Naamkunde. Jaargang 17

[p. 249]

Erfnamen functioneler dan familienamen in oostelijk Belgisch-Limburg

0. Een alias-reeks als Jan Roex alias Coussen alias Schrijvers voor een man (en eventueel een vrouw) is gewoon in de schepenprotocollen (1526-1796) en andere archivalia van de Belgisch-Limburgse gemeente Opglabbeek, en bij uitbreiding ook van andere plaatsen in oostelijk Limburg. Dezelfde Jan kan elders vermeld staan als Jan Coussen alias Roex, Jan Roex alias Schrijvers, Jan Coussen en Jan Schrijvers. Voor genealogen een meestal niet of moeilijk te ontwarren wirwar.

Wat is er eigenlijk aan de hand? Twee naamtypes spelen op elkaar in, nl. de familienamen en de erfnamen⁽¹⁾ die daarenboven meestal van familienamen afgeleid zijn. In de praktijk bleken en blijken de erfnamen een even belangrijk zoniet belangrijker middel tot identificering te zijn dan de familienamen. Bij het raadplegen van geschreven bronnen en tot voor korte tijd ook van de volksmond m.b.t. de Oostlimburgse regio, moeten wij ons dan ook vrijwel steeds de vraag stellen of iemand met zijn werkelijke familienaam, soms in een alias-vorm⁽²⁾, dan wel met de naam van het erf dat hij bewoont en/of bezit aangeduid wordt. Een paar voorbeelden ter verduidelijking. Jan Rocx alias Vaesen (zijn ouders wonen op het Vasen) huwt op 16.11.1773 met Mechtildis Waeben alias Kimpen (haar ouders zijn eigenaars van het Kimpen); het is gewoon ze elders vermeld te vinden als Jan en Mechel Brans, daar zij zich op het Brans gingen vestigen. Zelfs wanneer een familie een goed voor een tijd huurde, kon de erf- de familienaam in de praktijk verdringen: Arnold Vliegen alias Sijmkens alias Drogen uit het buurdorp Meeuwen huwt op 26.1.1784 met Maria Lucia Geerkens en vestigt zich als pachter op het goed Klaaskens; enige tijd later staan zij in de gichtregisters vermeld als

(1) Wij maken een onderscheid tussen huis- en erfnamen, zowel zakelijk als linguïstisch. Bij erven treedt, in tegenstelling met huizen (vooral in stadscentra en in veel mindere mate in dorpscentra), het isolatieve aspect naar voren: Erven zijn (waren) afgezonderde, in de Kempen door houtkanten besloten of geïsoleerde domeinen, met aangelegen blokken land (Huiskamp of -veld) van 1 à 10 ha. Zie hierover ook J. Molemans, Van persoons- tot erfnaam, in: Vlaamse Stam 12 (1976), blz. 345-354, i.c. blz. 346.

(2) Dit in twee richtingen: Jan Hermans alias Schreurs, of Jan Schreurs alias Hermans.

[p. 250]

Arnold en Lucie Kleskens (dialectisch voor Klaaskens). Wij kunnen deze voorbeelden met tientallen uitbreiden.

Daar wij sinds geruime tijd een onderzoek, zowel geografisch als historisch en naamkundig, op de Belg.-Limb. gemeente Opglabbeek geconcentreerd hebben⁽³⁾, willen wij onze bevindingen betreffende de wisselwerking tussen familie- en erfnamen voor deze gemeente, die als voorbeeld voor de regio kan gelden, op een rijtje zetten.

(3) J. Molemans en J. Mertens, m.m.v. D. Huyge, E. Paulissen, L. Van Impe, Historisch-naamkundige studie van Opglabbeek. Te verschijnen september 1984.

