Naamkunde. Jaargang 36

[p. 191]

Van Rhodanus naar Ronne?
Of andersom?⁽¹⁾
F. de Tollenaere

Liefhebbers van lokale geschiedenis te Ronse hebben al vroeg een verband menen te zien tussen de naam van hun stad en die van de Ronne, een Henegouws riviertje. In zijn boek Renaix a travers les Ages [1899] p. 8 schrijft Oscar Delghust, arts en burgemeester, over de etymologie van Ronse: ‘Dans le voisinage de notre ville natale coule une petite rivière qui se nomme en flamand de Ronne, en français la Ronne.... La région traversée ou, dans les grandes crues d'eau, submergée par cette rivière, était très probablement désignée, dans le principe, sous le nom de Ronnacum... comme si l'on eut dit: Het Ronsche, het land van de Ronne, la Ronnaie, le pays de le Ronne. Or n'a-t-on pas toute raison de supposer que, la première ou principale agglomération d'habitations qui se soit formée dans le canton baigné par la Ronne⁽²⁾, ait pris le nom même du pays’.

Niet alleen amateurs, maar ook befaamde naamkundigen willen een verband zien tussen Ronne en Ronse. Mansion, O.-G. Naamk. [1924] p. 122 vermeldt een verklaring die de naam van Ronse afleidt ‘van het water de Ronne die haar loop door de stad neemt’. Carnoy, Dict. étym. [1940] p. 498 acht het mogelijk, dat Ronse ‘un dérivé du nom de la rivière de Renaix: la Ronne’ zou zijn. Ook Gysseling in zijn Topon. Wdb. (vóór 1226) p. 859 ziet verband tussen Ronse en de waternaam de Ronne.

Merkwaardig genoeg heeft geen van hen zich ooit de moeite getroost om de loop van de Ronne op de landkaart te bekijken. Hadden ze dat gedaan, dan hadden ze gezien dat er geografisch geen enkel verband bestaat tussen Ronse en de Ronne.

De Ronne is een riviertje, zeg maar een grote beek, in het noorden van de provincie Henegouwen. Ze ontspringt in de bossen ten zuiden van Ellezelles (Vla. Elsele), loopt tussen Frasnes (Vla. Frasen)⁽³⁾ en Buissenal door, verder zuidelijk van

(1) Met dank aan Salomon Deplechin (Ronse), Luc Van Durme (Velzeke-Zottegem) en Dick Wortel (Leiden).

(2) Het kanton Ronse was destijds groter dan nu; het omvatte toen ook drie Waalse gemeenten, Russeignies, Orroir en Amougies waar de Rome voorbijstroomde.

(3) Op de mooie toeristische folder van de ‘Pays des Collines’, de Henegouwse tegenhanger van de zgn. Vlaamse Ardennen, leest men Frasnes-lez-Anvaing, een blunder voor Frasnes-lez-Buissenal. Frasnes bij Anvaing ligt verder naar het westen in de richting van Doornik.

[p. 192]

Saint-Sauveur en Dergneau, noordelijk van Wattripont, waar de Meulebeke, komend uit de Ronsese Baremeers, in de Ronne loopt, die daar maar enkele meters van de grens met Ronse, de provinciegrens, verwijderd is, loopt dan verder ten zuiden van Russeignies (Vla. Rozenaken), Amougies (Vla. Amengijs) en Orroir, waar ze een poos de grens vormt met Escanaffles (Vla. Schalafie). Vooraleer ze in de Schelde uitmondt,, maakt ze een korte bocht naar het noorden en vormt daar op de Turkenhoek de grens met Kluisbergen, Oost-Vlaanderen. Er bestaat een ‘Wateringue de la Ronne’ van de ingelanden, zij die land bezitten grenzend aan het riviertje. Die kunnen financieel worden aangesproken voor schade veroorzaakt door overstromingen.

Ronne is de oudste vorm van de naam van dit riviertje, in het Frans en in het Nederlands. In het Picardische dialect van Henegouwen is ronne een woord voor beek⁽⁴⁾. Roniau werd onlangs nog in de Waalse dialecten van het land van Bergen gebruikt voor een beek, schreef A. Carnoy, in Versl. en Med. Kon. Vl. Acad. 1924, p. 9; hij wees ook op la Rhonelle bij Bavay (Département du Nord). In Franstalige pubicaties vindt men ook Rosne. Op een oudere toeristenfolder (prix 50 fr.) van de Pays des Collines staat Rhosnes, een gedroomde naam voor toponymisten die studie maken van oude riviernamen. In het MNW, het Middelnederlandsch Woordenboek, komt Ronne (Cost. v. Brugge 2, 41 [1461]) wel voor, naast Rone en Roen, de twee laatste in een Amsterdams handschrift (Lett. 11635 [c. 1440]), maar alle als naam van de grote Zwitsers-Franse rivier. Als mnl. naam voor de Henegouwse rivier vond ik bij de Flou XIII, p. 729 Ronnemont [1281] als naam voor een landgoed te Avelgem, geografisch dus precies passend.

