Naamkunde. Jaargang 13

[p. 188]

Het ontstaan der Nederlands-Franse taalgrens (I).

De studie der oudste waternamen van het Scheldebekken heeft ons geleerd dat reeds ten tijde van Cesar overwegend Germaans gesproken werd ten N. van een lijn, gevormd door de Honte, de Schelde tussen Honte en Rupel, de Rupel, de Nete en de Grote Nete, alsook in een aantal taaleilanden, gelegen tussen die lijn en de huidige taalgrens⁽¹⁾. Uit dezelfde studie is verder gebleken dat het Germaans in onze gewesten tijdens de Romeinse Oudheid enkel aan de Poekebeek en de Rupel zeker verdrongen werd, nl. door het Vulgairlatijn⁽²⁾. Nu rijst de vraag hoe de huidige taalgrens tot stand kwam.

Reeds meer dan duizend jaar geleden vormde Wallonië, zowel ten O. als ten N. aan Frankisch geworden streken palend, een machtig saillant van het Romaanse taalgebied. Waardoor was de germanisering ervan verhinderd? Door een laat-Romeinse verdedigingslinie van de zee tot Maastricht, bestaande uit kampen⁽³⁾ of sperforten⁽⁴⁾? Door de dichtheid der plaatselijke Gallo-Romeinse bevolking⁽⁵⁾? Door de uitstraling

(1) Zie ons opstel ‘Oudbelgische hydroniemen (III)’, in: Naamkunde XI (1979), 258-59, met verwijzing naar vroegere bijdragen. - Corrigenda:

blz. 253 n. 6 r. 1 leze men	Miraei
blz. 253 n. 13 r. 6 leze men	H. Vangassen,
Bovendien leze men in Onoma XXI (1977), blz. 209 r. 22,	Calen(34)),

(34) Ch. Piot, Les pagi de la Belgique et leurs subdivisions pendant le moyen âge (Bruxelles, 1879), 10, 45-51.

(2) Zie Oudbelgische hydroniemen (III), 260. Zoals Nl. Poeke, Rupel en vermoedelijk ook de streeknaam Rien niet op de ontdekte Oergermaanse benamingen, maar op romaniseringen van hun verdere evolutie berusten, zijn Nl. Dender, Zenne, Zuun en Zaventem niet rechtstreeks uit de ten gronde liggende Keltische benamingen, maar uit romaniseringen ervan ontstaan: zie voor de laatste vijf namen onze lezing ‘Die Dreisprachigkeit des Scheldebeckens in vorrömischer Zeit’, in: Kongressberichte Bern 1975, II = Onoma XXI (1977), 210-11 n.40, 207, 210, 209, en ons opstel ‘Oudbelgische hydroniemen (II)’, in: Naamkunde X (1978), 355-58. Toen de Frankische verovering begon, was de romanisering van Z.-Nederland blijkbaar reeds ver gevorderd.

(3) Verklaring van A. Wauters, Les origines de la population flamande de la Belgique, étude précédée de quelques nouveaux détails à propos des Suèves de la Flandre, in: Bulletin de l'Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique LV = 3^e série X (1885), 113.

(4) Verklaring van G. Kurth, La frontière linguistique en Belgique et dans le nord de la France I (Bruxelles, 1895), (544-)545. De sperforten zouden de grote Romeinse verbindingsweg Bavay-Keulen beschermd hebben, ald., 545; ook het woud dat de westelijke helft van die weg dekte, zou de Frankische kolonisatie naar het W. hebben afgeleid, ald., 545-46.

(5) Verklaring van J. Vannerus, À propos de la frontière linguistique [referaat], in: Revue belge de Philologie et d'Histoire III (1924), 951.

[p. 189]

der Romaanse cultuur, die er de binnengedrongen Franken spoedig gedenationaliseerd had⁽⁶⁾? Of door de dunheid der ten N. ervan achtergebleven Germaanse bevolking na het optrekken van alle Saliërs naar het hart van Gallië⁽⁷⁾?

Van deze vier hoofdverklaringen kan geen enkele bevredigend geacht worden: we hebben geen archeologische bewijzen dat enig Romeins kamp of fort in Midden-België nog in het begin der V^e eeuw bezet was⁽⁸⁾; de dichtheid der Gallo-Romeinse bevolking heeft evenmin als de uitstraling der Romaanse cultuur de germanisering van het Rijnland kunnen beletten; en de Saliërs moeten zich goeddeels benoorden de huidige taalgrens gevestigd hebben, vermits de germanisering der -ācumnamen in Z.O.-Vlaanderen en Z.W.-Brabant, die uiterlijk ca. 450 gebeurd is⁽⁹⁾, enkel aan hèn kan toegeschreven worden⁽¹⁰⁾.

Blijft een vijfde verklaring, die wijzelf hoofdzakelijk reeds in vroegere jaren voorgesteld hebben⁽¹¹⁾: de germanisering van Wallonië werd door de laat-Romeinse politiek verhinderd. De Romeinen moeten erin toegestemd hebben dat de Franken die zich in het midden der IV^e eeuw in of nabij de Kempen gevestigd hadden en er door hen onderworpen waren,

(6) Verklaring van F. Steinbach, Studien zur westdeutschen Stammes- und Volksgeschichte (Jena, 1926), 177.

(7) Verklaring van Ch. Verlinden, Les origines de la frontière linguistique en Belgique et la colonisation franque (Bruxelles, 1955), 129-32, en Catastrofe of Evolutie? Het Ontstaan der Taalgrens in België, in: Tijdschrift voor Geschiedenis LXVIII (1955), 297-302.

(8) [J.] Breuer, La frontière linguistique et l'hypothèse d'un ‘limes’ en Belgique au IV^e siècle, in: Annales de la Fédération archéologique et historique de Belgique, Congrès jubilaire... de Bruges (1925), 99-100. Vgl. Verlinden, Origines, 36-43.

(9) Nl. vóór de Romaanse sonorisering der intervocalische tenues, die met E. Gamillscheg, Germanische Siedlung in Belgien und Nordfrankreich I (Berlin, 1938), 157 (vgl. 163), van ± 450 te dateren is. ‘Durch aengl. laeden aus *ladinus für latinus, Sīgen aus *Segana, Sequana wird die Erweichung für den Anfang [?] des 5. Jahrhs.... erwiesen’, W. Meyer-Lübke, Die lateinische Sprache in den romanischen Ländern, in: G. Gröber, Grundriss der romanischen Philologie I² (Strassburg, 1904-06), 474. Vgl. C. Battisti, Le dentali esplosive intervocaliche nei dialetti italiani, in: Prinzipienfragen der romanischen Sprachwissenschaft, W. Meyer-Lübke... gewidmet III = Beihefte zur Zeitschrift für romanische Philologie XXVIII A (1912), 47-48.

(10) Vanzelfsprekend niet aan Germaanse Belgen die niet in de Saliërs zouden opgegaan zijn, of aan Franken uit de Rijnlanden.

(11) Voor het laatst in onze lezing ‘Die Mehrsprachigkeit Romanisch-Belgiens im frühen Mittelalter’, in: VI. Internationaler Kongreß für Namenforschung, München... 1958, Kongreßberichte II (München, 1961), 251-53; maar ten dele reeds in onze vorige lezing ‘Un Limes Belgicus ingévon de la mer à la Meuse’, in: III^e Congrès International de Toponymie & d'Anthroponymie, Bruxelles... 1949, Actes et Mémoires (Louvain, 1951), 650-57.

[p. 190]

enkele tientallen jaren later de hele noordelijke helft van het huidige België en het ten W. daarvan gelegen gebied tot aan de Kanaalkust koloniseerden, maar moeten ook, om zuidelijker streken tegen hun ‘bondgenoten’ te beveiligen, ten Z. van het hun toegewezen land Ingweoonse kolonisten gevestigd hebben. Pas in het midden der V^e eeuw, toen de Romeinse verdediging in de Rijnlanden voorgoed ineenstortte en de ten O. van Neder- en Middenrijn wonende Franken de ten W. ervan liggende streken ongehinderd koloniseerden, zullen hun hier te lande gevestigde stamgenoten hun heerschappij tot aan de Somme uitgebreid hebben; voor hen was echter de tijd der massakolonisatie reeds voorbij, al hebben ze ten Z. van hun nieuw volksgebied, samen met de overige Franken, ongetwijfeld nog heel wat nederzettingen gesticht.

De juistheid van onze verklaring blijkt in de eerste plaats uit de studie der Ingweoonse plaatsnamen in de buurt der huidige taalgrens en vooral ten Z. ervan.

I. De -ahhja-namen.

De uitgang -effe, die een aantal Waalse plaatsnamen kenmerkt, is uiterlijk in het midden der XII^e eeuw ontstaan uit *-ę̆i̯fə⁽¹²⁾, en dit, althans in de meeste namen, over *-ăi̯fə < *-ăfi̯ə uit -ăfi̯a⁽¹³⁾, maar in sommige wellicht, over *-ę̆fi̯ə, uit *-ę̆fi̯a⁽¹⁴⁾. Van beslissend belang voor

(12) Haneffe is in een origineel van 1152 reeds als Huneffe geattesteerd, in een origineel van 1143 daarentegen nog, in de genitief, als Honeffie: zie beneden, nr. 11. De gelatiniseerde vorm Honeffia gaf in de eerste helft der XII^e eeuw Oudwaals *Honeife weer, vgl. E. Gamillscheg, Nachschrift [bij L. Roger, La frontière linguistique et la colonisation germanique en Belgique wallonne et en France septentrionale], in: Zeitschrift für französische Sprache und Literatur LXIII (1939-40), 22.

(13) Zo luidt de oudste oorspronkelijke vorm van Haneffe, die van 1091 dateert, Hunafię (gen.): zie nr. 11. De latinisering Hunafia gaf in de XI^e eeuw Owa. *Honaife weer, vgl. Gamillscheg, t.a.p. - Kemexhe, 1237 (or.) Komef, verschijnt voor het eerst, in een origineel van 1107, als Comafia: zie nr. 13. Kanne, 1181 (or.) Cheneffe, heet in originelen van 1157 en 1158 resp. Chanaphia en Canaphia: zie nr. 14. Na de XI^e eeuw latiniseerden -afia en -aphia natuurlijk niet meer *-aife, maar de verdere evolutie ervan. - In de Karolingische tijd moet de Waalse uitgang echter werkelijk *-afia of reeds *-afie geweest zijn, vgl. voor de evolutie W. Meyer-Lübke, Historische Grammatik der französischen Sprache I^4-5 (Heidelberg, 1934), 132: ‘die nordöstlichen Mundarten [zeigen] bei Labial + i̯ ..., wie bei coiffe (..), Attraktion ...: wall. hep [<] HAPIA’ (Luiks hèpe en Naams èpe ‘houthakkers- of mijnwerkersbijl’, met è uit ai, berusten op hetzelfde Germaanse etymon als Fr. hache).

(14) Zo zijn van Seneffe geen gelatiniseerde vormen op -afia of -aphia bekend, maar enkel op -efia, -effia, -ephya, en verschijnen deze reeds in handschriften van vóór de XII^e eeuw - waarschijnlijk alle van de XI^e -: zie nr. 5. Men kan bezwaarlijk onderstellen dat al die handschriften in werkelijkheid van ná 1100 te dateren zijn, of dat de Romaanse overgang van ai tot ei reeds ettelijke decennia vóór 1100 geschiedde! Buiten het Waalse dialectgebied zijn trouwens Boyeffles, 1220 (or.) Boefla, en Marqueffles, 1225 (or.) Markefia, met Seneffe vergelijk baar: zie de nrs. 15 en 16. De uitgang van beide namen, die ongetwijfeld dezelfde is, kan niet uit *-afia ontstaan zijn, daar dit in Artesië zoals in W.-Henegouwen geëvolueerd ware: zie de nrs. 2 en 3, en vgl. op resp. 25 en 22 1/2 km ten Z.O. de -apiā-naam Guémappe.

[p. 191]

de etymologie is de oudste vorm van Floreffe (op 8 1/2 km ten Z.W. van Namen), die vermoedelijk van de IX^e eeuw dateert en in een goede kopie der XI^e bewaard is, nl. Florechia⁽¹⁵⁾. Deze vorm, die in dezelfde tekst voorkomt als Hlopanna voor het naburige Flawinne⁽¹⁶⁾, werd door M. Gysseling terecht als Germaans bestempeld⁽¹⁷⁾. F. Petri had het tweede lid van Floreffe uit (Frank.) *awia [‘Au(e)’] verklaard⁽¹⁸⁾; E. Gamillscheg uit Ripuar. [*]a(u)wja ‘Au’⁽¹⁹⁾, dat hij later tot [*]awwja gewijzigd had⁽²⁰⁾; A. Carnoy uit Germ. [*]ahwjô ‘pré humide,

(15) Zie nr. 17.

(16) Vermoedelijk IX^e e. (2 onafhankelijke k^en XI^e e.) in villa Hlopanna (een omstreeks de XI^e e. vervaardigde omwerking, bewaard in een handschrift van de XI^e-XII^e e., biedt de vorm Flovanna), Levison, Vita Bertuini episcopi et sancti Maloniensis, in: B. Krusch -- W. Levison, Monumenta Germaniae historica, Scriptorum rerum Merovingicarum tomus VII (Hannoverae -- Lipsiae, 1920), 181. Flawinne, een voormalige, nu bij Namen ingelijfde gemeente, ligt op 4 1/2 km ten N.O. van Floreffe.

(17) Le Namurois, région bilingue jusqu'au 8^e siècle, in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XXI (1947), 203.

(18) Germanisches Volkserbe in Wallonien und Nordfrankreich[:] Die fränkische Landnahme in Frankreich und den Niederlanden und die Bildung der westlichen Sprachgrenze (Bonn, 1937), 334.
Voor oudere, totaal verkeerd gebleken verklaringen van -effe raadplege men vooral: Kurth, a.w., 435-37;
C.-G. Roland, Toponymie namuroise I = Annales de la Société Archéologique de Namur XXIII (1899-1903), 349, 357-58;
A. Carnoy, Germaansche Oorsprong van de Riviernamen met -Apa, in: Leuvensche Bijdragen, Bijblad XV (1923), 130;
J. Schnetz, Miszellen[:] Controversen über die apa-Frage, in: Zeitschrift für Ortsnamenforschung II (1926), 71-72;
A. Vincent, Les noms de lieux de la Belgique (Bruxelles, 1927), 101;
A. Carnoy, Origine des Noms de Lieux des environs de Bruxelles (Bruxelles [1927]), 41;
P. Marchot, Le pagus Namucensis à la fin de l'époque romaine, in: Revue belge de Philologie et d'Histoire X (1931), 537.
Jongere, maar van de waarheid nog even verwijderde verklaringen vindt men bij:
J. Schnetz, Zu den wallonischen Namen auf -effe, in: Zeitschrift für Namenforschung XV (1939), 49-51;
L. Roger, La frontière linguistique et la colonisation germanique en Belgique wallonne et en France septentrionale, in: Zeitschrift für französische Sprache und Literatur LXVIII (1939-40), 3-4.

(19) Germanische Siedlung, 11-12, 44 (en 100).

(20) Nachschrift, 22-23. - Dez., Romania Germanica I² (Berlin, 1970), 97, gaat echter van Frank. [*]awja ‘Land am Wasser, nasse Wiese’ uit!

[p. 192]

ruisseau’⁽²¹⁾. Gysseling, die in [*]ahwjō[-] wel terecht een kruising vermoedde van Germ. [*]aεwjō[-], o.a. voortlevend in Mnl. ooie, ouwe ‘prairie basse près d'une rivière’, met [zijn simplex *]ahwō[- ‘waterloop’], verklaarde -effe uit een verder geëvolueerd [*]ahja, en schreef de e van de laat-Germaanse vorm aan contaminatie toe met de gelijktijdige Romaanse vorm op [*]-efia⁽²²⁾. In werkelijkheid verwacht men uit de Oergermaanse accusatief van *[axwjō-] Westgerm. *ahhja, d.i. *[ax̄ja]⁽²³⁾; uit dit *ahhja als tweede lid van samenstellingen Merovingisch Rom. *-affi̭a⁽²⁴⁾; en hieruit in de Karolingische tijd, in Wallonië, *-ăfi̯a⁽²⁵⁾ of reeds *-ăfi̭ʕ, maar niet *-efia: zodat de vorm Florechia, die trouw overgeleverd schijnt, zijn e bezwaarlijk aan het Romaans te danken heeft. Gyssling verwierp de mogelijkheid dat Florechia een normale Germaanse evolutie zou ondergaan hebben, daar ‘a devant hj ne subit jamais l'umlaut’⁽²⁶⁾. Dit geldt weliswaar voor het Oudnederfrankisch, maar niet voor de Oudingweoonse dialecten: Wg. *hlahhjan ‘lachen’ werd in het Oudengels van Wessex hliehhan⁽²⁷⁾, in het Oudoostfries *hlėhha⁽²⁸⁾; en de stichting van Floreffe mag toch niet a priori aan Franken worden toegeschreven, te meer daar -ahhja-namen op Germaans taalgebied buiten onze taalgrensstreek enkel in heden of

(21) Dictionnaire étymologique du nom des communes de Belgique... (Louvain, 1939-40), 186. Vgl. dez., Het Waalsch Suffix -effe in de Toponymie, in: Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Toponymie & Dialectologie XVI (1942), 22-25, en Origines des noms des communes de Belgique (...) (Louvain, 1948), 217 (en 8).

(22) A.o., 204-05. - Dez., Toponymisch Woordenboek... (z.p., 1960), 363, gaat zonder meer van ‘Germ.... agwjō- f. “cours d'eau”’ uit.

(23) Zie voor de syncope van w tussen consonant en j alsook de door j bewerkte geminatie W. Streitberg, Urgermanische Grammatik (Heidelberg, 1896 = 1943), 146, 148-49.

(24) Terecht herinnerde reeds Gysseling, Namurois, 204, aan de romanisering van hl[-] en hr[-] tot fl[-] en fr[-]: zie voor deze klanksubstitutie Gamillscheg, Romania Germanica I, 387-88.

(25) De Galloromaanse vereenvoudiging der meeste geminaten heeft reeds vóór het midden der IX^e eeuw plaatsgehad, zie Oudbelgische hydroniemen (II), 361 n. 51.

(26) Namurois, 204.

(27) De uit de beklemtoonde a ontstane Oerengelse ae werd vóór h tot ea ‘gebroken’ en deze diftong dan door de j tot ie gewijzigd, zie K. Brunner, Altenglische Grammatik, nach der Angelsächsischen Grammatik von E. Sievers (Tübingen, 1965³), 58, 77.

