|
| |
Aen de Suytsijde hadde dese Kercke ook eenen overschoonen ingangh, op welcks deuren
geschildert stont een jeugdige groene lommer, soo eyghentlijck ende levendigh ghemaeckt, dat het
niet te twijfelen en was, of den baerder der groenoogighe helmdraegster en haddese also selve
gewrocht, ende met niet minder Konst waren van hem oock wel gedaen, de Redelijcke natuer, ende Recht ghe- voelen, die onder dese vermakelijcke lommer saten, ende met een hertelijck
bedroeft wesen, tegen malcanderen beklaeghden de groote
onmatigheyt der Reden-roemende menschen, lovende ondertusschen de maticheyt, die van sommighe
(doch weynighe) eenvoudigh gebruyct wort. Maer nu overmits alle schilderije stom heet, mochtet
yemant verwonderen, wat ick van haer klagelijcke reden konde hooren ofte weten. Ay lieve ydel
sorghers, en hebben de schilders niet de konst, om de sprake van haer beelden daer by ooc af te
malen? waerom oock niet dan desen, die by alle ander kloeck wel magh ghestelt zijn? Het ghene dan dat ick van hare beweghelijcke 't samenspraeck (staende te lesen op de stammen deser lommer) onthouden hebbe, was dese navolghende:
| |
Tweespraeck tusschen Redelijcke Natuer, ende Recht ghevoelen, van maet ende onmaet in tijdelijck ghebruyck.
MYn teeder hert, mijn inghewandt en leden
Zijn t'saem ontstelt, van boven tot beneden,
Van top tot teen en is nauw niet ghesont.
Natuer, hoe dus, wie heeft u dus ghewondt?
U clacht beweeght my na u smert te vraghen.
Te recht Ghevoel, magh ick wel treurigh klaghen,
| |
| |
Hooghmoet, ooghlust, als Iunonis gheslacht,
Is nu veel bet als matigheyt in acht,
Men gaet ghetoyt als Goden en Godinnen,
'T is al te slecht Minervaes draet te spinnen,
En Pallas web te weven men hem schaemt.
'T is veel na 't Hof, Monseur, Madaem, ghenaemt,
'T waer al te bot zijn eyghen tael te spreken,
Met gout, ghesteent gheciert, 't hayr op ghestreken,
'T schijnt Paris bringt Helena weer ten toon,
Oft Iuno selv', de schoon Goddinnen-Croon,
In heerschappy, ghestalt, en heerlijck wesen,
Oft Venus schoon uyt golvigh schuym gheresen,
Oft Circe loos, die 't herte streelt en boeyt,
'T ghevlerckte kindt in haer bruyn ooghen gloeyt.
Dit guychel kruyt betoovert veel ghemoeden,
D' onkuysche vlam begint in 't hert te woeden,
Haer tonghe glat, en lieffelijck ghelaet
Hun langs hoe meer door d' oogh in 't herte gaet,
Haer keelkens hel hun bet in d' ooren tuyten,
Dan pijpkens soet, die Argus ooghen sluyten,
Ick dreegh, ick straf, maer (laes) men acht my niet,
'T schijnt dat men 't vleesch veel meer dan my ontsiet,
Men loopt na lust in 't huys van dees Cirenen,
Daer 't vleesch verteirt somtijts oock mergh en beenen,
Men boeyt hem selv' in duyster kerckers dicht,
Van elck bespot, berooft van 't Hemel-licht,
Daer 't stinckend' vleesch verrot, 't moet al verjonghen,
Hier wordt te spa het Klaeghliedt dan ghesonghen.
'T waer goet, waert quaet oock uyt het hert gheteirt.
'T is waer, vriendin, 't waer dan de moeyt wel weirt,
Maer neen, soo haest als 't hert begint t' ontvoncken,
Hun ooghen dan weer gins en weder loncken,
| |
| |
Het oude zaedt is noch al in den sack,
Inwendigh 't lijf men doet groot onghemack,
Om Bacchi feest met wijngaert rancken eeren.
Men sietse gaen al stronckelvoets laveren,
Ghelijck een schip dat gins en weder helt,
De bors beroyt, en 't hooft gheheel ontstelt,
Sileens gheslacht: wat Dichter in zijn veersen
Heeft oyt gheleert, die straet dus weersijds dweersen,
De lever swemt, en 't hooft rontomme draeyt,
Ghelijck den Haen op hooghe spitsen waeyt,
D' een toont hem Mars, en d' ander Venus knechten.
