hieraan heeft de laatste oorlog een einde gesteld. Ter uitzondering van de eenige duizenden, die Noord-Albanië bewonen, zijn nu alle Zuider-Slaven ofwel onafhankelijk ofwel onder Oostenrijksch bestuur geplaatst. Deze laatste zijn ten getale van meer dan vijf millioen en tevergeefs houdt men ze in vier brokken gescheiden: menschen, die dezelfde taal spreken, dezelfde belangen hebben, even fier zijn op hunnen

landaard, en hunne godsdienstige geschillen spoedig zullen vergeten, kan geene macht ter wereld gescheiden houden, en indien de Oostenrijkers aldaar beproeven wat zij in Italië hebben willen doen, mogen zij ongetwijfeld denzelfden uitslag te gemoet zien(1).

Bestuurlijk zijn in Oostenrijk de Zuider-Slaven in vier brokken gesplitst. Alleen degenen, die het Kroato-Slavonisch koninkrijk bevolken, genieten het vrij gebruik van hunne taal en nationale instellingen. De anderen hebben van den vreemden invloed veel te lijden. In Hongarije wordt hun de Magyaarsche taal per fas et nefas opgedrongen; in de Krain en in Stiermarken moeten zij tegen de verduitsching worstelen, in Dalmatië en in Istrië tegen den invloed van het Italiaansch. De Slaven van Bosnië eindelijk verkeeren in eenen valschen toestand: officieel behoort het land aan Turkije, maar feitelijk wordt het door Oostenrijk beheerd, dat er eene militaire dictatuur heeft ingericht en alzoo aan het gevaar ontsnapt door eene eenvoudige inlijving, hetzij bij Hongarije of bij Cisleithanië, het burgerrecht en staatkundige rechten aan een millioen volbloed Slaven te moeten vergunnen.

In het ethnologisch opzicht onderscheidt men Slovenzen, Kroaten en Serviërs. De eerste wonen in de Krain en in de Slavische gedeelten van Stiermarken en Kärnthen. De Kroaten vindt men in het Oostenrijksch gewest, dat hunnen naam draagt, de Serviërs overal elders. Tusschen Serviërs en Kroaten bestaat er om zoo te zeggen geen verschil, terwijl

de Slovenzen hun eigen dialect hebben, maar ook voor de anderen is het verstaanbaar en het ware zeer gemakkelijk de wenschelijke eenvormigheid in de schrijftaal tot stand te brengen. Wat elders heeft plaats gegrepen, zal eerlang daar geschieden.

Een ander belangrijk bestanddeel der Oostenrijksche bevolking zijn de Polakken en Ruthenen.

De Ruthenen behooren tot den stam der Klein-Russen, wier gebied zich over gansch het zuiden van Rusland uitstrekt. Zij zijn echter sterk met Polen vermengd en hebben den invloed der Poolsche beschaving niet kunnen afweren. Overigens zijn zij de achterstalligste van alle Oostenrijksche Slaven, alhoewel het onrechtvaardig ware te beweren, dat zij voor eenen hoogeren graad van cultuur minder vatbaar zijn. Zij bewonen de oostelijke helft van Galicië, het noorden van de Bukovina en de Hongaarsche bergstreek der Karpathen. Hun getal bedraagt ongeveer 2,600,000 in Galicië en Bukovina en 600,000 in Hongarije.

De Oostenrijksche Polakken, ten getale van ruim 2,500,000 bevolken het westen van Galicië en een gedeelte van Silezië. Zij zijn ook in Oost-Galicië bij groepen te vinden en behooren er over 't algemeen tot den regeerenden stand. Buiten de Oostenrijksche grenzen begrijpt tegenwoordig hun ethnographisch gebied bijna gansch het Russisch Koninkrijk Polen, het grootste gedeelte der Pruisische provinciën Posen en West-Pruisen en eenen breeden zoom der provinciën Silezië en Oost-Pruisen. Ook in de westelijke gewesten van Rusland zijn er talrijke Polen, meestal landjonkers en R.K. geestelijken, maar vervolgingen van allen aard hebben aldaar hunnen invloed vernietigd en hun getal sterk verminderd. Het gezamenlijk getal der Poolschsprekenden wordt heden op bijna tien millioen geraamd,

waaronder 2,500,000 in Oostenrijk, even zooveel in Duitschland en de overigen in Rusland.

