Naamkunde. Jaargang 18

[p. 55]

Het ontstaan der Nederlands-Franse taalgrens (III).

Van de (-)tūn-namen die het vroegst geromaniseerd werden, zijn er in het tweede deel van dit opstel reeds acht verklaard: drie tussen het Kanaal en de Midden-Leie, vijf langs de westelijke helft der -ahhja-lijn⁽¹⁾. Nu komen de overige aan de beurt.

9. Thon, n. van een voormalige, nu bij Andenne (arr. Namen) ingelijfde gemeente, op 1 km ten Z.O. van de Maas, 22½ ten Z.O. van Arton (nr. 8), 18½ ten Z.O. van Boneffe (-ahhja-naam nr. 7), 16½ ten Z. van Meeffe (-ahhja-naam nr. 8) en 16 ten Z.W. van Marneffe (-ahhja-naam nr. 9)⁽²⁾: dial. ton-⁽³⁾; 1265 (k. 1744) Thun... Thons, 1289 (or.) Thon (3 maal)... Thun⁽⁴⁾.

(1) ‘Het ontstaan der Nederlands-Franse taalgrens (II)’, in: Naamkunde XV (1983), 192-208. - Addenda: blz. 199 vulle men par. 3 met de volgende gegevens aan: dial. [ȳ^esxə] [lees [ȳ^əsxə]], M. Hoebeke, De etymologie van het toponiem Oosche, in: Mededelingen uitgegeven door de Vereniging voor naamkunde te Leuven XXV (1949), 61; 1278 ozeke... oseke, ..., 1291 oeske, ..., 1450 oessche, ald., 59.

Corrigenda:
blz. 199 n. 46 r. 1-2 leze men	Aucii’: Hoebeke, a.o., 60, stelde als etymon reeds een van de Latijnse persoonsnaam Aucius afgeleid *Auciacum voor. -
blz. 205 r. 11 leze men	(Fr. Gembloux, arr. Namen)
blz. 208 r. 6 leze men	(-)tūn-namen
Bovendien leze men in Naamkunde XIII (1981),
blz. 221 r. 6,	874-75 (k. ± 1044)
blz. 221 n. 293,	L. Bethmann, Gesta pontificum Cameracensium, in: Pertz, a.w. VII (Hannoverae, 1846), 420.
blz. 222 n. 303,	On en Waha, op 6 km ten N.O., zijn resp. een verkeerde en een verduidelijkende vertaling van Wey, resp. op 8½ km ten Z.O. en 13 ten Z.W.: hierop kan echter in dit bestek niet nader worden ingegaan.

(2) ‘Volgens het onderzoek naar de herkomst van het steenmateriaal’ liep van de Romeinse weg [nr. 16:...-Bourlers-omgeving van] Dinant-Keulen een buurtweg over Havelange en Gesves naar Namen, en verder naar Gembloers of Perwijs: R. De Maeyer, De Romeinsche villa's in België ('s-Gravenhage, 1937), 276. Thon ligt op 4½ km ten N.O. van de lijn Gesves-Namen.

(3) J. Haust, Enquête dialectale sur la toponymie wallonne (Liège, 1940-41), 80.

(4) D.-D. Brouwers, L'administration et les finances du comté de Namur au XIII^e siècle, Sources[:] Cens et rentes du comté de Namur au XIII^e siècle I (Namur, 1910), 75, 87, II (ald., 1911-26), 200, 200, 202, 203.

[p. 56]

Wg. (en wel Oostingw.) tūn ‘omheinde hoeve’⁽⁵⁾.

Verkeerde vertaling van

Maizeret, n. van een voormalige, nu eveneens bij Andenne ingelijfde gemeente, op 2½ km ten Z.W.: dial. mauj'rèt⁽⁶⁾, d.i. [móžrę]; 1083 (k. ± 1700) Maserey⁽⁷⁾; 1091 (k. einde XIII^e e.) maisereit⁽⁸⁾; 1107 (or.) Maiserei⁽⁹⁾.

Opgevat als Rom. *māceri-ācum ‘hoeve met een muur als omheining’, afgeleid van Lat. māceria ‘muur als omheining’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Maceri-ācum ‘hoeve der Macerii’⁽¹⁰⁾: in het Naams werd de uit c tussen vocaal en e ontstane groep [iz] door wederzijdse assimilatie een ž, terwijl de voorafgaande a in open syllabe gerekt en vervolgens gevelariseerd werd⁽¹¹⁾.

10. Septon, n. van een voormalige, nu bij Durbuy (arr. Marche-en-Famenne) ingelijfde gemeente, op 31½ km ten Z.O. van Thon (nr. 9),

(5) In het Centraal- en het Oostwaals is Lat. ūnum ‘een’ on geworden, zie L. Remacle, Atlas linguistique de la Wallonie I (Liège, 1953), 264-65. De grafieën bewijzen dat ‘dès le début du 13^e s., ū + consonne nasale se confondait dans nos régions avec o + consonne nasale’, dez., Le problème de l'ancien wallon (Liège, 1948), 67. Doch Germ. -ūn is enkel bij vroege romanisering Wa. ǫ̃ geworden, zoals blijkt uit Hun, n. van een gehucht te Annevoie-Rouillon, voormalige, nu bij Anhée (arr. Dinant) ingelijfde gemeente: de naam is ontstaan uit een later geromaniseerd Wg. hūn ‘berejong’, verkeerde vertaling van het in Ausse, op 10 km ten N.O., voortlevend Kelt. art-ion, dat opgevat werd als ‘beertje’; op dit doublettenpaar kan hier evenwel niet nader worden ingegaan. - Als plaatsnaam komt Oe. tūn niet afzonderlijk voor, zie A. Smith, English Place-Name Elements II (Cambridge, 1956), 193, en E. Ekwall, The Concise Oxford Dictionary of English Place-Names (Oxford, 1960⁴), 482.

(6) Haust, a.w., 76.

(7) M. Gysseling, Toponymisch Woordenboek... (z.p., 1960), 653, vgl. E. Martene -- U. Durand, Veterum scriptorum et monumentorum... amplissima collectio IV (Parisiis, 1729), kol. 1177.

(8) E. Schoolmeesters -- S. Bormans, Notice d'un Cartulaire de l'ancienne église collégiale et archidiaconale de Notre-Dame, à Huy, in: Compte rendu des séances de la Commission royale d'histoire, ou recueil de ses bulletins, 4^e série I (1873), 103.

(9) J. Stiennon, Étude sur le Chartrier et le Domaine de l'Abbaye de Saint-Jacques de Liège (1015-1209) (Paris, 1951), 438.

(10) A. Vincent, Les noms de lieux de la Belgique (Bruxelles, 1927), 65, ging reeds uit van een afleiding op -acus van de Latijnse persoonsnaam Macerius. Dez., Toponymie de la France (Bruxelles, 1937), 78, vermeldt in Frankrijk vier toponiemen die dezelfde oorsprong hebben.

(11) Niet besproken wordt hier een andere verkeerde vertaling van Maizeret, nl. Jamerenne, op 10 km ten Z.W.

[p. 57]

32 ten Z.O. van Marneffe (-ahhja-naam nr. 9), 13 ten O. van Jeneffe in Condroz (-ahhja-naam nr. 18), 14½ ten N.W. van Beffe (-ahhja-naam nr. 19), een 3tal ten N.O. van de Romeinse weg nr. 3 (Aarlen-Tongeren) en een 6tal ten Z.O. van de plaats waar deze de Romeinse weg nr. 16 (...-Bourlers-Keulen) kruist: dial. sèton⁽¹²⁾; 1314 (k. 1317-22, 2maal) Seiton⁽¹³⁾.

Wg. (en wel Oostingw.) sag̵i-tūn ‘omheinde hoeve van (= bij) de zegge’, samengesteld met Wg. *sag̵i ‘zegge’ (bij Oe. sėćǵ): in het Romaans werd de middenvocaal i vóór het accent gesyncopeerd, de vóór t stemloos geworden fricatief tot i̬ gevocaliseerd, de diftong ai̬ tot ę gemonoftongeerd, en de spelling ten slotte door Fr. sept ‘zeven’ beïnvloed⁽¹⁴⁾.

Verkeerde vertaling van

Chersin⁽¹⁵⁾, n. van een eertijds bewoonde plaats te Nassogne (arr. Marche-en Famenne), op ½ km ten Z.W. van een 360 m hoge, ronde, rotsachtige heuvel en 24 ten Z.W. van Septon: 874-75 (k. ± 1044) in villa Harsanium [= Harsin⁽¹⁶⁾]... mansum dominicatum habentem... de silva bunuaria 50, quae habetur in loco Carcinio [= ~⁽¹⁷⁾]; mansos serviles... 4, unus ex illis est situs in loco Carcinio...... exceptis communiis quae habentur in loco nuncupato Carcinio⁽¹⁸⁾; 1338 (or.) Cherchin⁽¹⁹⁾, (k.z.d. en/of k. 1546) à Nassongne, à Cherchin [= ~], à Hersen⁽²⁰⁾.

Opgevat als Rom. *cāric-īnum ‘hoeve van (= bij) de zegge’, afgeleid van Lat. cārex ‘zegge’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Kelt.-Rom.

(12) Haust, a.w., 52.

(13) Dénombrement des feux des duché de Luxembourg et comté de Chiny I: Documents fiscaux de 1306 à 1537 réunis par J. Grob[†], publiés avec des additions et des corrections par J. Vannérus (Bruxelles, 1921), 548, 549.

(14) De p der huidige grafie werd reeds juist verklaard door J. Haust, Toponymie et Dialecte[:] Notes de toponymie wallonne, in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XIV (1940), 308.

(15) Op de kaart van België op 1: 25.000, blad 59/3-4 (1981), ten onrechte Tiersain gespeld.