(28) ‘Auf Wangeroog scheint intervokalisches hh stimmhaft geworden zu sein, daher auch laex laeεest Praet. und Part. laeεet “lachen”, vgl. harl. [= harlingerländisch] leggen: diese Formen weisen auf afries. *hlehha zurück (...), das in die I. Klasse der schwachen Verba übergetreten ist’, Th. Siebs, Geschichte der friesischen Sprache, in: H. Paul, Grundriss der germanischen Philologie² I (Strassburg, 1901), 1305.

[p. 193]

eertijds Friese gewesten schijnen voor te komen⁽²⁹⁾. Is Waals -effe in sommige namen uit *-ę̆fi̭a ontstaan, dan kan dit slechts berusten op Ingweoons *-ehhja, umgelaute vorm van Wg. *-ahhja.

De -ahhja-namen in N.-Gallië - ook buiten het Waals dialectgebied - zullen we nu één voor één verklaren, samen met hun Keltische en Romaanse doubletten: het zal inderdaad blijken dat de meeste van onze toponiemen vertalingen zijn van naburige Keltische en Romaanse namen, en dat sommige ook zelf vertaald werden. Van een integrale bespreking der vroegere etymologieën, die nog geen rekening hielden met de doubletten, zien we echter af, daar ze de lengte van dit opstel nodeloos zou verdubbelen⁽³⁰⁾. Gysseling vertaalde [Oer]Germ. [*]aεwjō[-] met ‘cours d'eau’⁽³¹⁾; daar het in werkelijkheid ‘waterland’ betekende⁽³²⁾

(29) Hun oudste attestaties aldaar zijn de volgende: 736 (k. einde IX^e en 2 k^en. X^e e.) Unistrachia (lees *Wistrachia) et Austrachia insulas Frigionum, Chronicarum quae dicuntur Fredegarii scholastici libri IV cum continuationibus, in: B. Krusch, Monumenta Germaniae historica, Scriptorum rerum Merovingicarum tomus II (Hannoverae, 1888), 176; 755-68 (k. begin IX^e e.) in confinibus eorum, qui rustica dicuntur lingua Ostar- (lees met k. einde IX^e en k. IX^e e. Ostor-) et Westeraeche, W. Levison, Vitae sancti Bonifatii archiepiscopi Moguntini (Hannoverae -- Lipsiae, 1905), 49. Volgens Menke in: K.v. Spruner, Hand-Atlas für die Geschichte des Mittelalters und der neueren Zeit, 3. Auflage ..., neu bearbeitet von Th. Menke (Gotha, 1880), kaarten nrs. 29 en 31, was de westelijkste van beide streken in werkelijkheid een schiereiland, de oostelijkste een kustgebied. Beide werden later gouwen: 1204 (or.) De comitatu Fresie in Ostergo et Westergo, A. Koch, Oorkondenboek van Holland en Zeeland tot 1299, I ('s-Gravenhage, 1970), 443. Aan de westelijkste en de oostelijkste dezer gouwen beantwoorden nu resp. zowat de arrondissementen Sneek en Leeuwarden der provincie Friesland, A. van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden XII (Gorinchem, 1849), 302, VIII (ald., 1846), 511. Ten onrechte verklaart Gysseling, Woordenboek, 1065, 766, het tweede lid -achia der oorspronkelijke benamingen uit [Oer]Germ. [*]augjō- ‘zeeëiland’: een -jō-afleiding van het woord ‘oog’ zou in het Oudfries geen -ch- vertonen, zie W. Steller, Abriss der altfriesischen Grammatik (Halle (Saale), 1928), 32.

(30) Meestal vermelden we enkel vroegere verklaringen der eerste bestanddelen die door onze doublettenstudie geheel of gedeeltelijk bevestigd werden. Voor de overige verwijzen we naar de n. 17-22 vermelde werken en opstellen, alsook naar:
W. Kaspers, Die Bestimmungswörter der wallonischen -effe-Namen, in: Zeitschrift für Namenforschung XV (1939), 241-43;
M. Gysseling, Inleiding tot de studie van het oude Belgisch, in: Mededelingen van de Vereniging voor naamkunde te Leuven en de Commissie voor naamkunde te Amsterdam XXVIII (1952), 73;
J. Herbillon, Toponymes hesbignons, in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XXVIII (1954), 215; XXXI (1957), 44-46; XXXVII (1963), 36; XL (1966), 37, 47; XLIII (1969), 70, 76.

(31) Namurois, 204. - In zijn Woordenboek vertaalt hij ‘Germ. agwjō-’ nu eens met ‘cours d'eau’ (363 onder Floreffe, 445 onder Haneffe), dan weer met ‘vruchtbaar alluviaal land langs een waterloop’ (o.a. 314 onder [*]Elsooie, zie nr. 1).

(32) [J.] Franck, Etymologisch Woordenboek der Nederlandsche Taal, 2^e druk, door N. van Wijk ('s-Gravenhage, 1912 = 1949), 152 onder eiland.

[p. 194]

en Oergerm. *[axwjō] dezelfde betekenis moet gehad hebben, vertalen we Wg. *ahhja - waarvan de toponymische composita in Gallië geen kuststreken aanduidden, zoals in Friesland - met een equivalent van Dt. Au(e), het verouderde, maar lieflijke Nl. landouw.

1. Elisachia †, naam van een niet geïdentificeerde plaats: 1019-30 (origineel of ongeveer gelijktijdige kopie) in pago Curtracensi uillam Elisachiam... item uillam Aldengem (= Ouwegem)⁽³³⁾. De pagus Curtracensis, een onderdeel van de pagus Mempiscus, omvatte, buiten enkele dorpen ten W. van de Leie (waaronder Wakken, Gottem en Kanegem), het hele gebied tussen deze rivier, de Schelde en de noordergrens van de pagus Tornacensis, d.i. nagenoeg de huidige taalgrens⁽³⁴⁾. Moet onze plaats soms vereenzelvigd worden met Elsegem⁽³⁵⁾, voormalige, nu bij Wortegem-Petegem (arr. Oudenaarde) ingelijfde gemeente, waarvan het centrum op minder dan 1 km ten N.W. van de Schelde en op 19 ten O. van Kortrijk lag?

Wg. alis-ahhja, in het Oudnederfrankisch geëvolueerd tot ėlisahhja⁽³⁶⁾, ‘landouw met elzen’, samengesteld met *alis- ‘elzeboom’ (bij Mnd. en Mnl. else)⁽³⁷⁾.

2. Escanaffles (Fr.) = Schalafie (Nl., niet officieel), n. van een voormalige, nu bij Celles (arr. Doornik) ingelijfde Romaanse taalgrens-

(33) M. Gysseling -- A. Koch, Diplomata Belgica ante annum millesimum centesimum scripta I (z.p., 1950), 248. Elisachia zou dezelfde plaats zijn als het evenmin geïdentificeerde (H)Elsoia: 864 (or.) in pago uero Minpisco in uilla Helsoia, 966 (or.) In Haspera (= Asper)... In Gutdingahem (= Huttegem, [gehucht] onder Bevere [voormalige, nu bij Oudenaarde ingelijfde gemeente])... Uilla Elsoia... in Caningahem (= Kanegem), ald., 224, 229.

(34) Ch. Piot, Les pagi de la Belgique et leurs subdivisions pendant le moyen âge (Bruxelles, 1879), 10, 45-51.

(35) Identificatie van dez., ald., 48. De naam zou dan aan de tussen Leie en Schelde talrijke toponiemen op -egem gelijkgemaakt zijn; de H- der door Gysseling, Woordenboek, 313, vermelde oude grafieën zou even hypercorrect zijn als die van Helsoia in n. 33.

(36) Uit de ongewijzigde a- van het tweede lid mag men wel afleiden dat de streek van Elisachia ten tijde van de umlaut Frankisch sprak, maar natuurlijk niet dat de naam Elisachia van Frankische oorsprong is.

(37) Gysseling, Namurois, die Elisachia voor een variant van (het in onze n. 33 vermelde) Elsoia hield (203), vertaalde het eerste lid van laatstgenoemde met ‘aux aunes’ (204). In zijn Woordenboek, 314 onder [*]Elsooie, waar hij evenals in de Diplomata Elisachia met (H)Elsoia vereenzelvigt, verklaart hij hun gemeenschappelijk eerste lid uit [Oer]Germ. [*]alisō- ‘els’. De juiste uitgangsvorm van (H)Elsoia is Wg. alis-awja acc. ‘landouw met elzen’.

[p. 195]

gemeente, aan de rechteroever van de Schelde, op 10 km ten Z.W. van Elsegem (zie nr. 1) en 17 ten N.O. van Doornik: dialectisch ècanafe⁽³⁸⁾; 1134 (k. midden XIII^e eeuw) Scalnafia⁽³⁹⁾. Vgl. aan de tegenoverliggende Scheldeoever Schalaffemeers, n. van een plek te Avelgem.

Wg. Skaldūn-ahhja ‘landouw van (= aan) de Schelde’, samengesteld met de genitief van *Skalda ‘Schelde’⁽⁴⁰⁾ en wel uiterlijk in de VI^e eeuw geromaniseerd, vermits in het Romaans de voortonige middenvocaal nog gesyncopeerd werd⁽⁴¹⁾: in het Picardisch zijn de l tussen a en n en de i̯ na labiaal klankwettig verdwenen⁽⁴²⁾, en werd tussen f en -e, althans grafisch, een hypercorrecte l ingelast⁽⁴³⁾. De Nederlandse vorm berust op Rom. *Scalnăfi̯ə, dat omstreeks de XI^e eeuw moet overgenomen zijn.

3. Braffe, n. van een voormalige, nu bij Péruwelz (arr. Doornik) ingelijfde gemeente, op 25 km ten Z.O. van Escanaffles (nr. 2) en 15 ten Z.O. van Doornik: dial. brafe⁽⁴⁴⁾; 1098 (k. midden XIII^e e.) Brafia⁽⁴⁵⁾; ...; 1180 (or.) Brafia⁽⁴⁶⁾.

Wg. būr-ahhja ‘landouw met woningen’, samengesteld met *būr ‘woning’ (bij Oe. en Ohd. būr): in het Romaans heeft de eerste syllabe haar vocaal verloren onder de invloed van het eerste lid van Brasmenil, n.

(38) J. Haust, Enquête dialectale sur la toponymie wallonne (Liège, 1940-41), 137.

(39) Gysseling, Woordenboek, 330.

(40) Zie voor Wg. *Skalda ons opstel ‘Nervische hydroniemen [I]’, in: Naamkunde IV (1972), 21-22, en vgl. Die Dreisprachigkeit, 205, 211. - Carnoy vroeg zich reeds af of het eerste lid van Escanaffles geen Germaanse afleiding was van de naam van de Schelde, nl. [*]Scaldina ‘sur l'Escaut’ (Dictionnaire, 168), *scaldin- ‘bij de Schelde’ (-effe, 27) of *scaldîn ‘sur l'Escaut’ (Origines, 195).

(41) Dat de Romaanse syncope der vóór enkele consonant staande voortonige middenvocalen buiten a wel vóór de VII^e eeuw plaatsvond, blijkt o.m. uit de oudste echte vorm van de naam Elnon in Pévèle, waarschijnlijk ± 642 (2 k^en. begin X^e e.) Elnonis (gen.), daar die naam zeker ontstaan is uit Wg. elun-unni, collectief van *eluna ‘alant’ (bij Oe. eolone): zie ons werk ‘Doublets picards’, dat hopelijk eerlang zal gepubliceerd worden.

(42) Zie voor de Picardische syncope van l tussen a en nasaal Ch. Gossen, Grammaire de l'ancien picard (Paris, 1970), 115 (met voorbeelden als Npic. gane ‘jaune’); en vgl. voor de plaatselijke verdwijning van i̯ na labiaal W. von Wartburg, Französisches Etymologisches Wörterbuch XVI (Basel, 1959), 144 (in het Oudpicardisch van Vlaanderen en Henegouwen evenals in de huidige dialecten van Rijsel, Doornik en Bergen is voor ‘hache’ happe gebruikelijk).

(43) Vgl. Ofr. jamble voor jambe bij Meyer-Lübke, Grammatik I, 175.

(44) Haust, a.w., 136.

(45) Gysseling, Woordenboek, 180-81, vgl. Ch. Duvivier, Recherches sur le Hainaut ancien (pagus Hainoensis) du VII^e au XII^e siècle (Bruxelles, 1865), 477.

(46) Duvivier, ald., 626.

[p. 196]

van een voormalige, nu eveneens bij Péruwelz ingelijfde gemeente, op 3 km ten Z.W.

Goede vertaling van

Le Maisnil, n. van een deel van het vermelde Brasmenil, op 2 1/2 km ten Z.W.: dial. l' min ni⁽⁴⁴⁾, d.i. [l mę̃ni]; 1365-67 (or.) Bras et le Maisnil⁽⁴⁷⁾.

Rom. mānsiōn-īle ‘plaats met woningen’⁽⁴⁸⁾, afgeleid van Lat. mānsiō ‘woning’.

Door goede vertaling van Braffe ontstond

Bury, n. van een voormalige, nu eveneens bij Péruwelz ingelijfde gemeente, op 1 1/2km ten N.O.: dial. buri⁽⁴⁴⁾; 1079 (or.) altare... de Buriz [= ~⁽⁴⁹⁾]⁽⁵⁰⁾.

Rom. būr-īciu- ‘plaats met woningen’, afgeleid van het aan het Germaans ontleende *būr- ‘woning’⁽⁵¹⁾.

4. Bauffe, n. van een voormalige, nu bij Lens (arr. Bergen) ingelijfde gemeente, op 19 1/2 km ten N.O. van Braffe (nr. 3): dial. bôfe⁽⁵²⁾; 1122 (k. [XV^e e.⁽⁵³⁾]) altare de Bahaphyo⁽⁵⁴⁾; ...; 1140 (k. 1175), [handschrift van] ± 1175, [hetz. hs.] ± 1175, [hetz. hs.] ± 1175 Bafia⁽⁵³⁾; 1179 (or.) Bafia⁽⁵⁵⁾.

Wg. bat-ahhja ‘landouw van de baat (= vruchtbare landouw)’, samengesteld met *batu ‘baat’ (bij Mhd. baz̧z̧e, en denkelijk ook Mnd. bate, Mnl. bate, baet) en uiterlijk in de V^e eeuw geromaniseerd, vermits

(44) Haust, a.w., 136.

(47) M.-A. Arnould, Les dénombrements de foyers dans le comté de Hainaut (XIV^e-XVI^e siècle) (Bruxelles, 1956), 350.

(48) In onze vertaling van een etymon wordt een soortnaam gecursiveerd wanneer hij een suffix weergeeft. - Het Romaanse woord zal doorgaans een ‘plaats met woningen voor de boeren en het vee’, d.i. een ‘boerenplaats’ aangeduid hebben; het wordt door von Wartburg, a.w. VI, 1. Teil, herausgegeben von H. Keller (Basel, 1969), 254, dan ook met ‘bauernhof’ vertaald, als etymon van Oudnormand. meisnil ‘habitation rurale, ferme dans les champs, manoir’, Anglonormand. en Opic. maisnil, Ofr. mesnil (vooral Opic.), mainil, manil, enz. ‘maison accompagnée d'un champ’, en hun dialectische reflexen.

(44) Haust, a.w., 136.

(49) Gysseling, Woordenboek, 209.

(50) E. Escallier, L'abbaye d'Anchin, 1079-1792 (Lille, 1852), 17.

(51) Zie vooral: von Wartburg, a.w. I (Bonn, 1928), 630; Mittellateinisches Wörterbuch bis zum ausgehenden 13. Jahrhundert I (München, 1959-67), kol. 1625; en Gamillscheg, Romania Germanica I, 294 (vgl. 110).

(52) Haust, a.w., 123.

(53) Gysseling, Woordenboek, 105.

(54) Duvivier a.w., 526.

(53) Gysseling, Woordenboek, 105.

(55) Ald., 619.

[p. 197]

de dentaal in het Romaans nog deelnam aan de sonorisering der intervocalische tenues⁽⁵⁶⁾: na de syncope van de uit d ontstane d versmolten de voortonige en de beklemtoonde a tot een lange vocaal, welke later een dialectische velarisering onderging.

Verkeerde vertaling van

Vaudignies, n. van een gehucht te Chièvres (arr. Aat), op 4 km ten Z.W.: dial. ôj'nîe⁽⁵⁷⁾, d.i. [ōžnī^ə]; 1110 (k. [XV^e e.⁽⁵⁸⁾]) Basesklias (= Basècles), cum... Waldineiis [= ~]⁽⁵⁹⁾; 1119 (or.) Basecles cũ... Gualdineis [= ~]⁽⁶⁰⁾.

Opgevat als Rom. *wadani-āca(-) ‘plaats van de winst (= vruchtbare landouw)’, afgeleid van *wadaniu- ‘winst’ (bij Ofr. g(u)aaing)⁽⁶¹⁾; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Waldin-i -- āca(-) ‘hoeve der *Waldiniī of lieden van *Waldō’⁽⁶²⁾: dialectisch is de W- in de uit al ontstane ō opgegaan, en d-n' over d'-n' tot žn geëvolueerd.

5. Seneffe, n. van een gemeente (arr. Charleroi), aan de Samme, rechterbijriviertje van de Sennette, zelf een rechterbijriviertje van de Zenne, en op 29 km ten Z.O. van Bauffe (nr. 4): dial. à s'nèfe⁽⁶³⁾, d.i. [snaef]; z.d. [XI^e e.⁽⁶⁴⁾] (k. XII^e e.) silva caenobio sanctae Gertrudis contigua, quae Sonefia dicitur⁽⁶⁵⁾; z.d. [XI^e e.⁽⁶⁴⁾] (k. XI^e e.) villam quae vocatur Sonefia⁽⁶⁶⁾; X^e e. [waarschijnlijk begin XI^e e.⁽⁶⁷⁾] (k. X^e e. [veeleer begin

(56) In het Galloromaans werden de intervocalische tenues omstreeks het midden der V^e eeuw gesonoriseerd, zie n. 9. Na de V^e eeuw ware de Germaanse intervocalische t tot tt geromaniseerd, zie Gamillscheg, Romania Germanica I, 368-69, 375-76.

(57) Haust, a.w., 132.

(58) Gysseling, Woordenboek, 1052, waar de hier aangehaalde vormen van Vaudignies toegewezen worden aan een [onbestaande] Waudegnies te Basècles [voormalige, nu bij Belaeil ingelijfde gemeente].

(59) Duvivier, a.w., 495.

(60) J. Gorlia, Rameignies, 4^e uitslaande plaat, in: A. Louant, Dictionnaire historique et géographique des communes du Hainaut (Mons - Frameries, 1940).

(61) De onjuistheid van die opvatting blijkt zowel uit de oude grafieën (met / vóór d) als uit de huidige naam (waarin aud uit ald moet ontstaan zijn).

(62) Voor ‘Waudegnies’ (zie n. 58) werd door Gysseling, t.a.p., als etymon reeds ‘Germ. rom. Waldiniacas “appartenant à Waldo”’ voorgesteld.

(63) Haust, a.w., 115.

(64) L. Van der Essen, Étude critique et littéraire sur les Vitae des saints mérovingiens de l'ancienne Belgique (Louvain -- Paris -- Lierre, 1907), 158-59, vgl. 154.

(65) R. D(e) B(uck), Vita prima S. Foillani auctore Paulo ex codd. mss. Bruxellensibus, in: Acta Sanctorum Octobris XIII (Parisiis, 1883), 384.

(64) L. Van der Essen, Étude critique et littéraire sur les Vitae des saints mérovingiens de l'ancienne Belgique (Louvain - Paris - Lierre, 1907), 158-59, vgl. 154.

(66) Dez., Vita secunda S. Foillani ex codice Bertiniano 791 cum aliis collato, ald., 388.

(67) Van der Essen, a.w., 283.

[p. 198]

XI^e e.⁽⁶⁸⁾] silua Sonefia⁽⁶⁹⁾ = z.d. in sylva Soneffia⁽⁷⁰⁾; X^e e. [veeleer XI^e e.⁽⁷¹⁾] (k. X^e e. [veeleer XI^e e.⁽⁷²⁾] silua [...] quę Soneffia dicitur⁽⁶⁹⁾;...; midden XI^e e. (or.) Senephya⁽⁶⁹⁾;...; 1147 apud Senefiam⁽⁷³⁾, (or.) hetz.⁽⁶⁹⁾.

Wg. Sōnnj-ahhja, bij de romanisering wellicht reeds geëvolueerd tot Sōn(j)ėhhja⁽⁷⁴⁾, ‘landouw van het Zoniënwoud’, samengesteld met een aan Rom. Sōnia ‘Zoniënwoud’⁽⁷⁵⁾ ontleend eerste lid⁽⁷⁶⁾: in

(68) Zie ald., 282-83.

(69) Gysseling, Woordenboek, 910.

(70) J. P(inius), Vita [S. Ettonis] Ex pervetusto Ms. monasterii Marchianensis, collata cum duobus aliis Mss. D. Preudhomme, Canonici Cameracensis, et cum Alnensi, in: Acta Sanctorum...², Julii tomus III (Parisiis -- Romae, 1867), 58.

(71) De ‘vita s. Foillani’ waarin deze attestatie voorkomt, wordt niet enkel door R. D(e) B(uck), De S. Foillano martyre, Fossis in Belgio, commentarius praevius, in: Acta Sanctorum Octobris XIII, 371, maar ook door Van der Essen, a.w., 160-61, in chronologisch opzicht als de derde beschouwd. Daar de vierde van ca. 1100 dateert (van ca. 1086 - kort na 1108 volgens D(e) B(uck), ald., 372-73; van het eind der XI^e eeuw - of eerder van 1100 - kort na 1102 volgens O. Holder-Egger, Ex Miraculis S. Foillani auct. Hillino cantore Fossensi, in: Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus XV (Hannoverae, 1887-88), 924), is de derde denkelijk, zoals de eerste twee (zie boven), in de XI^e eeuw ontstaan, wat door de ouderdom van het hier geciteerde handschrift bevestigd wordt.

(72) Naar mondelinge mededeling van de heer L. Gilissen, verbonden aan het Handschriftenkabinet der Koninklijke Bibliotheek van België. - R. D(e) B(uck) meende zelfs dat de ‘Vita tertia’ ná de XI^e eeuw ontstaan was (Vita tertia S. Foillani ex codice Bruxellensi 18654, cum aliis collato, in: Acta Sanctorum Octobris XIII, 392), en dateerde het hier geciteerde handschrift, door hem ‘codex Bruxellensis 18654’ genoemd, van de XII^e (Vita secunda S. Foillani, 387). - In de Acta Sanctorum worden de handschriften der eerste drie ‘Vitae S. Foillani’ en der ‘Vita S. Ettonis’ niet uitdrukkelijk kopieën genoemd.

(69) Gysseling, Woordenboek, 910.

(69) Gysseling, Woordenboek, 910.

(73) J. Foppens, A. Miraei Opera diplomatica et historica..., Editio secunda, auctior et correctior... I (Lovanii, 1723), 534.

(69) Gysseling, Woordenboek, 910.

(74) Zie voor de eventuele umlaut boven, blz. 190-93. Despoorloze verdwijning der eerste j vóór de oudste overlevering kan zowel aan Germaanse als aan Romaanse dissimilatie toe te schrijven zijn.

(75) Zie Die Dreisprachigkeit, 209.

(76) A. Vincent, La Senne[:] Étude toponymique, in: Revue de l'Université de Bruxelles XVIII (1912-13), 609, 614-15, 625-26, Carnoy, Dictionnaire, 525, (-effe, 24, 27,) Origines, 623, en Gysseling, Belgisch, 73, 70, menen ten onrechte dat het eerste lid van het etymon een aan de naam van het Zoniënwoud ten grondslag liggende vroegere benaming van de Zenne ware. Wel gaat Rom. Sōnia ‘Zoniënwoud’ op Kelt. Suoniā terug, dat oorspronkelijk de Zenne aanduidde, en werd de waterloop, gevormd door de Samme en de Beneden-Sennette, eertijds als een arm van de rivier beschouwd, zie Die Dreisprachigkeit, 209-10; maar als hydroniem werd de Keltische naam, die eigenlijk ‘schalrijke’ betekende, uiterlijk in het begin van het Romeins tijdperk verdrongen door Kelt. tsagniā ‘moerassige’, waarvan de geromaniseerde vorm zowel in Samme als in Zenne voortleeft, zie ald., 210.

[p. 199]

het Romaans werd de o der eerste syllabe reeds vroeg een e, waarschijnlijk onder de invloed der beklemtoonde vocaal⁽⁷⁷⁾.

Verkeerde vertaling van

Soignies (Fr.) = Zinnik (Nl.), n. van een stad (arr. Zinnik), aan de Zenne, die op 6 km ten Z.O. ervan ontspringt, en op 14 1/2 km ten N.W.: dial. sougnǐy⁽⁷⁸⁾, d.i. [sun'ī^j]; 870 (k. X^e e.) Sunniacum⁽⁷⁹⁾; begin X^e e. (k. XI^e e.) Soniacas⁽⁸⁰⁾;...; 1149 (or.) Sognies⁽⁸¹⁾;...; 1198 (or.) Soignies⁽⁸¹⁾;...; 1538-39 capitelen van Zinnike⁽⁸²⁾.

Kelt. Suoni-ācon, waarvan de geromaniseerde vorm Sōniācum opgevat werd als ‘plaats van (= in of bij) het Zoniënwoud’, d.i. als een afleiding van het uit Kelt. *Suoniā ‘Zoniënwoud’ ontstane Rom. Sōnia ‘hetz.’, maar dat in werkelijkheid ‘plaats van (= aan) de Zenne’ betekende, daar het van Kelt. *Suoniā in diens oorspronkelijke betekenis ‘Zenne’ was afgeleid⁽⁸³⁾: in het Romaans werd uo tot ō samengetrokken en de evolutie van -ācum door die van zijn vrouwelijke vorm -āca(-) verdrongen⁽⁸⁴⁾; in het Germaans zal de ō umgelaut, het resultaat tot ē ontrond en deze ē aan de volgende i gelijkgemaakt zijn⁽⁸⁵⁾.

6. Sombreffe, n. van een gemeente (arr. Namen), op 241/2 km ten Z.O. van Seneffe (nr. 5): dial. sombrèfe⁽⁸⁶⁾; 1018 of kort daarop (k.

(77) De overgang van -o'- tot -e'- wordt hier door Vincent, Senne, 615, aan invloed van de naam der Zenne toegeschreven; maar hij komt ook in Kemexhe (nr. 13) voor.

(78) L. Remacle, Atlas linguistique de la Wallonie I (Liège, 1953), 30 (met ˇ = halflang).

(79) G. Waitz, Annales Bertiniani (Hannoverae, 1863), 112.

(80) Gysseling, Woordenboek, 923, vgl. J. P(erierus), Acta [S. Madelbertae] auctore anonymo, Ex Hagiologio Brabantino Ms. Rubeae vallis, collata cum duobus aliis Mss., in: Acta Sanctorum...², Septembris tomus III (Parisiis -- Romae, 1868), 110.

(81) Gysseling, t.a.p.

(81) Gysseling, t.a.p.

(82) A. Wauters, Histoire des environs de Bruxelles, ou description historique des localités qui formaient autrefois l'ammanie de cette ville III (Bruxelles, 1855), 71.

(83) Zie voor het Keltische hydroniem n. 76. De stadsnaam werd reeds door Vincent, Senne, beschouwd als een afleiding van *Sonna ‘Zenne’ (609), en geïnterpreteerd als ‘la localité sur la Senne’ (610).

(84) De grafie Soignies was oorspronkelijk met Sognies gelijkwaardig: de eerste i duidde geenszins het tweede element van een diftong aan, maar behoorde tot de grafische groep ign, die zoals gn gebruikt werd om de klank [n'] weer te geven. Overeenkomstig de dialectische uitspraak zou de stadsnaam in het huidige Frans *Sougnies moeten luiden.

(85) Vincent, Senne, 613, neemt aan dar Nl. Zinnik beïnvloed werd door het dialectische Zinne ‘Zenne’ [o.a. te Brussel gebruikelijk]. - Door verkeerde vertaling van ons toponiem is waarschijnlijk ook Scaubecq ontstaan, op 3 km ten N.O.; om plaats te besparen zullen we hier echter deze laatste naam niet behandelen.

(86) Haust, a.w., 79.

[p. 200]

waarschijnlijk 1060-71) in silva (interpolatie:) Sombresiae [lees *Sombrefiae], interpol. XII^e e. in een stuk dat waarschijnlijk van 1060-71 dateert (or.) Sombresia [Gysseling leest Sombrefia⁽⁸⁷⁾]⁽⁸⁸⁾; 1145 (k. einde XIII^e e.) Sombreffia, 1159 (or.) Sumbrefa⁽⁸⁹⁾.

Wg. sumbar (of sumbr?) -ahhja, bij de romanisering wellicht reeds geëvolueerd tot sumbrėhhja, ‘landouw met manden’, samengesteld met *sumbar (of *sumbr?) ‘mand’ (bij Ohd. sumbar)⁽⁹⁰⁾.

Verkeerde vertaling van

Corbais, n. van een voormalige, nu bij Mont-Saint-Guibert (arr. Nijvel) ingelijfde gemeente, bij de bron van de slechts 2 km lange Ruisseau de Corbais en op 14 1/2 km ten N.O.: dial. corbây⁽⁹¹⁾; interpol. in een oorkonde van 966 (k. einde XV^e e.) Galandus schonk aan de abdij van Nijvel ecclesiam Miatrebache (lees *in Iatrebache [= Etterbeek⁽⁹²⁾])..., ecclesiam in Cortbace [= ~ volgens Gysseling⁽⁹³⁾]⁽⁹⁴⁾; 1130 (naar een oorkonde van 1125; k. einde XIII^e e.) Corbais⁽⁹⁵⁾.

Opgevat als Rom. *corb + ācī loc. ‘plaats met manden’, afgeleid van Lat. corbis ‘mand’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Wg. (en wel

(87) Woordenboek, 925 (met m voor een dubbelzinnige afkorting).

(88) Gesta abbatum Gemblacensium auctore Sigeberto, in: G. Pertz, Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus VIII (Hannoverae, 1848), 538, 537.

(89) F. Rousseau, Actes des comtes de Namur de la première race, 946-1196 (Bruxelles, 1937), 97, 99.

(90) Ch. Grandgagnage, Mémoire sur les anciens noms de lieux dans la Belgique orientale (Bruxelles, 1855), 118, Kurth, a.w., 457, Roland, a.w., 355-56, Kaspers, a.o., 242, Carnoy, Dictionnaire, 538, -effe, (24,) 27, Origines, 637, en Gysseling, Belgisch, 73, menen ten onrechte dat het eerste lid van Sombreffe een hydroniem ware. Wel ligt de plaats op 400 m ten Z.O. van de Sombre, een 4 km lang linkerbijriviertje van de Ligne, zelf een rechterbijriviertje van de Orneau, linkerbijriviertje van de Samber. Doch de naam Sombre komt eerst voor bij A. Jourdain -- L. Van Stalle, Dictionnaire encyclopédique de Géographie Historique du Royaume de Belgique II (Bruxelles (1896)), 376, naast ruisseau de Sombreffe; bij Ph. Vander Maelen -- [F.-J.] Meisser, Dictionnaire géographique de la province de Namur (Bruxelles, 1832), 269, heet de beek nog Son, Som of Ruisseau de Sombreffe. Evenals Son [of Som] is Sombre blijkbaar uit de plaatsnaam Sombreffe geabstraheerd, zoals A. Vincent reeds opmerkte in zijn recensie van Carnoy's Dictionnaire, in: L'Antiquité Classique X (1941), 169; vgl. A. Vincent, Les noms de cours d'eau formés par découpage d'un nom de cours d'eau ou de lieu, in: Revue de l'Université de Bruxelles XXXII (1926-27), 380-99.

(91) Haust, a.w., 100.

(92) Gysseling, Woordenboek, 342.

(93) Ald., 242.

(94) Th. Sickel, Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser I (Hannover, 1879-84), 433.

(95) Rousseau, a.w., 78.

[p. 201]

Frank.) kurt-baki ‘korte beek’⁽⁹⁶⁾, samengesteld uit *kurt (bij Ofri. kort, kurt, Ohd. kurz) en *baki (bij Oe. bėece, Ohd. bah) en vroeg geromaniseerd, vermits het tweede lid parallel met Lat. pācem acc. ‘vrede’ evolueerde⁽⁹⁷⁾.

7. Boneffe, n. van een voormalige, nu bij Éghezée (arr. Namen) ingelijfde gemeente, op 28 km ten N.O. van Sombreffe (nr. 6): dial. bounḕfe⁽⁹⁸⁾ - d.i. [bunēf] -, bounêfe⁽⁹⁸⁾; 1106 [wel onecht] Algrani de Boneff⁽⁹⁹⁾; 1149 Boneffia⁽¹⁰⁰⁾, (or.) hetz.⁽¹⁰¹⁾; 1161 (k. XIII^e e.) boneffia⁽¹⁰²⁾; 1166 (or.) Boneffia⁽¹⁰³⁾;...; oudste grafie waaruit de lengte van de -e- blijkt: 1383-91 (naar een oorkonde van 1250; or.) abbatissam de Boneef⁽¹⁰⁴⁾.

Wg. bon (of bun?) -ahhja, bij de romanisering wellicht reeds geëvolueerd tot bònėhhja (of bunéhhja?), ‘landouw met riet’, samengesteld met *bona (of *buna?) ‘riet’ (bij Oe. bune): in het Oudwaals werd de beklemtoonde e gerekt onder de invloed van Meeffe (nr. 8).

Goede vertaling van

Rosière, in Grand- ~ -Hottomont, n. van een voormalige, nu bij Ramillies (arr. Nijvel) ingelijfde gemeente, op 61/2 km ten N.W.: dial. grand rosêre⁽¹⁰⁵⁾, d.i. [grã rǫzǣr]; 868-69 (k. [XVIII^e e.⁽¹⁰⁶⁾]) Longus Campus (= Longchamps), Ascut, Roserias (= ~ of (Geest-Gérompont-)

(96) Gysseling, Woordenboek, 242, ging reeds uit van ‘Germ. kurta- “court” + baki- m. “ruisseau”’.

(97) Dat de naam Corbais na zijn romanisering als een afleiding van corbis werd beschouwd, wordt door een andere verkeerde vertaling ervan bevestigd, nl. Loupoigne, op 16 km ten Z.W.; op laatstgenoemde zullen we hier echter niet ingaan.

(98) Haust, a.w., 70.

(98) Haust, a.w., 70.

(99) J. le Carpentier, Histoire genealogique de la noblesse des Païs-Bas, ou histoire de Cambray, et du Cambresis IV: Preuves (Leide, 1668), 81.

(100) [J. Wolters,] Notice historique sur l'ancienne abbaye d'Averboden (Gand, 1849), 86.

(101) Gysseling, Woordenboek, 162.

(102) Documents relatifs à l'abbaye norbertine de Heylissem, in: Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique XXIV = 2^e série VIII (1893), 202.

(103) Rousseau, a.w., 47.

(104) R. Koepke, Gesta abbatum Trudonensium, in: Pertz, a.w. X (Hannoverae, 1852), 397.

(105) Haust, a.w., 101.

(106) Gysseling, Woordenboek, 862.

[p. 202]

Petit-Rosière), Teoliras (= Tillier)⁽¹⁰⁷⁾; 981 (or.) villam... nomine Roserias in pago Hasbannio sitam super fluviolum Neropiae [= Ruisseau de Grand-Rosière]⁽¹⁰⁸⁾.

Rom. raus-āria (-) ‘plaats met riet (= rietland)’, afgeleid van het aan het Germaans ontleende *raus- ‘riet’⁽¹⁰⁹⁾.

8. Meeffe, n. van een voormalige, nu bij Wasseiges (arr. Borgworm) ingelijfde gemeente, op 4 1/2 km ten Z.O. van Boneffe (nr. 7): dial. mêfe, mêfe, mḕfe⁽¹¹⁰⁾, d.i. [mēf, mǣf, mēf]; ± 860 Masfia [lees waarschijnlijk *Maffia]⁽¹¹¹⁾; ± 1082 (k. XVI^e e.) Mafia⁽¹¹²⁾; 1149 (k. ± 1250) Maffia⁽¹¹³⁾; hs. 2^e helft XII^e e. Meffia⁽¹¹⁴⁾; 1155 (k. XIII^e e.) Mafia [= ~⁽¹¹⁵⁾]⁽¹¹⁶⁾;...; 1215 (or.) in territorio Meffie⁽¹¹⁷⁾.

Wg. maþ-ahhja ‘landouw met maden’, samengesteld met *maþō ‘made’ (bij Oe. mađa, Osa. matho, Ohd. mado) of wellicht *maþu ‘hetz.’ (bij Oe. mađu) en vermoedelijk ten laatste in de V^e eeuw geromaniseerd, met overname van de þ als t en Romaanse evolutie van

(107) J. Warichez avec la collaboration de D. Van Bleyenberghe, L'Abbaye de Lobbes, depuis les Origines jusqu'en 1200[:] Étude d'histoire générale et spéciale (Louvain -- Paris, 1909), 187.

(108) G. Despy, Les Chartes de l'abbaye de Waulsort I (Bruxelles, 1957), 333.

(109) In het Middel- en Nieuwfrans is rosiere als soortnaam geattesteerd met de betekenis ‘terrain marécageux’, von Wartburg, a.w. XVI (Basel, 1959), 681. De plaatsnaam (Grand-)Rosière werd reeds door Vincent, Belgique, 131-32, als een -arius- afleiding beschouwd van het [oorspronkelijk] Germaanse woord waarvan een [Romaans] diminutief in Fr. roseau voortleeft, en vertaald met ‘lieu où poussent des roseaux’. - Door goede vertaling van (Grand-)Rosière is ook Boninne ontstaan, op 16 km ten Z.O., en door goede vertaling van Rosières, aan de taalgrens gelegen, Bonlez, op 10 1/2 km ten Z.O.; over de laatste drie namen zullen we hier echter niet uitweiden.

(110) Haust, a.w., 38.

(111) E. Martene -- U. Durand, Veterum scriptorum et monumentorum historicorum, dogmaticorum, moralium amplissima collectio I (Parisiis, 1724), kol. 156.

(112) J. Stiennon, Étude sur le Chartrier et le Domaine de l'Abbaye de Saint-Jacques de Liège (Paris, 1951), 436.

(113) M. Yans, Le cartulaire de l'abbaye de Saint-Laurent-lez-Liège, conservé au British Museum, in: Bulletin de la Société d'art et d'histoire du diocèse de Liège XLVII (1967), 41.

(114) M. Gysseling, Les plus anciennes généalogies de gens du peuple dans les Pays-Bas Méridionaux, in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XXI (1947), 214.

(115) Dez., Woordenboek, 676.

(116) S. Bormans -- É. Schoolmeesters, Cartulaire de l'église Saint-Lambert de Liége I (Bruxelles, 1893), 75.

(117) É. Poncelet, Actes des princes-évêques de Liège[:] Hugues de Pierrepont, 1200-1229 (Bruxelles, 1941), 137.

[p. 203]

deze intervocalische t, over d, tot đ⁽¹¹⁸⁾: na de syncope der in elk geval te postuleren đ⁽¹¹⁹⁾ versmolten de voortonige en de beklemtoonde a tot een lange vocaal, die later met de volgende i̯ tot een ę̄ werd gemonoftongeerd.

Verkeerde vertaling van

Braives, n. van een gemeente (arr. Borgworm), aan de Méhaigne, linkerbijrivier van de Maas, en op 10 km ten N.O.: dial. brêve⁽¹²⁰⁾, d.i. [brǣf]; 1070 (k. 2^e helft XIV^e e. van het or.) Brovia⁽¹²¹⁾; XII^e e. (k. 1521) Brovies⁽¹²²⁾; 1139 (k. XIII^e e.) Broives⁽¹²³⁾; 1190 (or.) de Broevis⁽¹²⁴⁾;...; 1303 Broives... Broiwes... Braives⁽¹²⁵⁾.

Kelt. prum-iā, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot bruuiā⁽¹²⁶⁾, dat opgevat werd als ‘plaats met wormen’, maar in werkelijkheid ‘wormvormige (= kronkelige rivier)’ betekende, een afleiding van *prumis ‘worm’ (bij Kymr. en Corn. pryf, Bretons prén̄v)⁽¹²⁷⁾ die oorspronkelijk de Méhaigne aanduidde en door goede

(118) Zie Gamillscheg, Romania Germanica I, (382-)383, en vgl. boven, n. 56. Of de intervocalische þ van het etymon bij de romanisering reeds đ was geworden, is problematisch: blijkens de oudste grafieën had het tweede lid toen nog geen é-, en we weten niet of de sonorisering in het dialect van de naamgevers vòòr de umlaut geschiedde.

(119) De eerste grafie hoeft niet oorspronkelijk te zijn; het is zelfs de vraag of ze echt is.

(120) Haust, a.w., 36.

(121) Despy, a.w., 341.

(122) G. W(aitz), Historia Walciodorensis monasterii, in: Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus XIV (Hannoverae, 1883), 525.

(123) Ch. Piot, Cartulaire de l'abbaye de Saint-Trond I (Bruxelles, 1870), 49.

(124) Évrard, Documents relatifs à l'abbaye de Flône, in: Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique XXIII = 2^e série VII (1899), 339.

(125) J. Herbillon, Toponymes hesbignons (Boe- à By-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XXX (1956), 235.

(126) Zie voor de lenitie van de anlautende p en die van de intervocalische m (in het insulaire Keltisch resp. tot b en ‘ein lockeres m oder ein nasaliertes v’) H. Pedersen, Vergleichende Grammatik der keltischen Sprachen I (Göttingen, 1909), resp. 128 en 162-65; en vgl. voor de eerste Die Dreisprachigkeit, 207, voor de andere J. Hubschmied, Sprachliche Zeugen für das späte Aussterben des Gallischen, in: Vox Romanica III (1938), (117-)119, 122-33, alsook ons opstel ‘Zum uralischen Substrat des Gallischen’, in: Onoma XVI (1971), 52.

(127) Alle uit Idg. *k^u̬r̊mi- ‘Wurm, Made’, J. Pokorny, Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch I (Bern, 1959), 649. Als Keltische reflex van Idg. r verschijnt naast ri ook ru, zie Pedersen, a.w., 42-43; de naam van de Prüm, linkerbijrivier der Sauer in de Eifel, berust eveneens op Kelt. prumiā ‘Wurmförmige (= Gewundene)’, zie Zum uralischen Substrat, 56. - Herbillon, Toponymes hesbignons (Boe- à By-), 236, meent dat het diminutief Brivioulle op een etymon met ě of ē zou wijzen. Deze-naam, die een gehucht van Braives aanduidt, wordt dialectisch brivioûle uitgesproken, Haust, a.w., 36; hij heeft als oudste grafieën: 1323 (k. 1343) Brevoles, 1338 (k. XV^e e.) Brevoules, É. Poncelet, Le Livre des fiefs de l'église de Liége sous Adolphe de la Marck (Bruxelles, 1898), 83, 443. Waarom zou de i'- der eerste syllabe niet, over ə, uit een Vulgairlatijnse of Romaanse ọ kunnen ontstaan zijn, zoals in Luiks kimére ‘commère’? Zie voor de Waalse i'- uit ə: L. Remacle, Le problème de l'ancien wallon (Liège, 1948), 39-40.

[p. 204]

vertaling van de naam van de Maas, Alpine ± moša ‘kronkelige’, ontstaan was⁽¹²⁸⁾: de huidige vorm is geen klankwettige reflex van Broives⁽¹²⁹⁾, maar heeft de invloed ondergaan van de - naburige - Waleffe-toponiemen, eertijds zeker met *-êve uitgesproken⁽¹³⁰⁾.

9. Marneffe, n. van een voormalige, nu bij Burdinne (arr. Hoei) ingelijfde gemeente, op 91/2km ten Z.O. van Meeffe (nr. 8): dial. marnèfe⁽¹³¹⁾; 1137 (or.) Marneffia⁽¹³²⁾.

Wg. mar(w)ūn-ahhja ‘tere landouw (= landouw met weke grond)’, samengesteld met de zwakke accusatief vrouwelijk enkelvoud van *maro ‘teer’ (bij Oe. mearu, Ohd. maro) en wel uiterlijk in de VI^e eeuw geromaniseerd, vermits in het Romaans de voortonige middenvocaal nog gesyncopeerd werd⁽⁴¹⁾.

Goede vertaling van

Moulu, veldnaam in de voormalige, nu bij Wanze (arr. Hoei) ingelijfde gemeente Huccorgne, op 1 1/2 km ten Z.O.: ook voorkomend in Petit-Moulu, veldnaam te Marneffe, op 1 km ten Z.O. van het centrum der vroegere gemeente, en in Bois de Moulu, bosnaam te Marneffe, op 1 1/2 km ten O. van bedoeld centrum; dial. heet Moulu te Huccorgne molû⁽¹³³⁾; 1272 (or.) à Marneffe, au lieu-dit Emolurs⁽¹³⁴⁾; 1349 (k. 1438)

(128) Zie Zum uralischen Substrat, 53-56, 79.

(129) Braives ligt in de (hoofdzakelijk Hoeise) streek van het Luikerwaalse dialectgebied waar de oude oi niet tot [ø̄], maar tot [ȳ̌] geworden is: zo luiden Fr. froid, miroir, poire en soif te Latinne, op minder dan 1 km ten Z.O., dialectisch fru, muru, pūr en su, Remacle, Atlas I, 163, 195, 223, 255.

(130) Zie de oude vormen van Vieux-Waleffe, op 4 km ten Z.O., bij J. Herbillon, Toponymes hesbignons (L-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XLI (1967), 41-42, alsook Toponymes hesbignons (Ve- à Vr-), ald. L (1976), 122, en die van Les Waleffes, op 5 1/2 km ten N.O. van Braives, in de eerstgenoemde bijdrage, t.a.p.:: ‘-effe n'apparaît qu'au XVII^e s.; il doit avoir supplanté -êve par analogie avec les nombreux toponymes en -effe de la région’, ald., 42. - Dat de naam Braives op een afleiding berust van het Keltisch woord voor ‘worm’, wordt bevestigd door twee goede vertalingen - nl. Méhaigne, n. van de rivier die Braives bespoelt, en Viemme, op 9 km ten N.O. -, en dat de eerste vocaal van het etymon een velaar was, door een verkeerde vertaling - nl. Hambraine, op 131/2 km ten Z.W. -; deze drie vertalingen kunnen hier echter niet besproken worden.

(131) Haust, a.w., 32.

(132) Rousseau, a.w., 13.

(41) Dat de Romaanse syncope der vóór enkele consonant staande voortonige middenvocalen buiten a wel vóór de VII^e eeuw plaatsvond, blijkt o.m. uit de oudste echte vorm van de naam Elnon in Pévèle, waarschijnlijk ± 642 (2 k^en. begin X^e e.) Elnonis (gen.), daar die naam zeker ontstaan is uit Wg. elun-unni, collectief van *eluna ‘alant’ (bij Oe. eolone): zie ons werk ‘Doublets picards’, dat hopelijk eerlang zal gepubliceerd worden.

(133) Haust, a.w., 31.

(134) G. Hansotte, Inventaire des archives de l'abbaye de Neufmoustier I (Bruxelles, 1960), 115.

[p. 205]

ou terroit de Marneffe, en lieu condist en Molner (of Moluer [lees in elk geval dit laatste]), 1351 (dez. k.) Warnier Gaymars de Marneffe releva... XIIII verges... gisans en lieu condist en Molut⁽¹³⁵⁾.

Rom. moll + ētum ‘weke gronden’, collectief afgeleid van Lat. mollis ‘week’⁽¹³⁶⁾.

10. Aineffe, n. van een voormalige, nu bij Faimes (arr. Borgworm) ingelijfde gemeente (van het arr. Hoei), op 91/2 km ten N.O. van Marneffe (nr. 9): dial. ênèfe⁽¹³⁷⁾; 1314 (k. 1343) apud Ayneffe supra viam de Waremmia... inter Borlees (= Borlez) et Ayneffe⁽¹³⁸⁾.

Wg. aigin-ahhja ‘landouw die een eigendom is’, samengesteld met *aigin ‘eigendom’ (bij Got. aigin, Ofri. êgen, êin⁽¹³⁹⁾) en wel uiterlijk in de VI^e eeuw geromaniseerd, vermits in het Romaans de voortonige middenvocaal nog gesyncopeerd werd⁽⁴¹⁾.

Goede vertaling van

Fooz, n. van een voormalige, nu bij Awans (arr. Luik) ingelijfde gemeente, op 14 1/2 km ten N.O.: dial. fô⁽¹⁴⁰⁾; 1139 (k. ± 1250) predium quod dicitur Fode in comitatu de Lamminis (= Lamine), 1159 (dez. k., 4maal) in Fode⁽¹⁴¹⁾; 1176 (k. ± 1700) Foz⁽¹⁴²⁾;...; 1208-29: waarschijnlijk ± 1220 (or.) ab illis de Lamines et de Foz, 1208-29: waarschijnlijk ± 1220 (or.) hetz.⁽¹⁴³⁾. Vgl.: 1364 le fondoise voye, 1452 le fondeuse voie qui vat de Berses [= Bierset] à Fooz, 1460 (k. ± 1700) entre Berses et Fous,

(135) É. Poncelet, Les feudataires de la principauté de Liège sous Englebert de la Marck (Bruxelles, 1948), 329, 420.

(136) J. Herbillon, Toponymes hesbignons (Mo- à O-) in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XLV (1971), 98, heeft de naam reeds verklaard als ‘[un] dérivé en -ētum (régional^t -û) de lat. mollis “mou”’. Te Couthuin en te Warnant-Dreye, resp. op 4 1/2 km ten Z.W. en 5 1/2 ten N.O. van Huccorgne, luiden Fr. froid, poire en soif dialectisch fru, pūr en su, Remacle, Atlas I, 163, 223, 255.

(137) Haust, a.w., 29.

(138) Poncelet, Fiefs, 107, 153.

(139) Oe. æ̃gen, dat zoals het Oudfriese woord op Wg. *aigin berust, schijnt enkel als adjectief voor ‘eigen’ geattesteerd, niet als substantief voor ‘eigendom’: zie T. Toller, An Anglo-Saxon Dictionary based on the manuscript collections of the late J. Bosworth (Oxford, 1882-[98]), 12, en dez., a.w., Supplement (ald. (1921)), 13.

(41) Dat de Romaanse syncope der vóór enkele consonant staande voortonige middenvocalen buiten a wel vóór de VII^e eeuw plaatsvond, blijkt o.m. uit de oudste echte vorm van de naam Elnon in Pévèle, waarschijnlijk ± 642 (2 k^en. begin X^e e.) Elnonis (gen.), daar die naam zeker ontstaan is uit Wg. elun-unni, collectief van *eluna ‘alant’ (bij Oe. eolone): zie ons werk ‘Doublets picards’, dat hopelijk eerlang zal gepubliceerd worden.

(140) Haust, a.w., 17.

(141) Yans, a.o., 31-32, 46, 46, 47, 47.

(142) Gysseling, Woordenboek, 368.

(143) J. Cuvelier, Cartulaire de l'abbaye du Val-Benoît (Bruxelles, 1906), 28, 29, vgl. voor het tweede citaat Poncelet, Hugues de Pierrepont, 190.

[p. 206]

dessous le fondeuse voie⁽¹⁴⁴⁾; 1553 le fondeuse voie qui vat de Berses à Fooz... la dite fondeuse voie⁽¹⁴⁵⁾.

Lat. fundum acc. ‘grondbezit’⁽¹⁴⁶⁾: de Oudwaalse on bleef in de afleiding bewaard, maar werd in het simplex reeds vroeg gedenasaleerd; de uit d ontstane eind-t versmolt met de toponymische -s⁽¹⁴⁷⁾ tot een -z (= [ts]), die geleidelijk uit de uitspraak verdween⁽¹⁴⁸⁾.

11. Haneffe, n. van een voormalige, nu bij Donceel (arr. Borgworm) ingelijfde gemeente, op 5 km ten N.O. van Aineffe (nr. 10): dial. hènèfe⁽¹⁴⁹⁾; 911 (k. XIII^e e.) in pago Hasbanio in locis Honaui [lees *Honavia?], Uersines [lees *Vermies (= Viemme)] et Serangio nominatis⁽¹⁵⁰⁾; 1034 (k. begin XVII^e e. van het or.) in Hunafie⁽¹⁵¹⁾;...; 1091 (or.) sexta pars Hunafie [Gysseling leest Hunafię⁽¹⁵²⁾]⁽¹⁵³⁾;...;

(144) J. Herbillon, Toponymes hesbignons (F-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XXXV (1961), 89 - doch met correctie van het derde woord naar dez., Toponymie de la Hesbaye liégeoise (Wetteren, 1930 [juister (1929)] - ), 639.

(145) Ald., 640.

(146) ‘Fô est... le représentant du lat. fundus...... la situation de Fooz, à la ligne de crête entre les bassins de la Meuse et du Geer, ne permet guère de voir dans fundus une dépression de terrain; le mot doit avoir sa signification ancienne de “domaine”’, ald., 505, vgl. 640 en Herbillon, Toponymes hesbignons (F-), 89. Het bij Fooz horende adjectief berust echter niet op een -osa-afleiding (640): fondeuse, met Luikerwaalse [ø̄], is klankwettig ontstaan uit fondoise, femininum van *fondois, en dit laatste uit Fund-ēns-, gevormd zoals Lat. Massili-ēnsis ‘uit Marseille’.

(147) Zie E. Gamillscheg, recensie van A. Vincent, Toponymie de la France, in: Zeitschrift für französische Sprache und Literatur LXII (1938-39), 237-38.

(148) Met Fooz - Aineffe zinverwante paren zijn Fooz - Lesve, in het Naamse, en Fodia - Énines, in Waals-Brabant; ze kunnen hier slechts vermeld, niet behandeld worden. - De Fond [de] St[-]Gilles, vallei in het deel der voormalige gemeente Bierset dat bij Awans (arr. Luik) werd ingelijfd, op 1 1/2 km ten Z.O. van Fooz en 14 1/2 ten N.O. van Aineffe, heette nog in 1725 fond d'Aineffe ou de St-Gille, Herbillon, Hesbaye, 629 (vgl. 626, 639, 654). De vroegere benaming is sedert de middeleeuwen geattesteerd: XIV^e e. in l.d. in Aeneffe, 1357 in fondo de Ayeneffe, ald., 629, 432. Ondanks de ligging is dit tweede Aineffe vermoedelijk geen zelfstandige vertaling van Fooz, maar een migratienaam uit het dorp Aineffe, die vóór de oudste overlevering een hoeve kan aangeduid hebben.

(149) Haust, a.w., 37.

(150) J. Halkin -- C.-G. Roland, Recueil des chartes de l'abbaye de Stavelot-Malmedy I (Bruxelles, 1909), 122. (Ald., 123 n. 1 bij blz. 122, werden reeds een verbetering tot *Vermes en identificatie met Viemme mogelijk geacht.)

(151) P. Bonenfant, Les Chartes de Réginard, évêque de Liége, pour l'abbaye de Saint-Laurent[:] Étude critique, in: Bulletin de la Commission royale d'Histoire CV (1940), 339.

(152) Woordenboek, 445.

(153) Évrard, a.o., 283.

[p. 207]

± 1104 (k. XII^e-XIII^e e.) Haneffe⁽¹⁵⁴⁾;...; 1143 (or.) sextam partem Honeffie⁽¹⁵⁵⁾; 1152 (or.) Huneffe⁽¹⁵⁶⁾;...; 1254, 1254, 1254 (alle or.) Haneffe⁽¹⁵⁷⁾;...; 1637 Henneff (2 maal)⁽¹⁵⁸⁾.

Waarschijnlijk Wg. hauhūn-ahhja ‘hoge landouw’, samengesteld met de zwakke accusatief vrouwelijk enkelvoud van *hauh ‘hoog’ (bij Oe. héah, Ofri. hâh, Osa. en Ohd. hôh)⁽¹⁵⁹⁾ en wel uiterlijk in het begin der VII^e eeuw geromaniseerd, vermits de overgenomen vorm nog deelnam aan de Romaanse monoftongering van au⁽¹⁶⁰⁾: in het Waals werd de aldus ontstane voortonige o⁽¹⁶¹⁾ een a, denkelijk onder de invloed van Hannuit (Fr. Hannut, op 17 1/2 km ten N.W.) en Hannêche (op 20 km ten Z.W.)⁽¹⁶²⁾, en werd deze nieuwe vocaal later aan de beklemtoonde ę gelijkgemaakt.

Verkeerde vertaling van

Othée (Fr.) = Elch (Nl.), n. van een voormalige, nu bij Awans (arr. Luik) ingelijfde Romaanse taalgrensgemeente, ‘sur la crête, au sortir de la vallée du Geer’⁽¹⁶³⁾, en op 14km ten N.O.: dial. ôtêye⁽¹⁶⁴⁾; XII^e e. [± 1221? volgens Gysseling⁽¹⁶⁵⁾] Otei... Velruet (= Velroux)⁽¹⁶⁶⁾;

(154) Halkin -- Roland, a.w., 531.

(155) Évrard, a.o., 307.

(156) Rousseau, a.w., 22.

(157) G. Kurth, Chartes de l'abbaye de Saint-Hubert en Ardenne I (Bruxelles, 1903), 341, 433, 345.

(158) J. de Chestret de Haneffe, La terre franche de Haneffe et ses dépendances, in: Bulletin de l'Institut archéologique liégeois XXXVIII (1908), 125, 126.

(159) Jellinghaus in: E. Förstemann, Altdeutsches namenbuch II, 3....auflage, herausgegeben von H. Jellinghaus, 1. hälfte (Bonn, 1913), kol. 1415, beschouwde het eerste bestanddeel reeds als horend bij hô ‘hoch’ [een zeldzame bijvorm van Osa. en Ohd. hôh]. - Op grond van de oudste grafie zou men ook van Wg. *hauhūn-awja acc. kunnen uitgaan, dat met ons etymon synoniem ware en waarvan de Romaanse reflex door de naburige -ahhja-namen ware beïnvloed: zulks lijkt echter niet raadzaam, daar die grafie geïsoleerd is en de XI^e-eeuwse vormen reeds f hebben.

(160) Bij latere romanisering ware dit niet meer het geval geweest: vgl. de verklaring van Solre in ons opstel ‘La toponymie, miroir de l'histoire ethnique’, in: Linguistique picarde XX (1980), n^o 3, 3. - Corrigenda bij dit opstel:

blz. 3, laatste par., r. 6, leze men	‘desséché’
blz. 3, laatste par., r. 17, leze men	‘id.’
blz. 4, laatste par., r. 4, leze men	(a. angl. bolca et a.h. all. bolko ‘coursive’)

(161) Die vaak u geschreven werd, wel onder de invloed van de met Hun- gevormde persoonsnamen.

(162) Dial. resp. hanǽ [d.i. [hanø]] en à (h)anèsse, Haust, a.w., 27, 31.

(163) Herbillon, Toponymes hesbignons (Mo- à O-), 128.

(164) Haust, a.w., 23.

(165) Woordenboek, 1001 onder Velroux.

(166) J. Schoonbroodt, Inventaire analytique et chronologique des chartes du Chapitre de Saint-Martin, à Liége (Liége, 1871), 6.

[p. 208]

1216 (or.) Auteit⁽¹⁶⁷⁾; 1217 Altei (2 maal)⁽¹⁶⁸⁾, (or.) Althey⁽¹⁶⁹⁾;...; 1221 (or.) Bescela de Otei⁽¹⁷⁰⁾;...; 1248 Othee⁽¹⁷¹⁾; 1249 (or.) Heinrisus miles de Hamele (= Hamal [gehucht te Rutten, voormalige, nu bij Tongeren ingelijfde gemeente]) vendidit tria bonuaria terre arabilis site in territorio de Helta [= ~ volgens A. Domken⁽¹⁷²⁾; lees dan *Helca] conuentui de porceto (= Burtscheid [wijk te Aken])... que bona à nobis [= Arnoldus de Helslo] tenuit...... Actum... sub testimonio Liberti de Helta [lees *Helca?] et Danielis iunioris de Hamele militum. Scabinorum etiam in Helta [lees *Helca?]⁽¹⁷³⁾;...; 1298 (or.) filius Johannis dicti Hannart de Elck⁽¹⁷⁴⁾;...; 1360 (or.) Oteie⁽¹⁷⁵⁾; 1360 (k. 1438) entre Hamalle et Elch⁽¹⁷⁶⁾;...; 1388 (or.) entre Ruthen et Elch⁽¹⁷⁷⁾.

Opgevat als Rom. *alt-iācum ‘hoge plaatsen’, toponymisch collectief⁽¹⁷⁸⁾ afgeleid van Lat. altus ‘hoog’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Alt-i - ācum ‘hoeve der Altiī (of lieden van de hoogte?)’⁽¹⁷⁹⁾: in het Romaans werd de t door de volgende i̯ niet geassibileerd, wellicht onder de invloed van de gegermaniseerde vorm *Alttjāku > *Altjāku⁽¹⁸⁰⁾, en werd de naam in de late middeleeuwen

(167) Cuvelier, a.w., 22.

(168) [J. Wolters,] Notice historique sur l'ancienne abbaye de Herckenrode, dans la province actuelle de Limbourg (Gand, 1849), 62.

(169) Gysseling, Woordenboek, 777, naar een te Luik op het Bisschoppelijk Archief bewaard stuk uit Herkenrode. (Of het om hetzelfde stuk gaat als het door Wolters gepubliceerde, blijkt niet.)

(170) Cuvelier, a.w., 31.

(171) A. Domken, Histoire de la seigneurie et de la paroisse d'Othée, in: Bulletin de la Société d'art et d'histoire du diocèse de Liége XIX (1910), 248.

(172) Ald., 86.

(173) Ch. Quix, Geschichte der ehemaligen Reichs-Abtei Burtscheid, von ihrer Gründung im 7ten Jahrhunderte bis 1400... Mit 192 Urkunden (Aachen, 1834), 240.

(174) J. Paquay, Cartulaire de la Collégiale Notre-Dame à Tongres [I:] jusqu'au XV^e siècle (Tongres, 1909), 260.

(175) Bormans -- Schoolmeesters, a.w. IV (Bruxelles, 1900), 313.

(176) Poncelet, Feudataires, 686.

(177) H. Baillien, De regesten der stad Tongeren, addenda 1291-1498, in: Handelingen van de Koninklijke Commissie voor geschiedenis CXXXIII (1967), 5.

(178) Het Keltisch suffix -āc- - dat als toponymisch bestanddeel door het Romaans ontleend werd - vormde ook collectieven en wisselde met -iāc- af, zoals blijkt uit insulair-Keltische afleidingen bij Pedersen, a.w. II (Göttingen, 1913), 30.

(179) A. Carnoy, Curiosa onder de taalkundige doubletten in de Vlaamsche Toponymie, in: Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, Verslagen en Mededeelingen (1940), 139, verklaarde reeds de Nederlandse naam, die bij Elg spelde, uit [Rom.] *Altiacum, volgens hem waarschijnlijk een doublet [juister ware: bijvorm] van het in de Franse voortlevende *Altacum ‘dorp van Altus’ of veeleer ‘dorp op de hoogte’.

(180) Vgl. bij Gysseling, Woordenboek, de -iācum-namen Menty (686), Parenty (787), Renty (836), Cléty (237) en de -iāca(-)-naam Laventie (599), alle vijf ter aanduiding van plaatsen die eens in de taalgrensstreek lagen. Herbillon, Hesbaye, 510-11, merkt terecht op dat ‘dans les villages frontières, l'évolution phonétique régulière peut avoir été, pendant un certain temps, interrompue par la prédominance de la forme du domaine linguistique voisin’.

[p. 209]

gefeminiseerd, naar het voorbeeld van Crisnée (op 5 km ten W.) e.a.; in het Frankisch zal de gegermaniseerde vorm klankwettig geëvolueerd zijn tot *Ėltike, en dit door gelijkmaking aan Mnl. ellick ‘elk’⁽¹⁸¹⁾ verkort zijn tot Elck, dat in de XIV^e eeuw de Hoogduitse klankverschuiving onderging⁽¹⁸²⁾.

12. Jeneffe, n. van een voormalige, nu bij Donceel (arr. Borgworm) ingelijfde gemeente, op 3 1/2 km ten N.O. van Haneffe (nr. 11): dial. gn'nèfe, gn'gnèfe⁽¹⁸³⁾, d.i. [n'nef, n̄'ęf]; 1178 (or.) Robertus de Mortiers, Renerus de Geneffia [= ~ volgens Gysseling⁽¹⁸⁴⁾, maar Kanne volgens J. Herbillon⁽¹⁸⁵⁾, zie nr. 14], Wedericus de Cimale [Gysseling leest Eimale (= (Eben-)Emael)⁽¹⁸⁶⁾]⁽¹⁸⁷⁾; 1189 (k. 1460) Lymonth et... Gyneffe, 1189 (dez. k.) Lymon avec... Geneffe⁽¹⁸⁸⁾;...; 1254 (or.) decima... de Stiers (= Stier, gehucht te Donceel) et de Geneffe, 1254 (or.), 1254 (or.) decima de Stirs et de Gineffe⁽¹⁸⁹⁾.

Wg. jān-ahhja, bij de romanisering wellicht reeds geëvolueerd tot jānėhhja, ‘landouw met (planten)rijen’, samengesteld met *jān ‘rij’ (bij Mhd. jān): in het Romaans werd de groep jān- vóór de beklemtoonde

(181) Zo in de ‘Sinte Servatius Legende’ van de Limburger H. van Veldeken: E. Verwijs -- J. Verdam, Middelnederlandsch Woordenboek II ('s-Gravenhage, 1889), kol. 612.

(182) Vgl. andere geïsoleerde gevallen ervan bij L. Grootaers, Het dialect van Tongeren[:] Eene phonetisch-historische studie, in: Leuvensche Bijdragen op het gebied van de Germaansche philologie... VIII (1908-09), 201-02. De heerlijkheid Elch was reeds in de tweede helft der XIV^e eeuw, en bleef tot aan de Franse Revolutie, een leen van het aartsbisdom Keulen te midden van het prinsbisdom Luik, Domken, a.o., 61.

(183) Haust, a.w., 37.

(184) Woordenboek, 542.

(185) Toponymes hesbignons (C- à Chap-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XXXI (1957), 44, alsook (I- à K-), ald. XL (1966), 36 n. 1.

(186) Woordenboek, 315.

(187) [O.-J. Thimister,] Cartulaire ou recueil de chartes et documents inédits de l'église collégiale de Saint Paul, actuellement Cathédrale de Liége (Liége, 1878), 11.

(188) J. Paquay, La collégiale Saint-Barthélemy à Liége[:] Inventaire analytique des chartes (Liége, 1935), 97.

(189) Kurth, Saint-Hubert I, 341, 344, 345.

[p. 210]

vocaal klankwettig džən⁽¹⁹⁰⁾, en evolueerde dit over džin en [d'n] tot [n'n] of zelfs [n̄'].

Verkeerde vertaling van

Ligney, n. van een voormalige, nu bij Geer (arr. Borgworm) ingelijfde gemeente, op 12 1/2 km ten N.W.: dial. légnè⁽¹⁹¹⁾, d.i. [lįn'ę]; 832 in pago Alsbanio, in villa nuncupante Liniaco⁽¹⁹²⁾; 1084 [onechte oorkonde van ± 1140: waarschijnlijk 1137 of kort tevoren⁽¹⁹³⁾] (or.) Albricus de Lineh, Elbertus de Seran⁽¹⁹⁴⁾; 1084 (oorkonde die in werkelijkheid van 1086-1100 dateert [volgens J. Stiennon onecht en van ± 1146⁽¹⁹⁵⁾]; or.) hetz.⁽¹⁹⁶⁾;...; ± 1104 (k. XII^e-XIII^e e.) Radulfi de Ligneis⁽¹⁹⁷⁾; 1134-38 (k. XIII^e e.) Holon, Linei, Lens⁽¹⁹⁸⁾;...; 1150 (or.) duos mansos terre partim Lingei partim Jaire (= aan Geer) adjacentes⁽¹⁹⁹⁾.

Opgevat als Rom. *līne-ācum ‘plaats met lijnen (= plantenrijen)’, afgeleid van Lat. līnea ‘lijn’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Rom. Līn-i - ācum ‘hoeve der *Līniī (of kwekers van vlas?)’⁽²⁰⁰⁾.

13. Kemexhe (Fr.) = De Kom (Nl., niet officieel), n. van een voormalige, nu bij Crisnée (arr. Borgworm) ingelijfde gemeente, op 6 km ten N.O. van Jeneffe (nr. 12) en 10 1/2 ten Z.W. van Tongeren: dial. (Fr.) k'mèhe⁽¹⁸³⁾, (Nl.) [də kom] (verouderd) te Lauw⁽²⁰¹⁾; 1107 (or.) Comafia⁽²⁰²⁾;...; 1205-10 (k. XVIII^e e.) Cumehe⁽²⁰³⁾; 1230 (or.)

(190) Zie Meyer-Lübke, Grammatik I, 98-99.

(191) Haust, a.w., 38.

(192) Martene -- Durand, a.w., kol. 88.

(193) Stiennon, a.w., 106.

(194) de Chestret de Haneffe, a.o., 115.

(195) T.a.p.

(196) H. Bresslau, Exkurse zu den Diplomen Konrads II., in: Neues Archiv der Gesellschaft für ältere deutsche Geschichtskunde XXXIV (1909), 425.

(197) Halkin -- Roland, a.w., 532.

(198) J. Ramackers, Papsturkunden in den Niederlanden (Belgien, Luxemburg, Holland und Französisch-Flandern) (Berlin, 1933-34), 127.

(199) Évrard, a.o., 316.

(200) Roland, a.w., vroeg zich af of de Liniacus-toponiemen, waartoe hij ook Ligney rekende (435), afgeleid zijn van [Lat.] Linius, ‘qui ne parait pas avoir été connu comme gentilice’, of van [Lat.] linum ‘lin’ (436): het eerste sluit het laatste niet uit, al betekende het etymon van Ligney daarom nog niet hetzelfde als dat van La Linière. - Enkel vermeld wordt hier een andere verkeerde vertaling van Ligney, nl. Termogne, op 3 1/2 km ten Z.O.

(183) Haust, a.w., 37.

(201) Herbillon, Hesbaye, 775, naar A. Stevens.

(202) Gysseling, Woordenboek, 557.

(203) Poncelet, Hugues de Pierrepont, 81.

[p. 211]

Kumee⁽²⁰⁴⁾; 1237 (or.) Comefe, 1239 (or.) Commehe⁽²⁰⁵⁾;...; 1360 Comme⁽²⁰⁶⁾.

Wg. kumīn-ahhja ‘landouw met komijn’, samengesteld met het aan Lat. cumīnum ‘komijn’ ontleende *kumīn ‘hetz.’ (bij Oe. cymen, Ohd. kumīn) en wel uiterlijk in de VI^e eeuw geromaniseerd, vermits in het Romaans de voortonige middenvocaal nog gesyncopeerd werd⁽⁴¹⁾: na die syncope werd de n er klankwettig aan de voorgaande m geassimileerd en de aldus ontstane geminaat vereenvoudigd⁽²⁰⁷⁾, -efe door -ehe vervangen onder de invloed van Fexhe(-le-Haut-Clocher, op 3 1/2 km ten Z.W.) - dial. fèhe⁽²⁰⁸⁾ -, en de uit u gesproten voortonige ọ vóór enkele consonant tot een ə verzwakt, die kon wegvallen. De Nederlandse naam berust niet op het etymon, maar op de Oudwaalse, waarin men Mnl. comme ‘kom’ heeft gezien, terwijl men, denkelijk onder de invloed van Kanne (nr. 14), de vreemde uitgang eenvoudig verwaarloosde.

Verkeerde vertaling van

Couvenaille (Fr.) = De Kovenellewinning (Nl.⁽²⁰⁹⁾, niet officieel), n. van een hoeve te Slins, voormalige, nu bij Juprelle (arr. Luik) ingelijfde gemeente, op 10 km ten N.O.: dial. (Fr.) à com'nèye⁽²¹⁰⁾, (Nl.) [də] kovənεləweneη te Vreren⁽²⁰⁹⁾; 1223 (k. 1254) Cumenalh⁽²¹¹⁾; 1250 (k. XIV^e e.) Comminailes⁽²¹²⁾; ± 1300: waarschijnlijk 1280 (or.) Comenales... Comenailes⁽²¹³⁾;...; 1458 Coveneilhe⁽²¹⁴⁾.

Opgevat als Rom. *cumīn-ālia mv. ‘plaatsen met komijn’, afgeleid van Lat. cumīnum ‘komijn’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Lat. commūnālia mv. ‘gemeentelijke (gronden) (= meent)’: in het Middelwaals werd de reflex van -ālia door die van Lat. -īlia

(204) Bormans -- Schoolmeesters, a.w. I, 258.

(205) L. Lahaye, Inventaire analytique des Chartes de la Collégiale de Saint-Jean l'Évangéliste I (Bruxelles, 1921), 52, 53.

(206) Herbillon, Toponymes hesbignons (I- à K-), 47.

(41) Dat de Romaanse syncope der vóór enkele consonant staande voortonige middenvocalen buiten a wel vóór de VII^e eeuw plaatsvond, blijkt o.m. uit de oudste echte vorm van de naam Elnon in Pévèle, waarschijnlijk ± 642 (2 k^en. begin X^e e.) Elnonis (gen.), daar die naam zeker ontstaan is uit Wg. elun-unni, collectief van *eluna ‘alant’ (bij Oe. eolone): zie ons werk ‘Doublets picards’, dat hopelijk eerlang zal gepubliceerd worden.

(207) Zie Meyer-Lübke, Grammatik I, 138-39, en É. Bourciez, Précis historique de phonétique française, 9^e Édition, revue par... J. Bourciez (Paris, 1958), 191-92.

(208) Remacle, Atlas I, 42. - Zie voor de etymologie Herbillon, Hesbaye, (358-)359.

(209) J. Herbillon, Toponymes hesbignons (Chap- à Cut-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XXXII (1958), 125 (naar A. Stevens).

(210) Haust, a.w., 26.

(209) J. Herbillon, Toponymes hesbignons (Chap- à Cut-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XXXII (1958), 125 (naar A. Stevens).

(211) Cuvelier, a.w., 35.

(212) Bormans -- Schoolmeesters, a.w. I, 563.

(213) D. Van Derveeghde, Le Polyptyque de 1280 du Chapitre de la Cathédrale Saint-Lambert à Liège (Bruxelles, 1958), 42, 43.

(214) E. Renard, Glanures toponymiques[:] Couvenaille, in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XIII (1939), 43.

[p. 212]

verdrongen⁽²¹⁵⁾ en de groep -men'- reeds hypercorrect ven geschreven⁽²¹⁶⁾. De Nederlandse naam berust niet op het etymon, maar op een Middel- of Nieuwwaalse vorm met -vene-⁽²¹⁷⁾.

14. Kanne, n. van een voormalige, nu bij Riemst (arr. Tongeren) ingelijfde Zuidnederlandse taalgrensgemeente, op 23 km ten N.O. van Kemexhe (nr. 13), 15 1/2 ten N.O. van Tongeren, 1 1/2 ten W. van de Maas en 4 1/2 ten Z.W. van Maastricht: dial. (Nl.) ka-n⁽²¹⁸⁾, (Fr.) cane⁽²¹⁹⁾; 965 (k. 1^e helft XVII^e e.) villam Canna (een uitgave [van 1733] van k. biedt Camus; lees [?] met uitg. [van 1843, doch verschenen in] 1844, eveneens van k.: Cannes)⁽²²⁰⁾; 1079 (or.) apud Kannen⁽²²¹⁾;...; 1157 (or.) Emale. Chanaphia, 1158 (or.) in uilla Canaphia sita in episcopatu leodyensi⁽²²²⁾; 1178 (or.): zie nr. 12; 1181 (or.) Femmala, Cheneffe, Horpale⁽²²³⁾;...; 1193 (or.) Canne⁽²²¹⁾;...; 1228 (or.) in bonis suis de Cheneffe [aantekeningen op de rug van de oorkonde, van 2 k XIII^e e. en van een pseudo-or. XIV^e e. bevestigen de identificatie met ~⁽²²⁴⁾]⁽²²⁵⁾.

Wg. kann-ahhja ‘landouw met kannen’, samengesteld met *kanna ‘kan’ (bij Oe. canne, Osa. en Ohd. kanna): in het Romaans werd, na de

(215) Ald., 45.

(216) ‘l'écriture maintenait le v étymologique là où, dans la prononciation, il était passé à m sous l'influence d'un n suivant. On disait m'ni, som'ni, conm'ni etc., et l'on écrivait venir, souvenir, convenir.... Dans Couvenaille, les scribes ont ramené erronément le groupe m-n à v-n’, ald., 44.

(217) Niet besproken worden hier een goede vertaling van Couvenaille, nl. Jemène in La ~, op 6 1/2 km ten Z.W., en een andere verkeerde vertaling ervan, nl. Wezet (Fr. Visé), op 11 km ten N.O.

(218) St(evens) in: E. Blancquaert -- J. Claessens -- W. Goffin -- A. Stevens, Dialektatlas van Belgisch-Limburg en Zuid Nederlands-Limburg (Antwerpen, 1962), 552 (met ˫ = wat meer naar voren).

(219) Herbillon, Hesbaye, 239.

(220) L. Halphen -- F. Lot, Recueil des actes de Lothaire et de Louis V, rois de France (954-987) (Paris, 1908), 51.

(221) Gysseling, Woordenboek, 552.

(222) G. Franquinet, Beredeneerde inventaris der oorkonden en bescheiden van het Kapittel van O.L. Vrouwekerk te Maastricht, berustende op het Provinciaal Archief van Limburg I (Maastricht, 1870), 10, 14.

(223) É. Schoolmeesters, Documents concernant l'église et le village d'Ouffet, in: Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique XVII = 2^e série I (1881), 76.

(221) Gysseling, Woordenboek, 552.

(224) Ch. Grandgagnage, Vocabulaire des anciens noms de lieux de la Belgique orientale (Liége, 1859), 96 - doch met rectificatie naar Poncelet, Hugues de Pierrepont, 244.

(225) Poncelet, ald., 245.

[p. 213]

vroegtijdige vereenvoudiging der voortonige geminaat, de groep ka'- klankwettig [tšə]⁽²²⁶⁾. Opvallend is, dat de Nederlandse naam - die in het Waals de eigen benaming Cheneffe geheel verdrongen heeft - niet op ch eindigt: werd de evolutie van het tweede bestanddeel door die van zijn simplex (Wg. *ahu ‘waterloop’, acc. *aha) beïnvloed, of werd het eenvoudig weggelaten⁽²²⁷⁾?

Verkeerde vertaling van

Cadier, in ~ en Keer, n. van een gemeente (arr. Maastricht), op 7 km ten N.O.: dial. ter plaatse enkel ke.r⁽²²⁸⁾, juister ke:R⁽²²⁹⁾, te Maastricht Kier⁽²³⁰⁾, d.i. ki:R⁽²²⁹⁾; 1266 (k. [± 1670-1677⁽²³¹⁾]) versus... Cadiers⁽²³²⁾; 1266 (or., 19 maal) cadirs⁽²³³⁾;...; 1356 (or.) aan Gerardus de Cadyrs, den zoon van wijlen Macharius de Cadyr⁽²³⁴⁾;...; 1736 Cadier ofte Keer⁽²²⁸⁾. Vgl.: 1440 (or.) onder Heugem in danhange van Kayersberch⁽²³⁵⁾;...; 1588 sub monte de Cajer, onder Cadierbergh, aen den Cajersbergh⁽²²⁸⁾.

Opgevat als Rom. *cad-ārium ‘plaats met kruiken’, afgeleid van Lat. cadus ‘kruik’; maar in werkelijkheid ontstaan uit Lat. caldārium ‘kamer voor warme baden’⁽²³⁶⁾, bij de germanisering reeds geëvo-

(226) Vgl. bij Meyer-Lübke, Grammatik I, 98, ‘chemin [<] cammīnu und chenevis “Hanfsame” zu cannabis, wo... die Doppelkonsonanz vor dem Tone frühzeitig vereinfacht worden ist’.

(227) Hebben de Franken het soms laten vallen omdat het in hun eigen dialect niet voorkwam?

(228) P. Tummers, Romaans in Limburgse aardrijkskundige namen (Assen, 1962), 37.

(229) Vriendelijke mededeling van de Limburgse dialectoloog A. Stevens, wie we om deze en andere inlichtingen zeer verplicht zijn.

(230) H. Endepols, Woordenboek of diksjenaer van 't Mestreechs (Maastricht, 1955), 536.

(229) Vriendelijke mededeling van de Limburgse dialectoloog A. Stevens, wie we om deze en andere inlichtingen zeer verplicht zijn.

(231) G. Franquinet, Notice sur la dernière enceinte de la ville de Maestricht (Tirée du manuscrit du Père De Heer), in: Annales de la Société Historique et Archéologique à Maestricht I (1854-55), 88-89.

(232) Dez., Charters en bescheiden van het klooster der predikheeren te Maastricht (Maastricht, 1880), 4.

(233) Dez., O.L. Vrouwekerk I, 30 (6 maal), 31 (9 maal), 32 (4 maal).

(234) P. Doppler, Schepenbrieven van het Kapittel van St. Servaas te Maastricht, in: Publications de la Société historique et archéologique dans le duché de Limbourg XXXVIII = nouvelle série XVIII (1902), 32.

(228) P. Tummers, Romaans in Limburgse aardrijkskundige namen (Assen, 1962), 37.

(235) Franquinet, Predikheeren, 85.

(228) P. Tummers, Romaans in Limburgse aardrijkskundige namen (Assen, 1962), 37.

(236) A. Carnoy, Toponymische Wandeling langs de Romeinse Heirwegen in de Nederlandse gebieden, in: Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, Verslagen en Mededelingen (1952), 410, verklaarde Cadier reeds uit [Lat. *] calidarium ‘plaats voor warme baden’. Hij werd gevolgd door Tummers, a.w., 39, die opmerkte dat het etymon [reeds in het Latijn *]caldarium geworden was. Intussen had Carnoy zelf, Toponymie des chaussées romaines en Belgique et dans les régions avoisinantes[:] Essai de hodonymie (suite), in: L'Antiquité Classique XXIII (1954), 5, zijn uitgangsvorm tot [*]caldarium ‘[établissement de] bains chauds’ gewijzigd. Maar het Latijnse woord betekende enkel ‘kamer voor warme baden’! Had het hier soms betrekking op de badkamer van de grote Romeinse villa die men op 2 km ten N.W. van het centrum van Cadier opgegraven heeft? Zie over dit landhuis vooral: Uit de nagelaten geschriften van wijlen... J. Habets over wegen en gebouwen, uit het romeinsch tijdperk, in het Hertogdom Limburg, bewerkt... door J. Meulleneers, in: Publications de la Société Historique et Archéologique dans le duché du Limbourg XXXII = nouvelle série XII (1895), 267-96.

[p. 214]

lueerd tot Owa. cādiers⁽²³⁷⁾ - met toponymische -s⁽¹⁴⁷⁾ - of cādier⁽²³⁸⁾: in het Limburgs onderging de naam geen umlaut meer, maar wel een klemverschuiving, de overgang van d tot j en de verdoffing van de uitgang, en werd hij ten slotte geheel door Keer verdrongen⁽²³⁹⁾.

(237) Zie voor de Oostwaalse overgang van al tot ā vóór consonant, in Luikse teksten reeds in de eerste helft der XIII^e eeuw geattesteerd, Remacle, Ancien wallon, 45-46. - Hoe is het te verklaren dat de c- vóór a geen tš geworden was? Tummers, t.a.p., suggereert dat Cadier een migratienaam ware uit ‘het Noordwesten van de Romania’, d.i. het Normandisch-Picardische dialectgebied. Doch het etymon van Kanne moet reeds vóór de VI^e eeuw zijn ontstaan (zie beneden, blz. 224), zodat het etymon van Cadier, waarvan het een verkeerde vertaling is, niet eerst na de palatalisering van c- vóór a kan ingevoerd zijn. Het behoud van de occlusief is ofwel als een - in een taaleiland begrijpelijk - archaïsme op te vatten, ofwel aan een laat-Merovingische dissimilatie van k'-r' tot k-r' toe te schrijven, vgl. voor de laatstgenoemde Meyer-Lübke, Grammatik I, 172-73.

(147) Zie E. Gamillscheg, recensie van A. Vincent, Toponymie de la France, in: Zeitschrift für französische Sprache und Literatur LXII (1938-39), 237-38.

(238) Waarschijnlijk niet rechtstreeks uit het Latijnse etymon, maar met apocope van -s uit de vorige vorm ontstaan. Het lijkt wel of het Nederlands achtereenvolgens beide vormen overgenomen heeft!

(239) Deze naam kan bij gebrek aan betrouwbare attestaties van vóór de XVIII^e eeuw niet met zekerheid verklaard worden. Carnoy, Origines, 365, merkt op dat Keer een vaak voorkomend toponiem is dat meestal ‘tournant’ zal betekenen, en wijst erop dat het [te Cadier en Keer] een plaats aanduidt die juist aan een draai van de weg van Maastricht naar Aken is gelegen. Verwijs - Verdam, a.w. III ('s-Gravenhage, 1894), kol. 1257, vermelden voor Mnl. keer m. inderdaad een betekenis ‘bocht of draai in een weg’. Tummers, a.w., beschouwt evenwel de namen Cadier en Keer als [fonetische] doubletten (38), beide op Cadi(e)rs berustend (39), en schrijft het behoud van de eerste aan de taalinvloed toe die van het Waalse Dalhem uitging: ‘Inderdaad is de tegenwoordige gemeente Kadier-en-Keer geen samenvoeging van twee dorpen. Er is maar één dorp, met één kerk. Tot 1828 echter werd dit doorsneden door een grens die grotendeels de Dorpsstraat volgde. Het gedeelte ten Noorden van deze straat vormde met Heer één van de elf banken van Sint Servaas te Maastricht en droeg de naam Keer; de andere helft, met de kerk, behoorde tot het graafschap Dalhem bij Luik en werd Kadier genoemd. In 1828 kwam een grenswijziging tot stand... [:] Keer werd bij Kadier gevoegd’ (38). De te Maastricht gebruikelijke dialectvorm van Keer heeft een ī, die zowel uit Wg. ai als uit een umgelaute Wg. ā kan ontstaan zijn: ‘keren (= malen)’ en ‘kaas’ luiden aldaar ki:Rə en ki.s, Bl(ancquaert) in: Blancquaert e.a., a.w., 401, 402. De ter plaatse gebruikelijke dialectvorm heeft daarentegen een vocaal die, naar vriendelijke mededeling van de heer A. Stevens, schijnbaar uit Wg. e of eo is ontstaan: ‘geven’ en ‘bier’ luiden te Heer inderdaad ge:və en be:R, ‘keer’ en ‘kaas’ echter ki:R en kis, Go(ffin), ald., 425 (3 maal), 426. De plaatselijke uitspraak met ē kan echter een relictvorm zijn: Keer ligt amper op 10 km ten Z.O. van Zussen, waar ‘keer’ en ‘kaas’ ker en ke:s luiden, St(evens), ald., 537, 538; en op 6 ten Z.W. van Valkenburg, waar ke:R en ke.^əs gezegd wordt, Go(ffin), ald., 413, 414. In dialectisch opzicht schijnen dus de verklaringen van Carnoy en van Tummers beide mogelijk. Maar was de overgang van lat. al vóór consonant tot Oostwa. ā reeds voltrokken toen de ā in het Oostnederfrankisch de i-umlaut onderging? Samen met de eenheid van het dorp Cadier en Keer suggereert de gelijkenis tussen de klankwettig uit de naam Cadier ontstane, verdwenen vorm Cajer en de eerst ná zijn verdwijning zeker geattesteerde naam Keer dat deze door een late volksetymologische ontsporing uit voornoemde vorm ontstaan is.

[p. 215]

Te Cadier moet, blijkens de vorm van het toponiem, Romaans gesproken zijn tot na de Merovingische tijd⁽²⁴⁰⁾. De late germanisering van genoemde plaats en van Ambij⁽²⁴¹⁾, resp. op 6 1/2 km ten Z.O. en 3 1/2 ten N.O. van het centrum van Maastricht gelegen, steunt het vermoeden dat deze stad in de vroege middeleeuwen lang een hoekpilaar was van de Romania⁽²⁴²⁾.

15. Boyeffles, n. van een gehucht te Bouvigny- ~ (arr. Béthune), op 17 km ten N.W. van Atrecht: 1218 (k. [± 1700⁽²⁴³⁾] van k.) Boefe⁽²⁴⁴⁾; 1219 (k. XV^e e.) Boefe⁽²⁴⁵⁾; 1220 (or.) Boefla⁽²⁴⁶⁾;...; 1425 Boyeffle⁽²⁴⁵⁾.

Wg. bōþ- of wellicht bū-ahhja, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot bōd- of bū-ėhhja⁽²⁴⁷⁾, ‘landouw met hutten’ of ‘landouw met woningen’, samengesteld met *bōþu ‘hut’ (bij Mhd. buode ‘hetz.’ en denkelijk ook Mnd. bode ‘huisje’) of *bū ‘woning’ (bij Oe., Osa. en Ohd. bū)⁽²⁴⁸⁾: in het Picardisch werd tussen f en -e, althans grafisch, een

(240) Is cādier ter plaatse uit cādiers ontstaan, dan moet het Romaans er zelfs tot na de XII^e eeuw geleefd hebben: zie Meyer-Lübke, Grammatik I, 161, 167.

(241) Waarvan de naam berust op een verder geëvolueerde vorm van Rom. Ambiāca, zie Tummers, a.w., 29-31.

(242) ‘Au fond nous ne savons rien de la situation linguistique de Tongres et de Maestricht du V^e au X^e siècle. Pourquoi la germanisation ne se serait-elle pas produite à la longue, au cours des périodes mérovingienne et carolingienne...?...... Si Tongres ou Maestricht était restée... le siège du diocèse (...), leurs destinées, au point de vue linguistique, auraient été - n'en doutons pas - bien différentes. Sans les circonstances fortuites qui ont provoqué en terre romane la croissance inattendue de Liége, Maestricht, tout au moins, serait aujourd'hui encore un poste avancé de la latinité’, F. Rousseau, La Meuse et le Pays Mosan en Belgique [:] Leur importance historique avant le XIII^e siècle, in: Annales de la Société archéologique de Namur XXXIX (1930-31), 35, 36.

(243) Zie [E.] Van Drival, Nécrologe de l'abbaye de Saint-Vaast (Arras, 1878), 264-66.

(244) A. Demarquette, Cartulaire et abbesses de la Brayelle d'Annai de 1196 à 1504... (Lille, 1885-[86]), 284.

(245) A. de Loisne, Dictionnaire topographique du département du Pas-de-Calais comprenant les noms de lieu anciens et modernes (Paris, 1907), 67.

(246) Gysseling, Woordenboek, 178.

(245) A. de Loisne, Dictionnaire topographique du département du Pas-de-Calais comprenant les noms de lieu anciens et modernes (Paris, 1907), 67.

(247) Zie voor de umlaut boven, blz. 190-93.

(248) Zie voor de - niet algemene - Vulgairlatijnse overgang van ū'- tot ọ in de eerste syllabe Meyer-Lübke, Grammatik I, 96-97. Uit het aan Lat. iūstitia ‘gerechtigheid’ ontleende Ofr. jostise ‘hetz.’ blijkt dat die overgang nog na de V^e eeuw geschiedde; daar de i-umlaut zich in de Ingweoonse dialecten al vanaf de VI^e verbreidde, is de mogelijkheid ener romanisering van būėhhja tot *Bọęffi̭a niet af te wijzen.

[p. 216]

hypercorrecte l ingelast, zoals in Escanaffles (nr. 2), en werd de door de syncope der intervocalische đ ontstane of oorspronkelijke hiaat door een y gevuld⁽²⁴⁹⁾.

Goede vertaling van

Maisnil, in ~ -lès-Ruitz, n. van een gemeente (arr. Béthune), op 6 1/2 km ten N.W.: 1170-92 (k. begin XVI^e e.) Dominus del Maisnil dedit sancto Vedasto... vj manc. frumenti, pro duabus partibus decime ville de Hulcin (= Houchain)⁽²⁵⁰⁾;...; 1329 Maignil... Magnil⁽²⁵¹⁾.

Rom. mānsiōn-īle ‘plaats met woningen’⁽⁴⁸⁾, afgeleid van Lat. mānsiō ‘woning’⁽²⁵²⁾.