1. Geografische spreiding van het type erfnaam ‘tot (te) Jansen’

Over de spreiding van dit soort erfnaam kunnen wij alleen een zekere uitspraak doen over het Belgisch-Limburgse gebied dat onder de Kempen ressorteert. Ten oosten van de lijn (Neer-, Over-)Pelt - Eksel - Hechtel - Helchteren - Houthalen - Zonhoven - Hasselt dragen alle boerderijen (en een aantal huizen in de dorpscentra) niet enkel namen, maar deze zijn voor meer dan 90% afgeleid van de namen van de oudst bekende eigenaars, resp. bewoners (15de-16de eeuw). In het oostelijk Limburgs gebied werkte dit naamgevingsprocédé systematisch, d.w.z. iedere winning heeft een meestal van een familienaam afgeleide naam⁽⁴⁾. In het westelijk deel van de Limburgse Kempen is zulks een rariteit. De verklaring voor deze tegenstelling dient ongetwijfeld op het socioeconomische vlak gezocht te worden. Het systeem bleek perfect te werken in gemeenschappen die tot vorige eeuw zuiver agrarisch, vrij geïsoleerd en weinig mobiel waren⁽⁵⁾, en waar eigenaar en bewoner van een erf meestal identiek waren, wat in genoemd oostelijk deel van de Limburgse Kempen en aansluitend het Maasland grotendeels het geval was. In het westelijk deel van de Limburgse Kempen was de toestand anders. In de meeste gemeenten aldaar ontstond in de 16de eeuw een vorm van leurhandel, bekend als de teutenhandel, was de samenleving minder honkvast, was er meer in- uitwijking en ontstond het type van de boer-leurhandelaar.

(4) Door mij onderzocht werden de oostelijk-Limburgse gemeenten As, Bocholt, Ellikom, Kaulille, Kleine-Brogel, Neerglabbeek, Niel-bij-As. - Uitgegeven in de reeksen Monografieën en Toponymica van het Instituut voor Naamkunde in Leuven.

(5) Huwelijken van Opglabbekenaren met niet-Opglabbekenaren kwamen miniem voor (minder dan 10%). Vandaar thans het gezegde: ‘In Opglabbeek is iedereen familie van iedereen’.

[p. 251]

Om de hierboven geschetste dualiteit binnen een groot deel van het Belg.-Limburgse gebied nog wetenschappelijker te ondersteunen, zouden wij moeten kunnen beschikken over degelijke sociologische en demografische studies, wat jammer genoeg niet het geval is. Het tot dusver gevoerde naamkundig onderzoek is een hint dat zulke studies wellicht revelerend zouden zijn.

Het is evident dat de socio-economische omstandigheden die in de Limburgse Kempen golden, ook elders konden (kunnen) voorkomen. Meteen rijst dan de vraag of dit zijn weerslag had op de naamgeving. In de literatuur wordt wel eens gewag gemaakt van erfnamen van het type ‘tot (te) Jansen’⁽⁶⁾, maar het biedt te weinig houvast tot een vergelijkende studie.

(6) Cf. J. Molemans, Van persoons- tot erfnaam, o.c. 1976, blz. 352-353.

2. De Opglabbeekse erven

2.1. Aantal erven

De volgende tabel geeft een overzicht per eeuw en per nederzetting (gehucht) van het aantal erven. Over de toestand in 14de en 15de eeuw zijn wij niet geïnformeerd, daar de doorlopende bronnen eerst in 1522 beginnen.

	16de e.	17de e.	18de e.	19de e.
Opglabbeek-Dorp	12	15	24	37
Ophoven^(7)	19	19	23	35
Louwel^(8)	13	14	23	31
Broekkant	4	4	5	7
Hoeve	2	2	4	4
	_____	_____	_____	_____
	50	54	79	114

In vier eeuwen is het aantal erven meer dan verdubbeld, vooral te verklaren door erfdelingen, die vóór de 18de eeuw zeldzaam waren: tussen 1500-1700 hadden slechts twee delingen plaats, nl. van het Roeks en het Vinken, ook twee winningen met uitgestrekte landerijen. Vóór de 18de eeuw hield men zich blijkbaar strikt aan het recht van ‘primogeni-

(7) Met de subentiteiten Roeks- en Stegereinde.

(8) Met het deelgehucht Vinkenkant.

[p. 252]

tur’ of eerstgeboorterecht: Na het overlijden van beide ouders had de oudste zoon per definitie recht op woning, hof en moestuin; daarnaast had hij ook nog zijn aandeel in de overige goederen. De delen waarop zijn broer(s) en/of zuster(s) recht hadden, kocht hij meestal terug. Slechts in uitzonderlijke gevallen verkocht de oudste zoon zelf zijn aandeel aan een broer of een zwager.