Den eenen kust, en d' ander die wil vechten,
Om woort gheschil, het sweerdt gaet uyt de schee,
'T is houdt den Man, hy klieft hem 't hooft in twee,
Den droncken kop doet dick, dat nuchter helden
Te spa berout, als 't hoofden moet gaen gelden,
'T gaet al verdraeyt, en 't schip heeft in den wint.
Noch een gheslacht buyckliefdigh is ghesint,
'T schijnt dat hun buyck is Ceres offerkist,
Men koockt om best, en elck een soeckt meest list,
Om na zijn tandt te maecken 't beste sop,
Men eet om prijs, men vult tot keel en krop
Den buyck, ghelijck of men Kapoenen meste,
Die meest in slockt, die prijst men voor de beste.
O schaed'lijck quaet, oorsaeck van veel onrust,
'T is niet ghenoech, al is natuyr gheblust.
In tegendeel van die hun dus verbuycken,
Een volck men vindt, die gheen nootdruft gebruycken,
Op tijdlijck goet ooghliefdigh heel versot,
Ja 't houdt hun schat veel meer in eer, dan Godt
O gulden slangh, vol doodelijcke schichten,
Die 't herte streelt, en brengt dees arme wichten
| |
| |
Veel hertenleedt, in plaetse van ghemack,
Niet dan verdriet en wroeghen ouderswack.
O boose gift, o schadelijcken kancker,
Die 't herte knaeght, 't ghemoet hoe langs hoe krancker
Is, end' versterft: o wortel van het quaet:
O dooden schat, die niemant komt te baet:
'T gehoor men stopt voor 't krijsschen van den armen,
Dat is niet vreemt, hun selv' sy niet ontfarmen,
En waert geen schand', sy baden selv' hun broodt,
Verliesen sy 't geen Mydas socht en vloot,
Men huylt, men schreyt, ja 't schijnt 't gaet al verloren,
Men soud' byna in eyghen snot versmoren.
Voorwaer dees rauw wel weert 't belachen is.
Wanneer sy 't net noch eens dan trecken mis,
Voor blickrigh goudt een ydel niet beerven,
Dan ist ghedaen, dan wenschtmen om te sterven.
Sterft eerst u zond', eer dy de doot afbreeckt.
Ten helpt al niet, 't is al om niet ghepreeckt,
Vreemt Indi volck, ghenaemt meest wilde lieden,
Gheeft meer ghehoor, en 't is bet om ghebieden,
Dan 't volck, dat romt te zijn door 't Lam ghetemt.
Men seght verkeert, sy zijn van 't Lam vervremt,
Vriendin, is dit niet wel een saeck om suchten?
De matigheyt mijn voester-maeght moet vluchten,
Ick ben al-om met distels scherp omstrickt,
Mijn Inghewant, mijn hert, 't is al verschrickt,
'T ghebeent in my is lichtelijck om tellen,
Van onmacht moet ick my ter aerden vellen,
Mijn asem kort brengt my benautheyt an,
Ja 't gheeft my vreemt, dat ick noch spreken can,
| |
| |
Mijn tonghe kleeft van drooght' oock aen mijn raecke,
'K en weet van smert somtijts niet wat ick maecke,
Ellendigh slaef, hoe ben ick dus verfoeyt!
Ick ben oock op den selven leest gheschoeyt,
Dies my met dy mijn ooghen tranigh leken,
'T en helpt al niet, al wat wy teghenspreken,
My selv' ick quijt: ick heb hun dick ghetoont,
Hoe dat elck quaet zijn eyghen Meester loont:
Men acht my niet, ten zy sy 't selv' beproeven.
Wat willen wy ons in dit volck bedroeven?
Hun eyghen quaet comt op hun eyghen hooft.
Men vindt noch volck, dat u en my ghelooft,
En matigheyt betracht in woordt en wercken.
O Recht ghevoel, u woordt doet my verstercken,
Ja 't is mijn hert een dierbaer balsem vloedt.
Och troost my soo, soo krijgh ick weder moedt:
Komt, laet ons gaen ons wooningh by hun maken.
Wy sullen haest hun soete vruchten smaken:
Maer laet ons eerst t'saem eynden onsen praet,
Hoe alle dingh in matigheyt bestaet,
Of dit dom volck in 't eyndt noch mocht bekeeren.
'T en helpt niet wat wy leeren:
Doch om voldoen, ben ick als ghy ghereet.
Op dat dit volck ons licht benoeghen weet,
Hun selv' eens ken, en tijt in tijts betrachte,
Wat is doch al het Menschelijck gheslachte?
Een handtvol hoy, een schoone bloem in 't veldt,
Die heden staet, en morghen licht ghevelt.
| |
| |
Een ydel vat, een handtvol son ooghschijnigh,
Aerd, asch en stof, rooc, damp, en schaeuw verdwijnigh,
Een vallend' blat, een pijl die haest vervlieght.
U tijdt is kort, u selven niet bedrieght,
'T en baet ooghlust, oft hooghmoet opgheswollen.
O wormen aes, ghy moet haest by de mollen,
In Plutos rijck, dijn hercomst en dijn graf,
Ghedenckt eens recht, waer ghy zijt komen af,
Gheboren naeckt, om t'sondigh vuyl bevlecken,
Een schaemroot kleedt ghegunt om aen te trecken,
Niet tot ooghlust, maer om ghedencken bet,
Ons zondigh val, en Gods ghebroken Wet.
Die dus ghebruyckt 't gedachtenis der zonden,
Die wort van 't last en 's vyants strick ontbonden,
Als 't recht gheloof door liefd' ghestadigh werckt,
Gestockt, geschoeyt, 't ghemoedt met deught ghevlerckt,
Na 't Hemels vlieght, verlaet al d' aertsche dinghen.
Dits maet ghetreft, 't is waer, die dit volbringhen:
Betreft oock maet in 't Houwelijck oft Echt,
Ghewapent sterck, om 't vleeschelijck aenvecht
Te blusschen uyt, d' onkuyssche vlam te swichten,
En in hun huys der Deuchden Kerck te stichten,
Met vreeds truweel, en vreden kalck ghemets,
'T bewrochte steen met wederliefd' ghequets,
Stijl, balck, beschot, Cypressen hout, olijven,
En 't dack fijn gout, om Phaetons vlam verdrijven,
Gherechtigheyt, dees' zaegh doorklieft al 't hout,
Eendracht ghenaemt is 't volck dat 't huys op bout,
Den vloer heet Trauw, de vensters Cristalijnigh,
'T huysraet fijn gout, en klaer ghesteent robijnigh,
Den Dis gheciert met wijnranck is omkromt,
Ambrosi broodt, en Nectar dranck hier komt,
| |
| |
De Matigheyt die schenckt in gulden schalen,
De Liefde koockt, Nootdruft heeft last te malen,
De Hoop vergaert groen hout, om stoocken 't vier,
Barmherticheyt die is deurwachster hier,
Haer rechter handt die deelt gestadigh milde.
De bleecke zorgh, en vuyle vreckheyt trilde,
Voor dit ghebauw d' onkuysche wulpsheyt vloot,
Onmatigheyt, d' oorsaecke van de doot,
Die 't leven kort noch korter maecken t'samen,
Dees hun vertreck met Bacchi knechten namen,
De wreede Doot die volghd' hun oock met ijl,
'T ghebroken glas, en zijn vergiften pijl
Is al ghereet, om doodelijck te treffen,
Die dit ghebroet meer dan de maet verheffen.
Hooghmoet, ooghlust, met overdaet bestickt,
Zijn oock ghevlucht, voor dit ghebauw verschrickt.
Dit boose volck noyt deught ter weerelt wrachten,
De Troysche stadt, en 't Griecksche heyr ombrachten,
D' onkuysche vlam deur d' oog in 't herte track,
Die meer de stadt dan 't Griecksche vier ontstack,
Om een schoon Wijf thien jaersche krijgh men voerde.
Dit selfde vyer oock Hercules beroerde,
Om Oniphall hy hem te spinnen wend',
Dees tooverdoeck oock Hannibal verblend',
Door wijfsche lust zijn kloeck ghemoedt liet vellen.
Heeft Sextus niet, deur hooghmoedigh opstellen,
Lucretia, de kuyssche Roomsche Vrauw,
Met list geschent, ghebracht in 's doots benauw,
Door onghedult sy selv' haer 't lijf beroofde
In vremde stadt den scheynder men verdoofde,
Van stoel, staf, kroon, den Vader wiert verjaeght.
| |
| |
Gheen bloedigh sweerdt Cesaris heeft vertsaeght
Cleopatra, d' Egyptsche Koninginne,
Zijn hert deurbrack, ontsteken in haer minne,
Een Wijfs ghemoedt drongh in zijn edel borst.
Hier ghelt gheen sweerdt, noch ijserigh omschorst,
Haer tonghe kleeft, als Remora het visken,
Haer hel ghesicht de kracht van 't Baselisken
In 't dooden heeft, van 't Mannelijck ghemoet.
