|
| |
| |
| |
Voornamen en ervan gevormde familienamen in Diest tot 1400
Vroeger heb ik in twee tekstuitgaven van 13de en 14de-eeuwse cijnsboeken al nagegaan welke voornamen daarin het meest voorkwamen (OHT 2/3:7 en 77-79, en 11/12:9 en 65-67). Door de resultaten daarvan aan te vullen met gegevens uit andere 13de en 14de-eeuwse bronnen heb ik een bestand verkregen van 1400 voornamen van mannen en 1070 van vrouwen, die ik tevens vergeleken heb met de ervan gevormde familienamen.
| |
1. De frequentste voornamen
In de hier volgende lijst neem ik de vleivormen bij de hoofdvorm op en plaats ik de frequentste vormen telkens voorop.
| MANSNAMEN |
VROUWENNAMEN |
| 376 Jan(nes), Jannis, Johan(nes), Hennes, Henneken |
210 Lijsbeth, Lijsbet(te), Henne, Elisabet(h), Lijsken, Lis(e)bette, Lysbet(te), Lizabet |
| 218 He(i)nric, Heineric, Hein(e), Heyn |
118 Marg(a)rete, Margriet(e), Magrite, Magriet, Gr(i)ete |
| 142 A(e)rt, A(e)rnout, Arnoldus, Ard, Enneken, Arnt, Enken, Noyen |
94 Aleyt, Aleit, Alite, Alyt, Aleidis, Aliit, Lite |
| |
88 Ide, Ida, Yda |
| |
86 Katheline, Kathalina, Line, Keyle |
| 79 Wouter(e), Wellen, Walter, Woitten |
76 Heylwich, Heylwijch, Helwidis, Heyle, Heile |
| 59 Wille(l)m(us) |
59 Kerstine, Cristine, Kristine, Corstine, Kine |
| 49 Lambrecht, Lemmen |
52 Beat(e)re, Beatrix, Biater, Bate |
| 45 Godeua(e)r |
50 Marie, Maria |
| 38 Ghe(e)rt, G(h)era(e)rt, Gherard, Gene, Gharat |
28 Gertrude, Trude |
| |
24 Ode, Oda, Oede |
| |
| |
| 32 Pe(e)ter, Petrus |
23 Mechteld, Machtelcht, Mette, Metta |
| 29 Reynere, Rein(i)er, Reynken, Reyneer |
14 Jute, Juete, Joete, Juta |
| 23 Ghielis, Ghielijs, Gielys, Ghylijs, Egidius |
11 Agnes, Agnese |
| 23 Lodewijc(h), Lodewike, Lodewys, Louijs, Ludouicus, Lo(e)den |
9 Auole, Ave, Vole |
| |
9 Clarissie, Clarisse, Clere |
| |
8 Mabilia, Mabilie, Billa, Beele |
| 20 Nycholaus, Claes, Claus, Cole, Coel, Colijn, Colyn |
8 Hille |
| |
7 Odilie, Dilie |
| 17 Mat(h)ijs |
5 Larye, Hilaria, Larie |
| 13 Adaem, Adam, Daem |
5 Sophia |
| 13 Goeswijn, Goes(s)en |
4 Bertelen, Berthole, Toele |
| 13 Jacob |
4 Digne |
| 12 Otte |
4 Goetlief, Live |
| 11 Dieric, Diederic, Dyderik, Diddeken |
|
| 11 Ma(g)chiel, Michiel |
4 Lutgarde, Luytgaert, Lutha, Lude, Lute |
| 10 Tielman(nus), Tielen |
3 Adilie, Adele |
| 8 Bertelmeeus, Bertelen, Bertelmews, Meeus |
3 Aechte, Agathe |
| 7 A(e)lbrecht |
3 Ermen |
| 7 Ghijsbrecht, Gijsen, Ghiselbertus |
3 Zwane |
| |
2. Van voornamen gevormde familienamen
Hier ga ik op dezelfde manier te werk als voor de voornamen, waarvan ik nu meestal alleen maar de hoofdvorm opneem. Ik rangschik de namen in dezelfde volgorde als de voornamen, maar, wegens praktische moeilijkheden, zonder aantallen van de familienamen. Ik begin wel telkens met de frequentste namen. Zo blijkt hier toch wel dat het grootste aantal familienamen niet altijd gevormd is met de frequentste vormen van de voornamen.