In de 18de eeuw hadden er 14 erfdelingen plaats, in de 19de eeuw 24. Wat de 19de eeuw betreft moeten wij er rekening mee houden dat het landbouwareaal toen door heideontginningen toenam, vooral na 1830. In de 19de eeuw werden ook nieuwe woningen opgetrokken (o.m. Bergske, Das, Jannissen, Wever).

Bij een erfdeling werd het goed meestal in twee verdeeld, soms in drie delen (Gebelen en Reimkens in de 18de e.; Bieskens, Engelen, Hagens, Jannis en Groot Vinken in de 19de e.), uitzonderlijk in vier delen (Berger in de 18de e.).

Na een deling werden één (soms twee en drie) nieuwe woningen opgetrokken, die veelal een specificerende naam kregen:

1)	Naar de familienaam van de nieuwe, meestal ingetrouwde eigenaar: Aarden (Dries 2), Bos, verkort uit Vandenbosch (Berger 2), Dan(i)els (Roeks 2), Habex (Reimkens 2), Hellings (Kremers 2), Meerten (Gerits 2), Paredis (Hanskens 1), Simons (Bamps 2).
2)	Naar de voornaam van de nieuwe erfman: Geliam (Gebelen 1), naar Wilhelm of Geliam Zegels; Hubes (Dries 4), naar Hubert Maesen; Kobeke (Dries 3), naar Jacob Gabriels.
3)	Soms werd ook naamvormend gewerkt met de klassieke tegenstellingen groot/klein (Drogen, Koesen, Steger en Vinken); oud/nieuw, hoewel het onderscheidend bestanddeel oud - althans in de geschreven bronnen - meestal achterwege blijft^(9).

(9) Nieuw (Bamps, Bieskens, Drogen, Gerits, Hoeve, Krijns, Kuppens, Pauls, Schas), Oud (Berger, Gebelen, Hoeve, Krijns, Pauls).

2.2. Grootte van de erven

Voor Opglabbeek beschikken wij over een bunderlijst van omstreeks 1800, waarin alle erven met hun grootte, aangeduid in bunders en kleine roeden⁽¹⁰⁾, vermeld worden:

(10) Eén bunder telde 20 grote of 400 kleine roeden. De grootte van 1 bunder kon van streek tot streek en zelfs van plaats tot plaats verschillen. In Belgisch-Limburg had een bunder 18 verschillende waardes. Voor Opglabbeek gold de zgn. St.-Servaasmaat: 1 bunder kwam overeen met 84 a 48 ca en 50 duizendsten.

[p. 253]

	Dorp	Louwel	Ophoven	Broek(kant)	Hoeve
Van 0 tot 1 bunder	9	4	1
Van 1 tot 3 bunders	1	1
Van 3 tot 5 bunders	2		1		2
Van 5 tot 10 bunders	6	8	7	5	2
Van 10 tot 15 bunders	2	8	6
Van 15 tot 20 bunders			2
Van 20 tot 25 bunders	1	2	5
Van 25 tot 30 bunders			1
Van 30 tot 35 bunders	2
Van 35 tot 40 bunders	1
Van 40 tot 45 bunders			1
	_____	_____	_____	_____	_____
	24	23	23	5	4

21 van 79 erven hadden een oppervlakte van minder dan 5 bunders, merendeels in het Dorp te situeren, waar ook een aantal ambachtslieden en kleine handelaars woonden maar tegelijk landbouwers waren.

De meeste winningen hadden een oppervlakte land (bouw- en hooiland, hedevelden en evtl. moerasgrond) tussen de 5 en 10 bunders (28) en 10 à 15 bunders (16).

Naar Kempische maatstaven bezaten een vijftal erven een bijzonder grote oppervlakte land: Schrijvers op het Roekseinde in Ophoven (27 bunders 204 roeden), Bieskens in het Dorp (31 bunders 218 roeden), Engelen in het Dorp (33 bunders 186 roeden), Linden in het Dorp (36 bunders 211 roeden) en Krijns in Ophoven (43 bunders 197 roeden). De eigenaars van deze erven vervulden belangrijke functies, vaak van vader op zoon, in het gemeentelijk en juridisch beleid; de erven bezaten ook een omvangrijke veestapel.