(16) Gysseling, a.w., 452.

(17) Ald., 232.

(18) L. Bethmann, Gesta pontificum Cameracensium, in: G. Pertz, Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus VII (Hannoverae, 1846), 420.

(19) A. Verkooren, Inventaire des chartes & cartulaires du Luxembourg (Comté puis Duché) II (Bruxelles, 1915), 185.

(20) É. Tandel, Les communes luxembourgeoises IV: l'arrondissement de Bastogne = Institut archéologique du Luxembourg, Annales [VL, deel] XXV (1891), 293.

[p. 58]

carric-īnum ‘rotsje’, Romaanse afleiding⁽²¹⁾ van Kelt. *carricā ‘steen, rots’ (bij Okymr. carrecc, Kymr. carreg, Corn. carrek, Bret. karreg)⁽²²⁾: in het Romaans werd de middenvocaal i vóór het accent vroeg gesyncopeerd, de postconsonantisch geworden c vóór i geassibileerd, de begin-c vóór a en vervolgens ook deze a tussen tš en gedekte r gepalataliseerd⁽²³⁾.

11. Hotton, n. van een gemeente (arr. Marche-en-Famenne), aan de linkeroever van de Ourthe, op minder dan 1 km ten W. van een uitloper van het Ardense hoogland, op 10 km ten Z.O. van Septon (nr. 10), 17½ ten Z.O. van Jeneffe in Condroz (-ahhja-naam nr. 18), 6½ ten N.W. van Beffe (-ahhja-nam nr. 19) en aan de Romeinse weg nr. 7 (Aarlen-Tongeren), die er de Ourthe overstak: dial. houton⁽²⁴⁾; 1229 (or.) Hoton⁽²⁵⁾.

Wg. (en wel Oostingw.) hãh-tūn, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot hǫ͂htūn, ‘omheinde hoeve van de hiel (= bij de uitloper)’, samengesteld met Wg. *hãh ‘hiel’ (bij Oe. hōh ‘hetz., voorgebergte’⁽²⁶⁾), waarvan de eind-h - zoals in het etymon van (De) Hotond (nr. 4) - onder de invloed der verbogen vormen als laryngaal werd uitgesproken: in het Romaans verdween deze h nadat ze de volgende t voor sonorisering bewaard had, en werd de eerste vocaal - vóór het accent - als een ọ overgenomen, die later in [u] overging.

(21) De uitgang der oudste grafie werd beïnvloed door die van naburige toponiemen, b.v. Wellin, op 19 km ten Z.W.: 862 (or.) villa vocabulo Uuatlinio, J. Halkin -- C.-G. Roland, Recueil des chartes de l'abbaye de Stavelot-Malmedy I (Bruxelles, 1909), 85.

(22) De Keltische woorden en hun etymon naar J. Pokorny, Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch I (Bern, 1959), 532.

(23) Zoals in tchèrbon, tchèrdji en tchèrowe, de Luikse equivalenten van Fr. charbon ‘kool’, charger ‘laden’ en charrue ‘ploeg’.

(24) Haust, Enquête, 50.

(25) J. Schoonbroodt, Inventaire analytique et chronologique des archives de l'abbaye du Val-S^t-Lambert, lez-Liége, I (Liége, 1875), 33.

(26) ‘hōh... ‘a heel, a spur of land’ varies greatly in its use.... The meanings include ‘a low projecting piece of land in the bend of a river or in more level ground’, ‘a slight or a steep ridge’, and ‘the end of a ridge where the ground begins to fall sharply’; it once glosses Lat promontorium...... As a first el. [= element] it is very common in the compound hōh-tun [zo], as in Holton... [2 voorbeelden], Hooton... [4 vb.], Houghton... [19 vb.], Howton... [1 vb.], Hutton... [26 vb.], Smith, a.w. I (Cambridge, 1956), 256, 257, vgl. Ekwall, a.w., 244, 247, 249, 253, 259.

[p. 59]

Denkelijk een door de ligging gesuggereerde verkeerde vertaling van het hierboven verklaarde Chersin, op 15½ km ten Z.W., opgevat als Rom. *calc-īnum ‘hoeve van de hiel (= bij de voet van de heuvel⁽²⁷⁾)’, afgeleid van Lat. calx ‘hiel’⁽²⁸⁾.

12. Tanton, n. van een gehucht te Froidfontaine, voormalige, nu bij Beauraing (arr. Dinant) ingelijfde gemeente, op 40 km ten Z.W. van Hotton (nr. 11) en 43½ ten Z.W. van Beffe (-ahhja-naam nr. 19)⁽²⁹⁾; 943 (k. XIII^e e.) Tanton⁽³⁰⁾; 1199 (or.) Tanton⁽³¹⁾.

Wg. (en wel Oostingw.) tain-tūn ‘omheinde hoeve van (= bij) de (wilge)tenen’, samengesteld met Wg. *tain ‘(twijg genaamd) teen’ (bij Oe. tân ‘hetz., lotstaafje, lot’, Osa. tên ‘staaf’, Ohd. zein ‘twijg, riethalm, staaf’) en blijkens de romanisering van ai tot a in de eerste helft van het Merovingisch tijdperk overgenomen⁽³²⁾.

Verkeerde vertaling van

Oizy, n. van een voormalige, nu bij Bièvre (arr. Dinant) ingelijfde gemeente, op 17 km ten Z.O.: dial. wâjî⁽³³⁾, d.i. [wāžī]; 915 (k. XIII^e e.) in pago et in comitatu Arduenensi in loco et a villa qui (lees

(27) Vgl. voor de afgeleide betekenis Gascons caus ‘pied (d'une colline)’ bij W. von Wartburg, Französisches Etymologisches Wörterbuch II (Leipzig -- Berlin, 1940 -- Basel, 1946), 106.

(28) Chersin heeft drie verdere verkeerde vertalingen, die hier echter niet kunnen behandeld worden, nl. Haversin, op 16½ km ten N.W., Havrenne, op 11½ km ten N.W., en Libin, op 19½ km ten Z.W.

(29) Uit de verspreiding der villa's en der tumuli leidt De Maeyer, a.w., 275, af, dat er een Romeinse buurtweg liep van Froidfontaine naar Hotton. Volgens V. Gauchez, Topographie des voies romaines de la Gaule-Belgique = Annales de l'Académie d'archéologie de Belgique XXVIII = 3^e série VIII (1882), overzicht tussen 164 en 165, kwam deze weg - zijn ‘Route VII’ - van Reims en leidde naar Keulen.

(30) Halkin -- Roland, a.w., 154.

(31) [O.-J. Thimister,] Cartulaire ou recueil de chartes et documents inédits de l'église collégiale de Saint Paul, actuellement Cathédrale de Liége (Liége, 1878), 29.

(32) Zie E. Gamillscheg, Romania Germanica I² (Berlin, 1970), 357-59. - Tanton heeft niets gemeens met Thanville, n. van een gehucht te Pondrôme, voormalige, nu eveneens bij Beauraing ingelijfde gemeente, op 4 km ten N.W.: dial. tanvèye, Haust, Enquête, 89; 1774 (or.) Tahanville, Halkin -- Roland, a.w. II (Bruxelles, 1930), 655. ‘Tahan est un nom d'homme, que nous avons rencontré dans des documents du XIV^e siècle’, schreef [C.-G.] Roland, Étude historique sur le village et le doyenné de Graide (suite), in: Annales de la Société archéologique de Namur XVII (1886), 119. Naar vriendelijke mededeling van Dr. J. Herbillon is het eigenlijk een dialectisch equivalent van Fr. taon ‘brems, daas’.

(33) Haust, Enquête, 89.

[p. 60]

*et villa que) dicitur Ausegias [= ~⁽³⁴⁾], ..., ± 1131 (or.) Ecclesia de Oseis... Ecclesia de Grasdes (= Graide)⁽³⁵⁾.

Opgevat als Kelt. *aus-iācā of Rom. *aus-iāca(-) ‘hoeve van (= bij) de (wilge)tenen’, afgeleid van - Kelt.? - *aus- ‘vlechtrijs, (twijg genaamd) teen’⁽³⁶⁾; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Ausiāca (-) of wellicht Auti-āca (-) ‘hoeve der Ausiī of der Autiī’⁽³⁷⁾: in het Naams is de intervocalische groep si̭ of ti̭ klankwettig ž geworden en de uitgang geëvolueerd tot een ī, dat in het Frans ies zou moeten geschreven worden⁽³⁸⁾.

13. Matton, n. van een deel der gemeente ~ -et-Clémency (arr. Sedan), op 45 km ten Z.O. van Tanton (nr. 12) en 2 ten N.W. van de Romeinse weg nr. 12 (Reims-Trier): dial. ma̦t⁽³⁹⁾; 1153 (k. 1727) Adam de Mentun (= ~ of Mathon, [eertijds] molen [nu weiland] te Dampicourt [voormalige, nu hoofdzakelijk van Rouvroy (arr. Virton) deel uitmakende gemeente; op 24½ km ten Z.O.])⁽⁴⁰⁾; 1173 (or.) Mentun⁽⁴¹⁾, (k. 1727) Adam de Mentun (= ~ of Mathon), avus Jacobi yvodiensis (= van Ivoix [ook Ivois, Ivoy], nu Carignan [op 4½ km ten Z.W. van ~])⁽⁴²⁾; z.d. (naar een oorkonde van 1260) Menton et Clemency⁽⁴³⁾; 1495 (gelijktijdige k.) Menton et Clemency⁽⁴⁴⁾.

Wg. (en wel Oostingw.) maini-tūn ‘gemeenschappelijke omheinde hoeve’, samengesteld met Wg. *maini ‘gemeenschappelijk’ (bij Oe.

(34) Gysseling, a.w., 760.

(35) Halkin -- Roland, a.w. I, 126, 309.

(36) Zo moet het woord geluid hebben waarvan een Romaanse -ārium-afleiding voortleeft in Fr. osier ‘wilgeteen’: het zal zelf afgeleid zijn van Idg. *aṷ- ‘flechten, weben’, zie voor deze wortel Pokorny, a.w., 75, voor het suffix K. Brugmann, Grundriss der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen² II, 1. Teil (Strassburg, 1906), 538-43. De wè van Luiks wèzîre, vrouwelijk equivalent van Fr. osier, wijst op een oorspronkelijke au, vgl. Remacle, Ancien wallon, 206-207.

(37) Gysseling, t.a.p., gaat uit van ‘Germ. rom. Ausiacas “appartenant à Auso”’; maar de desbetreffende afleiding zou *Ausiniāca(-) geluid hebben, vgl. ald., 1123-24.

(38) Enkel vermeld wordt hier een andere verkeerde vertaling van Oizy, nl. Gozin, op 25½ km ten N.W.

(39) Ch. Bruneau, Étude phonétique des patois d'Ardenne (Paris, 1913), 78.

(40) H. Goffinet, Cartulaire de l'abbaye d'Orval, depuis l'origine de ce monastère jusqu'à l'année 1365 inclusivement, époque de la réunion du comté de Chiny au duché de Luxembourg (Bruxelles, 1879), 23.

(41) Gysseling, a.w., 671.

(42) Goffinet, a.w., 46.

(43) M.-N.-J. Leclercq, Coutumes des pays, duché de Luxembourg et comté de Chiny I (Bruxelles, 1867), 43.

(44) Grob -- Vannérus, a.w., 89.

[p. 61]

maêne, Ofri. mêne)⁽⁴⁵⁾ en wellicht meteen geromaniseerd, zodat de monoftongering van ai en de syncope der middenvocaal i nog in het Vulgairlatijn geschiedden⁽⁴⁶⁾: eeuwen later evolueerde en vóór consonant zoals in Ile-de-France tot een ã, en deze werd dialectisch gedenasaleerd⁽⁴⁷⁾. Het gelijknamige, doch onbeduidende Mathon is klaarblijkelijk door migratie ontstaan.

Verkeerde vertaling van

Jamoigne, n. van een voormalige, nu bij Chiny (arr. Virton) ingelijfde gemeente, op 16½ km ten N.O.: dial. djamogne⁽⁴⁸⁾, d.i. [džamǫn']; 888 (k. einde XII^e e.) de XLIII villis, id est de... Gammunias [= ~⁽⁴⁹⁾], Longolare (= Longlier)⁽⁵⁰⁾;...; 1173 (or.) Iamognes⁽⁵¹⁾.

Opgevat als Rom. *commūnia(-) ‘gemeenschappelijke bezitting’ (bij Wa. kimogne ‘meent’), uit Lat. commūnia mv. ‘gemeenschappelijke (goederen)’⁽⁵²⁾; maar in werkelijkheid ontstaan uit Wg. (en wel Frank.) gamm-unnja acc. ‘plaats met veehutten’, collectief⁽⁵³⁾ afgeleid van *gammō ‘veehut’ (bij Ono. gammi ‘Erdhütte’ en [wellicht] Zwitsers

(45) Vgl. bij Smith, a.w. II, 33, en Ekwall, a.w., 311-13, 4 Engelse toponiemen: wellicht Manaton (in Devonshire), zeker de 3 Manton's (in Nottinghamshire, Rutland en Wiltshire).

(46) Het is echter niet uitgesloten dat het etymon bij de romanisering reeds mêntun was geworden: in Engeland werd volgens K. Luick, Historische Grammatik der englischen Sprache... herausgegeben von F. Wild und H. Koziol, I (Stuttgart, 1964), Wg. ai vóór een syllabe met i of j reeds in de VI^e eeuw - denkelijk in de eerste helft ervan - een aê (132-33, 172, 186-87), werd de door een lange syllabe voorafgegane korte eind-i van het eerste lid ener samenstelling in het begin der VII^e eeuw of nog wat vroeger gesyncopeerd (283, 287) en de lange vocaal van een tweede lid bij verzwakking van diens accent omstreeks dezelfde tijd verkort (290, 292).

(47) Fr. charpentier ‘timmerman’ en dimanche ‘zondag’ luiden te Muno, Villersdevant-Orval en Florenville, resp. op 6 km ten N.W., 11 ten Z.O. en 9 ten N.O., čèrpatī en dimač, Remacle, Atlas I, 99, 131.

(48) Haust, Enquête, 66.

(49) Gysseling, a.w., 540.

(50) P. Kehr, Die Urkunden der deutschen Karolinger III (Berlin, 1940), 46.

(51) Gysseling, t.a.p., vgl. Goffinet, a.w., 45.

(52) Het Waalse woord is als toponiem reeds in de XIII^e eeuw geattesteerd: 1265 (1. 1744) El bos de Kemugnes, 1294 (or.) bos de Commugnes (= ‘bois de Commognes’), Brouwers, a.w. 1, 179, 206. Het wordt door von Wartburg, a.w., 962, vermeld naast Mfr. en Nfr. communes v. mv. ‘pâturages communs aux habitants d'un lieu’ [een gesubstantiveerde vorm van het adjectief commun], maar beantwoordt fonetisch aan het ald. eveneens vermelde Ofr. comugne ‘corps des bourgeois d'une ville, des habitants d'un bourg, d'un village’.

(53) Zie voor het suffix F. Kluge, Nominale stammbildungslehre der altgermanischen dialekte, 3. auflage, bearbeitet von L. Sütterlin und E. Ochs (Halle (Saale), 1926), 79-80, en J. Mansion, Oud-Gentsche Naamkunde ('s-Gravenhage, 1924), 70-76.

[p. 62]

Gämmeli [diminutief] ‘Viehhütte’, beide [?] van de Indogermaanse wortel *ghom- ‘Stall’⁽⁵⁴⁾)⁽⁵⁵⁾: in het Romaans werd de begin-g vóór a gepalataliseerd, bleef deze a'-der eerste syllabe vóór dubbele consonant bewaard⁽⁵⁶⁾ en evolueerde het suffix klankwettig tot [ǫn'], waarvan de middeleeuwse grafie oigne bewaard gebleven is en de Franse uitspraak beïnvloed heeft⁽⁵⁷⁾.

Zelf een goede vertaling van

Étalle, n. van een gemeente (arr. Virton), aan de Romeinse weg nr. 12 (Reims-Trier) en op 13½ km ten Z.O.: dial. ètaule⁽⁵⁸⁾, d.i. [ętōl]; 1066 [onecht of vervalst?] (k. 1792 van k. 1664) Arnulf II, graaf van Chiny, schenkt aan de priorij te Prix, die voortaan van de abdij van Saint-Hubert zal afhangen, de helft der kerk van Stavelz (evenzo: k. XVI^e-XVII^e e.)⁽⁵⁹⁾; 1097 Ad Casam Petrae [= Chassepierre]... Ad Stabulum... Ad Munnau [= Muno]⁽⁶⁰⁾; 1139 (k. 1163 van het or.) Stavules⁽⁶¹⁾; 1173 (or.) Staules⁽⁶²⁾; ...; 1373-74 (or.) Ban d'Estaulz... ban d'Estaule... dime d'Estaulz⁽⁶³⁾.

Lat. stabula mv. ‘(herberg met) stallen’⁽⁶⁴⁾: in het Romaans is de groep ábul, na de syncope der onbeklemtoonde vocaal, over ab̵l en

(54) Pokorny, a.w., 452.

(55) Het simplex schuilt wellicht in de Duitse plaatsnamen Alten- en Neuengamme (bij Hamburg), zie W. Laur, Die Ortsnamen in Schleswig-Holstein... (Schleswig, 1960), 300.

(56) Na g- ware die a vóór enkele m tot ə verdoft, zie W. Meyer-Lübke, Historische Grammatik der französischen Sprache I^4-5 (Heidelberg, 1934), 98(-99). Ten onrechte meent dan ook G. Kurth, La frontière linguistique en Belgique et dans le nord de la France I (Bruxelles, 1895), (356-)357, dat Jamoigne dezelfde oorsprong zou hebben als Duits Gmünd en ‘embouchure (= confluent)’ zou betekenen: Ohd. gimundi ‘monding’ had één enkele m.

(57) Vgl. Soignies, de Franse naam van Zinnik, in het eerste deel van dit opstel - verschenen in: Naamkunde XIII (1981) -, 199 n. 84. Overeenkomstig de dialectische uitspraak zou Jamoigne nu met -ogne moeten gespeld worden.

(58) Haust, Enquête, 65.

(59) G. Kurth, Chartes de l'abbaye de Saint-Hubert en Ardenne I (Bruxelles, 1903), (23-)24 (en 610).

(60) [J. François -- N. Tabouillot,] Histoire générale de Metz III (Metz, 1775), Preuves, 104.

(61) Kurth, Saint-Hubert I, 106.

(62) Gysseling, a.w., 340.

(63) Kurth, Saint-Hubert I, 598.

(64) Vincent, Belgique, 75, ging reeds uit van het enkelvoud stabulum ‘étable, écurie, auberge’, en vermoedde dat Étalle oorspronkelijk een pleisterplaats was aan de Romeinse weg Reims-Trier.

[p. 63]

aul tot ōl geëvolueerd⁽⁶⁵⁾, maar heeft een hypercorrecte grafie met ll voor ul tot de Franse uitspraak [etal] geleid.

14. Virton, Vieux- ~, n. van een gehucht te Saint-Mard, voormalige, nu bij Virton (arr. Virton) ingelijfde gemeente, en ~ zelf, n. van een stad op 1 km ten N.O. van Vieux-Virton en evenals dit laatste op 26½ ten Z.O. van Matton (nr. 13)⁽⁶⁶⁾: dial. enerzijds vî-virton, anderzijds vi^értaη ter plaatse, vērtaη te Sainte-Marie aan de Semois⁽⁶⁷⁾; 1158 (k. 1561) Garcinius de Vertun, 1173 (k. 1727, 2maal) Garsilii de Verton⁽⁶⁸⁾; 1180 (or.) ecclesiam de Vertunno⁽⁶⁹⁾; ...; 1235 (k. XVII^e e.) militis de Veteri Vertun... ad mensuras de Vertun... decimae meae de Veteri Vertun... in ecclesia de Veteri Vertun, ..., 1254 (or.) Vetus Vertunnum... milite de Veteri Vertonno, 1256 (or.) in villa quae dicitur Vies Vertun⁽⁷⁰⁾; Verton ‘est sans exception l'orthographe du nom [de 1260] jusqu'au XVIII^e siècle, où la forme Virton parvient à s'introduire et à se faire accepter définitivement comme la seule officielle’⁽⁷¹⁾.

Wg. (en wel Oostingw.) hwer-tūn ‘omheinde hoeve met bekkens’, zoals Verton (nr. 1): in het Romaans werd de Germaanse w ook hier als v overgenomen⁽⁷²⁾ en de e vóór gedekte r gediftongeerd tot een i^é(73), waarvan het laatste element in de Franse naam verwaarloosd werd.

(65) Fr. table ‘tafel’ luidt tṓl te Sainte-Marie aan de Semois, Saint-Léger, Châtillon en Habay-la-Vieille, resp. op 3 km ten Z.W., 8 ten Z.O., 9 ten Z.O. en 5½ ten N.O., Remacle, Atlas I, 259. - Met Étalle - Jamoigne identiek in oorsprong is het paar Stave - Jamagne, in het Naamse.

(66) Uit de verspreiding der villa's en der tumuli leidt De Maeyer, a.w., 275, af, dat er een Romeinse buurtweg van Torgny over ‘Virton-St.-Mard’ naar Aarlen liep. Volgens Gauchez, a.w., liep een Romeinse weg - zijn ‘Route XV’ - van Vouziers over Stenay, Montmédy, Dampicourt, Saint-Mard (Vieux-Virton) naar Ibingen (Fr. Aubange) en verder naar Trier (overzicht tussen 241 en 242), en lag Vouziers tevens aan de Romeinse weg - zijn ‘Route VIII’ - die van Reims over de genoemde plaats, Mouzon, Carignan, Étalle en Aarlen eveneens naar Trier leidde (overzicht tussen 172 en 173).

(67) Haust, Enquête, 67, 64, 64.

(68) Goffinet, a.w., 33, 51.

(69) G. Kurth, Majerou, in: Institut archéologique du Luxembourg, Annales [XXXIX, deel] XVII (1895), 295.

(70) H. Goffinet, Cartulaire de Clairefontaine, ou Recueil de documents presque tous inédits concernant cette ancienne abbaye (Arlon, 1877), 16, 15, 28.

(71) Kurth, Majerou, 291-92.

(72) Zouden Verton en Virton soms de invloed ondergaan hebben van Lat. vertere ‘wenden’?

(73) Fr. perdu ‘verloren’ luidt pyèrdu te Dampicourt en pièrdu te Sainte-Marie aan de Semois, resp. op 3 km ten Z.W. en 12 ten N.O. van Virton, Remacle, Atlas I, 215.

[p. 64]

Verkeerde vertaling van

Tintigny, n. van een gemeente (arr. Virton), resp. op 14 en 13 km ten N.W. van Vieux-Virton en Virton: dial. tint'nî⁽⁷⁴⁾; 1097 Tintiniacum⁽⁶⁰⁾; 1173 (or.) Tintignei⁽⁷⁵⁾.

Opgevat als Rom. *tīn-iācum ‘hoeve met kuipen’, afgeleid van tīna ‘kuip’ (Lat. id. ‘wijnkuip’)⁽⁷⁶⁾; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Tintini-ācum ‘hoeve der Tintiniī’⁽⁷⁷⁾: ook in naburige toponiemen is -iācum dialectisch meermaals ī geworden⁽⁷⁸⁾.

15. Fienton, n. van een hoeve te Pecquencourt (arr. Dowaai), in een moerassige streek, op minder dan 1 km ten Z. van de Scarpe, op 55 km ten Z.O. van Ourton (nr. 2) en 32½ ten Z.W. van Blaton (nr. 5)⁽⁷⁹⁾: ± 1250 (or.) Fienton⁽⁸⁰⁾.

a. Indien de Romaanse evolutie niet beïnvloed werd door die van Rom. *femita, het etymon van Fr. fiente ‘drek’:

Wg. (en wel Oostingw.) fīand-tūn of fiund-tūn (dit met ī of ĭ?) ‘omheinde hoeve van de vijand (= duivel)’, samengesteld met Wg. *fīand of *fiund (met ī of ĭ?) ‘vijand’ (de eerste vorm bij Ofri. en Osa. fīand, Ohd. fīant, de andere bij Oe. fiond, Ofri. fiūnd - of eerder fīund? -, Osa. fiund en Onfrk. fiunt - beide met ī of ĭ? -):

(74) Haust, Enquête, 68.

(60) [J. François - N. Tabouillot,] Histoire générale de Metz III (Metz, 1775), Preuves, 104.

(75) Gysseling, a.w., 969, vgl. Goffinet, Orval, 44.

(76) Op zichzelf beschouwd zou hwertūn tweemaal ‘omheinde hoeve van het bekken (= in de bekkenvormige laagte)’ kunnen betekenen, en zijn doublet telkens kunnen opgevat zijn als *tiniācum ‘hoeve van de kuip (= in de kuipvormige laagte)’; maar topografisch ware zulks moeilijk te verdedigen.

(77) A. Holder, Alt-Celtischer Sprachschatz II (Leipzig, 1904), kol. 1854, ging reeds uit van hetzelfde etymon, waarin hij terecht een afleiding van Tintinius vermoedde, en vergeleek Taintignies in het arr. Doornik. - De Oudfranse i der eerste syllabe wijst niet noodzakelijk op een oorspronkelijke i, daar ze licht aan invloed van Fr. tinter ‘kleppen, klinken’ kan te wijten zijn.

(78) O.a. in prouvî, harpignî en hachî voor Prouvy, Harpigny en Herzig (Fr. Hachy), resp. op 6 km ten Z.W., 8½ ten Z.O. en 12½ ten ten N.O., Haust, Enquête, 66, 67, 68. Vgl. de evolutie van Lat. lectum acc. ‘bed’ tot lī te Rossignol, Saint-Vincent, Bellefontaine, Sainte-Marie aan de Semois en Habay-la-Vieille, resp. op 4½ km ten N.W., 3 ten Z.W., 2½ ten Z.W., 4 ten Z.O. en 8½ ten N.O., Remacle, Atlas I, 183. - Niet besproken wordt hier een andere verkeerde vertaling van Tintigny, nl. Anlier, op 12½ km ten N.O.

(79) Nabij Fienton werd vooralsnog geen Romeinse weg gesignaleerd; men mag zich echter afvragen of hier geen buurtweg liep die Kamerijk met Doornik verbond.

(80) Mededeling van de heer R. Robinet, Directeur van de Archiefdienst van het departement Nord.

[p. 65]

vóór dentaal + beklemtoonde vocaal werd de groep middenvocaal + n klankwettig Ofr. en⁽⁸¹⁾.

Dan een verkeerde vertaling van

Masny, n. van een gemeente (arr. Dowaai), op 4½ km ten Z.W.: 1110 Mauny⁽⁸²⁾; ± 1128-69 (or.) Masni⁽⁸³⁾; 1129 [onecht?] (or.) Mausnis⁽⁸⁴⁾; 1154 (or.) furnum de Malni [= ~⁽⁸⁵⁾], furnum de Wallers⁽⁸⁶⁾; 1170 (or.) furnum de Malni [= ~⁽⁸⁵⁾]⁽⁸⁷⁾; ...; 1175 (or.) Mausni, ..., 1204 (or.) Mauni, ..., 1220 (or.) Maugni⁽⁸⁵⁾.

Opgevat als Rom. *malign-iācum (met ī na l?) of *mal-ĭniācum ‘hoeve van de boze (= duivel)’, afgeleid van Lat. malignus (met i?) of malus ‘slecht, boos’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Malini-ācum (met ī na l?) ‘hoeve der Maliniī (met ī na l?)’: vóór [n'] is de syncope der middenvocaal ongewoon⁽⁸⁸⁾.

b. Indien de Romaanse evolutie wèl beïnvloed werd door die van Rom. *femita, het etymon van Fr. fiente ‘drek’:

Wg. (enwel Oostingw.) fani-tūn, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot fénitūn, ‘omheinde hoeve van (= bij) het moeras (of de moerassen)’, samengesteld met Wg. *fani ‘moeras’ (bij Oe. fėnn, Ofri. fėne, Osa. fėni, Ohd. fėnni, fėnna)⁽⁸⁹⁾ en wegens de umlaut niet vóór de VI^e eeuw geromaniseerd⁽⁹⁰⁾, maar wegens de Romaanse syncope der middenvocaal i ook niet - of niet lang - nadien.

Dan een goede vertaling van

(81) Zo werd Lat. voluntātem acc. ‘wil’ in het Oudfrans klankwettig volenté, zie Meyer-Lübke, a.w., (107-)108.

(82) E. Mannier, Études étymologiques... sur les noms des villes, bourgs et villages du département du Nord (Paris, 1861), 194.

(83) I. de Coussemaker, Cartulaire de l'abbaye de Cysoing et de ses dépendances (Lille, 1883), 16.