Galicië is tegenwoordig het voornaamste brandpunt der Poolsche nationaliteit, een Polen in 't klein. Betrekkelijk vrijzinnige instellingen, de halve autonomie, welke het land geniet, en het officieel gebruik van de moedertaal begunstigen er de ontwikkeling van den nationalen geest, zoodat de leiders der Poolsche Beweging de in schijn niet ongegronde hoop koesteren, dat bij de botsing, die vroeger of later tusschen Duitschland en Oostenrijk aan den eenen kant en Rusland aan den anderen moet plaats grijpen, Russisch Polen met Galicië vereenigd onder bescherming van Oostenrijk en mogelijk onder eenen Habsburgschen vorst een nieuw koninkrijk Polen zou vormen. Wel is waar zou de uitvoering van dat plan de opoffering na zich sleepen van de Poolsche gewesten, die vroeger door Pruisen werden ingepalmd; maar zij dienen als reddeloos verloren te worden beschouwd, niet alleen met het oog op Duitschlands macht, maar ook omdat die landen sedert zestig jaar door Duitsche kolonisten worden overstroomd, welke op vele plaatsen reeds in meerderheid zijn en eerlang de oorspronkelijke bewoners overal in getal zullen overtreffen(1).

Of die verwachtingen groote kansen hebben ooit verwezenlijkt te worden is eene vraag, die niemand wagen zal te beslissen, hoe belangwekkend de vaderlandsliefde en

volharding der Polen ook wezen mogen. Doch het scheen ons niet ongepast hier de aandacht te roepen op eene strekking, welke onlangs nog in een vlugschrift, aan invloedrijke Polen toegeschreven, werd uiteengezet(1).

Intusschen hebben het de Galicische Polen met hunne Rutheensche landgenooten tamelijk lastig. Tusschen de twee stammen is een strijd ontstaan, die èn op den onzen èn op dien der Czechen en Duitschers in Bohemen gelijkt. Tot hiertoe hebben de Polakken hunne stelling zegevierend verdedigd; doch het valt te voorzien, dat die toestand niet eeuwig zal duren en door eene splitsing van Galicië moet eindigen.

Bijna zoo talrijk als de Ruthenen zijn de Rumenen, en alhoewel zij nauwelijks sedert een dertigtal jaren tot het bewustzijn van hunne nationaliteit kwamen, toch schijnen zij eene meer en meer belangrijke rol te zullen moeten spelen. Wel zijn ze arm en onwetend; maar twee omstandigheden begunstigen hunne ontwikkeling: van al de rassen der Oostenrijksche-Hongaarsche Monarchie is er geen, dat zich zoo snel vermenigvuldigt en bovendien stelt men bij de Rumenen, evenals bij de andere Romaansche volken, eene natuurlijke en schier onoverkomelijke onbekwaamheid vast om vreemde talen aan te leeren. Hieruit volgt, ten eerste, dat de overvloedige Rumeensche bevolking zich gedurig over streken verspreidt, die vroeger uitsluitend door andere stammen bewoond werden, vervolgens dat in alle gemengde plaatsen het Rumeensch de algemeene omgangstaal wordt en Magyaarsch, Servisch of Duitsch spoedig verdringt.

Het is waarlijk verbazend na te gaan, hoe de Rumenen vooral sedert eene eeuw veld gewonnen hebben: tegenwoordig vormen zij meer dan 57% der inwoners van Transsylvanië, waar hun bestaan als volk voor 1848 door de wet niet erkend was; want officieel werd het land onder de naties der Szeklers, der Saksen en der Magyaren verdeeld, zoodat de Rumenen niet in aanmerking kwamen en meestal onder de Magyaren werden gerekend, doch niet met dezelfde voorrechten bekleed, daar, behalve eenige adellijke geslachten, allen tot den stand der lijfeigenen behoorden. In het oosten van Hongarije echter is het, dat hunne snelle vorderingen het meest in het oog springen. Zij zijn daar reeds anderhalf millioen en hebben het grootste gedeelte bezet van het land tusschen de Transsylvanische grenzen en de rivier de Tisza, welke onze Duitschgezinde aardrijkskundigen bij voortduring de Theiss noemen. Temesvar, Arad, Nagy-Várad (Grosswardein), Debreczen, door en door Magyaarsche steden nochtans palen nu aan het Rumeensche taalgebied en weldra zullen zij er gansch door omringd worden. In de Bukovina daarentegen is het slechts met moeite, dat de Rumenen hunne stelling tegenover de Ruthenen verdedigen.

Wat overigens de ontwikkeling der Rumenen moet bevorderen en hunnen invloed vermeerderen, is het feit, dat zij op hunne broeders aan gene zijde der Karpathen steunen. De Rumenen van Turkije zijn een vrij en onafhankelijk volk geworden. Zij zijn ruim vijf millioen sterk, en men moet erkennen, dat de sedert een twintigtal jaren onder den veelbeteekenenden naam van Rumenië vereenigde vorstendommen Moldavië en Wallachije reuzenstappen op de baan der beschaving hebben gedaan, en onbetwistbaar verreweg de eerste plaats bekleeden onder de staten, die

ten koste van Europeesch Turkije werden gevormd. Zij willen in de Rumeensche landen dezelfde rol spelen als vroeger Piëmont in Italië, en waarlijk komt het ons onwaarschijnlijk voor, dat de negen millioen Rumenen, die in dichte drommen het land tusschen Tisza, Donau en Dniestr bewonen en blijken hebben gegeven van zulk eene wonderbare taaiheid, voor eeuwig gescheiden zouden blijven: vroeg of laat moet hun streven naar eenheid het doel bereiken(1).