Och saghe Mars een sulck schoon blomken soet,
Die 't herte streeld', en suste zijnen tooren.
Ghy wenschst om niet, hy heeft het sweert verkooren,
Zijn hert soo hart, ghelijck een Diamant,
Ghevoelt gheen liefd', noch Cupidoschen brant,
En laet ons niet in ons voornemen dwalen,
Vervolghens voort voorbeeldelijck verhalen,
Wat vrucht hooghmoet in 's Menschen herte baert.
Geensins niet goets, doch dienet wel verklaert,
Dewijl wy zijn soo diep in sulcke reden.
Die in hooghmoedt den tijdt onnut besteden,
Oft schat, oft kroon, oft overdaetsche pracht,
Oft schoon ghestalt, oft eyghen lijfsche kracht,
Oft wijsheyt roemt, 't zijn niet dan spinnewebben,
Een woeste Zee, een weynigh vloedts voor 't ebben,
Daer 't Schip op grondt seer licht'lijck stoot oft scheurt,
En sinckt te grondt, en is dit niet ghebeurt
Salmoneus, den Koningh tot Eliden?
Hy noemd' hem Godt. En bootste met zijn rijden
Op koper brugh Iupiters donder stem,
En blicxems strael. Den blicxem strafte hem,
En smeet hem in den diepen grondt der hellen.
| |
| |
Van Phaetons volck, na hooghmoedigh opstellen,
Ghewaerschout op der Sonnen waghen sat,
Den wegh noch vreemt, zijns Vaders leer vergat,
Hy kende niet de Peerden haer manieren,
Dies kond' hy oock den waghen niet bestieren,
Iupiter straft' zijn opgheblasen moet.
Die hooghst opklimpt, op 't leeghste dalen moet,
Hoe hoogher bergh, hoe dieper dal beneven.
'T is best om leegh beneen 't gheberght ghebleven,
Die noyt en klam, die daelde des te min.
Hadd' Babels hooft, Nebucadnesar, in
Zijn eyghen hert soo hoogh niet op ghesteghen,
Gheen tijden ses en een hadd' hy gheleghen
By 't Vee in 't veldt, daer hy met d' Ossen at.
Antiochus hooghmoedigh hem vermat,
De diepe Zee met 't kromme kouter ploeghen,
En Vestus schoon Neptunen toe te voeghen:
Op reys, de straff' zijn trots ghemoedt weerstont,
Een nijpingh hem zijn inghewandt verslont,
Zijn eyghen stanck en kond' hy niet gheluchten.
Ay ydel roem, zijn dit alree dijn vruchten,
Die 't nieuwe paer noch onversaemt dy teeld'?
'T waer best, dat elck zijn eyghen hert herbeeld',
De nietigheyt deursocht van al zijn wercken,
'T is ydel waen, Icarus swacke vlercken,
Gheen was gheplack voor Phoebus hit en ghelt,
Wie hier op bauwt, zijn eyghen dwaesheyt melt,
Met Milon hy in 't bosch een boom siet ligghen,
Zijn handen sterck die losten wel de wigghen,
Zijn vinghers grof, ghegriffijt vast in 't block,
| |
| |
Vermochten niet na wil, hoe stijf hy trock,
Zijn sterckt' hem vingh, en boeyd' hem sonder boeyen,
'T ghedierte quam zijns levens draedt af snoeyen,
Heeft 't doode hout, onhandigh dus verrast,
Soo stercken heldt, die niet en heeft ghepast
Op Mannen kracht, om eenen vingher rechten,
De Doot (soo 't scheen) en dorst hem niet bevechten,
Maer nam te hulp het wreedt ghediert in 't wout,
Doe weerloos hy ghenepen stondt in 't hout.
Soo haest men is van 't ongheluck gheslaghen,
Dan ist ocherm te suchten en te claghen,
Wat gingh my an, hoe was ick dus verblint,
Dat ick de doot voor 't leven heb bemint?
Hoe was ick dus van ydel lust beseten,
Dat ick my selv' te kennen heb vergheten?
Mijn meeningh was te worden wijt befaemt,
Maer (och) mijn endt is enckel spot en schaemt.
Aen Milon leert u lijfsche macht betoomen,
In 't herte scheurt u ydel vruchtsche boomen.
Wat noot oft nut dreef hem in dit ghevaer?