(84) J. le Carpentier, Histoire genealogique de la noblesse des Païs-Bas, ou histoire de Cambray, et du Cambresis IV: Preuves (Leide, 1668), 17.

(85) Gysseling, a.w., 670.

(86) J. von Pflugk-Harttung, Urkunden der Päpste vom Jahre 748 bis zum Jahre 1198, I (Stuttgart, 1881), 217.

(85) Gysseling, a.w., 670.

(87) J. Ramackers, Papsturkunden in den Niederlanden (Belgien, Luxemburg, Holland und Französisch-Flandern) (Berlin, 1933-34), 264.

(85) Gysseling, a.w., 670.

(88) Zie Meyer-Lübke, t.a.p. - Over vier zékere verkeerde vertalingen van Masny kunnen we hier niet uitweiden, nl. Guesnain, op 4½ km ten N.W., Mastaing, op 9 km ten Z.O., Thiant, op 18½ km ten Z.O., en Warlaing, op 11½ km ten N.O.

(89) Vgl. bij Smith, a.w. I, 170, en Ekwall, a.w., 178, de vele Engelse Fenton-toponiemen.

(90) In het Engels, waar de i-umlaut vroeger verschijnt dan in de overige Westgermaanse dialecten, heeft hij volgens Luick, a.w., 186, ‘sich im Laufe des sechsten Jahrhunderts und wohl eher in seiner ersten Hälfte vollzogen’.

[p. 66]

Aniche, n. van een gemeente (arr. Dowaai), zonder waterloop, op 6 km ten Z.O.: [1071-⁽⁹¹⁾] -1096 (k. [XVIII^e e.] van k. [waarschijnlijk XIII^e e.⁽⁹²⁾] Aniz⁽⁹³⁾; hs. 1085-1107 Enich⁽⁹⁴⁾; ...; 1103 (or.) Hanic⁽⁹⁵⁾; 1123 (or.) Enice⁽⁹⁴⁾; ...; 1160 (or.) Aniz⁽⁹⁴⁾; ...; 1174 (or., 2maal) Aniche⁽⁹⁶⁾.

Kelt.-Lat. an-īciu- ‘plaats met moerassen; hoeve van (= bij) het moeras (of de moerassen)’, Latijnse afleiding van Kelt. anā ‘moeras’⁽⁹⁷⁾: in het Oudpicardisch werd het suffix klankwettig ich, dat verkeerdelijk tot iche i.p.v. is werd verfranst⁽⁹⁸⁾.

16. Ermeton-sur-Biert, n. van een voormalige, nu bij Mettet (arr. Namen) ingelijfde gemeente, op 34 km ten Z.O. van Piéton (nr. 7), 34½ ten N.W. van Tanton (nr. 12), 15½ ten Z.W. van Floreffe (-ahhja-naam nr. 17) en 2½ ten N.O. van de Romeinse weg nr. 3 (Bavay-Trier): dial. à r'mèton⁽⁹⁹⁾; waarschijnlijk na 928 - zeker 959 (hs. X^e e.) [volgens Gysseling 935-37 (k. X^e e.)⁽¹⁰⁰⁾] ad Roslerum [= Roly⁽¹⁰¹⁾]... de villa que vocatur Ermentón... in sua villa manens nomine Laiva (= Lesve)⁽¹⁰²⁾; 932 (onecht; k. begin XV^e e. van k. XII^e e. -) in Merendrech [= Maredret, [gehucht] te Sosoye [nu Anhée]⁽¹⁰³⁾], in parte sua quam habet in villa de Ermenton, in Fen deserta [= Falaën⁽¹⁰⁴⁾]⁽¹⁰⁵⁾. Vgl. Hermeton-sur-Meuse, n. van een

(91) Zie W. Arndt, Gisleberti chronicon Hanoniense, in: G. Pertz, Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus XXI (Hannoverae, 1869), 492-93.

(92) Th. Schieffer, Die Urkunden der Karolinger III (Berlin -- Zürich, 1966), 459.

(93) Ch. Duvivier, Recherches sur le Hainaut ancien (pagus Hainoensis) du VII^e au XII^e siècle (Bruxelles, 1865), 471.

(94) Gysseling, a.w., 59.

(95) Ch. Duvivier, Actes et documents anciens intéressant la Belgique I (Bruxelles, 1898), 164.

(94) Gysseling, a.w., 59.

(94) Gysseling, a.w., 59.

(96) Ald. II (Bruxelles, 1903), 75.

(97) Zie de gelatiniseerde accusatief anam ‘paludem’ bij Pokorny, a.w., 807.

(98) Enkel vermeld worden hier twee verdere vertalingen van Aniche: een zekere en goede, nl. Fenain, op 5½ km ten N.O.; een mogelijke en dan verkeerde, nl. Wasnes, op 7 km ten Z.O.

(99) Haust, Enquête, 72.

(100) A.w., 327.

(101) Gysseling, a.w., 857.

(102) L. de Heinemann, Monumenta Broniensia[:] Ex Virtutibus S. Eugenii Bronii ostensis, in: Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus XV (Hannoverae, 1887-88), 650.

(103) Gysseling, a.w., 662 (waar Merendrech evenwel naar een k. 1729 vermeld wordt).

(104) Ald., 347 (waar Fen deserta echter naar dez. k. 1729 vermeld wordt).

(105) Foltz in: (Th. Sickel,) Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser I (Hannover, 1879-84), 78.

[p. 67]

voormalige, nu van Hastière (arr. Dinant) deel uitmakende gemeente (van het arr. Philippeville), aan de monding van de Hermeton of Grande Eau in de Maas en op 13½ km ten Z.O.: dial. èrmèton⁽¹⁰⁶⁾; 656 (onecht; k. 2^e helft XIV^e e. van or. 1202, dit naar de oorkonde van 1180) allodium Hasteriensis ville super Mosam posite cum... terra Hermetones, 1180 (k. XVI^e e. van het or.) locum Hasterie... cum... Hermentone⁽¹⁰⁷⁾.

Wg. (en wel Oostingw.) erman- of irmin-tūn ‘grote omheinde hoeve’, gevormd met het Westgermaans adjectief of prefix *erman(-) of *irmin(-) ‘groot’ (de eerste vorm bij Oe. eormen-, Osa. en Ohd. erman-, de andere bij Oe. iermen(-), Osa. en Ohd. irmin-)⁽¹⁰⁸⁾: in het Waals verzwakte de preconsonantische groep an of in over ən tot een ə, die na de consonantengroep niet wegviel, maar aan de beginvocaal werd gelijkgemaakt, en werd deze dan geprocopeerd omdat ze met de prepositie è < Lat. in werd verward. De Hermeton heeft zijn naam stellig aan het dorp Hermeton te danken, en de dorpsnaam zelf zal een migratienaam uit het heel wat vroeger geattesteerde Ermeton zijn, die - althans grafisch - door de vele, aan het Germaans ontleende Waalse persoonsnamen met Her- beïnvloed werd⁽¹⁰⁹⁾.

Verkeerde vertaling van

Anthée, n. van een voormalige, nu bij Onhaye (arr. Dinant) ingelijfde gemeente (van het arr. Philippeville), op 7 km ten Z.O.: dial. antéye⁽¹¹⁰⁾; 971-1007 Anthegia⁽¹¹¹⁾; interpol., waarschijnlijk van de XII^e e., in een oorkonde van 1018 (k. 1708) Antheya, andere interpol., waarschijnlijk van de XII^e e., in dez. oorkonde (dez. k.) Anteia (lees met k. einde

(106) Haust, Enquête, 94.

(107) G. Despy, Les Chartes de l'abbaye de Waulsort I (Bruxelles, 1957), 413, 413, 395, 396, 396.

(108) Vgl. bij Ekwall, a.w., 168, de Engelse plaatsnaam Ermington (in Devonshire), die wellicht op Oe. *iermen-tūn ‘chief tūn’ berust.

(109) Volgens C.-G. Roland, Toponymie namuroise I = Annales de la Société archéologique de Namur XXIII (1899-1903), 190-91, A. Carnoy, Dictionnaire étymologique du nom des communes de Belgique... (Louvain, 1939-40), 166, en dez., Origines des noms des communes de Belgique (...) (Louvain, 1948), 192, zouden Ermeton en Hermeton ontstaan zijn uit *armenton, dat Roland als een [Romaans] diminutief van de hydronymische wortel arm-, Carnoy eerder als een [Romaanse] afleiding van Lat. armentum ‘gros bétail’ beschouwt. Beide verklaringen stuiten op de X^e-eeuwse E- van Ermeton, de eerste ook op diens toenmalige -n-. In het tweede deel van dit opstel, 206 n. 107, wezen we reeds op het gebrek aan zékere waternamen op *-ent-on- of *-ant-on- (zonder i tussen t en o).

(110) Haust, Enquête, 92.

(111) J. B(ollandus), Vita [S. Hadelini] auctore Notgero episc. ex veteribus MSS., in: Acta Sanctorum... ², Februarius I (Parisiis, 1863), 380.

[p. 68]

XVII^e e. Antheya)⁽¹¹²⁾; waarschijnlijk oudere interpol. in een oorkonde van 1033 ([dez.] k. 1708) Antia [Gysseling leest in [dez.?] k. XVIII^e e. Anteia (= ~)⁽¹¹³⁾]⁽¹¹⁴⁾; 1188 (k. einde XIV^e e. van k. 1308) Antea⁽¹¹⁵⁾; 1275 (or.) Antees⁽¹¹⁶⁾.

Opgevat als Rom. *Antae-iāca ‘hoeve (als) van (de reus) Antaeus (= reusachtige hoeve)’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Antei-āca ‘hoeve der Anteii’⁽¹¹⁷⁾: de vóór het accent staande middenvocaal e is pas weggevallen nadat ze de assibilatie der voorafgaande t door de volgende i verhinderd had.

