Nederlandsch Museum. Jaargang 3

[p. 186]

De strijd in het Oosten.

Wederom is de algemeene aandacht op de verwikkelingen in het Oosten gevestigd. En te recht; want hetgeen onze belangstelling verwekt, is niet alleenlijk de wanhopige pogingen van een gruwelijk gemarteld volk om het vreemde juk af te schudden; het geldt hier iets meer dan eenen eenvoudigen opstand van den verdrukte tegen den verdrukker: het is een strijd tusschen de volken van het Westen en die van het Oosten, tusschen Europeesche beschaving en Aziatische barbaarschheid, tusschen Christendom en Islamisme.

Vandaar het ongemeen gewicht van hetgeen men het Oostersche vraagstuk noemt. Voor ons komt het er niet op aan, welke Europeesche macht op de puinhoopen der Turksche heerschappij den staf zal zwaaien. Niet dat wij die zijde van het vraagstuk met onverschilligheid beschouwen; verre van daar! maar de hoofdzaak blijft toch in onze oogen, hoe en wanneer men het laatste stuk Europeeschen grond, dat nog onder den hiel van half wilde Aziatische horden platgedrukt ligt, eindelijk zal bevrijden en voor de Westersche beschaving openstellen. In een woord, het belang, dat de Oostersche aangelegenheden ons inboezemt gelijkt nog al op hetgeen wij tijdens den Amerikaanschen burgeroorlog ondervonden, toen

[p. 187]

alle zuiver staatkundige quaesties door de groote zaak van de afschaffing der slavernij in de schaduw werden gesteld.

Het Oostersche vraagstuk is intusschen niet zoo gemakkelijk om op te lossen als dit met de opheffing der slavernij het geval was. Zelfs het geweld schijnt onbekwaam om op eene voldoende wijze dien Gordiaanschen knoop door te hakken. Zooals wij het zoo even deden opmerken, geldt het hier niet eenvoudig eene worsteling tusschen meester en slaaf, tusschen mishandelde en geweldenaar; het betreft niet minder den strijd tusschen twee onvereenigbare grondbeginselen, tusschen twee verschillige opvattingen van den godsdienst; en, wat de zaak nog meer inwikkelt, is de omstandigheid dat het verdrijven der Turksche heerschers geenszins de moeielijkheid zou doen verdwijnen; want verschillende volken, die zich nu en dan tegen den algemeenen vijand, den Muzelman, vereenigen, maar elkander toch in den grond haten en verachten, zijn gereed om dadelijk na de overwinning tegen elkander den strijd opnieuw te beginnen. Grieken, Serven, Rumenen, Bulgaren dingen allen naar de opperheerschappij, en zullen elkander de bloedige stukken van het Rijk der Osmannen betwisten, indien men aan hunne onverzadelijke heerschzucht geene palen stelt, of, erger nog, indien het voormalige Turkije geen twistappel wordt tusschen Europeesche mogendheden, die ongelukkig hun eigen belang meer dan de bevordering van recht en beschaving najagen.

Om ons een juist denkbeeld van den tegenwoordigen toestand te maken, dienen wij dus de hedendaagsche verwikkelingen met het oog op het verleden te onderzoeken. Wij moeten zien, op welke wijze het Turksche Rijk tot stand kwam, en hoe de verschillende rassen, die nu in het Europeesch gedeelte er van gevestigd zijn, zich naar

[p. 188]

oorsprong en godsdienst verdeelen. Dan alleen kan men met eenige zekerheid de oplossing van het vraagstuk. zoeken.

Een en ander omtrent die quaestie in het midden te brengen is het doel van deze studie.

De landstreken, die tegenwoordig het Turksche Rijk samenstellen - en wij bedoelen hier niet slechts Europeesch Turkije, maar ook de bezittingen vun den Sultan in Azië en Afrika - zijn nagenoeg dezelfde, die, vijftien eeuwen geleden, van het Oostersche Keizerrijk deel maakten. Te dien tijde mochten zij onder de bloeiendste der aarde gerekend worden; zij waren rijk en dicht bevolkt, terwijl bij middel van de Grieksche taal, die algemeen gesproken werd, en van het Christendom, dat verre over de grenzen des Rijks tot in Tartarije en Indië was gedrongen, de verfijnde Graeco-Romeinsche beschaving overal ingang vond.

De invallen der Barbaren en der alles vernielende Arabieren brachten weldra een einde aan dien gelukkigen toestand. Het vasteland van Europa werd herhaaldelijk door de Gothen, Hunnen en Bulgaren verwoest, en in geheel het noordelijk gedeelte er van de Grieksch sprekende bevolking uitgeroeid, en door woeste Slaven vervangen, terwijl de opvolgers van Mohammed, nadat zij het wankelende Rijk der Perziërs hadden omvergeworpen, aan den Constantinopolitaanschen Keizer Egypte, Syrië en Armenië ontroofden. Weldra deden de horden der Seldjoeksche Turken hetzelfde lot aan Klein-Azië ondergaan, en veranderden dien lusthof van de oude wereld in eene barre woestenij.

De Westersche Christenen, die vooral bij de latere

[p. 189]

kruistochten veeleer uit eigenbaat en zucht naar avonturen te wapen liepen, dan wel om hunne geloofsgenooten te redden, deden niets dan den ondergang van het Byzantijnsche Rijk door hunne hebzucht verhaasten. Toen de Palaeologen het door Boudewijn van Vlaanderen en zijne makkers verbrokkelde en uitgeplunderde Rijk weder mochten opbouwen, was alle hoop op redding verloren. Nieuwe Turksche benden, de Osmannen, die de verbasterde Seldjoekiden hadden vervangen, veroverden en vernielden de laatste Grieksche steden, welke langs de kusten van Klein-Azië nog standhielden. Kort daarna gelukte het hun de Dar danellen over te steken, en hunne strooptochten op Europeesch grondgebied voort te zetten. Daar ontmoetten zij nu kloekere vijanden: Bulgaren, Serven, Hongaren, later nog Polen, Duitschers en Venetianen, die tevergeefs den vernielenden stroom poogden te stuiten. Het Grieksche Rijk strekte zich weldra niet verder dan de vestingsmuren van Constantinopel uit, en den 29 Mei 1453 sloeg eindelijk voor de ongelukkige, door allen verlaten stad het uur van den ondergang: haar laatste Keizer viel strijdend op de bres, en op de rookende puinhoopen vestigde Mohammed II den zetel van het Turksche Rijk.

Tot tegen het einde der zeventiende eeuw waren de pogingen der Europeesche staten tegen de overweldigende macht der Turken niet bestand. Sedert lang waren de Serven en Bulgaren onderworpen; nu volgden de zuidelijke Grieken in den Peloponnesos en de eilanden, de Rumenen en Albaneezen, ja het grootste gedeelte van Hongarije, alsmede al de landen ten noorden der Zwarte Zee vielen in de handen der Osmannen, die meer dan eens zegevierend tot vóór Weenen rukten, de laatste maal in 1683, toen de Poolsche Koning Johan Sobieski hun eenen gevoeligen slag toebracht.

[p. 190]

Die nederlaag stelde een einde aan de Turksche veroveringen: van dit oogenblik af zonden zij niets meer dan tegenspoed ondervinden. Gewest na gewest werd door de Oostenrijkers, de Polen en de Russen heroverd; Griekenland en Servië vochten zich vrij, de tusschenkomst der Mogendheden verzekerde de feitelijke onafhankelijkheid van Rumenië en Egypte, terwijl inwendige twisten en onbekwaamheid der staatshoofden alle pogingen om den snellen val van het Rijk te vertragen deden mislukken.

Sultan Mahmoed, die, alhoewel hij met verstand en wilskracht mild begaafd was, noch Griekenland noch Egypte kon onderwerpen, en vernederende vredesvoorwaarden van de tot in de omstreken van Constantinopel binnengedrongen Russen moest ontvangen, meende de redding van zijn volk te vinden in het geweldig opdringen van de westersche instellingen, die, naar hij hoopte, het voertuig der Europeesche beschaving zouden worden. Gelijk weleer Peter de Groote in Rusland, smoorde hij den tegenstand van zijne onderdanen in het bloed, en het was op de lijken van twintig duizend Janitsjaren dat hij zijne hervorminsplannen begon te bouwen. Hij stierf echter te vroeg om die moeielijke onderneming ernstig op touw te zetten - laat staan te voltooien -, en, ofschoon zijn zoon en opvolger Abdul-Medsjid, eenigszins, wel is waar, daartoe door de Mogendheden gedwongen, de begonnen taak liet voortzetten, toch bleef alles inderdaad in denzelfden toestand verkeeren. De zoogenaamde hervormingen bleven eene doode letter of raakten hoogstens het uiterlijke, zoodat men tot de slotsom komen moet, dat het eenige, wat er in het Turksche staatswezen waarlijk werd verbeterd, de inrichting en de wapenrusting is van het leger en de marine, die vroeger beneden alle critiek waren, terwijl nu de Sultan over dappere en wel

[p. 191]

uitgeruste, doch ongelukkig door slechte officieren geleide krijgsbenden, alsook over eene talrijke gepantserde vloot kan beschikken.

De schaduwzijde is intusschen, dat om zijne land- en zeemacht op zulk eene grootsche schaal aan te leggen, Turkije, dat eertijds hoegenaamd geene openbare schuld had, tegenwoordig verpletterd ligt onder het verbazend totaal der talrijke leeningen, welke het sedert nauwelijks twintig jaar heeft gesloten, en waarvan het zelfs niet den interest betalen kan. Zulks is des te treuriger, daar de honderden millioenen, die men aan de lichtgeloovigheid van het Europeesch publiek heeft ontfutseld, voornamelijk gediend hebben om in de slemperijen van het hof te voorzien, en de onverzadelijke baatzucht der Turksche ministers en hooge ambtenaars te stillen.

Wat intusschen alle hervormingsplannen heeft doen mislukken - zelfs wanneer zij gemeend waren; want gewoonlijk hadden de aanleggers er van geen ander doel dan de dreigende Mogendheden met schoone beloften te paaien en zoo doende tijd te winnen - wat telkens een onoverkomelijke hinderpaal bleek te zijn, zoohaast men de schoone maatregelen, die op het papier een waarlijk mooi voorkomen hadden, op practisch terrein wilde toepassen, was de omstandigheid, dat iedere hervorming ijdel en hersenschimmig moest wezen, zoolang de volkomene gelijkheid van alle burgers, zonder onderscheid van ras noch godsdienst, niet feitelijk door de wet werd gewaarborgd. Wel is waar werd die gelijkheid voor de wet plechtig afgekondigd door de menigvuldige besluiten en hattis, die sedert 1838 door de Porte werden uitgevaardigd. Maar noch de hatti-sjerif van Gulhaneh, die de reeks opende, noch de befaamde hatti-hoemajoen, welke vermoedelijk door den Engelschen gezant Lord Stratford

[p. 192]

de Redcliffe werd opgesteld en door de Mogendheden na den Krimschen oorlog aan Turkije opgedrongen, noch al de latere zoo belachelijk rondgevente hervormingsplannen konden de klip vermijden, waartegen ook in het vervolg alle dergelijke pogingen moeten schipbreuk lijden, namelijk het door den Muzelmanschen godsdienst gepredikte grondbeginsel, dat de geloovige moet heerschen en de giaour gehoorzamen.

Als de lichte scharen der Islamieten het Oosten overrompelden, lieten zij overal, waar zij doordrongen, aan de Christenen en Heidenen, die aan de slachting waren ontsnapt, de keus tusschen het al of niet afzweren van hun geloof: in het eerste geval werden zij tot het volle genot van alle burgerrechten toegelaten, en in alles op denzelfden rang als de veroveraars geplaatst; weigerden zij echter zich tot den Islam te bekeeren, zoo moesten zij zich tevreden houden met de ondergeschikte stelling van raja, dat is schatplichtige. Onder zachte en betrekkelijk verlichte meesters gelijk de Arabieren en Perziërs, was de toestand der rajas, die in den regel het beheer van hunne inwendige zaken, alsook de benoeming van hunne bisschoppen en andere ambtenaars hadden behouden, nog al draaglijk; maar als woeste Mongolen of Turken den staf zwaaiden, moest alles onder het zwaarste juk bukken, terwijl de ongelukkige Christenen aan allerlei mishandelingen en afpersingen weerloos werden blootgesteld. Evenwel had de Christen bevolking in de Europeesche bezittingen der Turken tot in het begin dezer eeuw een soort van self-governement genoten, dat haar toeliet, wanneer zij niet met eenen al te ruwen pasja te doen had, ten minste eenen schijn van rust en veiligheid te verkrijgen. De Christenen betaalden de hun opgelegde schatting, verweerden zich zoo goed als mogelijk tegen de knevelarijen

[p. 193]

van hunne Muzelmansche naburen en hadden verder weinig van den Sultan te vreezen, daar de groote afstanden, de ontoegankelijke wegen en vooral de zwakheid van het middenbestuur alle tusschenkomst vanwege de Porte meer dan moeielijk maakten. Heden nog vindt men in de bergachtige streken van Albanië enkele stammen, die zich in het bezit van die halve vrijheid mogen verheugen; maar over 't algemeen is de toestand grootelijks veranderd. De hervormingen van Mahmoed en Abdul-Medsjid mochten haar eigenlijk doel gemist hebben, toch hadden zij dit ten gevolge, dat het oude stelsel van bestuur, de zelfstandigheid der verschillende gewesten, waarvan ieder onder eenen pasja of onderkoning feitelijk onafhankelijk was en om zoo te spreken op zich zelf leefde, nu vervangen werd door eene alles opslorpende centralisatie, welke, wel is waar, voor eene poos aan het middenbestuur eene buitengewone kracht schonk, doch terzelfder tijd alle bronnen van leven en voorspoed in de provinciën spoedig zou uitputten. Over het gansche rijk heen werd nu, als een reusachtig net, een talloos leger van slecht betaalde Turksche ambtenaars verspreid, die, terwijl zij hunne geloofsgenooten spaarden, op de Christen bevolking de schandelijkste dwingelandij uitoefenden. Het stelsel, dat eens door de Romeinsche proconsuls op de wingewesten der Republiek werd toegepast, is thans sedert een dertigtal jaar in Turkije op nieuw gehuldigd. De ambtenaars, die weinig of niet betaald worden, en daarbij weten, dat zij bij de eerste verandering in het ministerie zuilen worden afgesteld, hebben geene andere zorg dan zoo gauw mogelijk, onverschillig door welke middelen, een fortuin te verzamelen, dat hen in staat zal stellen, of wel door geschenken aan invloedrijke personen hunnen rang te behouden of wel ergens op hunne renten

[p. 194]

in de aan de Oosterlingen zoo dierbare luiheid te gaan leven. Intusschen worden de arme Christenen onmeedoogend uitgeplunderd, terwijl nauwelijks het tiende gedeelte van de ontzaglijke sommen, welke zij opbrengen moeten, in 's Rijks schatkist wordt gestort. Als bewijs van de ergerlijke misbruiken, die wij daar aanstipten, geldt genoeg het bekend feit, dat al de oproeren, die sedert den Krimschen oorlog bijna onophoudelijk in Turkije plaats grijpen, en zoowel het bestaan van dit Rijk als den vrede van Europa telkens in gevaar brengen, hoofdzakelijk, zoo niet uitsluitend, hun ontstaan te danken hebben aan de ongehoorde afpersingen der schattingpachters en ambtenaars, welke aan de verdrukte, van alles beroofde landlieden geene andere keus laten dan eenen zekeren dood door hongersnood, of het kansspel van eenen wanhopigen opstand.

Indien het mogelijk geweest ware de talrijke besluiten der Porte wezenlijk ten uitvoer te brengen, zouden ongetwijfeld de meest aanstootelijke misbruiken verdwenen zijn; in elk geval zouden de Christenen niet langer ter uitzondering van alle anderen verdrukt worden: ook de Muzelmannen zouden hun aandeel in de openbare lasten moeten dragen. Maar juist daar schuilt de klip, die alle hervormingen heeft doen schipbreuk lijden. De reden er van springt overigens duidelijk genoeg in het oog.

Men vergete immers niet, dat in Europeesch Turkije de Turken en zelfs de Muzelmannen bijna overal in minderheid zijn en dat hun getal niet vermeerdert, ja in vele plaatsen afneemt, terwijl de Christene onderdanen van den Sultan, die alreeds nu in ieder gewest overwegend zijn, te elken jare talrijker worden, en zich met betrekkelijk groote snelheid vermenigvuldigen. Doch niet alleen door hare getalsterkte moet de Christen bevolking de

[p. 195]

Muzelmannen in de schaduw stellen; niet minder door haren oneindig grooteren aanleg voor beschaving en ontwikkeling schijnt zij geschikt om eenen schier onbeperkten invloed te verkrijgen. Reeds is de handel uitsluitend in de handen van Grieken en Armeniërs gevallen; de veeteelt en de landbouw worden bijna alléen door Serven en Bulgaren beoefend, terwijl de Turken, die overigens, op weinige uitzonderingen na, in de steden gevestigd zijn, als hunne middelen hun niet toelaten in werkeloosheid te leven of indien zij geen ambt bekleeden, gedwongen zijn hunne toevlucht te nemen tot de nederige ambachten van roeier, boodschapper, kramer, enz. Heeft zich dus, ondanks hare tegenwoordige vernedering, de Christen meerderheid zoo ver weten te helpen, het is te voorzien, dat zij, indien zij ooit dezelfde rechten verkrijgt als de Mohammedaansche minderheid, deze meer dan ooit zal overvleugelen en zelfs allengskens tot denbedelzak brengen. De honderd duizend Turken, die thans alle ambten vervullen en van afzetterij leven, zouden hunne broodwinning verliezen, terwijl zelfs de rijke Muzelmannen hun door geenen bevruchtenden arbeid vermeerderd vermogen spoedig zouden zien verbrokkelen en verdwijnen. Onder die omstandigheden moet de gelijkstelling van Christenen en Muzelmannen noodzakelijk tot het uitroeien van het Turksche element leiden.

Is het wonderlijk, dat alle hervormingen alleenlijk op het papier blijven bestaan, en dat de Mohammedaansche bevolking alle pogingen om ze op practischen grond te verwezenlijken door haren passieven, doch daarom niet min hardnekkigen tegenstand heeft weten te verijdelen? Het geldt inderdaad voor haar eene quaestie van leven of dood, van zijn of niet zijn, en het ware loutere verblinding de hoop te koesteren, dat men in het vervolg betere uitslagen

[p. 196]

zal verkrijgen, zoolang namelijk het bestuur van het Osmannische Keizerrijk in de handen blijft van Turken, dat is van personen, die door het invoeren van ernstig gemeende hervormingen hunnen eigen ondergang en dien van hun volk zouden bewerken.

Wij hebben zoo even gezeid, dat de Muzelmannen en vooral de Turken in de Europeesche bezittingen vàn den Sultan bijna overal in minderheid zijn. Indien men inderdaad op eene ethnographische kaart van Europeesch Turkije de oogen slaat, ziet men dadelijk, dat, behalve eenige streken van Midden-Albanië, die trouwens door geene Turken, maar door tot den Islam bekeerde Albaneezen bewoond worden, de Mohammedanen nergens in groote hoopen te vinden zijn, tenzij tusschen de oevers van den Beneden-Donau en de kust der Zwarte Zee, en op de zuidelijke hellingen van den Rhodopus of Despoto-Dagh. Overal elders zijn zij in min of meer groot getal, doch altijd in minderheid, verspreid en houden zich hoofdzakelijk in steden of in groote dorpen schuil.

Zooals men weet, wordt tegenwoordig het vasteland van Europeesch Turkije, behalve natuurlijk de vassaallanden Eumenië, Servië en Montenegro, alsook Constantinopel en den omtrek, in zes vilajets of provinciën verdeeld, welke op hunne beurt 34 sandsjaks of arrondissementen bevatten. Welnu onder die 34 sandsjaks zijn er maar 9, waar de Muzelmansche bevolking eene doorgaans weinig overwegende meerderheid vormt, terwijl zij elders gewoonlijk verre beneden het getal der Christenen blijft.

Ziehier overigens de verhouding van Christenen en

[p. 197]

Mohammedanen in iedere provincie en hare onderdeelen:¹

		Christenen		Muzelmannen
		(in duizendtallen).		(in duizendtall.).
Constantinopel en de omtrek			121		183
1. Bosnië.
	a. Serajewo	69		83
	b. Zwornik	168		123
	c. Trawnik	101		39
	d. Nowibazar	90		67
	e. Banjaloeka	177		44
	f. Bihacs	105		72
	g. Herzegowina	142		43
		_____	852	_____	480
2. Prisren.
	a. Nisch	213		92
	b. Prisren	105		281
	c. Uskub.	119		110
	d. Divra	19		225
	e. Skodra	89		82
		_____	547	_____	790
3. Janina.
	a. Berat	32		109
	b. Argyrokastro	88		75
	c. Janina	144		18
	d. Prevyza	43		26
	e. Tirkhala	148		23
		_____	455	_____	251

1 Wij ontleenen deze statistiek aan de belangrijke bijdrage van den Heer F. von Stein in Petermann's Geographische Mittheilungen. Wat nu de nauwkeurigheid der cijfers betreft, spreekt het van zelf, dat het zeer moeielijk is een zeker oordeel te vellen, daar de opgaven wijd uiteenloopen, wat aangaat de getalsterkte der Christenen en inzonderheid der Bulgaren. De door den Heer von Stein aangegeven getallen, alhoewel zij met die van den Almanak van Gotha tamelijk wel overeenkomen, zijn waarschijnlijk beneden de waarheid. Daarom ook deelen wij ze mede als bewijs dat zelfs de meest ongunstige statistieken ten nadeele der Turken uitvallen. Wij komen trouwens op deze quaestie terug.

[p. 198]

4. Salonica.
	a. Koritza	98		53
	b. Monastir	250		126
	c. Salonica	87		70
	d. Seres	133		86
	e. Drama	18		94
		_____	586	_____	429
5. Adrianopel.
	a. Gallipoli	77		61
	b. Rodosto	75		40
	c. Adrianopel	230		117
	d. Philippopoli	316		208
	e. Sliwno	90		81
		_____	788	_____	507
6. Donau-provincie.
	a. Sofia	297		52
	b. Widdin	297		61
	c. Tirnowa	223		150
	d. Roestsjoek	234		331
	e. Varna	32		89
	f. Toeltsja	83		136
		_____	1166	_____	820
			_____		_____
			4515		3460

Verder heeft men nog het eiland Kreta of Candia met 200,000 inwoners, waaronder slechts 38,000 Muzelmannen zijn, en de talrijke eilanden langs de Aziatische kust, die eene afzonderlijke provincie vormen, en wier 431,000 inwoners bijna allen den Christen godsdienst belijden. Het getal der Joden in Europeesch Turkije wordt slechts op ongeveer 75,000 geraamd, volgens anderen op 95,000.

Ziehier volgens den Almanak van Gotha het getal der bevolking in gansch het Turksche Rijk:

[p. 199]

1. Onmiddellijke bezittingen.
	Onmiddellijke bezittingen in Europa	8,477,214 inw.
	Onmiddellijke bezittingen in Azië	13,171,000 inw.
	Onmiddellijke bezittingen in Afrika	1,150,000 inw.
		_____
	Te zamen	22,798,214 inw.
2. Vassaallanden.
	Rumenië	5,078,000^1 inw.
	Servië	1,352,522 inw.
	Czernagora (Montenegro)	190,000 inw.
	Samos	34,868 inw.
	Egypte	16,922,000 inw.
	Tunis	1,200,000 inw.
		_____
	Te zamen	24,772,390 inw.

De overgroote meerderheid der Christenen behoort tot de Oostersche Orthodoxe Kerk, en erkent op godsdienstig en eenigszins ook op staatkundig en bestuurlijk gebied de suprematie van den Griekschen Patriark van Constantinopel. Nochtans hebben zich in de laatste jaren een groot gedeelte der Bulgaren van de Kerk gescheiden, voor zoo ver namelijk dat zij niet langer den Constantinopolitaanschen Kerkvorst als hun geestelijk opperhoofd erkennen. De reden van die scheuring is overigens in geen godsdienstig geschil te zoeken: de Bulgaren wilden alleen hunne zelfstandigheid als natie tegenover den invloed van de Grieksch sprekende geestelijkheid handhaven.

De Roomsch-Katholieken zijn ten getale van ruim 300,000 en de Armeniërs van 60,000, terwijl men slechts 4500 Protestanten aantreft.

Wij ontleenen eindelijk aan den Almanak van Gotha

1 Volgens andere bronnen 5,180,000.

[p. 200]

(jaargang 1876) eene opgave van de verhouding der verschillende eerediensten.

In Europeesch Turkije zijn er op 1000 inwoners:

523 Oostersche Christenen,

8 Armenische Christenen,

35 Roomsch-Katholieken,

5 (?) Protestanten,

326 Muzelmannen,

9 Joden.

Deze blijkbaar onnauwkeurige statistiek schijnt ten nadeele van het Christen element eenigszins overdreven. Ook hebben vele deskundigen er geenen vrede mede. Volgens den Heer Reclus¹, onder anderen, zou men in Europeesch Turkije slechts 3,480,000 Muzelmannen tellen tegenover 9,705,000 Christenen (te weten 7,070,000 Oosterschen, 440,000 Katholieken, 380,000 Armeniërs, enz.) en 95,000 Joden. De verhouding, op 1000 inwoners, zou dus worden:

616 Oostersche Christenen,

33 Armeniërs,

38 Roomsch-Katholieken,

2 Protestanten,

303 Muzelmannen.

8 Joden.

De waarheid is waarschijnlijk tusschen die twee opgaven te vinden. Doch in ieder geval blijkt het genoegzaam, dat de Mohammedanen, die tegenwoordig alle mogelijke voorrechten genieten en de Christen bevolking gewetenloos verdrukken, niets anders zijn dan eene minderheid, en dat elke redelijke oplossing van het Oostersche vraag-

1 E. Reclus. Nouvelle Géographie universelle, tomel I, p. 238.

[p. 201]

stuk noodzakelijk hunne vernedering en het verdwijnen van hunnen wederrechtelijken invloed na zich moet sleepen. De ondergeschiktheid van het Mohammedaansch element zal nog duidelijker uitschijnen, als wij de verdeeling der verschillende volkenrassen in Europeesch Turkije zullen bespreken.

Het valt niet in ons bestek een overzicht te geven van den toestand in het Aziatisch gedeelte van het Turksche Rijk. De zaak is ook minder noodig, daar de Muzelmannen er bijna overal in meerderheid zijn. Christenen worden er evenwel in grooten getale gevonden, vooral in Armenië, Syrië en de kusten van Klein-Azië. Doch, hoe het zij, de macht van de Mohammedanen aldaar berust ten minste op het feit dat zij de meerderheid der bevolking zijn. Zulk een toestand is logisch, terwijl die van Europeesch Turkije onnatuurlijk en bijgevolg onuitstaanbaar is.

Evenals Oostenrijk en zekere gedeelten van Rusland, wordt Turkije door een groot getal volksstammen bewoond, die zonder zich te-vermengen naast elkander leven, hunne taal en hunne zeden onveranderd behouden en op vele plaatsen aan 's lands ethnographische kaart het voorkomen geven van eene bonte mozaïek. Het spreekt van zelf, dat het onmogelijk is van alle kleinere onderdeelen, onbeduidende enclaven, enz. in deze studie rekenschap te houden. Wie zich overigens een denkbeeld wil vormen van de verdeeling der rassen op het Turksch grondgebied om zooveel als doenlijk eene grens tusschen hen te trekken, dient alleen te onderzoeken, tot welken stam de overgroote meerderheid der inwoners van iedere landstreek behoort.

Als men op die wijze te werk gaat, ontdekt men dadelijk, dat er onder de vele volken, die in Europeesch Turkije

[p. 202]

vertegenwoordigd zijn, hoogstens zes voorkomen, welke men als feitelijke eigenaars van een gedeelte des grondgebieds mag beschouwen. Alle andere zijn min of meer in kleine hoopen verspreid, doch nergens talrijk genoeg om eene meerderheid te vormen.

De zes voornaamste volkenrassen zijn:

1^o De Rumenen;

2^o De Serven;

3^o De Bulgaren;

4^o De Grieken;

5^o De Albaneezen;

6^o De Turken en Tartaren.

Wij zullen nu eenige woorden van eiken stam zeggen.

De Rumenen zijn het talrijkste en in vele opzichten een der belangrijkste onderdeelen van de aan de Turken onderworpen bevolking. Alhoewel zij beweren tot het Latijnsche ras te behooren en de afstammelingen te zijn der Romeinsche kolonisten, die zich eens in Dacië vestigden, is het echter moeielijk ze anders dan als een zeer gemengd ras te beschouwen. Hoe het zij, hunne betrekkelijk hooge beschaving, hunne getalsterkte en vooral hunne veel snellere vermenigvuldiging geven hun recht op eene voorname plaats onder de staten, die op de puinhoopen van het Turksche Rijk zullen verrijzen. Reeds nu tellen zij meer dan acht millioen zielen, waarvan omtrent 4 ½ millioen in de onder den naam van Rumenië vereenigde vorstendommen Walachije en Moldavië leven, terwijl de overigen Transsylvanië, het oostelijk gedeelte van Hongarije, het zuiden van de Bukowina, als ook de Russische provincië Bessarabië bezetten, en er verreweg de meerderheid hebben. In de onmiddelijke bezittingen van Turkije zijn zij in tegendeel weinig verspreid en behalve de Donau-delta en de bergen van den Pindus ner-

[p. 203]

gens in groot getal te vinden. Degenen overigens die in het zuiden wonen, zijn geene eigenlijke Rumenen: men kent ze onder den naam van Macedo-Walachen of Zinzaren en de meesten hebben reeds sedert lang de Grieksche taal aangenomen. Hun getal bedraagt hoogstens 200,000¹.

Naast de Rumenen verdienen de Serven - ook Illyro-Serven of Croato-Serven genoemd - eene eereplaats, niet zoozeer om hunne getalsterkte, als wel om hunne voortreffelijke eigenschappen, hunnen moed, hunne vaderlandsliefde en den invloed, dien zij niet alleen op het lot van Turkije zullen oefenen, maar ook op dat van Oostenrijk, waar zij ten getale van over de vier millioen schier uitsluitend Croatië, Slavonië, het zuiden van Hongarije, de Krain, Dalmatië, het zuidoosten van Stiermark en Kärnthen en het binnenland van Istrië bevolken. Hetzelfde geldt de vorstendommen Servië en Montenegro, alsmede de Turksche provincie Bosnië en het noordwesten der sandsjaks Prisren en Nisch.

Nauwelijks een vijfde der Serven geniet de voordeelen van een zelfstandig leven, van de onafhankelijkheid, terwijl de anderen, hetzij onder het brutale juk der Turken of onder de beschaafdere, maar daarom niet minder drukkende heerschappij der Oostenrijksche Duitschers en

1 Verdeeling der Rumenen volgens den Almanak van Gotha en den Heer Reclus:

1. In Oostenrijk-Hongarije
	a. Bukowina		205,000
	b. Hongarije		1,447,000
	c. Transsylvanië		1,200,400
	Militairen, enz		49,200
			_____
				2,900,600
2. In Rusland				910,000
3. In Servië				127,545
4. In Turkije				275,000
5. In Rumenië				4,460,000
				_____
		Te zamen		8,673,145

[p. 204]

Hongaarsche Magyaren gebukt gaat. Doch, nog meer dan verbrokkeling en vreemde dwingelandij is voor hen de godsdienst eene bron van verdeeldheid en zwakheid. Na de verovering heeft immers de Bosnische adel, om zijne voorrechten te bewaren, in massa den Islam omhelsd, en het zijn de afstammelingen van die afvalligen, welke heden, ofschoon zij in zeden en taal echte Slaven gebleven zijn, tot de hardnekkigste vijanden van hunne landgenooten behooren, - natuurlijk, daar het voor hen niet zoozeer eene quaestie van geloof als van eigenbelang geldt. Zelfs de Christen Serven zijn door godsdiensthaat scherp verdeeld: zij die in Oostenrijk wonen, zijn meestal Roomsch-Katholiek, de anderen integendeel sluiten zich bij de Oostersche Kerk aan, en niet zelden heeft men ze tegen elkander tot de groote vreugde van hunne wederzijdsche verdrukkers te wapen zien loopen. Evenwel mag men met eenigen schijn van reden de hoop voeden, dat bij de ontwikkeling van het nationaal gevoel de godsdienstige quaesties allengs op den achtergrond zullen blijven, en het Servisch volk onder de Zuider-Slaven de plaats innemen, waarop het ontegensprekelijk recht heeft!¹.