3. De Opglabbeekse erfnamen

3.1. Indeling

3.1.1. De meeste erfnamen zijn afgeleid van FAMILIENAMEN⁽¹¹⁾,

(11) In twee gevallen gaat de erfnaam terug op een familienaam van een vrij recent ingeweken familie, waardoor de oudere erfnaam verdrongen werd: Lemmens heeft Linden verdrongen (naar Jan Michiel Lemmens, 1804-1887), en Peters i.p.v. de oudere erfnaam Kempers (naar Mathijs Peeters, 1769-1848).
In twee gevallen is zulke nieuwe erfnaam wel vermeld geworden, maar heeft hij zich niet in de volksmond kunnen doorzetten, nl. Janssen i.p.v. Bieskens (naar Antonius Philippus Mathias Janssen, † 1827), en Simons i.p.v. Bamps 2 (naar Paulus Simons, 1773-1857).

[p. 254]

type Brans, Klissen, Wevers. Meestal behoren deze familienamen tot de oudste laag die voor Opglabbeek uit de bronnen werd opgetekend.

3.1.2. VOORNAMEN⁽¹²⁾, meestal voor jongere erven: Augustijn (naar Augustinus Bortscheit, † 1822), later verdrongen door Driesen (naar Andries Janssen, 1796-1871). - Janen (naar Sebastiaan Waeben, 1757-1829), later verdrongen door Manen (naar Hermanus Waeben, 1804-1879). - Jannissen (naar Johannes Dirx, 1818-1870). - Geliam, Hubes, Kobeke (zie 2.1).

3.1.3. BEROEPSNAMEN⁽¹³⁾, ook voor jongere erven, al dan niet na een erfdeling: Dekker (Dries 1, naar Martinus Gabriels, 1846-1913, strodekker van beroep). - Kuiper (Koesen 2, naar de kuiper Jan Mathijs Martens, 1811-1876). - Smid (twee erven, naar meester-hoefsmid Peter Jan Vandeursen, 1815-1880, en naar de familie Stifkens, een 18de-19de eeuwse smedenfamilie). - Wever (twee erven, naar twee linnenweversfamilies, Goossens en Wevers: nomen est omen!).

3.1.4. GEOGRAFISCHE NAMEN

Deze kleine maar morfologisch zeer interessante groep erfnamen, in bepaalde gevallen ook tot familienamen ontwikkeld, vraagt een uitvoeriger toelichting.

Het betreft -s- en -er-afleidingen van de grondwoorden bampt (beemd), beek, berg, broek, hoeve en steeg.

1)

BAM(P)S is de naam van een erf gelegen op de Broekkant tegen een bampt- of hooilandterrein aan de Bosbeek. Aanvankelijk werden de bewoners van het goed inden Bampt genoemd, later met suffigering Bamp(t)s.^(14) Bam(p)s is thans nog een frekwent voorkomende naam in Limburg, vooral in Midden-Limburg, met als variant Bammens, met reductie van het tweede lid uit Bammans.

(12) Erfnamen afgeleid van voornamen kunnen ook tijdelijk optreden als expressieve varianten van bestaande erfnamen, zoals Berben (Wever 2, naar Barbara Hellings, 1793-1856, eerste echtgenote van de linnenwever Arnold Wevers). - Janen (identiek met Bergske 2, naar Adriaan Janssen, 1803-1858). - Reinen (identiek met Bergske 1, naar Renier of Rein Knoops, 1820-1883). - Tijsen (identiek met Vasen Nieuw Huis, naar Mathijs Berger, † 1839). - Tonen (identiek met Wever 1, naar de linnenwever Antoon Goossens, † 1816).

(13) Soms figureren beroepsnamen tijdelijk als erfnamen, zoals: Schoenmaker (identiek met Bergske 2, naar de schoenmaker Adriaan Janssen, 1803-1858). - Wever (identiek met Bamps 2, naar de linnenwever Paulus Simons, 1773-1857).

(14) a) 1539 Peter inden Bampt Pouls inden Bampt soen; b) 1654 Heijn Bampts.