17. Sinton, n. van een gehucht te Fosses-la-Ville (arr. Namen), op 11 1/2 km ten N.W. van Ermeton-sur-Biert (nr. 16): dial. à sinton⁽¹¹⁸⁾; 1738 maison scituee a Saint Ton... la moitie d'une grange et une mesure de terre proche Saint On ou Saint Ultain⁽¹¹⁸⁾.

Wg. (en wel Oostingw.) sin-tūn ‘grote omheinde hoeven’, gevormd met het Westgermaans prefix *sin- ‘bestendig; groot’ (bij Oe., Osa. en Ohd. sin- ‘hetz.’, Ofri. sin- ‘bestendig’) en dus synoniem met het etymon van Ermeton: de Romaanse reflex werd eertijds als een samenstelling met Fr. Saint ‘Sint’ geïnterpreteerd.

Eveneens een verkeerde vertaling van het hierboven verklaarde Anthée, op 18 km ten Z.O.⁽¹¹⁹⁾.

Enkele vroeg geromaniseerde -tūn-namen komen ook voor in de departementen Aisne (o.m. bij Laon) en Aube (bij Troyes)⁽¹²⁰⁾;

(112) Bresslau in: (H. Bresslau -- H. Bloch -- R. Holtzmann, unter Mitwirkung von M. Meyer,) Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser III (Hannover, 1900-1903), 496.

(113) A.w., 61.

(114) (R.) Holtzmann in: H. Bresslau -- H. Wibel -- A. Hessel, Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser IV (Hannover -- Leipzig, 1909), 272.

(115) M. Erens, De oorkonden der abdij Tongerloo[:] Tekstpublicatie, I (Tongerloo, 1948), 63,

(116) [C.-G.] Roland, Chartes namuroises inédites (2^e série), in: Annales de la Société archéologique de Namur XXVII (1908), 262.

(117) Carnoy, Dictionnaire, 22, schreef de naam reeds de betekenis ‘villa d'Anteius’ toe.

(118) Vriendelijke mededeling van Em.-Prof. L. Remacle, naar P. Pouleur, Toponymie de Fosses-la-Ville (onuitgegeven lic. Liège, 1966), 152.

(118) Vriendelijke mededeling van Em.-Prof. L. Remacle, naar P. Pouleur, Toponymie de Fosses-la-Ville (onuitgegeven lic. Liège, 1966), 152.

(119) Er kan hier niet ingegaan worden op een derde verkeerde vertaling van Anthée, nl. Chine in Wez-de- ~, op 10 km ten Z.W.

(120) Zie Gamillscheg, a.w. III (Berlin -- Leipzig, 1936), 208 (met onbevredigende verklaring der eerste bestanddelen).

[p. 69]

daar ze geografisch met de vorige niet samenhangen en voor de verklaring van het ontstaan der taalgrens niet van belang zijn, worden ze hier niet behandeld.

Geen -tūn-namen zijn de volgende toponiemen, alle in Romaans-België voorkomend: Beton⁽¹²¹⁾, ‘Hamenton’⁽¹²²⁾, Hanton⁽¹²³⁾, ‘Scopiton’⁽¹²⁴⁾ en Scotton⁽¹²⁵⁾.

Van de 17 besproken (-)tūn-namen zijn er 15 of 16 door vertaling van naburige toponiemen ontstaan: 1 van een Keltisch toponiem (nr. 2), 1 wellicht van een Keltisch-Latijns (nr. 15), 1 van een Keltisch-Romaans (nr. 10), 1 van een Latijns (nr. 6), 10 à 12 van Romaanse (de nrs. 1, 4, 5, 7, 8, 9; 11?; 12, 14; 15?; 16 en 17), en 1 van een Germaans (nr. 13). Van de 15 of 16 vertalingen zijn er slechts 2 of 3 goed (de nrs. 2, 6 en wellicht 15), en niet minder dan 12 à 14 verkeerd (de nrs. 1, 4, 5, 7, 8, 9, 10; 11?; 12, 13, 14; 15?; 16 en 17). Van de 17 (-)tūn-namen zijn er 2 zelf vertaald, beide in het Romaans: 1 goed (nr. 5), 1 verkeerd (nr. 8).

Zoals de eerste 14 -ahhja-plaatsen vormen ook de eerste 14 (-)tūn- plaatsen een ononderbroken lijn, die echter niet, zoals de -ahhja-lijn, ongeveer van de Schelde tot de Maas, maar van de Picardische kuststreek over Naams-Haspengouw naar Belgisch-Lotharingen loopt, en wel, op één punt na, geheel op Romaans taalgebied, vaak op vrij aanzien-

(121) Deze vorm is door tijdelijke weglating van een tweede bestanddeel ontstaan: zie S. Bormans -- E. Schoolmeesters, Cartulaire de l'église Saint-Lambert de Liége II (Bruxelles, 1895), 464, en J. Herbillon, Toponymie de la Hesbaye liégeoise (Wetteren, 1930 [juister (1929)] -), 241, 119.

(122) Volgens H. Jourdain -- L. Van Stalle, Dictionnaire encyclopédique de Géographie Historique du royaume de Belgique I (Bruxelles (1896)), 505 (en 22), n. van een ‘dép[endance d']Ampsin [voormalige, nu bij Amay ingelijfde gemeente]’; volgens het Dictionnaire des Communes de Belgique (Bruxelles, Guyot, 1951), 183 (maar niet 380), n. van een ‘dép[endance de] Rochefort’. Wel door verschrijving ontstaan: eerst van Hutimont, n. van een gehucht te Ampsin, dan van Hamerenne, n. van een gehucht te Rochefort.

(123) Deze vorm is door weglating van een tweede bestanddeel ontstaan: zie Brouwers, a.w. I, 249, en L. Lahaye, Cartulaire de la commune d'Andenne I (Namur, 1896), 228.

(124) Te lezen Scopitou, zie J. Herbillon, Toponymes hesbignons (S-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XLVIII (1974), 302(-04) (met onbevredigende verklaring; eerder een spotnaam: Ofr. escopis tot! ‘spuw alles uit!’).

(125) Naar vriendelijke mededeling van Dr. J. Herbillon oorspronkelijk identiek met het meervoud van Wa. scoton, dat te Forrières opgetekend werd met de betekenis ‘petit rongeur qui coupe l'épi’ en wel de ‘campagnol’ aanduidt: zie von Wartburg, a.w. XVII (Basel, 1966), 634 (en 128), en vooral É. L(egros), Un rongeur, dit scoton ou choton, in: Enquêtes du Musée de la Vie Wallonne VL (1968) in deel XI (1966-68), 352-54.

[p. 70]

lijke afstand van het Nederlandse of het Duitse. Deze (-)tūn-lijn begint te Verton (nr. 1), op 7 km ten O. van de Kanaalkust en 12½ ten Z.O. van Étaples aan de Beneden-Canche, welke plaats in de Karolingische tijd wel het zuidwestelijkste punt was van het samenhangende Frankische nederzettingsgebied⁽¹²⁶⁾; loopt over Ourton (nr. 2), zowat halfweg tussen Atrecht en Terwaan gelegen, naar Waasten (nr. 3), een Romaanse taalgrensplaats aan de Leie, en vandaar naar De Hotond (nr. 4), in de ‘Vlaamse Ardennen’, op 1 km ten N. van de taalgrens; zwenkt in zuidoostelijke richting naar Blaton (nr. 5), op 27 km ten Z. van de taalgrens, en loopt op geringe afstand ten Z. van de -ahhja-lijn tot Arton (nr. 8) in Naams-Haspengouw, eveneens op 27 km ten Z. van de taalgrens; zwenkt weer naar het Z.O., overschrijdt de Maas op 10 km ten N.O. van Namen, loopt over Thon (nr. 9), op 1 km ten Z.O. van de stroom, en Septon (nr. 10), op 1½ km ten N.W. van de Ourthe, naar Hotton (nr. 11), aan deze rivier en op 37½ km ten W. van het Duitse taalgebied; zwenkt vervolgens in zuidwestelijke richting naar Tanton (nr. 12), op 9½ km ten W. van de Lesse, dan weer in zuidoostelijke naar Matton (nr. 13), op 6½ km ten Z.W. van de Semois, en eindigt te Vieux-Virton (nr. 14), op 14 km ten Z. van deze rivier en 16 ten Z.W. van het Duitse taalgebied. De afstand tussen twee opeenvolgende plaatsen van de beschreven (-)tūn-lijn schommelt tussen 59 en 10 km! Van Verton (nr. 1) tot Vieux-Virton (nr. 14) bedraagt hij gemiddeld 33½ km; doch enkel van Verton tot De Hotond (nr. 4) gemiddeld 50 km, van De Hotond tot Vieux-Virton gemiddeld slechts 28½ km, en van De Hotond tot Hotton (nr. 11) zelfs niet meer dan 25. Opmerkelijk is niet alleen dat de (-)tūn-lijn evenveel plaatsen telt als de -ahhja-lijn, maar ook dat elke van die 14 plaatsen aan of nabij (d.i. op minder dan 5 km van) een Romeinse weg ligt, die naar het vroegere of huidige Nederlandse of het Duitse taalgebied leidt: 11 liggen aan of nabij welbekende heerwegen, 1 (nr. 9) nabij een grote waterweg, en de overige 2 (de nrs. 12 en 14) aan of nabij buurtwegen. Hieruit mag men afleiden dat de Oostingweoonse stichters der 14 plaatsen tot taak hadden, deze wegen te bewaken, om te beletten dat de op Gallische bodem gevestigde Franken - zowel Saliërs als Ripuariërs - ze voor overvallen op Romaans gebied zouden gebruiken. Evenals Elisachia † en Kanne zal De Hotond (nr. 4) Frankisch geworden zijn in de loop der eeuwen.

Vergeleken met de -ahhja-lijn ziet de (-)tūn-lijn er vrij grillig uit.

(126) Zie Gysseling, a.w., 1127, 1129-31.

[p. 71]

Ze wint echter aanzienlijk aan regelmaat als men ze van Ourton (nr. 2) over Fienton (nr. 15) naar Blaton (nr. 5), en van Piéton (nr. 7) over Ermeton-sur-Biert (nr. 16) naar Tanton (nr. 12) laat lopen, met uitsluiting van 6 ‘voorposten’ (de nrs. 3, 4, 8, 9, 10 en 11). Deze kortere -tūn-lijn telt slechts 10 plaatsen. De afstand tussen twee opeenvolgende schommelt hier tussen 59 en 23 km; van Verton (nr. 1) tot Vieux-Virton (nr. 14) bedraagt hij gemiddeld 37 km. Ook Ermeton-sur-Biert ligt bij een bekende Romeinse heerweg; of er nabij Fienton een Romeinse buurtweg liep, is vooralsnog onzeker. Het kleine Sinton (nr. 17), dat noch tot de eigenlijke (-)tūn-lijn, noch tot de kortere lijn behoort, zal blijkens zijn ligging en de betekenis van zijn etymon een filiaal van Ermeton-sur-Biert zijn - een filiaal, dat tientallen jaren later kan gesticht zijn.

In tegenstelling met de -ahhja-lijn verdedigde de (-)tūn-lijn in de eerste plaats niet de bodem, maar de Romeinse wegen, die veelal van Bavay uitgingen, en verwaarloosde ze zelfs N.O.-Wallonië, om geen àl te grote boog te beschrijven. Waarom Thon en Tanton - hoewel beide tot het oostelijk deel der eigenlijke (-)tūn-lijn behorend - zo ver van de taalgrens liggen, is licht te verklaren: Thon moest als schakel dienen tussen Arton en Septon; Tanton moest niet enkel Hotton, maar ook Ermeton-sur-Biert met Matton verbinden.

Het -ahhja- en het (-)tūn-systeem, die te bescheiden waren om door de tijdgenoten vermeld te worden, vulden elkander blijkbaar aan. In en nabij N.-Henegouwen konden de -ahhja-plaatsen veel verder van elkaar afliggen dan in Luiks-Haspengouw omdat ze er door -tūn-plaatsen ondersteund werden. Waarom er 5 -ahhja-plaatsen buiten de -ahhja-lijn voorkomen, is nu duidelijk: Boyeffles (nr. 15) en Marqueffles (nr. 16), resp. op 6 en 5½ km ten N.O. van de Romeinse heerweg Atrecht-Terwaan gelegen, boden desnoods hulp aan Ourton; Floreffe (nr. 17) bewaakte de Samber, zoals Thon de Maas; Jeneffe in Condroz (nr. 18), op 1 km ten N.W. van de Romeinse weg nr. 16 (...-Bourlers-Keulen), en Beffe (nr. 19), op 4½ ten N.O. van de Romeinse weg nr. 7 (Aarlen-Tongeren), steunden vermoedelijk Septon en Hotton, de ‘voorposten’ der Ourthestreek.

Ten W. van de Schelde komen er slechts 4 vroeg geromaniseerde -tūn- plaatsen voor, ten W. van Elisachia † amper 2 -ahhja-plaatsen; de Romeinse heerweg Amiens-Bonen schijnt zelfs niet bewaakt geweest te zijn. Dit alles wijst erop, dat Verton, Ourton, Waasten, Fienton, Boyeffles en Marqueffles later gesticht werden dan de plaatsen der

[p. 72]

-ahhja-lijn en althans die der (-)tūn-lijn die de westelijke helft ervan steunden, en dat de Romeinen toen nog slechts over weinig Ingweoonse kolonisten beschikten. De streek van Bonen heeft Rome bezwaarlijk aan de Saliërs ter kolonisatie overgelaten alvorens het Brittannië definitief had opgegeven, wat zeker niet het geval was vóór het vijfde decennium der V^e eeuw⁽¹²⁷⁾. Daar de Saliërs reeds kort na 454 Kamerijk hebben ingenomen⁽¹²⁸⁾, kan de stichting van Verton, Ourton, Waasten, Fienton, Boyeffles en Marqueffles slechts omstreeks 450 geschied zijn, en is het vermoeden gewettigd dat de Romeinen de Saliërs hun kolonisatiegebied tot aan het Kanaal lieten uitbreiden om ze voor hun deelneming aan de veldtocht tegen Attila (451) te belonen⁽¹²⁹⁾. Werden de laatste plaatsen van het Ingweoonse bewakingssysteem ca. 450 gesticht, dan zullen de eerste, wegens de identieke naamgeving, wel bezwaarlijk meer dan twintig jaar vroeger ontstaan zijn. Wie voerde er in het vierde en het vijfde decennium der V^e eeuw het opperbevel in Gallië? De beroemde Aëtius.

Flavius Aëtius, geboren omstreeks 390 te Durostorum [in Neder-Moesië⁽¹³⁰⁾] als zoon van een magister equitum, bracht het in 425 tot comes⁽¹³¹⁾, in 429 tot magister equitum per Gallias, in 430 tot magister utriusque militiae⁽¹³²⁾. Hij voerde drie campagnes tegen de

(127) Pas ca. 442 kwam het tot een open oorlog tussen de Britten en hun Germaanse soldeniers, en dolven de eersten het onderspit; nog in 446 zonden ze Aëtius een brief om hulp, doch tevergeefs. ‘It looks rather as if... A.D. 442... were the year in which Roman rule finally came to an end in Britain’, schreef terecht J.B. Bury, The Notitia Dignitatum, in: The Journal of Roman Studies X (1920), 153. Zie verder N. Thurneysen, Wann sind die Germanen nach England gekommen? in: Englische studien XXII (1896), 166-68, 177-78; J.B. Bury, History of the Later Roman Empire from the Death of Theodosius I. to the Death of Justinian (A.D. 395 to A.D. 565) I (London, 1923), 201-02; en E. Stein, Geschichte des spätrömischen Reiches I (Wien, 1928), 490.

(128) Stein, a.w., 518.

(129) Ch. Verlinden, De Franken en Aëtius[:] Kritische bijdrage tot de chronologie van den opmarsch der Franken in België en Noord-Frankrijk, in: Bijdragen voor de Geschiedenis der Nederlanden I (1946), 12, schreef reeds: ‘We weten... dat ze [= de Saliërs] van Aëtius nieuw grondgebied bekwamen omtrent het oogenblik van den strijd met de Hunnen, waarin ze als foederati optraden’, en verwijst onderaan in zijn n. 4 naar ‘Fragm. 16 van Priscus in C. Muller: Fragmenta Historicorum Grecorum d. IV (1851) blz. 98-99’. In bedoeld fragment is echter niets dergelijks te vinden.

(130) Nu Silistra in Roemenië, aan de rechteroever van de Donau en op een kleine 100 km ten Z.O. van Boekarest.

(131) (O.) Seeck in: [A.] Pauly, Real-Encyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft, Neue Bearbeitung... herausgegeben von G. Wissowa, I (Stuttgart, 1894), kol. 701.

(132) Bury, Notitia, 145.

[p. 73]

over de Rijn gedrongen Ripuariërs, nl. in 428, in 431 of 432 en vóór of in 446, en wierp ze telkens over de stroom terug⁽¹³³⁾. In 446 of kort daarop versloeg hij te vicus Helena Salische Franken, wier koning Cloio enige tijd tevoren de onverdedigde landstreek der Atrebaten was binnengevallen⁽¹³⁴⁾. Nadien verbond hij zich echter met de Westgoten en Saliërs, met Ripuariërs en andere barbaren om Attila het hoofd te kunnen bieden, en bracht deze in 451 met de hulp van zijn bondgenoten een beslissende nederlaag toe⁽¹³⁵⁾. In 454 werd hij door keizer Valentinianus III tijdens een audiëntie vermoord⁽¹³⁶⁾.

Ter verklaring van het ontstaan der taalgrens stellen we nu de volgende hypothese voor:

Toen Aëtius in 428 de Ripuariërs ging bestrijden, leerde hij ook de Saliërs beter kennen. Dezen hadden zich zowat 70 jaar tevoren in het gebied der Germaanse Belgen gevestigd, met hen vermengd en voortaan als vreedzame onderdanen gedragen. Het leek de Romein echter twijfelachtig, of hun trouw aan het Rijk steeds bestand zou zijn tegen de verleiding om zich in oorlogstijd naar het Z. uit te breiden, wat de toevoerwegen naar het Rijnland zou bedreigen. Als opperbevelhebber besloot hij ten laatste in 432 tot een preventieve maatregel: hij wees de Saliërs het vruchtbare land tussen de Grote Gete en de Boven-Demer toe, doch vestigde ten Z. ervan 7 Friese nederzettingen - de -ahhja-plaatsen nrs. 7-13 -, die de zuidergrens van het nieuwe Frankische gebied moesten bewaken. Wel zonnen de Saliërs spoedig op nieuwe uitbreiding, maar ze zochten die voorzichtig

(133) Stein, a.w., 474, 478, 492-93, vgl. Verlinden, a.o., 4-8, 5-8, 10-11. Volgens Stein, 492, dateert de derde campagne van vóór 446, volgens Verlinden, 11, wellicht van dat jaar zelf.

