Nederlandsch Museum. Jaargang 3

[p. 95]

Wetenschappelijk overzicht.

Het is niet alleen op het gebied der wetenschappelijke uitvindingen, die op het algemeen welzijn eenen zoo grooten invloed hebben, maar tevens onder het oogpunt van wonderbare bouwwerken dat onze eeuw zich bijzonder onderscheidt. De twee vermaardste dezer bouwwerken, het graven van het kanaal van Suez en het doorboren van den berg Cenis, hebben wij weten voltrekken.

Een reuzenontwerp, dat in stoutheid de vorigen ver overtreft, is nu aan de dagorde: een onderzeesche tunnel zal tusschen Dover en Kales gegraven worden om Engeland aan het vasteland te verbinden, en zeer waarschijnlijk zal na eenige jaren dit ontwerp ten uitvoer zijn gebracht.

Men denke echter niet, dat slechts in deze laatste jaren dit ontwerp voor de eerste maal is opgeworpen. Die gedachte is reeds eene eeuw oud; maar slechts in 1833, werden door den Heer Thomé de Gamond, in Frankrijk, volledige studiën en belangrijke opzoekingen gedaan; deze werden later door de Heeren Brassey en Hawksbaw in Engeland voortgezet.

De vooruitgang, die gedaan is in de werktuigkunde en in de kennis van de geologische structuur van het Pas-de-Calais, mag een goeden uitslag doen verhopen. De tunnel zal nagenoeg 48 tot 50 kilometers lengte hebben, waarvan

[p. 96]

36 zich onder de oppervlakte der zee zullen bevinden. De diepte van de zee in de zeeëngte gaat de 55 meters niet te boven. Door voorloopige peilingen op den oever der zee, te Kales en te Dover, heeft men de overtuiging bekomen, dat tusschen Frankrijk en Engeland zich eene krijtlaag bevindt van 150 tot 200 meters dikte, en bestaande deels uit wit krijt, en deels uit grijs of mergelachtig krijt, en men heeft reden om te gelooven, dat deze laag genoegzame vastheid bezit. Britannia was vroeger met het vasteland vereenigd, en het is slechts door de knagende werking van het water, en niet door eenen geweldigen schok, dat beide van elkander zijn gescheiden.

Men begrijpt licht, dat dit werk zoovele bezwaren niet zal opleveren, als het doorboren van den Cenisberg: hier moest door granietrotsen worden gedrongen, welke enkel door het dynamiet of door sterke werktuigen van bijzonderen bouw konden worden aangetast. Maar het krijt kan op eene zeer eenvoudige wijze en met groote snelheid worden verbrijzeld: een Engelsen ingenieur, de Heer Brunton, heeft een doorborend werktuig uitgedacht, dat zeer snel en zonder schokken, door de krijtlaag kan dringen.

Men denkt de galerij 50 tot 60 meters onder den bodem der zee te graven, en het heele werk in zes jaren te kunnen voltrekken.

_**_*

Onze naburen uit Noord-Nederland gaan opnieuw en op eene vreedzame wijze hun grondgebied met eenige duizenden hectaren grond zien vermeerderen, niet met grond, dien zij aan andere volken betwisten, maar aan den Oceaan ontrukken. Er is spraak van de Zuiderzee ledig te maken en 195,000 hectaren goeden bouwgrond bij Nederland in te lijven. Reeds in 1865 werd door den Heer

[p. 97]

Rochussen, Minister van Staat, dit ontwerp voorgedragen, en in 1870 de grondslagen er van vastgesteld. Een dijk van 41 kilometers lang zal zich uitstrekken van Enkhuizen naar Kampen: een kortere weg kon gevonden worden; maar men moet groote diepten vermijden en aan het water van den IJsel vrijen loop laten.

Men berekent, dat de waarde van het gewonnen land 2000 frank de hectare zal overtreffen; en daar de uitgaven op 1400 frank de hectare worden geschat, zoo zullen de 176,000 hectaren, die men op de 195,000 voor den landbouw zal kunnen benuttigen, eene winst van honderd millioen frank geven.

_**_*

Men bewondert op dit oogenblik bij de fabrikanten van natuurkundige voorwerpen te Brussel een soort van molentje met vier zeiltjes, dat door een hulsel van glas is omgeven, en met groote snelheid draait om eene verticale as, zonderdat men ergens de beweegkracht kunne ontdekken: het is de radiometer uitgevonden door den Heer Crookes van Londen: dit toestelletje heeft voor doel de mechanische kracht van het licht te bewijzen; inderdaad het licht is de geheimzinnige kracht, die het werktuigje in beweging brengt.

In een glazen bolletje, dat op een zijner uiteinden is verlengd, en waaruit de lucht is gedreven, bevindt zich eene verticale as, waarop 4 paaltjes in aluminium horizontaal gevestigd zijn. Eene zijde dezer plaatjes is zwart gemaakt; de andere is blinkend. Zoodra het toestel aan eenen zonnestraal of aan een kunstmatig licht is blootgesteld, ziet men de paaltjes met groote snelheid de blinkende zijden van voren draaien.