| |
2.1. Patroniemen
2.1.1. Patroniemen van de frequentste voornamen
| Jan: Jans, Johannis, Jannes, Scoen Jans, Herjans, Hensen. |
| Heinric: Henrickx, Heinrix, Heynsen, Heinsen. |
| |
| |
| Arnout, Aert: Aerts, Ernouts, Noel(s), Nouts, Noyen, Noetken(s), Ennekens, Arnoldi, Noys, Nollens, Nuelens. |
| Wouter: Wouters, Wellens, Walteri. |
| Willem: Willems. |
| Lambrecht: Lambrech(t)s, Lemmens, Lamberti. |
| Gheert: Gheerts, Ghenen. |
| Peter: Peters, Peerken(s). |
| Reynere: Reynkens. |
| Ghielis: Ghilijs, Gielys, Egidij. |
| Lodewijc: Louijs, Loys, Lodewijcs, Loedens. |
| Nicholaus: Colen, Claes, Cla(e)us, Co(e)ls, Nicolai, Nycholay, Claws, Claussone, Clawssoon. |
| Mat(h)ijs: Mattijs, Mathijs. |
| Ada(e)m, Daem: Adam, Daems. |
| Goeswijn: Goeswijns. |
| Jacob: Iacobs, Coppens. |
| Otte: Otten. |
| Dieric, Diederic, Dyderik, Diddeken: Dyerix. |
| Machiel: Machgiels, Michiels, Mychael(s), Mychaelis. |
| Tielman, Tielen: Tielens. |
| Vrancke: Vran(c)ken; 1393 Elysabet Francs de Langdorp (DSp 103, 9vo). |
| Bertelmeeus: Bertel(l)en, Berthelen, Bertelin, Bartoels, Meeus, Mews, Bertholomey, Bartholomei, ? Barts. |
| Aelbrecht: Aelbrechs, Aelbrechtes, Alberts, Alberti, Beyen, Berten, ? Bijs. |
| Ghijsbrecht: Ghijskens, Ghijsmans, Ghyselberti. |
| Engbrecht: Embrechs, Ingbrech(t)s, Inghels. |
| Weyn, Iwanus, Ywenne: Iwani, We(e)yns, Wens. |
| Herman: Herman. |
| Symoen, Moen: Moens. |
| |
2.1.2. Patroniemen van minder frequente voornamen
De volgende voornamen waren in Diest minder frequent (die tussen haakjes heb ik er niet gevonden):
| Alard: Alaert(s), Alart(s). |
| Al(e)coyus: Aelcoys, Alcoy. |
| (Amelius): Amelii, Mielis. |
| (Amelric): Amelrijc, Amelricx. |
| Andries: Andries. |
| |
| |
| (Anselm): Anselms, Anselins, Ancelins. |
| (Antonius): Tonijs, Tonys. |
| Bauderic, Bouden: Bo(e)yen, Bollen(s), Bode(n), Bodden, Boudens, Boydens, Boudekens, Boedekens, Bellens, Bellins, Bauderix. |
| (Berthout): Berthout(s), Bertouts. |
| (? Bono): Bonen. |
| (Bonte): Bontinx. |
| (? Bovo): Boeven. |
| (Bruno): Brunen, Brune, Bruens, Bruyns. |
| (Claudius): Claudi. |
| Coene: Co(e)nen, Co(n)ne, Coenraets, (+ Denijs) Coennijs, Coeijneijs. |
| (Cornelius): Niyelis. |
| Cristiaen, Cerstiaen, Kenen: Kerstiaens, Kenens. |
| Daneel: Danielis, Danekens. |
| (David): Davijts. |
| (Denijs), Nijs: Nijs, Denijs, Danijs. (zie ook Coene) |
| (Dieboud): Dibouds. |
| (Dietbert): Tybens. |
