Naamkunde. Jaargang 29

[p. 254]

Kroniek Friesland

Fries in Holland

De geschiedenis van een haat-liefdeverhouding is de ondertitel van een bundel studies over de relatie Holland-Friesland. Een van die studies gaat over het ontstaan van het Fries en het Hollands, althans dat suggereert de titel. Speciale aandacht schenkt R.H. Bremmer jr. (op de blz. 67-76) met name aan Friese elementen die o.a. in namen in het huidige Holland terug zijn te vinden.

Ph. Breuker e.a. red. Negen eeuwen Friesland (...). Fryske Akademy/Walburg pers, Zutphen, 1997. 320 blz. ill.

Gieterse familienamen in Friesland

Aan het einde van 1996 verscheen een studie over de migratie van Noordwest-Overijsselse turfgravers naar het Friese laagveengebied in de tweede helft van de 18de eeuw. Jochem Kroes publiceerde eerder detailstudies over hetzelfde onderwerp. Van belang voor de naamkunde is zijn de alfabetisch overzichten van familienamen en patroniemen. Het verloop van de migratie en de sociaal-economische context van de families die worden besproken, geven een mogelijkheid om de voorkomende familienamen in een breder verband te bezien. Ook als namenpublicatie is het een waardevolle aanwinst. Over de vraag of je de ‘booming’ van een van die bedoelde turfgraversdorpen, Oudehaske, in pesoonsnamen terug kan vinden schreef K.F. Gildemacher een artikel in de erebundel Arhammar blz. 151-170 (zie: A. Petersen e.a. red. A Frisian and Germanic Miscellany (...) Odense University Press, 1996 (=Nowele 28129).

Jochem Kroes, De Gietersen in Friesland. De migratie van Noordwest-Overijsselse turfgravers naar het Friese laagveengebied in de tweede helft van de 18e eeuw. Ljouwert, Fryske Akademy, 1996. 253 blz. ill. krt.

[p. 255]

Leeuwarder straten

In 1996 verscheen van de hand van de Leeuwarder archiefmedewerker W. Dolk een boek onder de titel Leeuwarder straatnamen. Het begon met een waarschuwing waarin de schrijver stelt dat hij zich bij de verklaringen van de straatnamen beperkt tot het historische waarom. Hoewel de titel een naamkundige publicatie suggereert, gaat het mee om lokale geschiedenis aan de hand van straatnamen. Het boekje was al jaren niet meer verkrijgbaar en het is dan ook aardig dat Dolk een herziene versie heeft gemaakt. Soms zijn er historische aanvullingen bij oude straatnamen, maar ook zijn alle nieuwe straten nu opgenomen. De waarschuwing van 1969 is - hoewel die in de tekst werd geschrapt - echter nog steeds van toepassing. In de eer'ste plaats gaat het om de geschiedenis van de straat waarbij oudere varianten van de straatnaam voortreffelijk worden gepresenteerd. Verder wordt uitdrukkelijk beschreven wanneer en hoe de gemeente Leeuwarden in de laatste eeuw haar straatnamen vaststelde. Wanneer de geschiedenis van de straat aangeeft welke de motivatie voor de straatnaamgeving was, deelt Dolk dat ook mee en dat leidt dikwijls tot interessante gegevens voor de naamkunde.

W. Dolk, Leeuwarder straatnamen. Herziene uitgave. Ljouwert, Fryske Akademy, 1997. Fryske Nammen 11. 164 blz. ill. reg. kaarten. Isbn 90-6171-842-2.

Drachtster namen

Het boek over de toponiemen en de straatnamen van Drachten is al het derde boek van Jolt Oostra waarin hij onderzoek naar lokale geschiedenis in een directe relatie tot de toponymie publiceert. Eerder verschenen dergelijke boeken over Oosterlittens en Jorwerd. Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste gaat over de toponymie van de hele nederzetting, die oorspronkelijk uit twee dorpen bestond. Drachten is genoemd naar twee zijviertjes van de ene grotere rivier met de naam Dracht (beide trouwens identiek benoemd) of naar de twee beekjes met identieke namen. Historisch- geografisch gezien kan hier nog interessant onderzoek worden verricht. In het boek is aandacht voor alle geografische referentiecategorieën. Ook worden (namen van) kerken, scholen, herbergen (liefst 52) en andere gebouwen besproken. Veel aandacht besteedt Oostra aan de lokalisatie van de gevonden toponiemen. Veel minder ruimte is er echter voor het leggen van rela-

[p. 256]

ties met namen elders. Zo komen de namen van het water waarnaar Drachten is genoemd slechts aan de orde voorzover die naam binnen het dorpsgebied van de twee dorpen wordt vermeld. Het is ook jammer dat juist de 16de eeuwse variant van de watrnaam, Drachten (een hapax, maar mogelijk een meervoudsvorm), ontbreekt. Het is ook te betreuren dat er zo weinig aandacht is voor de friestalige varianten van de toponiemen. Veel moeite heeft Oostra zich echter getroost om de achtergronden van de eerste elementen van de namen voor de veenvaarten op -wijk te achterhalen. De circa zeventig wateren die worden aangehaald (het aantal namen is nog groter) geven een aardig beeld van de naamgevingsactiviteit in dit gebied bij dit type watemaam.

Het tweede deel bespreekt de straatnamen van het huidige Drachten. De motivatie voor die namen, meestal met een samenvatting van het betreffende naamgevingsbesluit van de gemeenteraad komt daarbij aan de orde.

Als verzameling is het een betrouwbare en gedegen publicatie en vormt een welkome aanvulling. Wie echter te zeil wil gaan op de gegeven verklaringen, met name die bij de straatnamen, moet bedenken dat die etymologieën altijd uiterst oppervlakkig en niet zelden zelfs minder juist zijn. Zo is het storend dat een evidente en reeds beschreven fout van het gemeentebestuur (uit 1990) dat in de naam van het water Fonejacht visvangst op forellen (die in Friesland nooit voorkwamen) zag (en niet op vooms) in dit boek kritiekloos wordt herhaald.

Een register op de namen in een genormaliseerde hedendaagse (Nederlandse) spelling vergemakkelijkt het opzoeken.

Jolt Oostra Rzn., Drachtster namen. Toponymie van Drachten. Gebonden, 304 blz. ill. krt.
Niet in de handel, te bestellen bij de schrijver, Tjonger 52, 9204 AT Drachten, tel. [phone]

Bildtse toponiemen

Eind 1996 verscheen het woordenboek van het Bildts, een gemeente in Noord-Friesland waar sinds de 16de eeuw een Nederlands dialect wordt gesproken. Zoals dat ook met het woordenboek van het Amelands gebeurde is een lijst met - bildtstalige - toponiemen toegevoegd.

[p. 257]

H.S. Buwalda e.a. Woordeboek fan 't Bildts en list fan toponimen. Ljouwert, Fryske Akademy, 1996. 29 en 749 blz. isbn 90-6171-830-9.

Ljouwert

Karel F. Gildemacher