Zijn eygen lust, om toonen wonderbaer
Zijn groote macht, soo Caius toond' zijn schatten,
Mijn swacke pen en kan 't niet al vervatten,
'T scheen Ianus hier zijn gulden regen goot,
Bepeerlden dranck, vergulden spijs en broot,
Zijn groot gesticht, op Gout en eel Gesteente,
Met gout gebalckt, verdroot de Rooms ghemeente,
Vergaerden schat die raeckte dus te quist,
Wanneer hy heeft om tijtverdrijf ghevist,
Men sagh hem gheen Arachne netten voeren,
'T was al fijn gout, en purper sijden snoeren,
Van Mulciber oft van Vulcaen bereet,
| |
| |
Noch hy en track geen tweemael an een cleet,
Promethëus, hoe vol veranderinghen,
En kan zijn lijf soo veel ghestaltigh wringhen,
Als desen sot deur cleedingh heeft ghedaen,
Noch Iuno selv', Aurora noch Diaen,
Soo dick hy gingh na lust uyt spelen varen,
Op 't minst een duyst rosbaers oft wagens waren
Met hem te been, heeft oock zijn lust gheboet
Aen 't muyl ghediert besilvert onder voet,
De Peerden sterck, die voor Apolli waghen
Ghespannen zijn, en zijn soo niet beslaghen.
O ydel waen, hoe hebt ghy dus besint
D' onmatigheyt? ten is maer vyer en wint,
De Goden wilt soo niet tot tooren wecken.
Den Esel kan niet wel zijn ooren decken.
Itali landt ghy schandelijck uyt put.
Natuyr en wilt gheen overdaet onnut.
't Ghemeene volck ghy maeckt tot arme slaven.
Wilt rots noch bergh, maer 't hart gemoet deurgraven,
Dijn eyghen net, dat haeldy uyt den grondt
Der dieper gracht, daer in ghy licht ghewont,
Dijn hooft opheft, en comt eens tot u selven,
Natuer 't ghemoet en wilt in d' aerd' niet delven,
Wanneer ghy meynt op 't hooghst te zijn ghesaelt,
Dan light ghy diepst in modder put ghedaelt,
De doot ghy selv' een wijde deur doet open.
Hoe ist in 't eynd' met hem noch afghelopen?
In Roomschen raedt deur 't sweert ghevelt zijn staf.
'T was loon na daedt, zijn wel verdiende straf.
Al was doen 't landt van Caius last ontslaghen,
Valerius den vraet die quam haer plaghen,
| |
| |
Zijn gulsen buyck en leckerighe keel
Verdeed' in een groot avontmael soo veel,
Men weet niet, of de Roomsche Stadt betalen
Met al haer schat vermocht twee sulcke malen.
De gulsicheyt en was noch niet ontsielt,
D' onmatigheyt den Roomschen stoel behielt,
Gheen Draeck hoe wreet hem selv' soo onghenadigh
En is als 't volck, wiens buyck is onversadigh,
De maegh belast, 't gheheele lijf ontset,
't Ghemoet beswaert, natuyr en gheest verplet,
't Lijdt al ghewelt door darmen op ghespannen,
Men loopt om raedt by kruyt-gheleerde Mannen,
Dan komt de roed' om straffen dese sucht.
'T is 't oudt ghebruyck, elck zaedt zijn eyghen vrucht
Na 't saeyen gheeft: by woldrightighe dieren
Op bergh, in dal, gaet leeren haer manieren,
Wiens dis ghedeckt gras-groenigh staet vermoyt,
Daer Westen windt veel kruyt en bloemkens stroyt,
Tot dat de Son vertreckt tot by den Schutter.
O gulsen buyck, 't ghediert hun spijs al nutter
Dan ghy ghebruyckt, gheen onmaet men daer speurt,
In spijs, noch dranck, dies hun geen straf ghebeurt:
Men hoort hun niet, als 't meeste deel der Menschen,
Om overschot, oft veel gherechten wenschen:
In spijs en dranck, in decksel, hun ghenoeght,
'T geen hun den tijdt, en Scheppers gonst toe voeght.
Oorlof, 't is tijdt te scheen uyt dees vertellingh,
Den duyst'ren nacht is nu des tijts versellingh,
Den dagh verdwijnt, de duysternis bedeckt
Het gantsche landt, 't is tijt dat elck vertreckt
In eyghen huys, om elck zijn kudde voeden.
Wetgheefster ghy, den Menschen bet te hoeden,
| |
| |
Dan 't Vee behoeft: dus laet ons trecken t' saem,
Daer 't helder licht het volck is aenghenaem,
En prent u Wet in hert, sin, en ghedachten,
Dat elck hem weet voor al 't misbruyck te wachten.
De liefde sticht.
|
|
Auteursrechtvrij