| (Ebbo): Eebens. |
| (Eggo): Egghe. |
| Engbrecht, Inghele: Embrechs, Ingbrech(t)s, Igbregs, Enghebrecht, Inghels. |
| Eustaes, Stessen: Staes, Stessen(s). |
| Everart: Everarts sone, Evers. |
| (? Florentinus): Floysens. |
| Frans: Frans, Frants. |
| (Frederik): Frederici. |
| (? Frodo), Froyten: Froyten(s), Froutens, Freutens. |
| (Gerlach): Gheerlax. |
| (Gero): Geronx. |
| (Gevaert): Ghevaert(s). |
| (Godebrecht): Gheben, Gobbelens. |
| (Godo): Godens, Godekens. |
| (Godegoed): Gode(n)goets. |
| (Godewoud): Godewout(s). |
| (Godschalc), Scellen, Scelleken: Godscalc, Sc(h)ellens, Scelleken. |
| (Gunter): Gunters. |
| (Heimo): Heyms. |
| Helverdus: Helverdi, Helleverts, Helvarts. |
| Herman: Herman. |
| |
| |
| (Heilwich): mansnaam van ca. 1330 Helwich clocluder (DC 7): Heylen. |
| (Huibrecht): Hoebrecht. |
| (Ingelram): Ingherams, Engherams, Ingrims. |
| Iordanus: Iordens, Jordaens. |
| Judocus: Joes, Joos. |
| (? Kampe): Kempen, Kimpen. |
| (? Karel): Calen, Kalen. |
| ? Leonard: Loenere, Loeneer. |
| Lonis, Lonijs: Lonijs, Lonis sone, Leonis, Leonii. |
| Makarius: C(h)arijs, Carys, Karijs; Karis, Caris. |
| (Marcellus): Marcelli, Marcelii. |
| Marten, Merten: Mertens. |
| (Mattheus): Ma(t)the(e)us, Mathews. |
| (Maurus) Morijn, Moers, Moyr. |
| (? Neribert): Nerinx. |
| (? Nicasius): Kassen. |
| (Olivier): Olyveri, Olyviers. |
| (Paridaan): Paridaens. |
| Pauwel: Pauwels, Pouwels, Pauli. |
| (Philip): Philips. |
| Plissis, (Sulpitius): Plissis, Plissijs. |
| (Poppo): Poppe(n), Puppen. |
| Rabode: Ra(e)bode(n), Rabboden. |
| (Razo): Raes, Raesen. |
| (Robert): Roberti, Robijns. |
| (Roeland): Roelens, Ruelens, Ruelkens. |
| (Rothard): Ruschen. |
| (Rutgerus), Rutten: Rogier, Rutten. |
| (Sebastiaan): Bastijns. |
| (Servaas): Vaes. |
| (Steven): Stevens. |
| Symoen, Moen: Moens. |
| Thomas, Maes: Maes, Massen. |
| (Ulrik): Wlrics. |
| (Urbaan): Baen(s). |
| Vincke: ca. 1360 Vincke Bogaert (OHT 2/3, 28 en 34): Vin(c)ken. |
| (Volkart): Volkarts. |
| (? Vromond): Vromekens. |
| (Werner): Wern(e)ers, Weerners. |
| |
| |
| Weyn, Iwanus, Ywenne: We(e)yns, Wens, Iwani. |
| Wijbrecht: Wibrecht(s), Wybrechs. |
| (Willem): Willems. |
| Winant, Winandus: Winan(t)s, Winant, Winens. |
| (Winrik): Wijnrix, Wienrix. |
| (Wirik): Wiric. |
| (Yliot, Elias): Yliots, Ylyots, Hylyots. |
| (? Zegebert): Cebens. |
| (Zeger): Ze(e)ghers, Syghers. |
| Zeus: Zeus, Zeeus. |