[p. 255]

2)	Het erf BEEKS situeert zich evenals Bamps op de Broekkant bij de Kleine Beek. Op de Beek en recenter Beeks fungeren eerst als erfnamen, concurreren vervolgens met de namen van de eigenaars van het goed, totdat Beeks een gangbare familienaam wordt^(15). Een familienaam ontwikkelt zich derhalve niet tot erfnaam, zoals hier meestal het geval is, maar omgekeerd ligt een erfnaam aan de basis van een familienaam.
3)	BERGER is zoals Broeker en Steger een -er-afleiding, met name van berg in de betekenis van landduin of zavelberg. Het goed ligt in het noorden op de grens van Opglabbeek-Louwel met Gruitrode tegen een duinencomplex. Het site van dit erf wordt in de oudst bekende vermeldingen duidelijk omschreven: 1533 den Hoff aen die Berghe. - 1581 den Hoff aendie Berge tot Louwel, reeng. dije Savelberge. I.p.v. de voorzetselconstructie treedt later een -er-afleiding op: 1667 den Bergher Hoeff. - 1754 te Berger. Deze erfnaam ligt tevens aan de basis van de familienaam Berger^(16), thans nog voorkomend in de zone Opglabbeek-Genk. Naast Berger kennen wij in Limburg Bergs en vooral Bergmans.
4)	BROEKER, formeel vergèlijkbaar met Berger en Steger, is een -er-afleiding van broek ‘depressie’, i.c. het Dorperbroek, een uitgestrekt moerasgebied waarin ook de schans ligt. De naam van het erf Broeker werd en wordt nog overgedragen op de eigenaars van dit goed^(17), maar Broeker heeft zich niet tot een vaste familienaam ontwikkeld, althans niet in Opglabbeek en omgeving.
5)	De erfnaam HOEVER, met anorganische -t ook HOEVERT^(18), is afgeleid van hoeve (Lat. mansus), landmaat bij de ontginning. Het is een geïsoleerd goed in de dalbodem van de Bosbeek en vergelijkbaar met de talrijke Kempische hoeve-namen die in relatie staan tot een laatmiddeleeuwse ontginningsbeweging.

(15) a) 1618 het goet op gen Beek; 1676 de goederen op de Beeck. - 1766 te Beekx. b) 1600 Gijelen op die Beeck = 1602 Giel Clercx alias opdie Beeck. -) (zoon) 1616 Jan op die Beek = 1618 Jan Klerx. c) Willem Beeckx × 1701 Maria Roex. -) (zoon) Marten Beeckx × 1744 Catharina de Wilde.

(16) a) 1522 Vaes aen dij Berghe -) (zoon) 1561 Reijm aenden Berch. b) 1667 Jan Loiers alias aen de Berghe -) (zoon) Reijner Leurs alias aen de Bergh -) (zoon) 1713 Lambertus Leurs alias Berger. c) 1796 Andries Berger.

(17) Bijv. 1766 Paulus Rox = Paulus Broeker. - Renier Roex (1894-1967) = Neer Broeker.

(18) O.m. 1808 te Hoevert.

[p. 256]

	De -er(t)-afleidingen representeren het jongste stadium^(19). Hoever(t) heeft zich niet tot familienaam ontwikkeld, hoewel hij dikwijls op de bewoners van het goed werd (wordt) overgedragen^(20).
6)	STEGER is een -er-afleiding van steeg ‘smalle weg, voetpad; letterlijk: weg die stijgt’. De evolutie van Steegmans/Indestege tot Steger blijkt uit de chronologie van de vermeldingen^(21). De erfnaam Steger werd ook overgedragen op eigenaars van het goed^(22). Toch is Steger niet de gangbare familienaam geworden in Opglabbeek en omgeving, wel Vanderste(e)gen.

(19) a) 1580 Guederen genompt opghen Hoeffve. - 1654 het goet genaempt op de Hoeffve - 1771 goed genaemt de Hoeve. b) 1791, 1808 te Hoevert.

(20) Bijv. 1718 Henricus Langhoor (eigenaar) = 1750 Henricus Langers alias Hoever = 1757 Henricus Hoever.
Recenter zijn de voorzetselconstructies: Peter Hendrik Neyens (1850-1918) = Pierik van de Hoef. - Philip Casters (1885-1965) = Lips van de Hoef.

(21) a) 1604 Bona dicta te Stechmans; b) 1651 Thonis Thonissen in gheen Steege; c) 1725 Steger Hoff, 1743 te Steger.

(22) Bijv. Franciscus Rox × 4.2.1755 Elisabeth Vandersteghen = 1796 Frans × Elisabeth Stegher.