De Italianen zijn vreemdelingen in Oostenrijk. Hun gebied begrijpt het zuiden van Tirol, Gorizia en Gradisca, Triest en de kusten van Istrië. Ook in Dalmatië treft men er een vijftigtal duizenden aan, vooral in de steden en op de eilanden; maar daar zijn zij te weinig talrijk om zich niet spoedig in de Slavische meerderheid op te lossen, zoo haast deze eenen hoogeren trap van cultuur zal bereikt hebben.

De Italianen beschouwen zich als gansch voorloopig met Oostenrijk gekoppeld, en zij wachten met ongeduld, dat de omstandigheden hunne vereeniging met het moederland mogelijk maken, eene gebeurtenis, die denkelijk een gevolg zal wezen van de eindelijke oplossing van het Oostersche vraagstuk. Intusschen echter hebben zij niet te klagen,

want zij genieten verscheidene voorrechten, onder andere het vrij gebruik van hunne taal(1).

Bij de Italianen moet men de Ladijnen rekenen, die in zekere dalen van Tirol en in Frioul leven en een eigen dialect hebben, dat met de Romaansche tongvallen van Grauwbunderland min of meer in verband staat. Hunne letterkundige taal is echter het Italiaansch.

Een veel gewichtiger bestanddeel der Oostenrijksche bevolking is de Joodsche natie. Bij ons en elders verschillen de Joden van hunne medeburgers alleen door den godsdienst; doch in Oostenrijk zijn zij nog, om zoo te zeggen, eene natie in de natie. Zij hebben immers niet alleen hunnen eigenen godsdienst en hunne eigene zeden, maar bij de meesten is steeds de Hebreeuwsche taal die van het dagelijksch leven en in 1873 telde men niet minder dan twaalf Hebreeuwsche nieuwsbladenen tijdschriften, waaronder negen in Cisleithanië en drie in Hongarije verschenen.

De Oostenrijksche Joden zijn in de Alpenstreek zoo goed als niet vertegenwoordigd, in andere gewesten betrekkelijk dun gezaaid, alhoewel men er, in ronde getallen, 100,000 in Bohemen telt en 49,000 in Moravië, 't is te zeggen in evenredigheid tienmaal zooveel als bij ons. Maar in Galicië en in Hongarije hebben zij zich in dichte groepen nedergezet. Meer

dan tien p.c. der inwoners van Galicië zijn Joden en in vele steden behoort hun reeds de meerderheid. In die streken waar gansch de bevolking van den landbouw leeft, zijn handel en nijverheid schier uitsluitend in de handen der Joden, en het is eene treurige waarheid, dat zij, dank aan dat monopolie, hunne medeburgers letterlijk uitbuiten en bij duizenden tot den bedelstaf brengen. Hiertegen echter is er maar één middel: verspreiding der beschaving en ontginning van 's lands rijkdommen volgens de begrippen der beredeneerde staathuishoudkunde. De ondervinding bewijst, dat achterstallige, onwetende bevolkingen het meest van het Jodendom te lijden hebben. Men neme dus zijne toevlucht niet tot het herleven van middeneeuwsche wetsbepalingen, zooals de Antisemieten van Hongarije en Duitschland het vragen; want de redding ligt in het vooruitrukken en niet in het stilstaan en nog veel minder in het achteruitwijken(1)

De overige stammen, Tsiganen, Bulgaren, Albaneezen, Armeniërs, Grieken, zijn te weinig talrijk om eenigen invloed op de lotgevallen van den Oostenrijkschen Staat te kunnen oefenen. Zij moeten overigens zich onvermijdelijk in hunne naburen oplossen, en het zijn alleen de Tsiganen (of Heidens), die, dank aan hunne zwervende levenswijze, de grootste kans hebben hunne individualiteit als volk nog gedurende eenigen tijd te zullen bewaren.

 

Uit het overzicht der verschillende volkenstammen, dat wij zoo even hebben gegeven, blijkt dadelijk, dat Oostenrijk-Hongarije onder ethnologisch opzicht in zeven groote afdeelingen gesplitst wordt, namelijk:

1oDe Duitsche gewesten;
2oDe Czechische en Slovakische landen;
3oHet land der Magyaren;
4oDe Kroato-Servische gewesten;
5oHet Poolsch-Rutheensch gebied;
6oHet land der Rumenen;
7oDe Italiaansche streken.

