Nadruk. Jaargang 1

[p. 51]

Jeugdpoëzie van Ted van Lieshout

In het kerstspel op de lagere jongensschool moest ik een engel zijn. Dat vond ik stichmatiserend. Jozef leek me een betere rol, maar het werd Maria. Dat was natuurlijk niet wat ik écht wou, hoewel het de hoofdrol was, want er werden geen kinderen in de krib gelegd. Jezus was altijd een pop.’

Ik ben de eeuwige engel in het kerstspel
die staande op een stoel met gevoel en ook
gulle gebaren kond doe van een blijde boodschap.

Ik ben nooit eens gewoon de ezel of de os
of een herder in het veld-als ik klaag
mag ik Maria zijn en knielen naast de krib

met de pop erin, een laken over me heen.
Devoot vouw ik mijn handen, want ik heb
de hoofdrol en ben ook onbevlekt.

Schrijver en tekenaar Ted van Lieshout werd in 1955 in Eindhoven geboren. Hij publiceert onder andere in ‘De Blauw Geruite Kiel’ van Vrij Nederland en in het jongerenblad Taptoe. Zijn eerste gedichtenbundel, Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen, werd in 1987 bekroond met een Vlag en Wimpel. In hetzelfde jaar verscheen ook zijn tweede bundel Als ik geen naam had kwam ik in de Noordzee uit. Zijn laatste bundel, uit 1988, heet Och, ik elleboog me er wel doorheen en werd dit jaar met de Zilveren Griffel bekroond. Behalve poëzie schreef van Lieshout ook twee kinderboeken, Luitje en de limonademoeder en De allerliefste jongen van de hele wereld. Voor de laatste ontving hij onlangs opnieuw een Vlag en Wimpel.

Geloof

Van Lieshouts poëzie blijkt het meest gewaardeerd te worden door kinderen in de leeftijdscatagorie van 12 jaar en ouder. ‘Dat gebeurt min of meer toevallig’, denkt Ted van Lieshout. ‘Ik probeer de leeftijdsgrens opzettelijk zo laag mogelijk te houden, maar ik schrijf als volwassene voor kinderen én volwassenen. Ik ben niet goed genoeg om poëzie voor zevenjarigen te schrijven. Dat ligt waarschijnlijk ook aan mijn belangstelling. In tegenstelling tot veel andere auteurs heb ik zelf geen kinderen, ik ga dus af op mijn eigen herinneringen. En die gaan niet veel verder dan mijn zevende terug.’ Toch wil Van Lieshout niet dat men zijn poëzie louter autobiografisch noemt:‘Dat is niet per se altijd het geval’.

[p. 52]

Niettemin komen bepaalde facetten uit zijn leven regelmatig terug in zijn werk. Zoals in het gedicht ‘Jongensschool 1965’ uit Als ik geen naam had kwam ik in de Noordzee uit al duidelijk werd, is dat bijvoorbeeld zijn katholieke opvoeding.’Mijn vader was - voor zover ik mij kan herinneren, hij stierf toen ik zeven was - een gelovig man. Maar na zijn overlijden zijn wij niet meer naar de kerk gegaan. Wél zat ik op een katholieke jongensschool. In mijn puberteit kon ik niet meer in de hemel geloven, omdat dat zou betekenen dat mijn vader boven op een wolk naar beneden zat te kijken, dwars door plafonds. Ik voelde dat mijn privacy - hoewel ik dat woord toen nog niet kende - ernstig werd aangetast. Altijd door mijn vader op de vingers te worden gekeken. Dat kon ik niet aan! Dat vond ik erg! Toen ben ik zo'n beetje van mijn geloof gevallen, en daarover heb ik bijvoorbeeld in Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen wel een gedicht geschreven.’

Ik viel, nee, struikelde van mijn geloof.
Je zat me over de rand van een wolk te bespieden
en ik deed alles fout, was Oostindisch doof
voor wat je mij liefst zou verbieden.

Goed, als je dood bent vergeef je net als God,
maar ik wou juist dat je niet gekeken had.
Ik wilde nog geheimen en de deur op slot,
ontdekken hoe het met mijn lichaam zat.

Ik schaamde mij daarvoor en vroeg me af
of jij onder de dekens kon kijken.
ik zocht een schuilplaats, bang voor straf,
waar jij, vader, me niet kon bereiken.

Dat jij misprijzend hoger zat en alles van mij wist,
vond ik teveel vernedering;
veel erger dan alleen wat machteloze botjes in een kist
te zijn en toch herinnering.