3.2. Erfnaam met de status van nederzettingsnaam

De basisnederzetting is het individuele, resp. familiale erf, dat ofwel in een afgezonderde positie voorkomt, zoals de Hoeve in Opglabbeek, ofwel in groepsverband en dan hanteren wij de term gehucht, een collectief van hof(stede).

3.2.1. Distributie van de intern- en extern-lokaliserende voorzetsels

Wij vermelden enkel het aantal genoteerde voorzetsels in verbinding met de erfnamen (bijv. het goed genaamd te Beeks) en niet deze in verbinding met de namen van de bewoners der erven (bijv. Jan op die Beek).

	16de e.	17de e.	18de e.	19de e.	volksmond
TOT	7	13	-	-	-
TE	9	19	43	32	-
OP	1	8	-	5	4
AAN	3	2	1	-	-
BIJ	-	-	-	19	alle min vier

[p. 257]

Conclusies:

1)	De intern-lokaliserende voorzetsels tot en te (gereduceerde vorm van tot) domineren in de historische attestaties; daarnaast in veel mindere mate op dat, zoals verder blijkt, in drie gevallen semantisch verantwoord is. Tot en te kwamen ook voor in verbinding met de namen van de drie kerngehuchten van Opglabbeek (Opglabbeek-Dorp, Louwel, Ophoven), maar zijn nadien verdrongen door in. Bij de overige nederzettingen treedt op als lokaliserend voorzetsel op. Naar hun site zijn deze laatste meestal uitbreidingen of uitlopers van de kerngehuchten: Broekkant, Roeks- en Stegereinde bij het kerngehucht Ophoven, Vinkeneinde bij Louwel. Een uitzondering vormt de Hoeve die in afgezonderde positie voorkomt.
2)	Op treedt historisch op in verbinding met drie erfnamen, nl. Beeks (in vermeldingen als op de Beek, jonger te Beeks), Bergske (ligging op een weghelling) en Hoeve (afgezonderd domein).
3)	Opmerkelijk is dat het voorzetsel te nog frekwent in 19de-eeuwse bronnen geattesteerd is m.b.t. erfnamen, bijv. 1825 te Meerten, 1826 te den Wever, 1833 te Rutten, 1857 te Drees, enz. Bij de gehuchtnamen is te dan al lang niet meer gebruikelijk, wel in en op.
4)	Het louter plaatsaanduidende voorzetsel aan treedt alleen op bij de oudere variant van de erfnaam Berger, nl. aan de (Zavel)bergen.
5)	In de volksmond treedt thans bij de erfnamen altijd bij op, behalve bij Bergske, Hoeve en Kimpen die met op verbonden worden. Voor Hoeve (isolatief) en Bergske (hogere ligging) is dit laatste normaal, maar op Kimpen is ongewoon, te meer daar op ook nooit historisch met deze erfnaam voorkomt.

De verbinding met bij is vertrouwelijk. Dit voorzetsel komt voor het eerst in 19de-eeuwse bronnen (vooral de Burgerlijke Stand) voor, in verbinding met erfnamen afgeleid van a) voornamen: Bij Augustijn (Berben, Geliammen, Tijsen, Tonen); b) familienamen van recente eigenaars: Bij Gabriels (Habex, Janssen); c) beroepsnamen: Bij de Dekker (Kuiper, Smid).

3.3. Erfnamen functioneler dan familienamen

In Opglabbeek maar ook in andere gemeenten uit de Oostlimburgse regio bleken en blijken de erfnamen voor het sociaal verkeer belangrijker te zijn dan de familienamen, ook nadat deze laatste een officiële status gekregen hadden.

[p. 258]

3.1.1. Zoals gezegd kunnen wij bij het raadplegen van archivalia vrijwel nooit zeker zijn of wij met familienamen dan wel met overgedragen erfnamen te maken hebben⁽²³⁾. Wij lichten dit toe aan de hand van één voorbeeld. In 1796, onder het Frans Bewind, werd in het Departement van de Nedermaas, waaronder Opglabbeek ressorteerde, een volkstelling per gemeente gehouden⁽²⁴⁾. Frappant voor de telling in Opglabbeek, opgemaakt door een ingezetene, is dat vrijwel nooit de familienamen vermeld worden, wel de op eigenaars, resp. bewoners overgedragen erfnamen, zonder ook maar enig onderscheid te maken tussen mans- en vrouwennamen. Wij lichten er enkele voorbeelden uit; links staan de namen uit de telling, rechts de eigenlijke familienamen:

Jan × Marie Bamps = Jan Schenen × Maria Catharina Peeters

Andreas × Geertruydis Berger = Andries Nuyens × Gertrudis Knops

Jan × Mechel Brants = Joannes Rockx Alias Vaesen × Mechtildis Waeben Alias Kimpen

Jan × Agnes Broeker = Joannes Antonius Brockx × Agnes Jannis

Willem × Marie Hermans = Willem Schreurs × Maria Gertrudis Vandeursen

Nelis × Aldegonde Kimpen = Cornelis Waeben × Aldegondis Sertijns Alias Claessens

Arnold × Lucie Kleskens = Arnold Vliegen × Marie Lucie Geerkens

Jan × Judie Klissen = Joannes Weevers × Judith Clissen

Christiaan × Lucia Coppens = Christiaan Schreurs × Lucia Martens Alias Berger

Leonardus × Francine Creemers = Lenaert Hellinck × Francine Fransen

Jacob × Elisabeth Millen = Jacob Lemkens × Maria Elisabeth Vanderstegen

Berth × Catharina Rijmkens = Lambert Geerkens × Catharina Elisabeth Frederix

Gerit × Margaritte Rutten = Gerard Martens × Margaretha Lemkens Alias Vincken

Hendrik × Anna Smeets = Hendrik Geerkens Alias Smeets × Anna Jansen Alias Jonckers

Frans × Elisabeth Stegher = Frans Rox × Elisabeth Vandersteghen

Jan × Joanna Theuwis = Joannes Schreurs × Joanna Maria Grondelaers

3.3.2. Tot voor een tweetal decennia werden de meeste Opglabbekenaren, zowel mannen als vrouwen en kinderen (de laatsten soms met een van-constructie), genoemd naar het goed dat zij bezaten of huurden;

(23) In de parochieregisters (tot 1800) verdringen de erfnamen de familienamen in veel geringere mate dan in andere bronnen; wel zijn hierin de alias-namen zeer gangbaar, verwijzend naar het goed waar iemand geboren is of woont.

(24) Bewaard op het Rijksarchief in Maastricht (kopies op het Rijksarchief in Hasselt).

[p. 259]

bewoner en eigenaar vielen evenwel meestal samen. De familienamen vervulden enkel een rol in de administratie.

Het aantal voorbeelden dat hier volgt, zou nog merkelijk uitgebreid kunnen worden. Links staan de officiële familienamen, rechts de overgedragen erfnamen zoals zij in het Opglabbeeks ongeveer klinken.

Antoon Willems (^o 2.10.1871, † 9.3.1950) = Toneke Bamps

Hubert Bergmans, ingetrouwde schoonzoon (^o 18.9.1868, † 17.8.1936) = Bert Bieks

Jacob Geussens, ingetrouwde schoonzoon (^o 24.7.1884, † 1.7.1964) = Jaak Bieskens

Peter Jan Willem Vanhove, nieuwe eigenaar (^o 28.10.1840, † 11.7.1922) = Branske

Hermanus Jacob Roex (^o 29.5.1864, † 30.10.1959) = Kuub Broker

Laurentius Hellings, ingetrouwde schoonzoon (^o 9.1.1873, † 11.4.1949) = Linske Driegen

Theodoor Truyen, huurder (^o 9.2.1866, † 15.1.1940) = Door Engelen

Herman Geebelen (^o 8.7.1888, † 10.7.1970) = Maan Gelijamme

Peter Jan Cuppens (^o 3.6.1887, † 14.1.1951) = Pier Geri(t)s

Peter Jan Geebelen (^o 20.12.1869, † 2.6.1938) = Jentje Giens

Peter Jan Willems, ingetrouwde schoonzoon (^o 20.8.1858, † 13.11.1940) = Pierke Hage(n)s