| |
2.2. Metroniemen
2.2.1. Metroniemen van de frequentste voornamen
| Lijsbet: Leysen. |
| Margriete: Voren Gr(i)eten, Vergrieten. |
| Aleit: Leyten, Leiten, Aliten, Aleyten, ? Elken. |
| Ide: Yden, Voren Iden, Vern Iden. |
| Katheline: Kathelinen, Keyle(n): ca. 1340 Jo. Keyle filius Kathaline de Korpt (OHT 11/12, 27:7ro). |
| Heylwich (dit kan ook een mansnaam zijn): Heylen. |
| Kerstine: Kinen. |
| Marie: Marien, Vermarien, Veren Marien. |
| Gertrude: Vergheertru(y)den, Trudens. |
| Mechteld, Metta: Vorenmetten, Veren Metten, Vermetten, Metten. |
| Agnes: Neetsen. |
| Avole, Ave, Vole: Aven, Voren Aven, 1307 Jan Avensone (DLS 1, nr. 66). |
| Clarissie, Clere (Clara): Cleren. |
| (Clementia): Clementien, Clemeinsien. |
| Mabilia, Beele: Beelen, Bille(n), Byllen, Biels, Byels. |
| Hille (? Hilde): Hillen. |
| Larye (Hilaria): Verlarien, Veren Larien, Voren Larien, Larye, Ylarie. |
| (? Mine): Mynen, Minen. |
| Sophia: Sophien, Sophyen. |
| Luytgaert: Luyten, Luten. |
| Adele: Veren Adelen, Veradelen. |
| Aechte, Agathe: Achten. |
| Bertelen, Berthole, Toele: Voren Bertholen, Toelen. |
| (Schone): Veren Scoe(n)nen, Sconen. |
| Zwane: Zwaenkens. |
| |
| |
| |
2.2.2. Metroniemen van minder frequente voornamen
De volgende voornamen waren in Diest minder frequent (die tussen haakjes heb ik er niet gevonden):
| Florida: Floridaes. |
| (? Gaudia of Jehane: Debrabandere 1993:752): Joye, Joie. |
| Ghelde: 1318 Joffrouwe Ghelde van Westerle (OHT 11/12, 24: 6ro); dit kan ook een mansnaam zijn); Ghelden, Gheldens. |
| Goedele: Goylen. |
| Holeminne: Voren Holeminnen. |
| (Juliana), Yliana, Lane: Lanen. |
| (Laurette): Loretten. |
| (Marcella, Selle): Sellen, Zelle. |
| (Ogerne: Lindemans 1947:45): Ogernen, Ogeerne. |
| (? Schone), Schoene: Veren Scoe(n)nen, Sconen. |
| (Suzanna, Sanna): Sannen, Sanen. |
| (? Windele), Wyndelmoede: Windelen, Voren Wyndelmoeden, Windelmo(e)den: 1399: Lambrecht Windelmoden, DHG 1865, 17vo). |
| (Zoetelief): Zueteliefs, Zuetbelief. |
| |
2.3. Beknopt overzicht
Langs de Brabants-Limburgse grens komen veel oorspronkelijk zwakke voornamen in contrasterende patroniemen voor, zoals Bols/Bollen, Cools/Colen, Cels/Celen, Ghys/Ghijsen, Hens/Heynen, Ruts/Rutten, Vranckx/ Vrancken. In plaats van de ‘regelmatige’ zwakke genitief op -en, die in Limburg voorkomt, treedt in Brabant de uitgang -s op (Van Loon 1981:459-465; Marynissen 1994:9-10).