1 Verdeeling der Serven volgens den Almanak van Gotha:

1. In Oostenrijk-Hongarije:
	a. Stiermark		410,000
	b. Kärnthen		109,000
	c. Krain		450,000
	d. Istrië		359,000
	e. Dalmatië		392,000
	f. Hongarije		797,000
	g. Croatië en Slavonië		1,063,000
	h. Grenslanden		580,000
	Overige gewesten		15,000
			_____
				4,175,000
2. In het Vorstendom Servië				1,058,189
3. In Montenegro				120,000
4. In Turkije				1,871,786
				_____
		Te zamen		7,224,975

[p. 205]

Van al de stammen, die in Europeesch Turkije hunne woonplaats hebben zijn de Bulgaren de minst gekende. De ethnologen zijn het zelfs niet eens of zij al of niet tot het Slavisch ras behooren, ofschoon zij tegenwoordig een Slavisch dialect spreken. Ook omtrent hun getal zijn de opgaven zeer verschillig: terwijl de door den Almanak van Gotha medegedeelde statistiek het betrekkelijk gering cijfer van 1,860,477 voor de geheele bevolking aangeeft, meent de Heer Reclus hun gezamenlijk getal op 4,500,000 te mogen schatten. Die laatste opgave, -- welke trouwens met het door Dr. H. Berghaus in zijnen voortreffelijken Atlas reeds vóór een dertigtal jaren medegedeelde getal van 4,000,000 overeenstemt --, schijnt ons beter dan de andere met de waarheid der feiten te strooken en vooral met de uitgestrektheid van het rijke grondgebied waar de bevolking in groote meerderheid uit Bulgaren is samengesteld. De Bulgaren immers wonen niet alleen in de Donau-provincie, aan welke men vroeger zeer ten onrechte den naam van Bulgarië gaf: zij bezetten geheel het midden, geheel het binnenland van Europeesch Turkije en strekken zich uit over vier provinciën, van den Donau tot aan de Aegaeïsche Zee en van Nisch en Monastir tot aan Adrianopel en de Zwarte Zee.

De Bulgaren gelijken niet meer op hunne vaderen, die zoo dikwijls de Oostersche keizers op hunnen troon deden beven. Beurtelings door de Grieken, de Serven en de Turken onderworpen, sedert eeuwen aan de slavernij gewend, zelfs door de andere volkstammen minacht, eindelijk door de Grieksche geestelijkheid, aan wier verderfelijken invloed zij nauwelijks zijn ontsnapt, in eenen staat van volslagen ondergeschiktheid gehouden, hebben zij als het ware het besef verloren van hetgeen zij vroeger waren en van wat zij nog heden kunnen worden. En noch-

[p. 206]

tans verdienen zij een beter lot: zij zijn vreedzaam, vlijtig, spaarzaam; als landbouwers kennen zij in het Oosten geene mededingers; en daarbij schijnen zij de voordeelen der beschaving te waardeeren: ondanks hunne armoede richten zij scholen op tot in de geringste dorpen, en, wat het lager onderwijs betreft, zouden die onbekende Bulgaren misschien meer dan een zich verlicht wanend land beschamen. En het is dat heerlijke land, dat belangwekkend volk, waaraan alleen vrijheid ontbreekt om met de Westersche naties in weelde en beschaving te wedijveren, het is dat land, dat men in het jaar onzes Heeren 1876 door roof- en moordlustige Aziaten heeft laten verwoesten en ontvolken. De gruwelijke tooneelen, die in Bulgarië hebben plantsgegrepen, zijn eene schandvlek voor geheel Europa en vooral voor hen, die, gelijk de Engelsche regeering, niet geaarzeld hebben uit lage baatzucht het verfoeilijk Turksch despotisme met raad en daad te helpen leven.

Heeft men al te lang de waarde der Bulgaren miskend, daarentegen was men gewoon aan het Grieksche element eene belangrijkheid toe te kennen, waarop het inderdaad geen het minste recht heeft. Men stemde er in toe het afzonderlijk bestaan der Serven en Rumenen te erkennen, doch al de overige inwoners van Turkije kwamen voor rekening der Hellenen, en eene zeer populaire oplossing van het Oostersche vraagstuk was eenvoudig de herinrichting van het Byzantijnsche Keizerrijk. Heden echter heeft men ondervonden, dat de Bulgaren geene Grieken zijn, alhoewel zij eeuwen lang door Grieksche priesters werden bestuurd en verdrukt, en dat het eigenlijk Grieksche element niet talrijk genoeg is om de hoop te mogen koesteren, dat het ooit weer de plaats zal innemen, die het eens bekleedde. Op het vasteland van Europeesch Turkije vindt men

[p. 207]

slechts 1,024,178 - volgens andere opgaven hoogstens 1,200,000 - Grieken, die in Epirus, Thessalië, het zuiden van Macedonië en het oostelijk gedeelte van Thracië, tusschen Constantinopel en de Maritza, wonen. Bovendien zijn al de eilanden uitsluitend door Grieken bevolkt, terwijl zij ook in groot getal langs de kusten van Klein-Azië, vooral in de steden, te vinden zijn. Met deze laatste mag men het totaal der Grieksche bevolking in gansch het Turksche Rijk op ongeveer 1,800,000 ramen.

Daar nu de bevolking van het Koninkrijk Griekenland niet veel meer dan 1,500,000 bedraagt, ziet men dat de tegenwoordige getalsterkte van den Helleenschen stam ten hoogste 3 à 3 ½ millioenen zielen beloopt.

Zeer nauw met de Grieken verwant zijn de Albaneezen of Schkipetaren, die langs de oevers der Ionische Zee leven en vermoedelijk van de oude bewoners van Illyrië, zoo niet van de Pelasgen, afstammen. Zij zijn verdeeld in Noorder-Albaneezen of Geggen en Zuider-Albaneezen of Tosken. Deze laatste, die in den vilajet Janina ten westen van den Pindus leven, verschillen weinig van hunne Grieksche naburen, wier godsdienst zij meerendeels belijden en wier taal zij allen spreken, terwijl hun eigen dialect gedurig veld verliest. De Tosken hebben een schitterend deel in den opstand van Griekenland genomen, en hun voornaamste stam, de Soelioten, heeft zich eene glorie verworven, die niet licht vergeten zal worden. Jammer maar dat zooveel moed en zelfopoffering nutteloos bleven.

De Geggen, die trouwens op vele plaatsen met Slaven vermengd zijn en hoofzakelijk in de sandsjaks Skodra, Divra en Prisren gevestigd zijn, verschillen oneindig meer van de Grieken, welke zij haten en verfoeien. De meesten, nadat zij lange jaren onder den beroemden Scanderbeg den strijd tegen Mohammed II hadden volgehouden, heb-

[p. 208]

ben na de verovering de leer van den Profeet omhelsd en zijn sinds de kloekste verdedigers van de Turksche heerschappij geworden. Zelfs de Roomsch-Katholieke Geggen, die veel talrijker dan hunne Oostersche geloofsgenooten zijn en in hunne bergen zoogoed als onafhankelijk leven, hebben meer dan eens tegen de vijanden van buiten en van binnen blijken gegeven van hunne verkleefdheid aan den Sultan. Het schijnt echter, dat die Turkschgezinde gevoelens tegenwoordig merkelijk gekoeld zijn, daar ook in Opper-Albanië het Turksche bestuurstelsel zich eindelijk met al zijne misbruiken heeft ingeplant. Bij de jongste verwikkelingen althans, hebben de Turksche bevelhebbers tevergeefs de Mirditen en andere Katholieke stammen te wapen geroepen, en zelfs de Muzelmansche Geggen zijn in zeer gering getal opgekomen. Zulks is overigens niet wonderlijk; want bij de bekeerde Albaneezen was er nooit sprake van godsdienstige overtuiging, maar uitsluitend van belang¹.

Wat er ook van zij, de Albaneezen zijn de achterstalligste van alle Europeesche inwoners van Turkije: hunne instellingen, hunne gedachten, al hunne maatschappelijke toestanden zijn dezelfde gebleven als duizend jaar geleden, en het is niet te verwachten, dat een volslagen ommekeer zoo in eens zal plaats grijpen. Niettemin ligt het buiten allen twijfel, dat het Albaneesch ras niet minder dan zijne Helleensche stamverwanten voor beschaving vatbaar is en zich spoedig zou ontwikkelen, indien men er in mocht slagen, door het invoeren van een krachtig en rechtvaardig bestuur, een einde te brengen aan de feodale veeten en aan de daaruit voortspruitende regeeringloosheid.

1 De Heer Reclus haalt hieromtrent eene veelbeteekenende Albaneesche spreekwijze aan: ‘Daar waar het zwaard is, is ook het geloof.’

[p. 209]

De getalsterkte der Albaneezen wordt door den Heer Reclus op 1,400,000 geschat, waaronder 600,000 Geggen en 800,000 Tosken¹. Wat nu de verhouding der verschillende godsdiensten betreft, zouden er volgens hem 1,000,000 Muzelmannen zijn, 250,000 Grieksche Christenen en 150,000 Katholieken. Wij kunnen deze cijfers moeielijk aannemen, daar de Heer von Stein het totaal der in gansch Albanië wonende Muzelmannen, dus met inbegrip van de aldaar gevestigde Turken, slechts op 816,000 brengt, terwijl hij in de zeven hoofdzakelijk door Albaneezen bevolkte sandsjaks 520,000 Christenen vindt, en men herinnert zich, dat zijne statistiek, wat deze laatste betreft, doorgaans beneden de waarheid blijft. Het komt ons voor, dat de ronde getallen van 800,000 Mohammedaansche Albaneezen en 600,000 Christenen beter met de werkelijkheid zouden strooken.

Eindelijk hebben wij de Turken, Tartaren en andere Toeranische stammen. Alhoewel zij noch door hun getal², noch door hunne goede hoedanigheden die verhevene plaats verdienen, zijn zij in het Turksche Rijk de regeerende kaste, de heerschers geworden, die over alles be-

1 In den Almanak van Gotha vinden wij in de vergelijkende tabellen het cijfer 1,440,000, terwijl onder de rubriek Turkije het getal 1,229,214 wordt opgegeven. Het verschil is trouwens weinig belangrijk.

2 Verdeeling der Muzelmannen volgens den Heer Reclus:

Turken {	Osmannen	1,500,000	} 1,535,000
Turken {	Tartaren	35,000	} 1,535,000
Albaneezen {	Geggen	400,000	} 1,000.000
Albaneezen {	Tosken	600,000	} 1,000.000
Slaven {	Serven	650,000	} 710,000
Slaven {	Bulgaren	60,000	} 710,000
Tsiganen			140,000
Tscherkessen			90,000
Arabieren			5,000
			_____
		Te zamen	3,480,000

[p. 210]

schikken, en de andere ingezetenen, zelfs de Muzelmannen, onder hun gezag doen bukken. Het ware overbodig na zooveel anderen de redenen op te geven, die de radicale onbekwaamheid bewijzen van de Turken en de Toeraniërs in 't algemeen om de beschaving te verspreiden, laat staan te begrijpen. De rol, die de Muzelmansche Arabieren in de wereld eens speelden, zal nooit door de Turken voortgezet worden: eene alles vernielende horde, ziedaar wat zij waren en wat zij gebleven zijn. Wel is waar hebben hunne opperhoofden, waarvan velen, bijna allen, zou men haast mogen zeggen, tot andere rassen behooren, het uiterlijk van hoogst verlichte lieden aangenomen; maar dezelfde personen, die op de boulevards van Parijs vooral de keerzijde van de Westersche beschaving hebben leeren kennen, worden, zoohaast zij in hun vaderland zijn teruggekeerd, de monsters, wier jongste gruweldaden gansch Europa van afgrijzen hebben doen beven.

De eigenlijke Turken zijn in Europa slechts eene kleine steeds afnemende minderheid, niet alleen tegenover de Christenen, maar zelfs in verhouding van de overige Muzelmannen. Hun getal bedraagt niet meer dan 1,500,000¹ en wat ze nog verzwakt, is het feit dat zij overal in kleine hoopen verspreid zijn. Alleen in het sandsjak Drama en in het oostelijk gedeelte van de Donau-provincie, in den kleinen driehoek tusschen Roestsjoek, Varna en de monden van den Donau, vormen zij, met inbegrip van de 35,000 man sterke Tartaren, de meerderheid der bevolking. Overal elders is hun getal betrekkelijk onbeduidend. Zelfs te

1 In den Almanak van Gotha wordt het cijfer der Turkschsprekende bevolking op 2,210,760 geschat; maar het springt in het oog, dat men abusievelijk onder de Turken een groot getal bekeerde rajas heeft geteld, die, terwijl zij hunnen landaard zorgvuldig bleven handhaven, toch het Turksch als officiëele, als gewijde taal hebben moeten aannemen.

[p. 211]

Constantinopel, den zetel van hunne heerschappij, zijn zij waarschijnlijk minder talrijk dan hunne onderdanen. Zooals wij het reeds deden opmerken, moet dus de vrijstelling der Christenen onvermijdelijk den ondergang van de Turksche bevolking na zich sleepen.

In Klein-Azië integendeel mag men de Turken beschouwen als de groote meerderheid uitmakende der bevolking van geheel het schiereiland tot aan de grenzen van Armenië en Syrië, behalve echter langs de kusten, waar men een groot getal Grieken aantreft.

Buiten de zes voornaamste volken, die zich Europeesch Turkije verdeelen, moeten wij nog eenige kleinere stammen opsommen, die echter nergens de meerderheid der inwoners uitmaken en gewoonlijk onder de andere rassen verspreid leven. Op de eerste plaats noemen wij de nijverige en handeldrijvende Armeniërs, die ten getale van 400,000, waaronder een 20,000 tal Katholieken, vooral in de steden gevestigd zijn. In Russisch, Perzisch en Turksch Armenië, dat is in het uitgestrekte land, waarvan de Araratberg als het ware het middenpunt is, worden zij door verscheidene millioenen vertegenwoordigd. Naast hen komen de Joden, ongeveer 95,000 zielen sterk, en eindelijk de 140,000 Tsiganen of Heidens en de wreede Tscherkessen, die in de laatste jaren van omtrent 300,000 tot hoogstens 90,000 zijn gesmolten. Beide laatste stammen zijn, ten minste in schijn, volgelingen van Mohammed.

Men herinnert zich, welke gebeurtenissen de tegenwoordige crisis hebben doen ontstaan. Door allerlei afpersingen tot wanhoop gedreven, zijn de bergbewoners van Herzegowina in opstand gekomen en hebben gedurende verscheidene maanden de aanvallen der Turksche legers

[p. 212]

weten af te keeren, terwijl Bosnië insgelijks naar de wapens greep, en Bulgarië gereed scheen om dit voorbeeld te volgen, toen het door de afgrijselijke moorderijen, op bevel van het keizerlijk bestuur stelselmatig begaan, tot onmacht werd gedoemd. Intusschen waren ook de vassaallanden Montenegro en Servië in het strijdperk getreden, doch niet met evenveel geluk. De Montenegrijnen behaalden eenige schitterende zegepralen, terwijl de Serven veldslag op veldslag verloren, en alleen door de tusschenkomst der Mogendheden aan eenen geheelen ondergang ontsnapten.

De Europeesche Mogendheden door het Bulgaarsch bloedbad en den drang der openbare meening, die zelfs in Engeland de vrienden der Turken tot zwijgen dwong, uit haren slaap gewekt, hebben eindelijk begrepen, dat het oogenblik is gekomen om op eene waardige wijze op te treden en ten minste eens ernstig te onderzoeken, hoe men den Oosterschen Augiasstal zou kunnen reinigen. Voorname diplomaten uit alle hoeken van Europa komen te Constantinopel bijeen en men mag de hoop koesteren, dat de officieële bezoeken en voorbereidende onderhandelingen weldra voorbij zullen zijn, zoodat men zonder verderen uitstel met het bespreken van het vraagstuk eenen aanvang zal kunnen maken.

Of de Conferencie haar doel zal bereiken, dat is de toestanden in het Oosten wezenlijk verbeteren en alle gevaar van botsingen uit den weg ruimen, is eene andere vraag. Zooals wij het reeds hebben opgemerkt, kan er in ernst geene spraak zijn van bij voortduring eenig vertrouwen in de schoone beloften van het Turksche bestuur te stellen. De ondervinding leert ons, dat alle pogingen tot hervorming noodzakelijk moeten mislukken, indien de uitvoering er van aan den goeden, of veeleer aan

[p. 213]

den slechten wil van Muzelmansche beambten wordt overgelaten. De Heer Gladstone heeft herhaaldelijk, zoowel in zijne brochuren als in zijne redevoeringen, op dit punt aangedrongen: voor hem en, wij voegen er bij voor alle onbevooroordeelden, is er geene verbetering mogelijk, tenzij men het Turksche gezag in de Europeesche provinciën eenvoudig aan den kant stelle, en de toepassing der in te voeren bestuurlijke hervormingen aan Christene beambten onder toezicht der Mogendheden vertrouwe. Tusschen dien maatregel en de vernieling der Turksche heerschappij in Europa is er weinig of geen verschil, en men hoeft nauwelijks hierbij te voegen, dat de Turken dergelijke voorwaarden niet dan gedwongen zullen aanvaarden. Nu, het ware toch al te onredelijk van de Mogendheden zooveel eensgezindheid en krachtdadigheid te verwachten. Eene gezamenlijke desnoods gewapende tusschenkomst is ongetwijfeld geheel buiten quaestie.

Dus, van twee dingen één: of wel zal zich de Conferencie met eene schijnherstelling der grieven, met eenige halve maatregelen, gelijk vroeger tijdens de verwikkelingen in Kreta en in Syrië, tevreden houden, en in dit geval is het niet moeielijk te voorzien, dat bij de eerste gelegenheid de beste de strijd tusschen Muzelmannen en Christenen met meer woede dan ooit zal hernomen worden; - of wel, door den slechten wil der Turken en hare onderlinge ijverzucht verlamd, zullen de Mogendheden tevergeefs een mezzo-termine zoeken, de Conferencie zal onverrichterzake uiteengaan en, volgens alle waarschijnlijkheid, Rusland gewapenderhand tusschenkomen.

Wat nu den uitslag van zulk eenen oorlog betreft, men mag hopen, dat geene Europeesche Mogendheid, zelfs niet Engeland, Turkije openlijk zal ondersteunen, zoodat de eindelijke zegepraal der Russen niet ernstig kan be-

[p. 214]

twist worden. De Turken mogen immers zoo dapper wezen als men beweert, zij zullen toch vroeg of laat voor de groote macht der overigens beter geleide Russen moeten zwichten. Wat intusschen Rusland met de aan de Porte ontroofde gewesten zal aanvangen, is moeielijker te gissen, en, in elk geval, mag men zich overtuigd houden, dat de Czar vooral zijn eigen belang en de grootheid van zijn Rijk in het oog zal houden, terwijl de voormalige onderdanen der Turken groot gevaar zullen loopen aan die zelfzuchtige plannen te worden opgeofferd.

Het is niet zonder tegenzin, dat wij het lot der Oostersche bevolkingen aan de willekeur van Rusland zouden zien overleveren. Stellig ware het eene belachelijke overdrijving de Russen op dezelfde lijn als de Turken te stellen; maar ieder onpartijdig man zal moeten erkennen, dat Rusland zelf op verre na niet genoeg beschaafd en verlicht is, om de rol van fakkeldrager der beschaving op zich te nemen. Rusland is overigens de vertegenwoordiger van grondbeginselen en staatkundige stelsels, die met onze gedachten hoegenaamd niet strooken, en die wij zelfs als gevaarlijk en verderfelijk beschouwen. Brutaal absolutisme en bekrompen godsdienstige onverdraagzaamheid, ziedaar wat de Russische staatsinstellingen kenmerkt, en, wij herhalen het, hoogst ongaarne zouden wij den invloed zien aangroeien van een volk, dat tegenwoordig beneden alle anderen in Europa op de ladder der beschaving staat, terwijl zijne macht alreeds zoo ver gestegen is, dat zij, om zoo te zeggen, die der Westersche staten in bedwang houdt.

Overigens mag men met veel grond twijfelen, of de Russissche tusschen komst wezenlijk voor de Oostersche rajas goede vruchten zal dragen, en of die ongelukkige Serven, Bulgaren en anderen meer niet eenvoudig het juk van

[p. 215]

den zwakken Sultan tegen de ijzeren roede van eenen veel machtigeren dwingeland zouden ruilen. En Polen kan getuigen, dat de Russen niets sparen, als het er op aan komt hunne heerschzuchtige plannen te verwezenlijken, en dat de onderdanen van den Czar in vele opzichten niet beter behandeld worden dan de Slavische Christenen in Bosnië of Bulgarië.

Wat vooral het Russisch despotisme hatelijk en ondraaglijk maakt is, dat er hier geene spraak is gelijk in Turkije van enkele daden van geweld en afpersing, hoe talrijk ook; het is niet deze of gene pasja of wel eenige gewapende Muzelmannen die zich, tegen de letter van de wet in, woeste buitensporigheden veroorloven, en, dank zij aan de zwakheid der regeering, straffeloos blijven; - wat wij ontmoeten is een voortreffelijk ingericht bestuurlijk stelsel, dat overal doordringt, zich met alles bemoeit en iederen burger zonder de geringste waarborg voor zijne persoonlijke zekerheid, zijn leven en fortuin laat. Niet alleen kan er in Rusland, en natuurlijk nog minder in veroverde gewesten als Polen, geene spraak zijn van staatkundige vrijheid, van gelijkheid voor de wet, van eene onpartijdige bediening der justitie, kortom van alles wat wij als onmisbaar aanzien, zelfs in godsdienstige zaken, in punten van zuiver geloof moet de regeering hare. macht doen gelden. Het is niet slechts de Russische taal, die men per fas et nefas aan de overwonnelingen opdringt, het is ook de Russische Staatskerk, wier geestelijk opperhoofd de Keizer is, en wier voornaamste propagandamiddelen de knoet en de galg blijven, zooals de Katholieken in de voormalige Poolsche gewesten en de Protestanten van de Oostzee-provinciën het gedurig ondervinden. In een woord, om ons een denkbeeld te vormen van het Russisch bestuur, moeten wij

[p. 216]

ons den toestand van Frankrijk vóór 1789 te binnen brengen: daar slechts zien wij het leven en de vrijheid van millioenen menschen aan de willekeurige grillen van eenen vorst prijsgeven; en wat het lot der onderdanen van den Czar nog hachelijker maakt, is de omstandigheid dat deze ook op geestelijk gebied alvermogend is, dat hij te gelijk als Paus en als Koning optreedt, en zoowel de ongeloovigen als de wederspannigen, niet naar de betrekkelijk gezonde Bastille zendt, maar naar de ijsvlakten van Siberië, waar hen een zekere dood wacht.

Wij gelooven dus, dat de Russen minder dan wie ook voor de taak, die zij ongevraagd op zich willen nemen, berekend zijn, niet alleen omdat zij zelven, wat beschaving en verlichting betreft, veel te wenschen overlaten, maar vooral omdat zij geene waarborgen kunnen geven, dat hunne tusschenkomst wezenlijk de Christene bevolking van Europeesch Turkije tot nut zal strekken.

Aan de vereenigde Mogendheden komt het recht en de plicht toe eene oplossing van het Oostersche vraagstuk te zoeken en te vinden. En die oplossing ligt niet buiten haar bereik, indien zij namelijk voor een oogenblik hare onderlinge twisten, hare ijverzucht en hare egoïstische plannen ter zijde willen leggen om alleen naar de voorschriften van recht en billijkheid te handelen.

De verdeeling van het Osmannische Rijk, of ten minste het verdrijven der Turksche heerschers uit het grootste gedeelte der Europeesche bezittingen van de Porte, schijnt buiten allen twijfel de eerste voorwaarde te zullen wezen van iedere waarlijk voldoende oplossing. De vrijgestelde gewesten mogen geheel onafhankelijk worden of het nominaal gezag van den Sultan blijven erkennen, gelijk thans Rumenië en Servië, de hoofdzaak blijft toch, dat zij feitelijk aan den invloed der Muzelmannen ontsnappen en

[p. 217]

hunne eigene aangelegenheden zelven regelen. Dat het Turksch bestuur zich hiertegen krachtdadig verzetten zal, is te voorzien; maar van eenen ernstigen weerstand kan er natuurlijk geene spraak zijn: de Engelsche vloot alleen ware voldoende om Constantinopel te onderwerpen.

De groote moeielijkheid blijft echter: hoe zal men de vrijgestelde gewesten verdeelen? Wij hebben reeds in het begin van deze studie op het feit gewezen, dat de eischen der verschillige stammen zoo overdreven zijn, dat men ze bezwaarlijk kan overeenbrengen. De Grieken droomen de herstelling van het Byzantijnsche Keizerrijk, de Serven beelden zich in, dat men hun Bulgarië en Albanië, die zij gedurende eenigen tijd in de XIV^e eeuw bezaten, van rechtswege moet afstaan, de Bulgaren ook stellen ongelooflijke aanspraken..... Het eenvoudigste ware dus alle vorderingen, die op min of meer ernstige historische overleveringen gegrond zijn, radicaal te verwerpen, en den tegenwoordigen toestand als éénigen grondslag te nemen; anders gezegd de Servische gewesten aan de Serven toe te kennen, de Grieksche aan de Grieken, enz., terwijl men gemengde landstreken zoo onpartijdig als mogelijk zou verdeelen.