(134) Stein, a.w., 493, vgl. Verlinden, a.o., 3-7, 11-12. Aëtius' expeditie geschiedde volgens Stein vermoedelijk na 446, maar zeker vóór 451, volgens Verlinden, 12, in het begin van de periode 446-51. De door beide historici aanvaarde identificatie van vicus Helena met Hélesmes, nagenoeg halfweg tussen Kamerijk en Doornik, werd voorgesteld door [A.] Longnon, La question du vicus Helena, in: Bulletin de la Société nationale des antiquaires de France (1880), 95-97, maar op grond van een juistere tekstinterpretatie verworpen door A. Loyen, Recherches historiques sur les panégyriques de Sidoine Apollinaire (Paris, 1942), 70-72, en À la recherche du ‘vicus Helena’, in: Revue des études anciennes XLVI (1944), 127-29. (De desbetreffende Latijnse tekst werd gepubliceerd door Chr. Luetjohann, Gai Sollii Apollinaris Sidonii Epistulae et Carmina, in: Monumenta Germaniae historica, Auctorum antiquissimorum tomus VIII (Berolini, 1887), 193 (zang V, v. 211-21).) Ook taalkundig is de identificatie onwaarschijnlijk, daar Hélesmes niet klankwettig uit Helĕna kan ontstaan zijn.

(135) Stein, a.w., 497, vgl. Verlinden, a.o., 12.

(136) Stein, a.w., 517.

[p. 74]

in het O. en vooral het W., en meden iedere botsing met de Friezen en de Romeinen. Tussen 440 en 445 bereikten ze reeds de streek ten W. van de Dender. Een van hun koninkjes, Cloio, te Duisburg (op 12½ km ten Z.W. van Leuven) gevestigd, ondernam zelfs een verkenningstocht naar de streek der Atrebaten: hij volgde vermoedelijk de Romeinse weg nr. 6 (Bavay-Velzeke-enz.), maar verliet die om het nabije Ostrevant binnen te vallen, en keerde, wellicht met buit beladen, langs dezelfde weg terug.

Nadat Aëtius voor de derde maal de Ripuariërs teruggedreven had, besloot hij de overmoedig geworden Saliërs een les te geven. De weg nr. 6 volgend viel hij Oost-Vlaanderen binnen, en sloeg te Elene (ongeveer halfweg tussen Oudenaarde en Aalst) een partij kolonisten neer⁽¹³⁷⁾. Dan verzoende hij zich evenwel met de Saliërs en gunde hun alle gebieden die ze tussen Schelde en Maas gekoloniseerd hadden⁽¹³⁸⁾, doch verlengde dienovereenkomstig de -ahhja-lijn door de stichting van 7 nieuwe Friese nederzettingen - de -ahhja-plaatsen nrs. 1-6 en 14 -, en versterkte de westelijke helft der genoemde lijn door een aantal Oostingweoonse (-)tūn-nederzettingen, die de wegen naar het Z. moesten bewaken; aldus vermeed hij wijselijk dat de Friezen te talrijk werden, en gaf hij hun een tegenwicht. De oorspronkelijke (-)tūn-lijn begon vermoedelijk te Rostuine, op 8½ km ten Z.O. van Brugge⁽¹³⁹⁾,

(137) Deze onderstelling voldoet aan de topografische vereisten van Sidonius' verhaal. Aëtius wil de Saliërs overvallen in de streek waarlangs ze het gebied der Atrebaten binnenvielen (= de streek der Nerviërs). Hij vertrekt er van een kruispunt (= Bavay) en volgt een smalle straatweg (= de Romeinse weg nr. 6), waarvan een heel eind op balken berust (omdat het door de moerassen der Haine loopt). Zo bereikt hij Helena (= Elene, op 2 km ten N.O. van Velzeke waar men weliswaar het spoor van de Romeinse weg nr. 6 verliest, maar dat ongetwijfeld door die weg of een buurtweg met Elene en verder Hofstade verbonden was), een door een ‘boog’ (d.i. een viaduct?) beheerst dorp, en tevens een waterloop (= de Molenbeek, waaraan Elene ligt). Op een naburige heuvel (= een der heuvels die de kom van het dorp omringen) wordt een huwelijk gevierd. - Taalkundig is er geen bezwaar tegen de identificatie van Helena met Elene (1184 (or.) Elene, Gysseling, a.w., 310), vermits de Latijnse h in de V^e eeuw reeds lang niet meer aangeblazen werd door het gewone volk. (Het is trouwens niet uitgesloten dat Sidonius' vorm een louter grafische latinisering zou zijn van Kelt. *Elenā.)

(138) Terecht merkte Loyen, Panégyriques, 73, reeds op: ‘Aetius n'a voulu (ou n'a pu) faire dans le pays conquis par Chlodion (depuis quelque temps déjà, puisque des mariages s'y célèbrent) qu'une “démonstration”. Cette démonstration a été, selon l'usage, suivie d'un accord, qui reconnaissait aux Saliens tout ou partie de leurs conquêtes, en échange de certaines servitudes militaires.’ - Dat ‘wilde’ nederzettingen aan de door Rome toegestane kolonisatie voorafgegaan waren, blijkt duidelijk uit het doublettenpaar Corbais - Sombreffe: zie het eerste deel van dit opstel, 199-201.

(139) De naam van dit gehucht te Sijsele - voormalige, nu bij Brugge (arr. Brugge) ingelijfde gemeente -, nabij de Romeinse weg nr. 20 (omgeving van Poperinge-Sijsele-Antwerpen), heeft als belangrijkste oude bewijsplaatsen: 1234 (k.) Eustatio de Riestun, 1235 (k. 1333) eustacius de riestun, K. de Flou, Woordenboek der toponymie van Westelijk Vlaanderen... XIII, Uitgave bezorgd door J. De Smet (Brugge, 1932), kol. 859; 1240 (or.) Eustacius de Ristune, L. Van Hollebeke, L'abbaye de Nonnenbossche, de l'Ordre de Saint Benoit, près d'Ypres, 1101-1796, Suivi du cartulaire de cette Maison (Bruges, 1865), 118; ...; (eerste bewijsplaats met -o-:) 1413 Jan van rostune, de Flou, a.w., kol. 860; ...; (laatste bewijsplaats met -i-:) 1728 in oedelem, tusschen opschotte (= Opschote, voormalig leengoed te Oedelem) ende Ristune, ald., kol. 861.
Wellicht is de naam betrekkelijk jong en moet hij vereenzelvigd worden met Mnl. rijstuun ‘omheinde plaats of werf waar rijshout (bepaaldelijk dat wat aan eene gemeente toebehoort) bewaard wordt’. Maar wellicht is hij reeds in de laat-Romeinse tijd ontstaan uit Wg. (en wel Oostingw.) hrīs-tūn ‘omheinde hoeve van (= bij) de rijzen of het rijs(hout)’, samengesteld met Wg. *hris ‘rijs’ (bij Oe., Ofri. en Osa. hrīs, Ohd. (h)rīs): hiervoor pleit de ligging bij een Romeinse weg. Vgl. bij Smith, a.w. I, 265, II, 296, en Ekwall, a.w., 385, 389, 397, 398, de Engelse toponiemen (North en South) Reston (in Lincolnshire), (Long) Riston (in Yorkshire), (East) Ruston en Ryston (beide in Norfolk), alle uit Oe. *hris-tūn, dat door Ekwall nu eens met ‘tūn by brushwood’ (385), dan weer met ‘tūn in brushwood’ (389, 397, 398) vertaald wordt. De huidige vorm Rostuine heeft een verstarde datief-e, en dankt zijn o vermoedelijk aan de invloed van Westvlaams rost ‘ros (Fr. roux)’ of rosten ‘roesten (Fr. se rouiller)’.

[p. 75]

omvatte zeker de -tūn-plaatsen nrs. 4-8, en eindigde wellicht te Thon (nr. 9); misschien telde ze dus, zoals de oorspronkelijke -ahhja-lijn, 7 nederzettingen. De landhonger der Saliërs was nog steeds niet gestild; omstreeks 450 drongen ze nog voorzichtig naar het W., langs de Beneden-Leie, die niet bewaakt was.

Na zijn zegevierende veldtocht tegen Attila beloonde Aëtius zowel zijn Ripuarische als zijn Salische bondgenoten. Hij liet de Saliërs hun kolonisatiegebied tot aan het Kanaal uitbreiden⁽¹⁴⁰⁾, en de bevriende Ripuariërs zich ten W. van de Rijn vestigen⁽¹⁴¹⁾. Tevens verlengde hij echter de (-)tūn-lijn van de ‘Vlaamse Ardennen’ tot aan het Kanaal en van het Naamse tot over de Semois, zodat ze nu evenveel nederzettingen telde als de -ahhja-lijn, en vestigde bovendien nog enkele -ahhja- en -tūn-‘posten’ op strategisch belangrijke punten. Het westelijkste deel van de definitieve (-)tūn-lijn was bedenkelijk zwak, waarschijnlijk omdat de nodige kolonisten ontbraken; kort na Aëtius' dood verloor het trouwens door de val van Kamerijk elke betekenis. Maar de eigenlijke Salische landname was toen reeds afgelopen.

(140) De overgrote meerderheid der bevolking van het Oudwestvlaams dialectgebied zou dan ook van Frankische afkomst zijn, niet van Ingweoonse. (Zie voor het Engelse superstraat in de streek van Bonen het tweede deel van dit opstel, 192-93.)

(141) ‘Wilde’ nederzettingen waren toen reeds tot in het bekken van de Lesse en de Semois geschied, zoals blijkt uit de doublettenparen On - Beffe en Jamoigne - Matton: zie het eerste deel van dit opstel, 220-22, en hierboven, 60-62.

[p. 76]

In het vierde deel van dit opstel zullen we, samen met hun Keltische en Romaanse doubletten, enkele geïsoleerde Germaanse plaatsnamen verklaren die, in het gebied der behandelde -ahhja- en (-)tūn-toponiemen voorkomend, om fonetische redenen als specifiek Ingweoons moeten beschouwd worden en onze algemene conclusies dan ook staven.

Brussel.

J. Devleeschouwer,

Onderzoeksleider van het N.F.W.O.