In Diest komen tot 1400 zowel vormen van patroniemen op -en als op -s voor, niet altijd gelijk verdeeld per familienaam. Verscheidene namen hebben alleen maar een uitgang op -en: Bonen, Bo(e)yen, Bo(d)den, Bellen, Bollen, Berten, Co(e)nen, Genen, Gheben, Kalen, Kassen, Kempen, Kimpen, Otten, Poppen, Puppen, Rabboden, Raeboden, Rutten, Vin(c)ken, Vran(c)ken. Opmerkelijk zijn ook de vormen Hensen en Heinsen. Bij enige namen staan vormen met -en en met -s naast elkaar: bij Bertelen/ Bartoels, Brunen/ Bruyns, Bruens en Colen/ Coels, Cols is de vorm met -en frequenter dan de verschillende vormen met -s samen, maar ongeveer even talrijk zijn die vormen bij Noyen/ Nouts, Noys en
| |
| |
Stessen/ Staes, terwijl Maes weer veel frequenter is dan Massen. Namen met alleen de sterke uitgang -s zijn Ghilijs/ Gielys, Heyms, Merx, Moens, Vaes en We(y)ns.
Verder komt in Diest een groot aantal vormen op -ens voor, waarin -en de voortzetting is van het augmentative suffix -in na voornamen, gevolgd door een genitief-s. Zulke vormen komen inderdaad het vroegst en het vaakst voor bij de grens tussen s- en n-suffixen, zoals in de buurt van de Gete-lijn, die 5 km ten oosten van Diest loopt (Van Loon 1981:491-492; Marynissen 1994:11): Bellens (Bellins), Boedekens, Bollens, Boudekens, Boudens, Boydens, Cebens, Coppens, Danekens, Eebens, Floysens, Freutens, Froutens, Froytens, Gheldens, Gobbelens, Godekens, Godens, Kenens, Lemmens, Loedens, Noetkens, Nollens, Nuelens, Reynkens, Roelens, Ruelens, Ruelkens, Schellens, Stessens, Tielens, Trudens, Tybens, Vromekens, Wellens, Winens.
Ook zijn in Diest, zoals in Belgisch-Limburg (Marynissen 1994:10), verscheidene metroniemen op -en gevormd die zijn blijven voortleven: Heylen, Leysen, Marien, Cleren, Beelen, Billen, Grieten, Luyten, Achten, Sanen, Sannen, Toelen, Lanen.
We kunnen besluiten dat Diest voor de zwakke (op -en) en de sterke (op -s) uitgangen van de familienamen tot 1400 een tussenpositie tussen Limburg en Brabant inneemt, maar daarbij duidelijk dichter bij Limburg aanleunt.
| |
| |
| |
Afkortingen en Bronnen
| DC: Stadsarchief Diest, Lade cijnsrollen. |
| DHG: Ibid. Heilige-Geesttafel. |
| DLS: Ibid. Lade schepenakten. |
| DSp: Ibid. Sint-Sulpitiuskerk. |
OHT: Oostbrabantse Historische Teksten:
| 2/3 Cijnsboeken van de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Diest (14de eeuw), ed. F. CLAES, Sint-Joris-Winge, 1986. |
| 11/12 Cijnsboek van het Begijnhof van Diest (13de-14de eeuw), ed. F. CLAES, Sint-Joris-Winge, 1993. |
|
| |
Literatuur
| Debrabandere, F. 1993: Woordenboek van de Familienamen in België & Noord-Frankrijk. 2 dln. Brussel. |
| Lindemans, J. 1947: Brabantse Persoonsnamen in de XIIIe en de XIVe eeuw (Onomastica Neerlandica, Anthroponymica I). Leuven/Brussel. |
| Marynissen, A. 1994: Limburgse Familienamengeografie (Med. Ver. Limburgse Dialect-en Naamkunde 76). Hasselt. |
| Van loon, J. 1981: Bijdrage tot de morfeemgeschiedenis en -geografie der Nederlandse toenamen. Kortemark-Handzame. |
Heverlee-Leuven
Frans Claes s.j.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd