Naamkunde. Jaargang 13
(1981)– [tijdschrift] Naamkunde–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 79]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Leidraad bij de straatnaamgeving en -wijzigingInhoud
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
I. Geschiedkundig overzicht en verantwoording§1 Een uitstekend historisch overzicht van wat op het gebied van de raadgeving en de spellingscontrole bij het geven en wijzigen van straatnamen in de laatste halve eeuw van officiële zijde gepresteerd werd is te | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 80]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
vinden in M. Gysselings Principes van de straatnaamwijziging te Gent (Naamkunde XI (1979), 88-117, inz. 88-92. (Deze bijdrage verscheen ook afzonderlijk als Bijlage LXV, Leuven, 1979). Hieruit blijkt welke belangrijke rol de KCTD (Koninklijke Commisie voor Toponymie en Dialectologie), hierbij gespeeld heeft: een woord van dank is dan ook niet misplaatst aan het adres van de professoren J.L. Pauwels, R. Van Passen en A. van Loey die gedurende de vele jaren van de door het Ministerie van Binnenlandse Zaken van de KCTD toegekende adviserende bevoegdheid gebruik maakten om belangloos wetenschappelijk verantwoorde raadgevingen te laten geworden aan de gemeenten van het Vlaamse Land en Brussel-Hoofdstad die er om verzochten. De samenvoeging van gemeenten die sedert 1977 een werkelijkheid werd, had een lawine van straatnaamwijzigingen als gevolg. De Cultuurraad van de Nederlandse Cultuurgemeenschap nam dan ook (jammer genoeg vrij laat!) het besluit om regelloze en willekeurige straatnaamvervangingen tegen te gaan door het oprichten van vijf provinciale commissies en een centrale appelcommissie. De provinciale commissies verkregen adviserende bevoegdheid inzake straatnaamgeving en verlenen bindend advies inzake straatnaamwijziging. Door deze nieuwe regeling verloor de KCTD haar adviesbevoegdheid. Daar de installatie van de Centrale Appelcommissie met onbegrijpelijke vertraging gepaard gaat (einde 1981 is ze nog niet geïnstalleerd!), achtte de KCTD het nodig de leden van de nieuw opgerichte provinciale commissies die zitting hadden in haar schoot aan te zetten een initiatief te nemen dat een door alle provinciale commissies aanvaarde beregeling van de spelling en de eventuele wijziging en naamgeving van de straatnamen zou mogelijk maken. Hierbij kon uitgegaan worden van de voorheen door J. Leenen (1944) en later door de KCTD zelf (1960) opgestelde regels: er zou enkel rekening dienen gehouden te worden met de evolutie in de taalkundige opvattingen en de intussen veralgemeende praktijk van het aaneenschrijven van enkele welbepaalde groepen van straatnamen. Daarenboven zou die taak vergemakkelijkt worden door het verschijnen van de bovengenoemde studie van M. Gysseling: de waardevolle constataties en de voorgestelde oplossingen leverden een pasklare basis voor discussie. In de loop van 1980 werd dan na verschillende beraadslagingen in de schoot van de Vlaamse afdeling van de KCTD een subcommissie opgericht die uit vijf leden bestond die zitting hadden in de Provinciale Commissies van Advies voor straatnaamgeving. De leden van deze subcommissie waren de heren F. Debrabandere (West-Vlaanderen), M. Gysseling (Oost- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 81]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Vlaanderen), R. van Passen (Antwerpen), C. Marynissen (Brabant) en A. Stevens (Limburg); deze laatste werd door de subcommissie aangesteld als secretaris. Naderhand zouden de voorgestelde oplossingen aan de voltallige KCTD en aan de provinciale commissies worden voorgelegd. Uiteraard zou het geheel van de goedgekeurde regels en richtlijnen de kenmerken dragen van een vergelijk, dat voorlopig als basis zou kunnen dienen voor een door de provinciale commissies te volgen beregeling, dit in afwachting dat een volledige en officieel bekrachtigde schrijfwijze voor de Nederlandstalige aardrijkskundige namen in het algemeen en de plaats- en straatnamen in het bijzonder zou aanvaard worden. Door het tot stand komen van het Nederlands-Belgisch Taalunieverdrag is de verwachting gewekt dat zulke officiële Nederlands-Vlaamse regeling in een nabije toekomst werkelijkheid kan worden. Om de mogelijkheid open te houden binnen afzienbare tijd een eenvormige regeling te bereiken voor Nederlandse en Vlaamse straatnamen werd de in Nederland gebruikelijke spelling op een paar tientallen plattegronden van Nederlandse steden nagegaan, verder werd er rekening gehouden met de strekking die in Nederland - ook in naamkundige kringen - bestaat om in de toekomst aan het aaneenschrijven in een aantal kategorieën van straatnamen ruimte te bieden. De subcommissie besloot in hoofdzaak tot volgende afwijkingen van de tot nog toe in Vlaanderen toegepaste beregeling:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
II. Wat zijn straatnamen?§2 Door wegenisnamen of straatnamen in de ruime zin van het woord verstaan wij die benamingen die straten, wegen, paden en pleinen benoemen. Men kan hierbij onderscheiden tussen: | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 82]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Straatnamen zijn te onderscheiden van andere aardrijkskundige namen, in de eerste plaats van de gebiedsnamen, namen van werelddelen, landen, streken, gouwen en provincies, maar ook van andere plaatsnamen (toponiemen) zoals nederzettingsnamen, die nederzettingen of gegroepeerde gebouwen, wijken, stadsbuurten, gehuchten, dorpen, steden, stedelijke agglomeraties benoemen. Straatnamen zijn natuurlijk ook te onderscheiden van huisnamen, de benamingen van gebouwen als huizen en hoeven, burchten en kastelen, kerken, kloosters, universiteiten, scholen, enz., verder nog van veldnamen, de benamingen van velden, akkers, weiden, beemden en heidevlakten, van woudnamen, die wouden, bossen en bosschages benoemen en van waternamen, de benamingen voor beken, rivieren, plassen, vijvers, meren, baaien, zeeën en zeeëngten. §3 Straatnamen zijn als alle toponiemen eigennamen. Ze zijn meestal samengesteld uit een bepalend woord (in de meeste gevallen een enkelvoudig of samengesteld znw. of een al dan niet verbogen bnw.) als eerste lid en een door dit eerste lid bepaald znw.: vele straatnamen zijn dus determinatieve composita. (Vl. Kerkstraat, Bosstraat, Kerkhofweg, Hoogstraat, Hogeweg). Het bepaalde (: gedetermineerde) znw. dat als eindterm in straatnamen voorkomt (in de voorafgaande vb. straat, weg) is naar zijn oorsprong een soortnaam die een niet nader bepaalde plaats aanduidt, dus een appellativische plaatsaanduiding. Als lid van de samenstelling en deel van een toponiem wordt dit door de voorafgaande term gedetermineerde substantief echter zelf deel van een eigennaam. Zulke appellativische plaatsaanduidingen komen zeer uitzonderlijk wel eens als simplex in straatnamen voor (Laantje, Markt, Singel) en zijn zo door het vervullen van een propriale functie zelf een eigennaam geworden. In heel wat gevallen is de door de voorafgaande term bepaalde eindterm zelf een compositum (vb. steenweg, heerweg, dwarsstraat). Sommige appellativische plaatsaanduidingen kunnen ook als bepalend eerste lid van een plaatsnaam (dus ook van een straatnaam) deel uitmaken en worden dan ook op deze manier integrerend deel van een eigennaam. §4 Hieronder volgt een lijst van de meest voorkomende toponymische elementen waarvan de meeste als appellativische plaatsaanduidingen gebezigd worden, ingedeeld volgens de verschillende kategoriën van plaatsnamen, waarin ze voorkomen. Met (r) duiden wij aan dat de betrokken vorm enkel regionaal voorkomt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 83]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 84]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
III. Uiterlijke vormAfd. 1: Spelling.§5 De straatnamen dienen gespeld te worden overeenkomstig de huidige spelling van het Nederlands: waar gemeentenamen in straatnamen voorkomen dient men zich naar de officiële lijst te richten, in andere gevallen met verouderde spelling volgen wij de voor de gemeentenamen toegepaste regels. De archaïsche schrijfwijze van het kadaster of de atlas van buurtwegen kan niet ingeroepen worden om deze benamingen niet overeenkomstig de huidige spelling van het Nederlands om te spellen: in alle bevoegde kringen wordt erkend dat de kadastrale nomenclatuur niet enkel een archaïserende spelling bestendigt, maar ook verschrijvingen, verhaspelingen en vergissingen bevat, zodat een grondige herziening van deze benamingen noodzakelijk is. §6 Als de meest voorkomende om te spellen archaïsche spellingeigenaardigheden vermelden we, met in hoofdzaak voorbeelden uit de vroegere schrijfwijze van gemeentenamen: A. Klinkers:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 85]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 86]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§7 B. Medeklinkers:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 87]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§8 Opmerkingen: 1. In straatnamen voorkomende familienamen behouden hun vaak van het moderne Nederlands afwijkende verouderde spelling; in dubieuze gevallen spellen wij echter modern. Zie verder §69 en 70. 2. Bovenstaand overzicht van de voornaamste moeilijkheden die zich kunnen voordoen bij het omspellen van oude plaatnamen en straatnamen, is een omwerking en aanvulling met voorbeelden van wat destijds door J. Leenen gepubliceerd werd in zijn Theorie en Praktijk van de Straatnaamgeving (Leuven-Brussel, 1946), blz. 46-47. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Afd. 2: Los- of aaneenschrijven en gebruik van hoofdletters.§9 I Wanneer de straatnaam bestaat uit een zelfstandig naamwoord, dat geen persoonsnaam is, en een appellativische plaatsaanduiding als bv. straat, weg, laan, plein enz. wordt alles aaneengeschreven. Vb. Bankstraat (Borgerhout), Paardenmarkt (Antwerpen), Gemeenteplein (Mortsel), Suikerrui (Antwerpen), Boerderijstraat (Gent), Beekstraat (Drongen, gm. Gent), Berkenlaan (Oud-Heverlee). Opm.: Voor het al dan niet schrijven van de tussenletters -s- en -n-, zie § 26 en 27. § 10 II. Samenstellingen met als eerste lid een bijvoeglijk woord op -en | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 88]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
en als tweede een substantief worden aaneengeschreven: Vb. Grotenhof (Mortsel), Groenenhoek (Aartselaar), Houtenschoen (Mechelen), IJzerenleen (Mechelen), Stenenbrug (Maastricht). § 11 III. Samenstellingen met als eerste lid een bijvoeglijk woord op -er en als tweede een substantief worden aaneengeschreven: Vb. Noorderplein (Antwerpen), Zuiderlaan (Gent), Noorderboomgaard (Brugge), Zuiderakker (Brugge). Ook van nederzettingsnamen afgeleide bijvoeglijke naamvoorden op -er horen hierbij: Vb. Maastrichterstraat (Hasselt, Tongeren), Diesterstraat (Hasselt, Tessenderlo), Bilzersteenweg (Tongeren), Meeuwerkiezel (Bree). § 12 IV. Straatnamen met als eerste lid een bijvoeglijk woord op -e werden vroeger meestal los geschreven, in de laatste tijd wordt het aaneenschrijven meer en meer gebruikelijk. §13 A. Dit vrij jonge gebruik van het aaneenschrijven kan reeds als regel gelden voor bepaalde categorieën:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 89]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§ 14 B. Op het ogenblik worden nog los geschreven:
§ 15 C. Enkele categorieën van straatnamen zijn nog in volle evolutie wat het los of aaneenschrijven betreft: het gaat nl. om die benamingen van straten of pleinen die oorspronkelijk als (al dan niet kadastraal vastgelegde) terreinnamen, veldnamen of namen van kleine nederzettingen werden gebezigd:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 90]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Opmerking: Alle toponiemen die geen straatnamen in de ruime betekenis van het woord zijn (weg- en pleinbenamingen) worden nog haast uitsluitend los geschreven, hoewel ook daar wel eens twijfel voorkomt wanneer het tweede bestanddeel beek is of heide en minder bos. Alleen een officieel voorschrift dat zou decreteren alle aardrijkskundige benamingen behalve de straatnamen los te schrijven kan voorkomen dat uiteindelijk alle geografische benamingen tot en met Baltische Zee in één woord zullen worden geschreven.
§ 16 V. Straatnamen die bestaan uit een al dan niet verbogen adjectief of een telwoord dat een erop volgend substantief bepaalt als eerste bestanddeel en een appellativische plaatsaanduiding (als straat, weg, plein, enz.) als eindbestanddeel worden aaneengeschreven. Anders geformuleerd geldt het hier dus (volgens M. Gysseling, o.c. 113) ‘composita, waarin het aan straat of een zinverwant woord voorafgaand naamdeel op zichzelf een samenstelling of samenkoppeling is beginnend met een adjectief of een telwoord’. M. Gysseling stelt voor deze namen, naar het voorbeeld van gelijkaardige appellatieven als Guldensporenslag, Oudeklerenmarkt, Elfstedentocht aanéén te schrijven, behalve wanneer het compositum ongewoon aandoet of onduidelijk is: in dit laatste geval (vgl. kleine-boerenpartij, rijdende-artilleriekazerne) dienen wij het eerste bestanddeel met de volgende te verbinden door middel van een koppelteken, dat in elk geval | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 91]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
noodzakelijk is wanneer het tweede woord met een klinker begint. Vb. Rijkeklarenstraat, Driesleutelsstraat (Gent), Tweekleinwegenstraat, Halfmaartstraat (Leuven), Kwadeveldenplein (Antwerpen), Tiengebodengang (Borgerhout), Achturenstraat (Hoboken, Kessel-Lo, gm. Leuven). - Vb. met koppelteken: Politieke-Gevangenenlaan, Broederlijke-Weversplein (Gent), Zwarte-Arendlaan (Antwerpen), Kromme-Elleboogstraat (Mechelen), Drie-Engelenberg (Leuven).
Opmerkingen:
§ 17 VI. Straatnamen die uit een verbuigbaar adjectief en een samengestelde straat- of plaatsnaam bestaan, worden los van elkaar geschreven (vgl. M. Gysseling, o.c. 114-115) wanneer het verbuigbaar adjectief op het geheel van de samenstelling slaat. Het inleidende adjectief heeft een differentiërende of verduidelijkende functie en staat veelal in distinctieve oppositie tot een ander, de samengestelde straat- of plaatsnaam die op het adjectief volgt wordt nog duidelijk als eigennaam aangevoeld. Vb. Korte Kruisstraat, Grote Huidevettershoek, Klein Raamhof, (Gent), Oude Begaardenstraat, Nieuwe Begaardenstraat, Lange Nieuwstraat, Korte Nieuwstraat (Mechelen), Groot Hagelkruis, Klein Hagelkruis, Grote Kraaiwijk, Kleine Kraaiwijk, Grote Pieter Potstraat, Kleine Pieter Potstraat (Antwerpen), Oude Hagevelden (Roosbeek), Groot Begijnhof, Klein Begijnhof (Leuven).
Opmerking: Hierbij horen ook gevallen met inleidend lokaliserend adjectief dat met -se of -er gesuffigeerd is. Vb. Hasseltse Beverzakstraat | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 92]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(ter differentiëring met de Beverzakstraat in het aangrenzende Zonhoven) en te Maastricht de Maastrichter Brugstraat (ter diff. v.d. Wijker Brugstraat, de Maastrichter Grachtstraat naast de Wijker Grachtstraat; de Maastrichter Pastoorsstraat n. de Wijker Pastoorstraat en de Heugemer Pastoorstraat (Heugem en Wijk behoren tot de gemeente Maastricht). Ook deze laatste gevallen met suffigering op het onbuigbare -er worden dus los geschreven. Dit type is beperkt tot Limburg en Oost-Nederland.
§ 18 VII. Straatnamen (meestal vroegere veld- of huisnamen) die met een lidwoord beginnen, gevolgd door een al dan niet door een adjectief voorafgegaan substantief, worden los geschreven. Het substantief en eventueel het adjectief werden met een hoofdletter gerealiseerd. Het voorafgaande lidwoord eveneens, behalve wanneer het verkort wordt door het wegvallen van een of meer lettertekens vooraan. Bij nieuwe naamgeving wordt het gebruik van het lidw. afgeraden. Te vergelijken zijn nederzettingsnamen als De Pinte, Den Haan, Den Haag. Vb. Het Torentje (Leuven), Het Eitje (Mechelen), De Aard (Brasschaat), De Dries (id.), De Vroente (id.), De Wilgaard (id.), De Biezen (Merksem), De Noteschelp, De Oude Landen (Ekeren), De Locht (Tongeren). 't Plein, 't Veer, 't Vlietje (Mechelen), 't Speelhof (St.-Andries, gm. Brugge). D'Iert (en D'Iertstraat, Genk), D'Ooie (en D'Ooiestraat, Zepperen, gm. St.-Truiden). Constructies van het laatste type leiden vaak tot vaste voorvoeging en haast onherstelbare vervormingen als D'Eikhoutstraat, D'Ekketstraat, Dekketstraat, Dekkenstraat (Zepperen, gm. St.-Truiden). Weglaten van voorgevoegde D' wordt dus aanbevolen.
§ 19 VIII. Straat- en veldnamen met voorzetselaanloop worden los geschreven. Vb. Aan de Bocht (Gent), Bij St.-Jakobs (id.), Tussen 't Pas (id.), Achter de Kerk (Vreren, gm. Tongeren), Onder de Toren (Mechelen), Op de Wan, Achter het Vleeshuis, Achter de Oude Minderbroeders (Maastricht), Achter de Latten, Op de Vliet (Leuven).
§ 20 IX. Plaatsnamen (w.o. nederzettingsnamen, huisnamen, buurtnamen, straatnamen met als eerste bestanddeel een met het bepalend lidwoord samengetrokken voorzetsel van het type Ter- en Ten-, gevolgd door een substantief vormen een groep die moeilijk te beregelen valt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 93]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Het valt op dat los schrijven in de meeste gevallen overheerst (vgl. in de gewone taal ‘ter herinnering aan’, ‘ten behoeve van’, enz.), daarentegen worden heel wat nederzettingsnamen, vooral namen van dorpen, gehuchten of grotere buurten aaneengeschreven en het zal wel heel moeilijk zijn die weer los te laten schrijven in een tijd waarin het aaneenschrijven vorderingen maakt. We constateren deze feitelijke toestand en adviseren:
§ 21 X. Straatnamen en andere plaatsnamen waarvan de delen gescheiden worden door een voorzetsel of een met een lidwoord samengetrokken voorzetsel (ter, ten) worden los van elkaar geschreven. Het voorzetsel, evenals ter, ten worden met kleine letter gespeld, de substantieven met hoofdletter. Vb. Hof van Boechout (Boechout), Hof van Tichelen (Wilrijk), Hof van Delftlaan (Ekeren), Hof ter Neppen (Leuven), Hof ter Bekelaan (Leuven), Hof ter Eikenlaan (Leuven), Hof ter Bekestraat (Antwerpen), Park ten Hove (Gent), Hof ter Linden (Mortsel), Hof ter Doest (Lissewege, gm. Brugge), Straatje zonder Eind (Mechelen), Hoogste van Brugge, Sint-Jan in de Meers (Brugge).
Omerkingen:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 94]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§ 22 XI. Straatnamen en nederzettingsnamen (o.a. namen van gehuchten) die enkel bestaan uit een telwoord en een substantief in het meervoud:
§ 23 XII. Plaatsnamen gevolgd door een onverbuigbaar adjectief of een lokaliserende samenstelling worden los geschreven met een koppelteken. Het adjectief geeft meestal een richting aan. Vb. Heerweg-Noord (Gent), Herebaan-Oost (Houthalen-Helchteren), Coupure-Rechts, Coupure-Links (Gent), Gelieren-Neerzij, Gelieren-Opzij (Genk). ‘Een dergelijke bureaucratische papieren constructie is eigenlijk strijdig met het levende taalgevoel’ (M. Gysseling, o.c., p. 115) en verdient bijgevolg enkel navolging wanneer in een welbepaald geval alle andere middelen tot differentiëring uitgeput of uitgesloten zijn. Deze vormingen kunnen vergeleken worden met op wegwijzers voorkomende vermeldingen als Tongeren-Station, Tongeren-Centrum, Vliermaal-Dorp (= Centrum v. Vliermaal) die doen denken aan specificeringen op z'n Duits als Berlin-Wilmersdorf en minder correcte maar vrij gebruikelijke koppelingen als Tongeren-Kermis en Kortrijk-Kermis (voor beter: Tongerse kermis, Kortrijkse kermis). Ze moeten echter onderscheiden worden van de recente namen op - dorp (in één woord gespeld!), die na het fusiegebeuren de dorpsstraten van deelgemeenten aanduiden (Vb. Mendonkdorp, Baarledorp, Zoerseldorp). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Afd. 3: Gebruik van het koppelteken.§ 24 Een koppelteken is vereist:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 95]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§ 25 In deze opsomming is het gebruik van het koppelteken tot een aanvaardbaar minimum teruggebracht; naar het voorbeeld van gemeentenamen als Heist-op-den-Berg zouden o.a. ook de straatnamen waarvan de delen gescheiden worden door een voorzetsel als Hof van Boechout, Straatje zonder Eind, Sint-Jan in de Meers door middel van een koppelteken tot een hechtere eenheid gesmeed kunnen worden (zie § 16). We hebben ervan afgezien dit item aan deze al lange lijst toe te voegen, daar één of meer koppeltekens in dergelijke gevallen het schriftbeeld belast zou hebben en een te ingewikkelde spelling de gewone gebruiker niet ligt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Afd. 4: De tussenletters -s- en -n-.§ 26 Voor wat de niet uitgesproken tussenletters -s- en -n- in samenstellingen betreft, wordt consequente toepassing aanbevolen van de voorschriften van de Woordenlijst van de Nederlandse Taal, samenge- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 96]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
steld in opdracht van de Nederlandse en Belgische Regering ('s-Gravenhage, 1954), blz. LVI-LXII. Naar het voorbeeld van dit zgn. ‘Groene Boekje’ spellen we dus o.a.: Dorpsstraat (passim), Minderbroedersstraat (Tongeren), Stationsstraat (passim), Koninginnelaan (Brussel), Eendenlaan (St.-Genesius-Rode), Liefdadigheidsstraat (St.-Joost-ten-Node). M. Gysseling wenst een voorbehoud te maken voor de straatnamen door de administratie op artificiële wijze genoemd naar abstracte begrippen (Type: Liefdadigheidsstraat, Verbroederingsstraat): in deze gevallen spelt hij geen analogische s (Vgl. M. Gysseling, o.c. § 12 p. 115-117). De andere leden van de subcommissie menen zich echter, zonder zich uit te spreken over de grond van de zaak, te moeten houden bij de in de Woordenlijst van de Nederlandse Taal voorkomende ‘officiële’ beregeling. § 27 Voor traditionele straatnamen die met een bekende mannelijke Nederlandse heiligennaam werden gevormd gelden dezelfde regels als voor gewone samenstellingen: ze worden met de oude genitiefs -s geschreven. Vb. Sint-Jakobsmarkt, Sint-Jansplein, Sint-Pietersvliet (Antwerpen), Sint-Jansstraat (Tongeren), Sint-Pieterssteenweg (Etterbeek), Sint-Goriksstraat (Brussel), Sint-Lievenspoort, Sint-Kwintensberg, Sint-Martensstraat, Sint-Michielsstraat (Gent), Sint-Amandsstraat (Strombeek-Bever), Sint-Adriaansweg (Boortmeerbeek), Sint-Elooisweg (Rijmenam), Sint-Romboutskerkhof (Mechelen), Vgl. de nederzettingsnamen van het zelfde type: Sint-Huibrechts-Hern, Sint-Lambrechts-Herk, Sint-Jansberg (Mont-Saint-Jean), Sint-Martens-Voeren, Martenslinde, Sint-Michiels-Gestel, Sint-Pieters-Voeren, Sint-Pietersberg (Maastricht, ook straatn. te Mechelen).