Op die manier zou de taak der Mogendheden geene onoverkomelijke moeielijkheden opleveren. Aan Griekenland zou men, benevens al de eilanden, het zuiden van Macedonië, dat is Salonica en de omliggende plaatsen, toevoegen, alsook het land der Tosken en Thessalië, 't is te zeggen de gansche provincie Janina. De Rumenen zouden, behalve beide vorstendommen, nog een gedeelte der Dobroedsja en de Donau-delta krijgen. Met Servië, Montenegro, Bosnië en de door Serven bewoonde gedeelten van Noord-Albanië zou men een Servisch bondgenootschap vormen, dat desnoods onder de bescherming van

[p. 218]

Oostenrijk zou kunnen worden gesteld.. Bulgarië zou een afzonderlijke staat worden, die zich over gansch het middengedeelte van het schiereiland zou uitstrekken; terwijl de noordelijke districten van Albanië, het land der Geggen, waar de woeste bevolking gemengd is, en in meerderheid den Mohammedaanschen godsdienst belijdt, voorloopig een onafhankelijk vorstendom zou uitmaken. Wat eindelijk Constantinopel en het oostelijke gedeelte van Thracië betreft, men zou ze, evenals de Aziatische bezittingen der Turken, aan den Sultan, althans tot nader overleg, kunnen laten. De meerderheid der bevolking behoort, wel is waar, tot den Griekschen stam, maar zij is van de overige Hellenen geheel afgesneden, en niet talrijk genoeg om toe te laten, dat Constantinopel ooit de hoofdstad worde van den Griekschen staat.

Zoo dus kan men, vooral met het oog op het ongemeen belang, dat het bezit van den Bosphorus voor gansch Europa oplevert, geene betere oplossing verzinnen dan dien overigens niet zeer uitgestrekten hoek, onder voogdij der Mogendheden, aan zijne tegenwoordige meesters te laten.

Of men ook deze gelegenheid zou kunnen waarnemen om buiten Europa een gedeelte van het Turksche grondgebied aan het gezag der Porte te ontnemen, zullen wij niet bespreken. Men weet, dat Engeland sedert lang de oogen op Egypte gevestigd houdt, terwijl Rusland meer dan eens zijne happige hand naar Turksch-Armenië heeft uitgestrekt; men herinnert zich ook, dat de Duitsche nieuwsbladen onlangs eene hoogst belangrijke quaestie hebben opgeworpen, en zelfs plannen verkondigd, die men aan Prins von Bismarck toeschreef: wij bedoelen de verplaatsing van den Pauselijken Stoel naar Jeruzalem. Al die punten zijn stellig van het grootste gewicht; maar ze te bespreken zou ons te ver leiden. Daarbij hebben zij

[p. 219]

niet de oplossing van het eigenlijke Oostersche vraagstuk weinig of niets te maken.

Tegen de verdeeling van Europeesch Turkije, zooals wij ze voorstellen, zou geene der zes Mogendheden ernstige bezwaren hebben. Oostenrijk alleen, of liever gezegd het tegenwoordig Oostenrijksch bestuur, zou zich misschien uit vrees voor het Slavisme tegen deze oplossing verzetten. En dit verzet zou des te zwakker zijn, daar het geenszins als uitdrukking van den nationalen wil in Oostenrijk zou mogen beschouwd worden, maar alleen als eene poging vanwege de regeerende factie om haar gezag te verzekeren.

Eenige uitleggingen hieromtrent zullen niet zonder nut wezen.

De Oostenrijk-Hongaarsche Monarchie omvat evenals Turkije een groot getal verschillige volksstammen, die elkander om het meest haten en vervolgen¹. In de eerste plaats komen de verschillende vertakkingen van den Sla-

1 Statistiek der rassen in Oostenrijk-Hongarije volgens den Almmanak van Gotha (in duizendtallen):

Duitschers			9180
Magyaren			5506
Noorder-Slaven {	Czechen en Slowakken	6730	} 12214
Noorder-Slaven {	Ruthenen	3104	} 12214
Noorder-Slaven	Polakken	2380	} 12214
Zuider-Slaven of Illyro-Serven {	Eigenl. Serven	1520	} 4230
Zuider-Slaven of Illyro-Serven {	Croaten	1424	} 4230
Zuider-Slaven of Illyro-Serven {	Slovenzen	1160	} 4230
Bulgaarsche Slaven			26
Rumenen			2895
Italianen			600
Grieken en Albaneezen			7
Joden			1167
Tsiganen			156
Armeniërs			18
Andere stammen			26
			_____
		Tezamen	36025

[p. 220]

vischen stam: de Slaven zijn tweemaal zoo talrijk als de Duitschers, driemaal zoo talrijk als de Magyaren; maar zij werden ook door alle besturen als een overwonnen volk behandeld en vernederd. Gedurende lange jaren, vooral na de gebeurtenissen van 1848-49, heeft men het onmogelijke beproefd om het gansche Keizerrijk te verduitschen; die onderneming mislukte, geen wonder, daar de Duitschers slechts een vierde der totale bevolking vertegenwoordigen. Een oogenblik scheen men nu den rechten weg, het federatief stelsel te willen kiezen; doch de passieve tegenstand der Magyaren deed van die poging afzien. Het is op dit oogenblik, dat Minister von Beust met de leidsmannen der Magyaren het befaamde verdrag sloot, waarbij het land derwijze in twee afdeelingen werd gesplitst dat de Duitschers in Cisleithanië en de Magyaren in Hongarije, tegen de rechten der meerderheid in, het oppergezag behielden. Beiden echter wisten zich den regel ‘Divide et impera’ ten nutte te maken: aan Galicië en aan Croatië werd een soort van halve autonomie toegestaan om des te beter de overige Slaven te kunnen verdrukken: wetgeving en kiesstelsel werden overigens zoo behendig ingericht dat het heerschende ras, dat zoowel in Hongarije als in Cisleithanië, feitelijk weinig meer dan een derde der inwoners verbeeldt¹, in ieder Parlement over eene onomstootbare meerderheid beschikt.

Zulk een toestand is echter te onnatuurlijk om nog lang te kunnen duren. De vereende pogingen der Duitschers en Magyaren zullen misschien de onvermijdelijke ontknooping verschuiven; maar de belachelijke betoogingen der Pesther studenten zullen niet beletten, dat vroeg

1 In Cisleithanië telt men 355 Duitschers op 1000 inwoners; in Hongarije 357 Magyaren.

[p. 221]

of laat de Slavische meerderheid tot het besef harer macht zal komen, de twisten, die haar verdeelen en verzwakken, vergeten en hare rechten tegenover de minderheid doen gelden. Zulks is des te waarschijnlijker, daar de Duitschers en de Magyaren, al zijn zij tegenwoordig tegen de Slaven verbonden, toch inderdaad weinig vriendschap voor elkander koesteren, en gedurig op het punt staan om hun bondgenootschap te breken. De overdreven eischen der Hongaren, die Cisleithanië onbeschaamd uitzuigen, kunnen geen ander einde hebben.

Misschien zullen de Duitsche gewesten zich meer en meer door het nieuwe Duitschland voelen aangetrokken. Doch, in ieder geval, zal of wel Oostenrijk verdwijnen, of wel zijne staatsinstellingen derwijze schikken, dat iedere stam de noodige autonomie verkrijge om zijne zelfstandigheid te handhaven en zich onbelemmerd te kunnen ontwikkelen, met andere woorden, het heil van Oostenrijk ligt in het federalisme, in de gelijkheid van alle volksstammen. En wij voegen er bij dat, beter dan welke Mogendheid ook, Oostenrijk geroepen schijnt om zich aan het hoofd te stellen van een bondgenootschap der Donausche volkeren.

Het stichten van zulk een bondgenootschap is de ideale oplossing van het Oostersche vraagstuk. Op de Westersche Mogendheden berust de plicht die wenschelijke ontknooping voor te bereiden. En de eerste stap op die baan ware de heerschzuchtige plannen van Rusland te fnuiken door de opheffing van het Turksche bewind in Europa en de vrijstelling der Oostersche Christenen. Laat ons hopen, dat zulks het einde zal wezen der tegenwoordige verwikkelingen.

A.M.N. Prayon-van Zuylen-Nyevelt,

adv^t.