Naamkunde. Jaargang 17

[p. 420]

Plei

Bij toeval stiet ik in Zuid-Limburg op het toponiem Pley, de naam voor een plein in het dorp Noorbeek, een naam die ik niet vind in de Lijst der aardrijkskundige namen van Nederland, uitgegeven door het Koninklijk Nederlandsch aardrijkskundig genootschap, 1936, maar wel als soortnaam bij Th. Dorren, Woordenlijst uit het Valkenburgsch plat² 1928, blz. 139.

Eerst had ik het sterke vermoeden hier met een galloromeins overblijfsel te doen te hebben. In W. Meyer-Lübke, Romanisches Etymologisches Wörterbuch⁵ 1972, toch vond ik als nr. 6562a: plaga ‘Fläche’, een woord waarvan de auteur overigens alleen afleidingen kent en wel avelletr. piagaro, piagale, piagozza ‘unfruchtbares Feld’ en serbokr. plogar ‘Abhang’. Formeel lijkt de zaak wel in orde, want blijkens nr. 6562 plaga ‘Wunde’ leidde een volkomen homoniem plaga tot frans plaie, dat zelf of waarvan een heteronieme variant gemakkelijk bij ontlening het Zuidlimb. pley zou hebben kunnen opleveren. Maar het feit dat ik verder buiten Campanië en Joegoslavië geen andere sporen van een oud plaga voor vlakte aantrof, deed mij toch naar een andere mogelijkheid uitzien.

Trouwens semantisch lijkt mij de etymologie toch ook niet waarschijnlijk. Drs. J.H.M. Wieland, rijksarchivaris in Limburg, die ik voor verdere gegevens raadpleegde, schreef mij spontaan: ‘Overigens komt de naam in meerdere plaatsen in Zuid-Limburg voor, en betekent zoiets als pleintje, open plaats of binnenplaats van een (gesloten) boerderij’. Zo'n betekenis ligt toch wel in het Zuidlimburgse löss-gebied tamelijk ver van die van ‘unfruchtbares Feld’ af.

Zo'n zelfde semantisch bezwaar zou men trouwens kunnen aanvoeren tegen de volgende verklaring, die men bij het p-volk zou kunnen zoeken. Men zou nl. in de taal van dat volk kunnen denken aan een afleiding van *plag die zijn germaanse parallel vindt in mnl. vlac (genitief vlakes), waarbij men moet denken aan ndl. vlaak en mnl. vlake ‘vlakte’, wat toponymisch tot het Zeeuwse Vlake voert. Zie verder Franck-Van Wijk i.v. vlak. Dit *plag kan in zijn verdere ontwikkeling fonetisch evengoed tot frans *plaie en bij ontlening in het Zuidlimburgs tot Pley geleid hebben. Daarbij is dan het bezwaar van het ruimtelijke voorkomen

[p. 421]

omzeild. Maar de betekenis ‘vlakte’ ligt toch wel te ver en daarom lijkt het mij tenslotte het meest verantwoord aan te sluiten bij de verklaring waarop ik kom bij lectuur van A. Carnoy, Origines des noms des communes de Belgique y compris les noms des rivières et principaux hameaux II 1949, blz. 547. Er is daar nl. sprake van een Belgisch toponiem Playe, waarbij Carnoy onder verwijzing naar Vincent Toponymie française 786 denkt aan oudfrans plai ‘clôture faite de branches entrelacées’.

Bij de behandeling van Plit of Plis, dat Carnoy ook in dit verband ter sprake brengt, blijkt hij tweeërlei etymologie mogelijk te houden: lat. plexus ‘tressé, enclos’ en lat. plictus ‘pli’, waartegen ik eigenlijk geen semantische bezwaren kan hebben. Welnu, als beide volgens Carnoy tot ofra. plai kunnen leiden, zou Zuidlimburgs Pley heel goed ook een van deze latijnse woorden kunnen zijn. Overigens blijkt uit FEW Bnd IX 54-55 dat de weg van plexus naar plai alleen over *plaxus gevonden kan worden, en die mogelijkheid wordt aldaar geruggesteund. Tenslotte zou ik dan ook voor dit plexus via *plaxus kiezen.

Overigens ben ik door het P.J. Meertens-Instituut (in een schrijven van dr. J.B. Berns) ook nog opmerkzaam gemaakt op een in Zonhoven voorkomend de Pleiberg, waarin een pleie zit dat men met Stallaert het best kan identificeren met mnl. poleye, dat voor een bepaald werktuig gold dat in de 16de en 17de eeuw voor folteringen in gebruik was (cfr. J. Molemans, Zonhoven, historisch-naamkundige studie 1982, 540-542). Voor de pleiberg lijkt mij dat heel goed mogelijk maar voor ons toponiem Pley lijkt het mij gezien de situatie onwaarschijnlijk.

A. Weijnen