Tot hiertoe is men het nog niet eens aangaande de

[p. 98]

theorie, die op de eenvoudigste wijze het verschijnsel uitlegt. Althans is het toestel een krachtig bewijs, dat het licht, zoowel als de warmte, in mechanische kracht kan worden omgezet.

Ziehier hoe het verschijnsel in het algemeen uitgelegd wordt:

De vier paaltjes behouden op hunne oppervlakte eene dunne gasvormige laag, niettegenstaande zij in het luchtledig geplaatst zijn; de lichtstralen, die op de zwartgemaakte zijden vallen, worden opgeslorpt, veranderen in donkere warmte, die het gas uitzet. Door deze uitzetting ontstaat eene terugwerking op het steunpunt, dat is op de zwarte vlakken, en daar de tegenstand in het glazen bolletje zeer gering is, begint het toestel te draaien, alsof eene kracht op deze vlakken werkte.

_**_*

Men zal wellicht met verwondering vernemen, dat er vleeschverterende planten bestaan: het feit is nochtans, bij middel van vele proeven en waarnemingen, door den grooten natuurkenner Darwin bewezen, en niet lang geleden is voor de Belgische Academie door Prof. Morren, van Luik, over dit ontwerp eene hoogst boeiende voorlezing gedaan.

Eene der merkwaardigste onder de planten, die zich met vleesch voeden, is de Drosera rotundifolia of Rondbladige Zonnedauw. Het is een klein plantje, dat op veenachtige heidegronden wast, een zestal ronde blaadjes draagt van eenen centimeter middellijn en die voorzien zijn van kopvormige haartjes, waaruit een kleverig vocht zweet; aan dit vocht blijven kleine insekten hangen, en de haartjes spelen dezelfde rol als de voeldraadjes bij de lagere dieren.

[p. 99]

Wanneer een insekt - vlieg, kleine vlinder of waterjuffertje - een bladje aanraakt, wordt het door het kleverig vocht teruggehouden en door de voeldraadjes verstikt. Door Darwin is bewezen, dat de kliertjes, die zich op het uiteinde der voeldraadjes bevinden, een zuur sap afscheiden, dat veel verwantschap heeft met het maagsap der dieren; dit sap kan bijgevolg aan dierlijke zelfstandigheden eene soort van vertering doen ondergaan, waardoor zij oplosbaar worden en in het organisme van de plant kunnen dringen.

Wanneer men op de bladeren een voor de plant nutteloos voorwerp legt, zooalg een stukje glas, dan heeft er geene afscheiding van zuurachtig vocht plaats; integendeel wanneer men er tamelijk groote stukken vleesch op legt, verdwijnen deze onmiddellijk; maar de plant verkwijnt en sterft, alsof zij aan de gevolgen eener slechte spijsvertering bezweek.

_**_*

De Heer Kastner, van Parijs, uitvinder van het pyrophone of toestelsel der zingende vlammen, heeft eenen zingenden luster vervaardigd, waarin het geluid wordt voortgebracht door gewone gasvlammen, die op eene zekere hoogte en op eenen zekeren afstand van elkander in glazen buizen branden, alsook een orgel, waarin de gewone luchtpijpen door dezelfde glazen buizen en gasvlammen zijn vervangen. Met dit werktuig bekomt men tonen, waarvan de klank tot hiertoe nog niet was gehoord, en die het meest dien der menschelijke stem nabijkomt. Het beginsel, waarop de beide werktuigen gegrond zijn, is het volgende: wanneer in eene glazen buis, van tamelijke lengte, zich twee of meer gasvlammen, op de hoogte van een derde der lengte en op eenen zekeren afstand,

[p. 100]

bevinden, trillen de vlammen en geven denzelfden toon; deze toon verandert met den vorm en de middellijn der buis. Indien men nu met op eene toets te duwen de vlammen plotseling in aanraking brengt, verdwijnt alle geluid.

Reeds van in 1875 werd het pyrophone door den Heer Kastner uitgevonden, maar kon slechts met vlammen van brandende zuivere waterstof werken. In de twee laatste toestellen kan de vlam van gewoon koolgas benuttigd worden.

_**_*

Het magneto-electrisch werktuig van den Heer Gramme, waarover reeds vroeger is gesproken, vindt onmiddellijk eene zeer nuttige toepassing bij het verlichten der groote stations voor ijzeren spoorwegen. Op den noorderspoorweg te Parijs zijn daarmede zeer beslissende proefnemingen gedaan. De uitgestrektheid werd met moeite verlicht door dertig gasbekken, die nu door eene enkele electrische lamp zijn vervangen. Eene kleine stoommachine van drie paardenkracht is voldoende om een licht te geven, dat zelfs het licht van een honderdtal gasbekken zou overtreffen. Dit licht is geenszins verblindend en hoegenaamd niet schadelijk voor de oogen.

Men denkt zelfs electrische werktuigen op de locomotieven te plaatsen, ten einde de sporen op eenen grooten afstand te verlichten en zoovele rampen te vermijden. Zoo is het, dat de wetenschap door hare werken en uitvindingen alle middelen verzint om 's menschen welzijn te vermeerderen, zijn bestaan te vrijwaren en den openbaren rijkdom te vergrooten.

Edw. Verschaffelt.