‘Ik vond het helemaal niet erg dat mijn vader overleed. Ik zorgde dat ik als eerste bij school aankwam. Voor die school was een oversteekplaats, beschermd door paaltjes met kettingen ertussen. Ik herinner me goed dat ik op zo'n ketting heen en weer schommelde en begon te jennen:‘Mijn vader is lekker dóó-ood en de jouwe lekker níe-iet. Heel erg. Ik wilde alleen maar opvallen en besefte nog niet wat er echt was gebeurd. Later overleed mijn broer. Dat vond ik veel erger, maar toen was ik ook zelf groot, zodat ik me alles veel beter realiseerde. Bovendien was hij een jaar jonger dan ik, waardoor ik telkens het gevoel had dat het ook mij had kunnen treffen. In een cyclus in Van papier kun je grappige hoedjes vouwen heb ik die twee overledenen naast elkaar

[p. 53]

gezet. Toen mijn broer overleed heb ik gezegd dat er in ieder geval een boek zou verschijnen met zijn naam erin. Dat hij zou doorleven - desnoods via mij. Zijn naam staat er dan ook pontificaal in, hoewel ik dat eigenlijk heel persoonlijk en genant vind.

Ted van Liehout

Ik kan gewoon niets verzwijgen, ik wil zuiver en oprecht over alles kunnen schrijven. Natuurlijk zijn er wel onderwerpen waarover ik nog niet geschreven heb, maar mettertijd moeten die ook aan de beurt komen. Nu lijkt het misschien of ik bekentenispoëzie schrijf, maar dat is niet zo. Ik behandel thema's.’

Taboes

‘Ik kies voor thema's die dichtbij liggen, maar ook net zo goed voor thema's die zwaar wegen en wat verder van de jeugd af liggen. In de bundel Als ik geen naam had kwam ik in de Noordzee uit had ik sterk de behoefte om voor wat oudere kinderen over sexualiteit te schrijven. Overigens werd dat boekje voor geen cent verkocht. Daarna heb ik mij, met Och, ik elleboog me er wel doorheen op wat jongere kinderen gericht. Maar ik ben me blijven richten op moeilijke onderwerpen, taboes, pedofilie, homofilie. Kinderen maken veel mee, al praten ze er vaak niet over. In mijn eigen jeugd heb ik ook wel dingen beleefd, waarvan ik nu denk: had ik er maar wat over kunnen lezen. Op zo'n moment denk je vaak dat je de enige bent die zoiets kan overkomen.’

Behalve door een afwisseling in soms moeilijke thema's vallen de drie gedichtenbundels van Ted van Lieshout ook op door tekeningen in verschillende stijlen. ‘Ik vind het niet leuk om telkens dezelfde tekeningen te maken. Bovendien probeer ik niet zuiver illustraties te maken. De tekeningen moeten een eigen sfeer ademen, hun eigen verhaal vertellen.’

[p. 54]

In het werk van Ted van Lieshout is echter ook één constante: zijn moeder.

Ik wil graag weten wanneer volwassenheid begint.
Ik vraag het maar - mijn moeder zegt:
Hoe oud je ook bent, je blijft altijd mijn kind.

Ze heeft haar dood nog niet gepland, is zelfs niet ziek.
Ik heb alvast gezegd dat ik de kast wil hebben;
tegen de tijd dat ik hem erf is hij antiek.

Maar dat duurt nog vele jaren.
Ze wijst soms naar de rust van Avondrood -
daar wil ze later wonen (en of ik vast wil sparen).

Het is voor haar eigen bestwil dat ze eerder doodgaat
dan ik: een moeder zonder kind, daar bestaat
zelfs geen naam voor, zoals weduwe of wees.

Nou ja, voorlopig mag ze blijven leven.
Een moeder is altijd handig als er even
niemand anders is die van mij wil houden.

(Uit: Van verdriet kun je grappige hoedjes vouwen. Den Haag: Leopold, 1986)

‘Mijn moeder zegt altijd dat ik álles mag schrijven, als zij er maar in voorkomt’. Van Lieshout lacht hard. ‘Nee hoor, mijn moeder speelt een belangrijke rol in mijn leven. Ze heeft ons min of meer in haar eentje opgevoed, maar ze was geen gemakkelijke tante. Je moest steeds tegen haar opboksen en dat doe ik eigenlijk nog altijd een beetje.

Mijn moeder is nu aan een cursus tekenen begonnen, omdat ze denkt dat ik dat talent van haar heb. Dus dat wil ze eens even laten zien... Dat mag ik allemaal van haar zeggen!’ Hij lacht opnieuw. ‘Mijn moeder en ik zijn inmiddels vriend en vriendin. Maar ik blijf altijd kind.’

De uitzending van Literama op 14 maart 1989 werd gewijd aan jeugdpoëzie.
Marja Kass sprak daarin onder meer met Ted van Lieshout.