Laat men nu deze laatste, die gansch buiten de natuurlijke grenzen van den Staat vallen, ter zijde, zoo komt men tot het besluit, dat het tegenwoordig dualistisch regeeringstelsel op geene logische gronden berust en dat het tevens billijk en redelijk ware het door het federalisme te vervangen.

De natuur zelve heeft Oostenrijk onder zes verschillende volken verdeeld. De eenige wijze om hare wetten te eerbiedigen ware aan iedere afdeeling, aan ieder volk, de noodige onafhankelijkheid te schenken, opdat zij zich zelfstandig zouden kunnen ontwikkelen, terwijl men ze met elkander nauw te verbinden de wenschelijke eenheid van den Staat tegenover het buitenland zou handhaven. Wat in Zwitserland sedert eeuwen zulke heerlijke vruchten heeft afgeworpen, is stellig niet aan de oevers van den Donau onuitvoerbaar.

Eene moeielijkheid ware, dat er bijna in iedere afdeeling eene min of meer talrijke minderheid is, die tot andere stammen behoort en eene andere taal spreekt dan de meerderheid. Maar niets belet twee en zelfs drie officieele talen te hebben, en daar, waar de minderheid door hare getalsterkte verdient in aanmerking genomen te worden, zou men heel gemakkelijk hare taalrechten kunnen waarborgen. Rij voorbeeld in Bohemen zou men naast het Czechisch het Duitsch als ambtelijke taal kunnen plaatsen, in Transsylvanië gelijke rechten erkennen aan Rumeensch, Magyaarsch en Duitsch; in Galicië, aan Poolsch en Rutheensch, enz. Met een weinig goeden wil en onderlinge verdraagzaamheid zou men weldra alles op eene voldoende wijze schikken en regelen.

Dat zulks echter niet zonder nieuwe geweldige botsingen tot stand zal komen, is te vreezen. De Magyaren in

Hongarije en de Duitschers in Cisleithanië zullen nooit vrijwillig afstand doen van hunne voorrechten. Wat er tegenwoordig geschiedt, geeft er ons een onwederlegbaar bewijs van. Door een verbond met Czechen, Polen, enz., zijn in Cisleithanië de Conservatieven aan het roer gekomen, en om hunne Slavische bondgenooten te voldoen hebben zij beloofd hunne voornaamste grieven te zullen herstellen. Met Bohemen werd eenen aanvang gemaakt, en, zooals wij het reeds gezeid hebben, heeft Minister Taaffe besluiten genomen, die het vrij gebruik der Czechische taal voor het gerecht en in het bestuur verleenen, terwijl er ook, wat het onderwijs betreft, belangrijke maatregelen strekkende tot gelijkstelling van beide talen worden aangekondigd.

Tegen die gelijkstelling teekenen de Oostenrijksche Duitschers protest aan. Omdat men in Bohemen aan de taal van de meerderheid der burgers eenige rechten wil toekennen verheffen zij luide de stem om te roepen, dat men de Duitsche taal verdrukt en de Duitsche nationaliteit wil uitroeien. Hun streven is geen strijd voor vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid; het is het wanhopig verzet van eenen dwingeland, die zijne heerschappij voelt wankelen. Zij noemen zich liberalen; maar die schoone naam past hun zoo slecht als weleer die van democraten aan de verdedigers der slavernij in de Vereenigde Staten van Amerika.

Overal daarbij begint men de oogen te openen. Gedurende lange jaren hebben de Oostenrijksche Duitschers de openbare meening in het buitenland misleid. Maar de waarheid moet eindelijk door alles dringen, en ieder zal weten, welke zelfzuchtige, kleingeestige bedoelingen schuilen onder de ronkende woorden, die op de meetingen der Duitsch-

Oostenrijksche partij en in hare bladen weergalmen. In spijt van al dat boffen op de weldaden der Duitsche beschaving, op de meerderheid der Duitschers, die, volgens hen zelven, in Oostenrijk het ‘bildende Princip’ vertegenwoordigen en het monopolie van alle deugden en van alle bekwaamheden bezitten, zullen de sympathieën van alle vrijzinnige geesten in Europa zich meer en meer van Duitschers en Magyaren afwenden om integendeel aan Slaven en Rumenen te worden geschonken. Tusschen den verdrukte, die een onverdiend juk tracht af te schudden, en den meester, die telkens moord roept als zijne onderdanen, hoe bedeesd ook, de stem verheffen om hun recht te eischen, is er geen lang aarzelen mogelijk.

 

Gent, Dec. 1880.

 

A. Prayon-van Zuylen, advt.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


landen


datums