16. Marqueffles, n. van een gehucht te Bouvigny-Boyeffles (arr. Béthune), op 1 1/2 km ten Z.O. van Boyeffles (nr. 15) en 15 ten N.W. van Atrecht: 1224 (k. [± 1700⁽²⁴³⁾] van k., 2 maal) apud Markefie⁽²⁵³⁾;...; 1225 (or.) Markefe, 1225 (or.) Markefia⁽²⁵⁴⁾.

Wg. mark-ahhja, bij de romanisering reeds geëvolueerd tot markéhhja⁽²⁴⁷⁾, ‘landouw van (= bij) de grens’, samengesteld met *marku ‘grens’ (bij Oe. mearc, Ofri. merke, Osa. en Ohd. marka) en na de VI^e eeuw geromaniseerd, vermits k vóór e niet meer zoals Lat. c vóór e, maar zoals Lat. c vóór a behandeld werd, d.i. na consonant in het Picardisch ongewijzigd bleef⁽²⁵⁵⁾: de huidige l is zoals die van Escanaffles (nr. 2) en Boyeffles (nr. 15) te beoordelen.

Verkeerde vertaling van

Bruay, in ~ -en-Artois, n. van een gemeente (arr. Béthune), aan de Lawe, op 3 km ten Z.O. van de Clarence, die in de Oudheid de

(249) Zoals in de naam der gemeente Boyelles, op 27 1/2 km ten Z.O.: 1074 (k. 1^e derde XIII^e e.) altare Budelle, ± 1154 (dez. k.) Budella, 1154-59 (k. einde XIII^e e.) Buella, 1171 (k. 1^e derde XIII^e e.) Boele, A. De Loisne, Le cartulaire du Chapitre d'Arras (Arras, 1896), 2, 16, 21, 31;...; 1235 (k. XIII^e e.) Boiella, dez., Pas-de-Calais, 68.

(250) [E.] Van Drival, Cartulaire de l'abbaye de Saint-Vaast d'Arras rédigé au XII^e siècle par Guimann (Arras, 1875), 400.

(251) de Loisne, Pas-de-Calais, 237.

(48) In onze vertaling van een etymon wordt een soortnaam gecursiveerd wanneer hij een suffix weergeeft. - Het Romaanse woord zal doorgaans een ‘plaats met woningen voor de boeren en het vee’, d.i. een ‘boerenplaats’ aangeduid hebben; het wordt door von Wartburg, a.w. VI, 1. Teil, herausgegeben von H. Keller (Basel, 1969), 254, dan ook met ‘bauernhof’ vertaald, als etymon van Oudnormand. meisnil ‘habitation rurale, ferme dans les champs, manoir’, Anglonormand. en Opic. maisnil, Ofr. mesnil (vooral Opic.), mainil, manil, enz. ‘maison accompagnée d'un champ’, en hun dialectische reflexen.

(252) Alleen vermeld worden hier een verkeerde vertaling van Maisnil (-lès-Ruitz), nl. Camblain in ~ -Châtelain, op 9 km ten N.W., en een andere goede vertaling ervan, nl. Houdain, op 3 1/2 km ten Z.W.

(243) Zie [E.] Van Drival, Nécrologe de l'abbaye de Saint-Vaast (Arras, 1878), 264-66.

(253) Demarquette, a.w., 291, 292.

(254) Gysseling, Woordenboek, 667.

(247) Zie voor de umlaut boven, blz. 190-93.

(255) Zie Gamillscheg, Romania Germanica I, 399.

[p. 217]

noordwestergrens der civitas Atrabatum vormde⁽²⁵⁶⁾, en op 12 1/2 km ten N.W. van Marqueffles: 975 (k. 1775-76 van k. 993) Actum Bruhaio⁽²⁵⁷⁾;...; 1147 (or.) terram ad Hersin. III hospites ad Bruai⁽²⁵⁸⁾.

Opgevat als Kelt. *brog-ācon of Rom. *brog-ācum⁽²⁵⁹⁾ ‘plaats van (= bij) de grens’, afgeleid van Kelt. *brogā ‘grens’ (bij Kymr., Corn. en Bretons bro ‘gewest’⁽²⁶⁰⁾; met br- uit mr- van de Indogermaanse wortel *mereĝ- ‘Rand, Grenze’⁽²⁶¹⁾) of het ontleende Rom. *broga ‘hetz.’⁽²⁶²⁾; maar in werkelijkheid ontstaan uit Kelt. brū-ācon ‘plaats van de boord(en) (= oevers; plaats aan de oever(s); hoeve aan de oever)’, afgeleid van *brūs (met onzekere -s) ‘boord’ (bij Oudiers brū)⁽²⁶³⁾.

17. Floreffe, n. van een gemeente (arr. Namen), aan de rechteroever van de Samber en op 8 1/2 km ten Z.W. van haar monding in de Maas, op 15 ten Z.O. van Sombreffe (nr. 6) en 25 1/2 ten Z.W. van Boneffe (nr. 7): dial. florèfe⁽²⁶⁴⁾; vermoedelijk IX^e e. (goede k. XI^e e.) in villa Florechia (een andere k. XI^e e., onafhankelijk van de vorige, en een verkorte versie, bewaard in een handschrift van de XII^e-XIII^e e., bieden Flerechia; een omstreeks de XI^e e. vervaardigde omwerking, bewaard in een handschrift van de XI^e-XII^e e., heeft Florefia)⁽²⁶⁵⁾; interpol., waar-

(256) De Loisne, Pas-de-Calais, iv(-v).

(257) D. Haigneré, Les chartes de Saint-Bertin, d'après le Grand Cartulaire de Dom C.-J. Dewitte... Publiées ou analysées... I (Saint-Omer, 1886), 21.

(258) Robert, Histoire de l'abbaye de Chocques, ordre de Saint-Augustin, au diocèse de Saint-Omer, in: Mémoires de la Société des Antiquaires de la Morinie XV (1874-76), 543.

(259) In het Brits schijnt de groep og vóór een bewaard gebleven vocaal ow geworden te zijn, Pedersen, a.w. I, 98, vgl. 60-61; in het Romaans van N.-Gallië is de g tussen velare vocaal en a vroeg verdwenen.

(260) Met het verwante continentaal-Keltische woord gevormd was de naam van een bekende stam: Ideo autem dicti Allobrogae, quoniam ‘brogae’ Galli agrum dicunt, ‘alla’ autem aliud. Dicti autem Allobroges, quia ex alio loco fuerant translati, A. Holder, Alt-Celtischer Sprachschatz I (Leipzig, 1896), kol. 97, excerpten uit een laat-Latijnse commentaar op Juvenalis citerend. Waarschijnlijk is de vorm van de vertaalde soortnaam door die van de voorafgaande stamnaam beïnvloed en dient ‘brogae’ tot ‘broga’ verbeterd. Blijkens zijn Romaanse reflexen moet het Gallische woord ook ‘rand, grens’ betekend hebben, zie von Wartburg, a.w. I, 555.

(261) Pokorny, a.w., 738.

(262) Zie von Wartburg, t.a.p.

(263) In het Oudiers betekent de -ācon-afleiding bruach ‘rand, oever’ zoals het simplex zelf. - In het tweede deel van dit opstel zal een goede vertaling van Bruay(-en-Artois) behandeld worden, nl. Ourton, op 5 1/2 km ten Z.W.

(264) Haust, a.w., 73.

(265) Levison, a.w., 182. Volgens Van der Essen, a.w., dateert het origineel wellicht - maar ook ten vroegste - van de tweede helft der VIII^e eeuw (89), de eerstgenoemde kopie van de X^e eeuw (88), de omwerking ten vroegste van de XI^e (91) en het oudste handschrift waarin ze bewaard is, van de XII^e (90). Volgens Gysseling, Namurois, 201, dagtekent het origineel van de VIII^e eeuw, de verkorte versie van de XI^e, het handschrift waarin ze bewaard is, van de XII^e, de omwerking van de XI^e en het oudste handschrift waarin deze bewaard is, van de XII^e. Ook volgens dez., Woordenboek, 363, dateert het origineel van de VIII^e eeuw, en het handschrift waarin de verkorte versie bewaard is, van de XII^e.

[p. 218]

schijnlijk van de XII^e e., in een oorkonde van 1018 (k. 1708) in Florefio⁽²⁶⁶⁾; waarschijnlijk oudere interpol. in een oorkonde van 1033 (dez. k.) Florefia⁽²⁶⁷⁾; 1066 (k. einde XIII^e.) floreffia⁽²⁶⁸⁾;...; 1134 (or.) Florefia⁽²⁶⁹⁾.

Wg. flōr-ahhja, bij de romanisering wellicht reeds geëvolueerd tot flōrėhhja, ‘landouw met (dors)vloeren’, samengesteld met *flōru ‘vloer (ook om op te dorsen)’ (bij Oe. flōr)⁽²⁷⁰⁾. De oudste vorm is Germaans⁽²⁷¹⁾ en bewijst dan ook dat er te of nabij Floreffe in de Karolingische tijd nog Germaanssprekenden woonden.

Verkeerde vertaling van

Denée, n. van een voormalige, nu bij Anhée (arr. Dinant) ingelijfde gemeente (van het arr. Namen), op 13 1/2 km ten Z.W.: dial. à n'néye⁽²⁷²⁾, d.i. [n̄ēj]; XIII^e - midden XVII^e e. (or.) apud Datam [= ~⁽²⁷³⁾]⁽²⁷⁴⁾; 1229 (or.) Denee⁽²⁷⁵⁾.

Opgevat als Rom. *danni-āca ‘plaats met dorsvloeren’, afgeleid van het aan het Germaans ontleende *dannia (zo?) ‘dorsvloer’ (bij middeleeuws Lat. danea, Owa. (te Luik) daigne); maar in werkelijkheid ontstaan

(266) Bresslau in: (H. Bresslau -- H. Bloch -- R. Holtzmann, unter Mitwirkung von M. Meyer,) Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser III (Hannover, 1900-03), 495.

(267) (R.) Holtzmann in: H. Bresslau -- H. Wibel -- A. Hessel, ald. IV (Hannover - Leipzig, 1909), 272.

(268) E. Schoolmeesters -- S. Bormans, Notice d'un Cartulaire de l'ancienne église collégiale et archidiaconale de Notre-Dame, à Huy, in: Compte rendu des séances de la Commission royale d'histoire, ou recueil de ses bulletins, 4^e série I (1873), 95.

(269) Gysseling, Woordenboek, 363, vgl.: Alexandre, évêque de Liége, confirme le prieuré de Géronsart dans ses possessions, in: Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique V (1868), 383.

(270) Jellinghaus in: Förstemann - Jellinghaus, a.w., verklaarde het eerste bestanddeel van Floreffe (kol. 912) reeds uit Germ. ‘FLOR’ [met ō], bij Mhd. vluor ‘flur, saat-, bodenfläche’ en Oe. flōr (kol. 911).

(271) Zie boven, blz. 190-93.

(272) Haust, a.w., 72.

(273) Roland, a.w., 423.

(274) J. Barbier, Obituaire de l'abbaye de Brogne ou de Saint-Gérard, de l'ordre de Saint-Benoît, in: Analectes pour servir à l'histoire ecclésiastique de la Belgique XVIII = 2^e série II (1882), 359.

(275) Documents extraits du chartrier de l'abbaye de Marche-les-Dames, ald. III (1866), 417.

[p. 219]

uit Rom. Din (n) i-āca ‘hoeve der Din(n)iī’⁽²⁷⁶⁾: [n']-i̭ werd tot n-i̭ gedissimileerd, mede onder de invloed van Owa. denee ‘donnée’⁽²⁷⁷⁾, en dialectisch werd Den- na de verdwijning van diens e tot [n̄] geassimileerd⁽²⁷⁸⁾.

18. Jeneffe, n. van een voormalige, nu bij Havelange (arr. Dinant) ingelijfde gemeente, op 26 km ten Z.O. van Marneffe (nr. 9): dial. à gngnèfe⁽²⁷⁹⁾, d.i. [an̄'ęf]; 1280 (k. l^e helft XIV^e e.) à Sorines, à Corienleis [lees waarschijnlijk *Corioules], à Geneffe ..., à Spase⁽²⁸⁰⁾.

Wg. jān-ahhja, bij de romanisering wellicht reeds geëvolueerd tot jānèhhja, ‘landouw met (planten)rijen’, zoals Jeneffe in Haspengouw (nr. 12): de Romaanse evolutie was dezelfde, maar de Waalse dialectvorm met [n'n] is hier verdwenen.

Verkeerde vertaling van

Jannée, n. van een gehucht te Pessoux, voormalige, nu bij Ciney (arr. Dinant) ingelijfde gemeente, op 8 1/2 km ten Z.W.: dial. djan néye⁽²⁸¹⁾, d.i. [džãnēj]; 1245 (k. XIII^e e.) Jehaugnies [lees *Jehangnies]⁽²⁸²⁾; 1322 (k. 1343) Jagnies, 1330 (dez. k.) Jaignies, 1335 (k. XV^e e.) Jangnee⁽²⁸³⁾.

Opgevat als Rom. *jān-iāca(-) ‘plaats met (planten)rijen’, afgeleid van het aan het Germaans ontleende *jānus ‘rij’⁽²⁸⁴⁾; maar in werkelijkheid waarschijnlijk ontstaan uit Rom. Diāni-āca(-) ‘hoeve der

(276) Roland, a.w., hield Denée reeds voor een mogelijke reflex van [*]Diniacus of [*]Diniaca (424), afgeleid van het [Latijnse] nomen gentilicium Dinius (423).

(277) Fr. donner ‘geven’ luidde in het Oudwaals dener, von Wartburg, a.w. III (Leipzig -- Berlin, 1934), 136. P. Marchot, La colonisation romaine du pagus de Lomme (minor), in: Leuvensche Bijdragen XXV (1933), 43, meende zelfs dat Denée ‘doit être le fém. de l'a. fr. doné “homme qui se donnait avec ses biens à un monastère” et désigner des biens apportés par un doné à l'abbaye de St. Gérard’.

(278) Niet behandeld wordt hier een andere verkeerde vertaling van Denée, nl. Florennes, op 13 km ten Z.W.

(279) Haust, a.w., 87.

(280) [F.] De Reiffenberg, Monuments pour servir à l'histoire des provinces de Namur, de Hainaut et de Luxembourg I (Bruxelles, 1844), 18.

(281) Haust, a.w., 89.

(282) Bormans -- Schoolmeesters, a.w. I, 500.

(283) Poncelet, Fiefs, 42, 330, 422.

(284) Zie von Wartburg, a.w. XVI, 280, waar de Waalse reflex djin [d.i. [džę͂]] vermeld wordt met de betekenissen ‘ligne (à bêcher, à sarcler)’ (te Luik), ‘andain de betteraves qu'on arrache’ (te Borgworm), ‘planche, carreau’ (te Namen), en de Waalse uitdrukking a djin met de betekenis ‘à la queue-leu-leu’ (te Verviers).

[p. 220]

Diāniī’, waarvan de evolutie beïnvloed werd door die van de voornaam Lat. Iō(h)annes⁽²⁸⁵⁾: zoals in Denée werd n'-i̭ tot n-i̭ gedissimileerd.

Door goede vertaling van Jeneffe ontstond

Jenneret, n. van een gehucht te Bende, voormalige, nu bij Durbuy (arr. Marche-en-Famenne) ingelijfde gemeente, op 16 km ten N.O.: dial. djèn'rèt⁽²⁸⁶⁾, d.i. [džęnrę]; 873 (k. XIII^e e.) concedimus... in Falminne pago... Genedricio, ± 932 (dez. k.) villam nomine Genitricio in pago Condustrio, 1123 (dez. k., 3 maal) Generez⁽²⁸⁷⁾.

Rom. jān-āriciu- ‘plaats met (planten)rijen’, afgeleid van het reeds vermelde *jānus ‘rij’: de -dr- en de -tr- der oudste vormen zullen hypercorrecte grafieën zijn voor de intervocalische r⁽²⁸⁸⁾; de ā der eerste syllabe werd aanvankelijk een ə, zoals in Jeneffe (zie nr. 12), maar deze werd, na de verdwijning van de ə der tweede syllabe, aan de beklemtoonde ę gelijkgemaakt, wat een grafische verdubbeling der n tot gevolg had.

19. Beffe, n. van een voormalige, nu bij Rendeux (arr. Marche-en-Famenne) ingelijfde gemeente, op 23 1/2 km ten Z.O. van Jeneffe in Condroz (nr. 18): dial. bêf ter plaatse, bēf te Beausaint en te Hodister⁽²⁸⁶⁾, d.i. resp. [bǣf, bēf]; 1314 (k. 1317-22) Beffe (2 maal)... Beife, 1315 (dez. k.) Beffe⁽²⁸⁹⁾.

Wg. bat-ahhja ‘landouw van de baat (= vruchtbare landouw)’, zoals het gelijknamige Bauffe (nr. 4)⁽²⁹⁰⁾ uiterlijk in de V^e eeuw geromaniseerd: in het Romaans versmolten, na de syncope der intervocalische d,

(285) De invloed van deze voornaam verklaart zowel de oudste grafie als de dialectische uitspraak met ã.

(286) Haust, a.w., 47.

(287) Halkin -- Roland, a.w., 92 (2 maal), 93, 143, 288 (3 maal).

(288) In Bourgondië was de uit d ontstane intervocalische d zeker reeds op het eind der IX^e eeuw, in Picardië misschien al omstreeks het midden ervan gesyncopeerd: zie resp. F. Lot, Date de la chute des dentales intervocales en français, in: Romania XXX (1901), 484, 486, en (J. Roux,) Cartulaire du Chapitre de la cathédrale d'Amiens (Amiens, 1905), 2 (waar Adel- in persoonsnamen met Ael- afwisselt, doch in kopieën). Niets belet ons aan te nemen dat de syncope van d tussen twee vocalen - en dus ook tussen vocaal en r - in Wallonië reeds enige tijd vóór 873 geschiedde.

(286) Haust, a.w., 47.

(289) Dénombrement des feux des duché de Luxembourg et comté de Chiny I: Documents fiscaux de 1306 à 1537 réunis par J. Grob[†], publiés avec des additions et corrections par J. Vannérus (Bruxelles, 1921), 547, 548, 548, 555.

(290) Carnoy, Dictionnaire, 52, vergeleek Beffe reeds met Bauffe, wat in fonetisch opzicht goedgekeurd werd door J. Haust, Toponymie et Dialecte[:] Notes de toponymie wallonne, in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XIV (1940), 283.

[p. 221]

de voortonige en de beklemtoonde a tot een lange vocaal, die later met de volgende i̭ tot een ę̄ werd gemonoftongeerd.