Arnold Paesen (^o 20.2.1879, † 22.10.1958) = Nolke Hermis

Philip Casters (^o 31.12.1885, † 25.8.1965) = Lips van de Hoof

Mathijs Waeben (^o 23.8.1898, † 3.5.1972) = Ties Kimpen

Joannes Josephus Knoops (^o 18.6.1879, † 19.2.1956) = Janneke Kleeske(n)s

Jan Nicolaas Gabriels (^o 21.4.1879, † 4.5.1951) = Jan Klissen

Jacob Schreurs (^o 13.6.1870, † 20.3.1946) = Kuub Kuisen

Jan Mathijs Casters (^o 7.12.1865, † 12.4.1956) = Tieske Kriens

Willem Schreurs (^o 18.11.1843, † 11.11.1925) = Wilke Keppe(n)s

Joannes Lambertus Janssen, ingetrouwde schoonzoon (^o 25.2.1881, † 21.9.1956) = Bert Manen

Jacob Hubert Schrooten (^o 6.7.1868, † 3.3.1944) = Kiebeske Marte(n)s

Peter Michiel Vandeursen, nieuwe eigenaar (^o 8.6.1882, † 11.6.1968) = Geel Millen

Karel Baeten, nieuwe eigenaar (^o 29.12.1873, † 21.1.1950) = Kerelke Oijen

Leonard Caelen (^o 28.3.1891, † 11.8.1968) = Leetje Iems

Balthazar Roex (^o 4.5.1858, † 28.9.1938) = Beltje Pauls

Jan Michiel Janssen (^o 29.9.1891, † 5.12.1955) = Geel Reimke(n)s

Lambert Vandeursen (^o 2.12.1890, † 27.9.1980) = Bert Reiners

Peter Joannes Bijnens, ingetrouwde schoonzoon (^o 1.9.1865, † 30.9.1939) = Pierke Rooks

Michiel Vandeursen (^o 6.6.1887, † 31.10.1944) = Geelke Rutten

Leonard Martens (^o 23.2.1896, † 15.7.1963) = Lei Schas

Hendrik Vandeursen, nieuwe eigenaar (^o 2.5.1852, † 26.9.1926) = Rikske Schrijvers

Jan Mathijs Martens (^o 3.6.1887, † 16.10.1950) = Jan Slegers

[p. 260]

Jan Karel Geerkens (^o 26.9.1880, † 27.6.1974) = Charelke Steger

Petrus Joannes Paesen (^o 20.5.1871, † 23.4.1946) = Pier Tievis

Lambert Karel Wertelaers, ingetrouwde schoonzoon (^o 6.4.1870, † 25.9.1950) = Kerelke Vasen.

3.3.3. De overdracht van de erfnamen op de eigenaars, resp. huurders van de erven heeft eeuwenlang plaatsgehad. Dit is hoofdzakelijk te verklaren vanuit de sociologisch belangrijke plaats die deze erven bekleedden. In een eertijds afgesloten dorpsgemeenschap, in een landschappelijk goed geordend geheel met de gemene gronden, de cultuurgronden en de erven als basiscomponenten, namen de erven een centrale plaats in, ook elders. Bovendien ligt Opglabbeek in de regio waar deze erven een vaak eeuwenoude naam hadden. Deze erfnamen kregen dan ook een primaire identificatie- en onderscheidingsfunctie, niet de familienamen.

Maatschappelijk en landschappelijk hebben zich de jongste tijd grote verschuivingen voorgedaan. Het aantal oude erven is ook drastisch ingekrompen. De overdracht van erf- op familienaam heeft thans nog enkel plaats binnen een besloten kring van oudere en autochtone Opglabbekenaren. De volgende ingezetenen van de gemeente, ook eigenaars van een oud goed in site, zijn in een weliswaar steeds kleiner wordende groep voornamelijk bekend onder de overgedragen erfnamen:

Jan Roex (^o 12.8.1898) = Jentje Broker

Pieter Jacob Geebelen (^o 27.5.1907) = Jaak Giens

Hubert Schreurs (^o 25.9.1904) = Hiebke Kuisen

Pieter Michiel Gabriels (^o 13.6.1915) = Chelke Kriemers

Jan Hendrik Cuppens (^o 30.7.1909) = Jan Leisen

Karel Martens (^o 30.9.1915) = Charel Lemmens

Jan Willems (^o 20.6.1896) = Jentje Danels

Alexander Baeten (^o 25.4.1910) = Zander Tievis

Lambert Schreurs (^o 18.3.1900) = Bertje Vinken

Eksel

J. Molemans