Naamkunde. Jaargang 13

[p. 242]

Familienamen afgeleid van het woord boomgaard

Bij de bewerking van de diverse delen van het Nederlands repertorium van Familienamen viel het mij op hoeveel verschillende schrijfwijzen voorkomen bij de familienaam, die afgeleid is van het woord boomgaard.

Hoe meer het werk aan het repertorium vorderde, des te meer schrijfwijzen genoteerd konden worden en des te groter werd ook het aantal naamdragers.

In de hoop dat een onderzoek iets over de spreiding van het kerngebied van deze naam aan het licht zou brengen, heb ik alle schrijfwijzen en aantallen naamdragers per provincie genoteerd. Ik kwam daarbij voor de reeds verschenen delen tot 126 verschillende schrijfwijzen en een totaal van 15.148 naamdragers.

Het is niet doenlijk hier al deze schrijfwijzen te vermelden. Ik noem hier een aantal van de meest voorkomende: v.d. Bogaard, v.d. Bogaart, Bogaarts, Bogaers, v.d. Bogaert, Bogaerts, Bogers, v.d. Bogert, Boogaard, v.d. Boogaard, v.d. Boogaart, Boogers, v.d. Boomgaard, Bongaards, v.d. Bongaert, Bongaerts, Bonger, Bongers, Uit den Bogaard en Uittenboogaard.

Om enige ordening in het materiaal te brengen heb ik er een drietal varianten uitgelicht, waarvan vermoed kan worden dat er dialectologische verschillen aan ten grondslag liggen. De eerste varianten vat ik samen onder de naam Bo(o)gaard, waarbij het element bo(o)- beslissend is; de tweede onder de naam Bogers, waarbij het element Bon- beslissend is en de derde onder de naam Uit den Bogaard; bij deze laatste gaat het om het element Uit-. Hoewel laatstgenoemde variant in het hoofdelement hetzelfde is als de eerste, meen ik op grond van de spreiding deze afzonderlijk te mogen vermelden.

Het aantal naamdragers verschilt nogal tussen de varianten: Bo(o)gaard heeft 11.823 naamdragers; Bongers 2.458 en Uit den Bogaard 867.

Na lezing van de inleiding op het Noordbrabantse deel van het repertorium zal het niemand verbazen dat de hier besproken familienaam vooral in het zuiden van ons land en meer in het bijzonder in Noordbrabant geconcentreerd is.

Om in dit korte stukje niet te verdrinken in de cijfers geef ik hieronder

[p. 243]

slechts de persentages per variant en per provincie. Bij deze laatste heb ik de meest gangbare volgorde aangehouden: Groningen, Friesland, Drente, Overijsel, Gelderland, Utrecht, Noordholland, Zeeland en Noordbrabant. Daarna volgen de percentages van de steden Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Helaas zijn de gegevens van Zuidholland en Limburg nog niet ter beschikking. Men mag echter aannemen dat de percentages van Zuidholland niet hoger liggen dan die van Rotterdam en Den Haag, en dat de Limburgse percentages, voor zover het Noord- en Middenlimburg betreft, zullen aansluiten bij die van Noordbrabant.

Bo(o)gaard etc.
Gron.	Fr.	Dr.	Ov.	Gld.	Utr.	N.H.	Zld.	Nbr.	A'm	R'm	Haag
0,40	0,28	0,07	0,72	6,88	5,59	9,68	9,56	41,74	8,43	11,12	5,53
Bongers etc.
0,24	0,28	0,24	4,43	34,46	3,46	6,63	1,06	23,07	9,89	9,97	6,27
Uit den Bogaard etc.
0,69	0,00	0,46	7,15	21,80	9,46	12,23	0,69	1,73	17,53	21,11	7,15
Totaal van de drie varianten
0,39	0,26	0,12	1,69	12,20	5,47	9,33	7,68	36,42	9,19	11,51	5,74

Beziet men de totalen van de varianten dan blijkt Noordbrabant met 36,42% ver boven de andere gewesten uit te steken. Alleen Gelderland en Rotterdam komen boven 10% uit. Wat deze laatste stad betreft is het percentage van 11,51 een bevestiging van de in het Rotterdamse deel van het repertorium aldaar geconstateerde Brabantse invloed. Bekijkt men de varianten ieder afzonderlijk, dan is er tussen de eerstgenoemde en de beide andere een duidelijk verschil aan te wijzen.

1. De variant Bo(o)gaard laat er geen twijfel over bestaan dat Noordbrabant het kerngebied is van deze variant. Liefst 41,74% in deze provincie en alleen in Rotterdam even boven 10%.

2. Het percentage van de variant Bongers bedraagt voor Gelderland 34,46% en voor Noordbrabant 23,07%. Dat Gelderse percentage wordt vooral gevonden in het gebied tussen de grote rivieren.

3. Bij de variant uit den Bogaard spreken de percentages nog duidelijker taal: 21,8% in Gelderland tegen 1,73% in Noordbrabant. Merkwaardig is bij deze variant het hoge percentage in Amsterdam (21,11%), Rotterdam (17,53%) en in Noordholland (12,23%). Overziet men het geheel van de Bongers- en de Uit den Bogaard-varianten, dan krijgt men de indruk dat Bongers Gelderland als kerngebied heeft en Uit den Bogaard vooral voorkomt in het randgebied van de boomgaardnamen.

[p. 244]

Het zou interessant geweest zijn het resultaat van bovenstaand namenonderzoek te leggen naast een dialectonderzoek van het woord boomgaard en varianten. Helaas is het hiervan bestaande materiaal nog niet voldoende geordend, laat staan op kaart bebracht, om hiervan, in het tijdsbestek dat mij ter beschikking stond, verslag uit te brengen. Ik moet dan ook volstaan met bovenstaande eenvoudige gegevens, in de hoop dat dit materiaal de dialectologen er toe zal brengen een kaart samen te stellen van het woord boomgaard. Dan zou, althans op dit punt, de wens van Heeroma tot onderzoek van de relaties tussen naamkundige en dialectologische gegevens in vervulling zijn gegaan.

Amsterdam.

H. Buitenhuis