Sommigen zien de Ronne zelfs als een naamgenoot van de Zuid-Franse Rhodanus der Romeinen. De naam van de Ronne zou ‘samenhangen met de zeer oude stroombenamingen die ons door Rhodanus, den Rhône, en een aantal andere wateren, Rhotanus, een water in Corsica (Holder s.v. Rodanos en Rotanos) bekend zijn’ (Mansion, t.a.p.). Carnoy p. 497 vraagt zich af ‘si Ronne ne vient pas du nom celtique de rivière *Rodena qu'on retrouve dans Roanne, Roannais’. Gysseling ten slotte construeert in zijn Topon. Wdb. 859 voor Ronse een ‘kelt. Rodanacio- bij waternaam Rodana > de Ronne’. Maar op 840 vermeldt hij een tweede Ronne? 1175, T B 10r0, dit is Tournai, Cathédrale, Cartularium B. Zonder een erbij behorend excerpt begint men met deze oude vorm niet veel, en nog minder met de lokalisering Chapelle-à-Wattines, waardoor deze Ronne geografisch niet identiek kan zijn met die in het noorden van Henegouwen. Dit Chapelle ligt eveneens in het arrondissement Doornik, namelijk op de weg van Leuze naar Ath, even ten noorden

(4) ‘Toujours est-il, que nous trouvons plusieurs petites rivières avec le nom de Ronne et maintenant, les wallons, dans ces contrées, ont l'habitude de désigner par le nom de Ronne toute petite rivière. Ronne chez eux est quelque chose de plus que rieu qui signifie ruisseau’, O. Delghust, Renaix à travers les Ages [1899] p. 9, noot 1.

[p. 193]

van de nog jonge westelijke Dender. Slaat de vermelding van? 1175 op die Dender? Of is er in de buurt nog een beek geweest die in de volkstaal aldaar Ronne werd genoemd? Hoe dan ook, een interpretatie Rhône is bij Chapelle-à-Wattines uitgesloten.

‘Wat de naam van de stad Ronse met zekerheid betekent’, schrijft Hoebeke in Naamkunde 9, 1977, p. 135, ‘zullen we waarschijnlijk nooit met zekerheid weten. Verband met de naam van de Ronne? Of een persoonsnaam? Gysseling blijft opteren voor een verband met de riviernaam Ronne’. Dat was in 1977. Ik vermoedde dat Gysseling die opvatting trouw is gebleven tot aan zijn dood in 1997. Dit werd me bevestigd door L. van Durme, leerling van Gysseling, in een brief dd. 26 april 2004, met een verwijzing naar de HKCT&D LVII, 1983, p. 166. Daar leest men: ‘Ronne, bijrivier van de Schelde, waaraan Rhône (? 1175 Ronne); ook in de nederzettingsnaam Ratanakon (1209 Rosnay, 1220 Ronneka), variant Ratanakion (855-73 kop. 9de Rotnace, 1214 Rothnais) waaruit Ronse = Renaix’. Het lijkt wel of in deze passage de Ronne bij Orroir en die van Chapelle-à-Wattines op één hoop zijn geveegd.

Nog steeds lijkt mij een verband tussen de namen Ronse en Ronne weinig geloofwaardig. Toen ik als jonge jongen in Ronse woonde, was de Ronne die in Wattripont voorbijvloeit (vlakbij de uiterste zuidwesthoek, de Tribury, van het gemeentelijk gebied) voor mij en mijn vrienden onbekend. Ronsenaars kennen de Ronne in de regel niet uit eigen aanschouwen. Zelf heb ik de monding ervan pas tien jaar geleden gezien, op de terugweg van Doornik naar Ronse. Ik wou de gelegenheid niet laten voorbijgaan om eindelijk, met eigen ogen, de monding van dat riviertje - mij leek het toen een niet al te schone beek - in de Schelde te bekijken.

Noch geografisch noch etymologisch heeft de naam van de Oost-Vlaamse stad Ronse iets te maken met de Ronne, het Henegouwse riviertje, dat - op wisselende afstand - parallel met de noordelijke provinciegrens loopt. Ik vermag nog steeds te staan achter wat ik meer dan zestig jaar geleden heb geschreven: ‘het lijkt ons zeer onwaarwaarschijnlijk dat er tusschen Ronse en Ronne een grooter verband zou bestaan dan een zuiver toevallige overeenkomst in klank’⁽⁵⁾.

Tot besluit citeer ik hier het volgende citaat waar ik kortgeleden tegen aanliep:

Es gibt heute noch Sprachforscher, die... bei Ortsnamen sich wenig kümmern um die Lage der Orte, deren Namen sie etymologisch zu deuten versuchen, J.U. Hubschmied, in Vox Romanica 12(1952), 357.

(5) Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie & Dialectologie XIV, 1940, p. 46.