Verkeerde vertaling van

On, n. van een voormalige, nu bij Marche-en-Famenne (arr. Marche-en-F.) ingelijfde gemeente, aan de Wamme en op 19 km ten Z.W.: dial. on, maar à-y-on⁽²⁹¹⁾ ‘te On’; 874-75 (k. 1040-43) villa Harsanium, super fluvium Wenna... in loco Wadingo [= ~⁽²⁹²⁾] super iam dictum fluvium⁽²⁹³⁾; 1070 (or.) Johannes de Baronvile, Godefridus de Wodein [= ~⁽²⁹²⁾]⁽²⁹⁴⁾; 1130-31 (k. XIII^e e.) Woens; Humins⁽²⁹⁵⁾; 1261 (or.) medietatem cujusdam grosse decime quam tenebat Henricus de Oim in feodo a Renardo de Ham⁽²⁹⁶⁾; ...; 1315 (k. 1317-22) Oyn... Oin⁽²⁹⁷⁾; ....; 1354 (k. 1374 - einde XIV^e e.) Ons⁽²⁹⁸⁾; ...; uitg. 1964 La Wamme, en aval du pont d'On, atteint le calcaire sous le talus du chemin de fer et ses eaux s'y perdent en grande partie[,] à tel point que son lit, de cet endroit à son confluent avec la Lhomme, à Jemelle [2 1/2 km ten Z.W.], est à sec pendant la majeure partie de l'année. Ce n'est qu'en période de crue que la rivière reprend son cours en surface jusqu'à Jemelle. On présume que, passant sous le plateau du Gerny, ses eaux viennent se joindre à celles de la Lhomme qui se perdent à partir de cette localité pour réapparaître dans la résurgence, sous le ‘Tienne delle Roche’, à Éprave [10 km ten Z.W.]’⁽²⁹⁹⁾.

Opgevat als Rom. *wadanium (nom.?-)acc. ‘winst’ (bij Ofr. g(u)aaing); maar in werkelijkheid ontstaan uit Wg. (en wel Frank.) wadinnju instr.?-loc.⁽³⁰⁰⁾ ‘plaats met voorden’, collectief⁽³⁰¹⁾ afgeleid van

(291) Haust, Enquête, 51.

(292) Gysseling, Woordenboek, 762.

(293) Pertz, a.w. VII (Hannoverae, 1846), 420.

(292) Gysseling, Woordenboek, 762.

(294) Despy, a.w., 339.

(295) Halkin -- Roland, a.w., 304.

(296) Geubel, Notice sur l'abbaye de S^t Remy, in: Annales de la Société Archéologique de Namur III (1853), 310.

(297) Grob -- Vannérus, a.w., 531.

(298) Kurth, Saint-Hubert I, 587.

(299) Billet de Famenne, in: La Libre Belgique LXXXI (1964), n^o 7, 2.

(300) De datiefuitgang van Osa. geƀu, Ohd. gebu ‘Gabe’ wordt als een oude instrumentalisuitgang beschouwd door Streitberg, a.w., 237, maar niet door H. Möller, Zur declination[:] Germanisch ā ē ō in den endungen des nomens und die entstehung des o (a₂), in: Beiträge zur geschichte der deutschen sprache und literatur VII (1880), 490(-91).

(301) Zie voor het suffix F. Kluge, Nominale stammbildungslehre der altgermanischen dialekte, 3. auflage, bearbeitet von L. Sütterlin und E. Ochs (Halle (Saale), 1926), 79-80, en J. Mansion, Oud-Gentsche Naamkunde ('s-Gravenhage, 1924), 71-72, 76. - Het totaal gebrek aan -c in de Oudwaalse vormen pleit tegen een etymon op *-ing(-); blijkens de alleroudste grafie is het echter mogelijk dat de naam in het plaatselijke Germaans wading werd, t.w. omdat de in de laat-Merovingische tijd tot wadin geëvolueerde nominatief door de vele toponiemen op -ing werd beïnvloed.

[p. 222]

*wad ‘voorde’ (bij Oe. waed, Ohd. wat)⁽³⁰²⁾ en vroeg geromaniseerd, vermits de ĭ in het Romaans nog ẹ werd: later werd de a er door de voorgaande w tot o gerond, ging de w na de syncope der uit d ontstane đ in de velare vocaal op, en versmolt deze met de uit het suffix ontstane ę̃ tot het huidige ǫ̃⁽³⁰³⁾.

Geen -ahhja-namen zijn, ondanks hun huidige vorm, de volgende toponiemen, alle in Romaans-België voorkomend: Befve⁽³⁰⁴⁾, Blendef⁽³⁰⁵⁾, Ereffe⁽³⁰⁶⁾, Florefs (in: Aux arbres ~)⁽³⁰⁷⁾, Gadaffe (in: Au ~)⁽³⁰⁸⁾, Leffe⁽³⁰⁹⁾, Laneffe en de Neffe-namen⁽³¹⁰⁾, Paifve⁽³¹¹⁾,

(302) Jellinghaus in: Förstemann -- Jellinghaus, a.w. II, 2. hälfte (Bonn, 1916), verklaarde het eerste bestanddeel reeds uit Germ. ‘WAD¹’ bij Nnd. wad ‘furt, seichte stelle, sumpf’ (kol. 1163), maar ook uit Germ. ‘WAD²’ bij de persoonsnaam Wado (kol. 1165)!

(303) Enkel vermeld worden hier een andere verkeerde vertaling van On, nl. Waha, op 6 km ten N.O., en een Romaans equivalent van de eerste naam - dat echter laat geattesteerd en wellicht jong is -, nl. Wey, op 8 1/2 km ten Z.O.

(304) De oudste vormen hebben geen f, maar enkel een u (= v) of een v: zie S. Ernst, Histoire du Limbourg... VI (Liége, 1847), 293, en Grandgagnage, Vocabulaire, 7.

(305) De beklemtoonde e is uit een o ontstaan: zie Halkin -- Roland, a.w., 103, en Sickel, a.w., 437.

(306) De oudste vormen hebben geen f, maar een u (= v) of een v: zie Schoolmeesters -- Bormans, a.o., 138, en Poncelet, Fiefs, 187, 64.

(307) In de oude vormen wisselt -effe met -ey, -ez, -ee af: zie Herbillon, Hesbaye, 15-16, 487. Florefs zal een -iācum-toponiem zijn, dat door de naam van het om zijn abdij vermaarde Floreffe (nr. 17) werd beïnvloed.

(308) Ook eertijds met beklemtoonde a (hoewel ver van het Picardische dialectgebied), en vermoedelijk een Waalse spotnaam: zie J. Herbillon, Toponymes hesbignons (G-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XXXVI (1962), 105, en vgl. E. Verhelst, Aische-en-Refail, in: Société royale belge de géographie, Bulletin XIX (1895), 317.

(309) De oudste vormen zijn: 1047-64 (k. ± 1200) Leflia, 1152 (or., 2 maal) Leffle, Rousseau, Comtes de Namur, 89, 21.

(310) In Laneffe is La- het lidwoord en heeft -neffe wel dezelfde oorsprong als Neffe te Arbre: zie voor de eerste naam Despy, a.w., 339, 392, voor de andere D.-D. Brouwers, Cens et rentes du comté de Namur au XIII^e siècle I (Namur, 1910), 169(-70), 282; het gebruik van het lidwoord wijst op een oude Romaanse soortnaam. - De oudste vormen van Neffe te Wardin hebben geen f, maar een v: zie Grob -- Vannérus, a.w., 618, en J. Vannérus, Le livre de la Justice de Bastogne de 1481 à 1499 (I), in: Institut archéologique du Luxembourg, Annales [LI, deel] XXXII (1897), 131 (2 maal), 133, 138, 141 (3 maal), 142, 160 = (Arlon, 1897), 43 (2 maal), 45, 50, 53 (3 maal), 54, 72. - Neffe te Dinant en La Neffe te Lamontzée hebben dialectisch een lange vocaal: zie voor de eerste naam Haust, Enquête, 81, en S. Bormans, Cartulaire de la commune de Dinant I (Namur, 1880), 136, voor de andere Herbillon, Toponymes hesbignons (L-), 32, en É. Poncelet, Inventaire analytique des chartes de la collégiale de Saint-Pierre à Liége (Bruxelles, 1906), 341. - Wellicht berusten de hier besproken namen alle vijf op dezelfde grondvorm, waarvan de evolutie soms door die van de geromaniseerde uitgang der -ahhja-toponiemen werd beïnvloed.

(311) De oudste vorm heeft geen f, maar enkel een v: zie Bormans -- Schoolmeesters, a.w. I, 392. Op 6 km ten Z.W. van Paifve ligt trouwens Peville, eertijds hoeve, nu onbewoonde plaats te Alleur, voormalige, nu bij Ans ingelijfde gemeente, zie de oude grafieën bij J. Herbillon, Toponymes hesbignons (P- à Q-), in: Bulletin de la Commission Royale de Toponymie & Dialectologie XLVI (1972), 239; samen met de ligging wijst de dialectische uitspraak à pèvèye - zie Haust, Enquête, 12 - op een Romaans -icula-diminutief van Paifve, hypercorrect met -ville geschreven omdat Lat. vīlla in het Luikerwaals evenals Rom. -v-icula tot vèye geëvolueerd is.

[p. 223]

Waleffe (in: Vieux-~, Les ~ s)⁽³¹²⁾ en Warnaffe⁽³¹³⁾. Bij gebrek aan de dialectische uitspraak en vooral aan oude grafieën is Baraffe niet met zekerheid te beoordelen⁽³¹⁴⁾.

Van de 19 besproken -ahhja-namen zijn ten minste 17 door vertaling van naburige toponiemen ontstaan: 3 van Keltische (de nrs. 5, 8 en 16), 12 van Latijnse of Romaanse (de nrs. 3, 4, 7, 9-15, 17 en 18), en 2 van Germaanse (de nrs. 6 en 19). Van de 17 vertalingen zijn slechts 5 goed (de nrs. 3, 7, 9, 10 en 15), en niet minder dan 12 verkeerd (de nrs. 4-6, 8, 11-14 en 16-19). Van de 19 -ahhja-namen zijn 2 zelf vertaald, beide in het Romaans en goed (de nrs. 3 en 18)⁽³¹⁵⁾.

(312) Vgl. boven, blz. 204. De oudste vormen hebben geen f, maar een v: zie J. Brassinne, Une source du livre II du Miracula sancti Trudonis, in: Bulletin de la Société d'Art et d'Histoire du diocèse de Liège XXVI (1935), 45, O. Holder-Egger, Ex Miraculis S. Trudonis auctore Stepelino, in: Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus XV, 826, 826, 827, 828, en Halkin -- Roland, a.w., 303.

(313) De oudste betrouwbare vormen hebben geen f, maar een v: zie A. d'Herbomez, Chartes de l'abbaye de Saint-Martin de Tournai I (Bruxelles, 1898), 41, 50, 57, en G. W(aitz), Herimanni liber de restauratione monasterii sancti Martini Tornacensis, in: Monumenta Germaniae historica, Scriptorum tomus XIV (Hannoverae, 1883), 309. Wel citeert A.-G. Chotin, Études étymologiques et archéologiques sur les noms des villes, bourgs, villages, hameaux, forêts, lacs, rivières et ruisseaux de la province de Hainaut (Tournai [1868]), 417, een vorm Warnafia die van 1012 zou dateren; doch bij gebrek aan elke bronverwijzing is deze als verdacht en onbruikbaar te beschouwen.

(314) De Ferme dite (of: du [?]) Château de Baraffe en de Couture de Baraffe liggen samen te Willemeau, voormalige, nu bij Doornik ingelijfde gemeente. Daar de naam niet eens een gehucht aanduidt, vermoeden we dat het - ondanks de ligging - geen -ahhja-toponiem is, maar een vrij jonge migratienaam uit Barafle, gehucht te Rebreuve-sous-les-Monts (arr. Béthune). De naam van dit gehucht is zeker geen -ahhja-toponiem, daar zijn / oorspronkelijk moet zijn: zie de oudste vormen bij Miraeus -- Foppens, a.w., 166, en Gysseling, Woordenboek, 98. Hij werd eertijds echter ook wel eens Baraffe geschreven: zie L. Ricouart, Études pour servir à l'histoire et à l'interprétation des noms de lieu[:] Département du Pas-de-Calais (Anzin, 1891-1903), 599.

(315) Men vergelijke in ons boven, n. 160, vermeld opstel, blz. 2, de resultaten van ons doublettenonderzoek op Picardisch dialectgebied: ‘un même nom celtique, latin ou roman a fréquemment plusieurs traductions germaniques, alors qu'un nom germanique n'a été traduit qu'assez rarement. Plus des 5/6 des doublets germaniques sont sûrement des traductions, et près des 2/3 sûrement des traductions erronées.... Il importe d'observer que dans la zone centrale du domaine dialectal picard comme dans la majeure partie du domaine dialectal wallon, les noms d'origine germanique qui ne semblent pas être des doublets sont en très petit nombre’.

[p. 224]

Verbindt men op de kaart de eerste 14 -ahhja-plaatsen in de gevolgde orde, dan verkrijgt men een ononderbroken lijn die ongeveer van de Schelde tot de Maas loopt en wel, op haar beide uiteinden na, geheel op Romaans taalgebied, op enige afstand ten Z. van het Nederlandse. Deze -ahhja-lijn begint te Elisachia † (nr. 1), d.i. wellicht Elsegem bij de Schelde, op 6 1/2 km ten N. van de huidige taalgrens; loopt eerst naar Escanaffles (nr. 2), een Romaans taalgrensdorp aan de Schelde, vlak ten Z.W. van de ‘Vlaamse Ardennen’, en vandaar in zuidoostelijke richting naar Braffe (nr. 3), op 20 km ten Z. van de taalgrens; zwenkt vervolgens naar het O., en valt nagenoeg samen met de zuidergrens van het Denderbekken, het Zennebekken en ten slotte het hele Scheldebekken tot Boneffe (nr. 7), op 15 km ten Z. van de taalgrens; volgt die van het Scheldebekken dan op enige afstand, maar ten Z. van Méhaigne en Jeker, tot Kemexhe (nr. 13), op 3 1/2 km ten Z. van de taalgrens; en eindigt te Kanne (nr. 14), een Zuidnederlands taalgrensdorp aan de Jeker, op 1 1/2 km ten W. van de Maas. Haar grootste afstand van de taalgrens bereikt genoemde lijn te Sombreffe (nr. 6), op 24 1/2 km ten Z. ervan, Uit de lineaire ligging der eerste 14 -ahhja-plaatsen moet men wel afleiden dat deze ongeveer gelijktijdig ontstaan zijn, d.i. zoals Bauffe (nr. 4) vóór de VI^e eeuw, en op een of andere wijze in verband staan met de taalgrens. Nu weten we reeds dat de overgang van *-ahhja tot *-ehhja, die in 3 van de 19 namen (de nrs. 15-17) zéker heeft plaatsgehad, niet Frankisch, maar Ingweoons is, en dat -ahhja-namen op Germaans taalgebied buiten onze taalgrensstreek slechts in heden of eertijds Friese gewesten schijnen voor te komen⁽³¹⁶⁾. Tegen Friese oorsprong onzer 19 -ahhja-plaatsen kan de ligging van Elisachia † (nr. 1) en Kanne (nr. 14) niet ingebracht worden: Kanne ligt immers in de taalgrensstreek en kan Frankisch geworden zijn in de loop der eeuwen; ook met Elisachia † kan zulks het geval geweest zijn⁽³¹⁷⁾. Maar hoe is vóór de VI^e eeuw een

(316) Zie boven, blz. 192-93.

(317) In de streek van Ronse en Oudenaarde komen een aantal oude Romaanse plaatsnamen voor, ten dele in een reeds geëvolueerde vorm gegermaniseerd: zie het laatst M. Hoebeke, De romanisering van Zuid-Oost-Vlaanderen in de spiegel der plaatsnamen van dit gebied, in: Naamkunde IX (1977), 121-38. Dit zou erop kunnen wijzen dat Elsegem nog dichter lag bij de vroegmiddeleeuwse ‘taalgrens’ (d.i. de scheidingslijn tussen het overwegend Germaans geworden en het overwegend Romaans gebleven gebied na de Frankische massakolonisatie) dan bij de huidige.

[p. 225]

‘keten’ van Friese nederzettingen ten Z. der huidige taalgrens te verklaren? Begrijpelijk is die noch in het raam van de Friese expansie, noch in dat van de Frankische kolonisatie, maar alleen in dat van de laat-Romeinse verdediging: in de tweede helft der IV^e of de eerste helft der V^e eeuw moeten de Romeinen, ter bewaking van het Salisch gebied, ten Z. ervan Friese kolonisten gevestigd hebben. Dat de afstand tussen de -ahhja- lijn en de huidige taalgrens in het N. van de provincies Henegouwen en Namen doorgaans groter is dan in het N.W. van de provincie Luik, hoeft niet te verwonderen: een blik op Lindemans' kaart der -inga- en -haim- namen⁽³¹⁸⁾ leert ons dat de Frankische massakolonisatie de Jeker niet merkelijk heeft overschreden, maar dat ze doorgedrongen is tot aan de bovenloop van Gete, Dijle, Zenne en Dender⁽³¹⁹⁾. Er blijven evenwel verschillende vragen te beantwoorden:

1.	Waarom zijn van Escanaffles (nr. 2) tot Boneffe (nr. 7), alsook tussen Kemexhe (nr. 13) en Kanne (nr. 14), de afstanden tussen de -ahhja-plaatsen (gemiddeld iets minder dan 25 km) veel groter dan van Boneffe tot Kemexhe (gemiddeld iets meer dan 6)?
2.	Hoe is het bestaan van 5 -ahhja-plaatsen (de nrs. 15-19) buiten de -ahhja-lijn te verklaren?
3.	Is onze conclusie trots het zwijgen der bronnen historisch te rechtvaardigen en chronologisch te preciseren?

Een bevredigend antwoord op deze vragen zal pas mogelijk zijn na een grondige studie der (-)tūn-namen die het vroegst geromaniseerd werden.

Brussel.

J. Devleeschouwer, Onderzoeksleider van het N.F.W.O.

(318) Betiteld ‘Verspreiding van de -HEEMnamen in België en Noord-Frankrijk in verband met de bodemgesteldheid’, en als 1^e uitslaande kaart verschenen in: J. Lindemans, Toponymische verschijnselen geografisch bewerkt I (Brussel, 1940).

(319) Wat echter niet betekent dat de Romaanse overlevering er overal onderbroken werd: de Romaans geëvolueerde -(i)ācum- en -iāca(-)-toponiemen bewijzen het tegendeel.

(34) Ch. Piot, Les pagi de la Belgique et leurs subdivisions pendant le moyen âge (Bruxelles, 1879), 10, 45-51.