Opmerkingen:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 97]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Afd. 5: Verbuiging van het bijvoeglijk naamwoord.§ 28 In straatnamen die bestaan uit een bijvoeglijk naamwoord gevolgd door een onzijdig zelfstandig naamwoord in het enkelvoud gaat het adjectief in het Nederlands uit op -e, ook als er geen lidwoord voorafgaat. Deze -e komt in de Vlaamse dialecten en in de Zuidnederlandse omgangstaal zelden of nooit voor. Een naar Noordnederlandse normen ‘correct’ voorbeeld is: Kaartseplein (Brasschaat). Vb. uit de Noordnederlandse straatnaamgeving, weergegeven in de plaatselijk gebruikte spelling: Leidseplein, Korte Water, Zwarte Pad, Zwarte Laantje, Kleine Zonneplein, Kleine Gartmansplantsoen (alle uit Amsterdam). Naast 't Kleine Loopveld echter een Nieuw Loopveld (zonder -e, Amsterdam). Andere vb.: Oude Beeksepad (Tilburg), Bochtige Smeleveld, Grote Kerkepad, Oude Kerkhof (Eindhoven), te Utrecht echter Oudkerkhof en te Maastricht naast Tongerseplein en Kleine Dijkje afwijkend Klein Grachtje en Lang Grachtje. Deze in Vlaanderen ongebruikelijke -e doet in straatnamen vaak onwennig aan en leidt soms tot ongewenste associaties, als in bv. Kiels(e) Broek/Kielsbroek (Antwerpen) en Nerems(e) Broek/Neremsbroek (Nerem, gm. Tongeren). In zulke gevallen is het aangewezen bij het regionale en lokale gebruik aan te sluiten en de -e achterwege te laten. Opmerking: Wat het aaneen- of losschrijven betreft, zie Afd. 2. § 29 In straatnamen die bestaan uit een bijvoeglijk naamwoord gevolgd door een appellativische plaatsaanduiding in het meervoud of het vrouwelijk enkelvoud (als bv. straat, baan, dreef) is in de Zuidnederlandse volkstaal de -e uitgang van het adjectief weggevallen na oorspronkelijk stemhebbende consonant: Vb. Langstraat, Hoogstraat, Kleinstraat, Holstraat (alle passim). Door de lokale of regionale schrijftraditie ‘geconsacreerde’ e- loze adjectiefvormen mogen in zulke oude namen bewaard blijven; men vermijde evenwel zulke vormen in nieuwe namen zonder dat daar een ernstige reden voor is. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Afd. 6: Suffigering van nederzettingsnamen.§ 30 In namen van straten, wegen en pleinen die een richting aanduiden worden de nederzettingsnamen van een suffix -se, in Nederland en Limburg ook vaak met een suffix -er voorzien. Bij de keuze tussen -se en -er late men zich leiden door het lokale gebruik, de traditie of de welluidendheid. Vb. Leuvenselaan (Tienen), Hasseltsestraat (Herk-de-Stad), Maastrichtersteenweg (Hasselt). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 98]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§ 31 Nederzettingsnamen op -st of -sp krijgen bij voorkeur het suffix -er of het stapelsuffix -erse (-er + -se) (Vgl. Nederl. formaties als oosterse, westerse). In dit geval komen deze suffixen ook buiten Limburg voor. Vb. Aalstersedreef (Meldert o. Aalst), Aalstersesteenweg (Moorsel o. Aalst), Lispersteenweg (Boechout), Lisperstraat (Lier), Diestersedijk (Wijchmaal o. Peer), Diesterstraat (Tessenderlo, Hasselt), Vorsterweg (Tessenderlo), Diestersesteenweg (Paal o. Beringen). Voor Diest komt ook Diestse voor (Diestsestraat, Leuven). § 32 In namen van straten en wegen wordt de nederzettingsnaam enkel gesuffigeerd wanneer hij de richting naar een nabije stad of dorp aangeeft. Richtingsnamen worden natuurlijk niet gesuffigeerd wanneer ze de naam van een buurt of verkaveling bevatten die naar een veldnaam of een ander gelijkaardig toponiem benoemd werd. § 33 Nederzettingsnamen die pleinen benoemen kunnen ook gesuffigeerd worden: men kan ze als richtingsnamen beschouwen wanneer ze op een straat of weg uitkomen die een richting aanduidt: het Leidseplein te Amsterdam sluit bij de Leidsestraat aan en het Tongerseplein te Maastricht verbindt de Tongersestraat met de Tongerseweg. Wanneer pleinnamen niet onrechtstreeks mede een richting aanduiden drukken ze een toehorigheid tot de eigen nederzetting uit: Kaartseplein (plein van de wijk Hoge en Lage Kaart te Brasschaat; Widooierplein (plein van het dorp Widooie o. Tongeren). § 34 De suffigeringsregel door middel van -se (of -er) is niet zonder meer toepasselijk in het gebied ten westen van Schelde en Dender (grosso modo dus West- en Oost-Vlaanderen), waar volgens eeuwenlange traditie richtingsnamen binnen de (middeleeuwse) stadsmuren enkel door juxtapositie gevormd werden: in deze provincies is dus het type Gentstraat (juxtapositie van Gent en straat) verantwoord in namen die op -straat uitgaan; in namen die eindigen op -steenweg, -voetweg, -heerweg, -heerbaan komt de gesuffigeerde adjectivische vorm (van het type ‘Antwerpsesteenweg’) ook daar uitsluitend voor. Ten oosten van Schelde en Dender is het type ‘Gentstraat’ (juxtapositie) enkel te verantwoorden wanneer dit type 1o op de periode van vóór de 19 de eeuw teruggaat en 2o nog in de volksmond leeft. § 35 In vele gevallen werd na de fusies de naam van een dorp dat als gemeente in een groter geheel opging aan de vroegere Dorpsstraat of een andere belangrijke straat gegeven. Dergelijke ‘memorienamen’ worden, om verwarring met gesuffigeerde richtingsnamen te vermijden beter door juxtapositie gevormd. Vb. Koninksemstraat (de vroegere Dorpsstraat te | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 99]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Koninksem o. Tongeren), Widooiestraat (een belangrijke straat uit het centrum van Widooie). Een in dit geval fictieve Widooierstraat of Widooierweg zou enkel in een aanpalende nederzetting mogelijk zijn en in de richting van Widooie leiden. § 36 Hetzelfde geldt voor memorienamen die de sympathie voor een andere stad of gemeente willen uitdrukken, bv. de Luikstraat te Blankenberge (zonder suffigering van Luik). Soms krijgen nieuwe buurten of verkavelingen verzamelingen van gemeentelijke memorienamen als nieuwe straatnamen toegewezen. Deze mode ‘floreert’ vooral bij onze noorder- en oosterburen. In Nederland worden deze nederzettingsnamen wel eens gesuffigeerd (bv. in de buurt bij het Belgischeplein te Den Haag). We menen deze suffigeringen te moeten afwijzen: straatnamen die niet zoals sommige pleinnamen (Kaartseplein, Brasschaat) de toehorigheid tot de eigen nederzetting uitdrukken, worden als memorienamen best niet gesuffigeerd om verdere verwarring te vermijden. § 37 Het in Limburg en sporadisch ook wel in de Antwerpse Kempen en elders voorkomende suffix -er wordt, in tegenstelling met Noord-Nederland (vgl. Haarlemmer-, Arnhemmer), door een onbeklemtoonde lettergreep voorafgegaan, zodat de aan -er voorafgaande m niet verdubbeld wordt. Vb. Stokkemerbaan (Dilsen), Rekemerstraat (Lanaken). Is de uitgang -um dan wordt de m verdubbeld: dusdoende is het officiële Elsumerblok (Geel) als Elsummerblok of als Elsemerblok te realiseren. Na een toponiem op -l of -r (uitzonderlijk ook op -n) wordt soms een welluidendheids d ingevoegd: Vl. Peerderbaan (Bree), Molderdijk (Mol), Halderbos (n. Hallerbos te Halle). § 38 In principe wordt in nederzettingsnamen die op -e uitgaan deze -e weggelaten wanneer met -se of -er wordt gesuffigeerd: Vb. Jetsesteenweg, Ninoofsesteenweg (St.-Jans-Molenbeek) bij (St.-Pieters-) Jette en Ninove. Zodoende bv. Brugse (bij Brugge), Roeselaarse (bij Roeselare), Poperingse (bij Poperinge), Oudenaardse (bij Oudenaarde), Dendermondse (bij Dendermonde), Zelzaatse (bij Zelzate), Halse (bij Halle), Putse (bij Putte), Hernse (bij Herne), Kanner of Kanse (bij Kanne). Twee opeenvolgende onbeklemtoonde e's zijn strijdig met ons taalgevoel in gevallen als: Hovesesteenweg (Boechout): correcter is Hoofsesteenweg (regl. Hoofse Hoek, naam van een gehucht van Hove, pr. Antw.). Zo ook is Weeldsestraat correcter dan Weeldesestraat (Weelde o. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 100]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ravels), Vremdsesteenweg (Bochout) normaal, Vremdesesteenweg niet correct. In enkele speciale gevallen kunnen wel problemen opduiken, zo bv. met de namen op -rode. Vb. Nieuwenrodesesteenweg (Aarschot). Er zijn twee uitwegen: Nieuwenroodsesteenweg of (in aansluiting met de evolutie rode-rooi(e) in de volkstaal: Nieuwenrooisesteenweg. (Vgl. Gruitrode n. Stokrooie en Rooi o. Bilzen en Tongeren). Moeilijkheden kunnen rijzen in namen waarvan het eerste bestanddeel op -r uitgaat en het tweede -le, -lee of -lo is: waar Veurnse en Deurnse (bij Veurne en Deurne) geen uitspraakproblemen opleveren kan er twijfel rijzen of in regelgetrouwe afleidingen als Baarlse, Deurlse, Veerlse, Gierlse (bij Baarle, Deurle, Veerle, Gierle) de opeenstapeling van consonanten de uitspreekbaarheid niet hindert: toch is het beter te houden aan deze vormen; men kan natuurlijk zoals dubbelvormen van het type parel/paarl en horen/hoorn ons suggereren deze geschreven vormen als Barelse, Deurelse, Verelse, Gierelse uitspreken indien men wil of, zoals in de volksmond, de r uitstoten. Wij moeten nochtans schrijfwijzen als Veelseweg, Veelsebaan (Wolfsdonk-Langdorp o. Aarschot) voor Veerlseweg, Veerlsebaan niet aanbevelen. Kasterleese, Tongerlose als -se- afleidingen bij nederzettingsnamen als Kasterlee, Tongerlo roepen geen problemen op (Vb. Tongerloseweg, Tongerlosebinnenweg te Geel), maar bij wijze van uitzondering of om verwarring te vermijden is het geoorloofd in de volksmond gebruikelijke vormen als Tongel = Tongerlo, Westel = Westerlo, Kastel = Kasterlee, Poeiel = Poederlee te laten voortbestaan in gevallen als Oude Tongelseweg, Oude Kastelseweg (Geel), Kastelsebaan (Millegem o. Mol), Westelsebaan (Averbode). Indien de nederzettingsnaam na de e- apocope op s of z uitgaat wordt één enkele s geschreven: zulke gevallen lijken (doordat er maar één s wordt geschreven) ondoorzichtig: suffigering en juxtapositie hebben hier hetzelfde resultaat. Vb. Beerse: Beers + se > Beerse - Vb. Beersebaan (Vosselaar). Hetzelfde resultaat in eventuele afleidingen van Asse: As + se > Asse, en Meise: Meis + se > Meise. Met z: Deinze: Deins + se > Deinse - Vb. Deinsesteenweg (Gent). In gevallen met z in de plaatsnaam wordt z dus tot s. Zoals Waas > Wase ook Sint-Niklaas > Sint-Niklase en Heers > Heerse. Vb. Middelheersestraat (Heers). Bij Ronse horen de afleidingen Ronsische en Ronsense. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 101]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§ 39 In afleidingen van nederzettingsnamen die op -en eindigen onderscheiden we twee groepen:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 102]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Afd. 7: Gewestelijke taalvormen en Nederlands taaleigen.§ 40 Voor de woordkeus richten wij ons voor nieuw in te voeren benamingen naar het algemeen Nederlands gebruik. Dit geldt in de eerste plaats voor de appellativische plaatsaanduidingen, dit zijn de woorden | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 103]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
die als tweede lid van de samenstelling de verschillende soorten of typen van verkeerswegen en -ruimten onderscheiden. In nieuwe benamingen zal men dus woorden vermijden die gewestelijk of verouderd klinken. In aloude en ingeburgerde straatnamen kan natuurlijk het veel voorkomende baan (:weg) behouden blijven, in nieuwe namen krijgt ‘weg’ de voorkeur. Dit geldt ook voor het vooral Vlaamse en Brabantse lei (:laan) en vest (:singel), het in het Brugse en Antwerpse veel voorkomende rei of rui (:gracht), het Limburgse graaf (:gracht) en het vooral in West- en Oost-Vlaanderen gebruikelijke plaats (:dorpsplein). Ook eeuwenoude woorden als het Gentse tragel (:trekpad) en de in oude plaatsnamen voorkomende regionale woordtypes als Brabants wouwer en Limburgs wijer (:vijver) hoeven niet verwijderd te worden. Een plaatselijk woord of een regionaal woordtype voor iets typisch plaatselijks (als bv. gebruiken, gebouwen, voortbrengselen) is natuurlijk in alle gevallen bruikbaar. Afwijkingen van de gebruikelijke Nederlandse vorm van de woorden, die zich in bepaalde overgeleverde benamingen vastgezet hebben en duidelijk, ook door de ingezetenen, als verouderd of gewestelijk gevoeld worden, mogen behouden blijven. Vb. Torfbrug (:Turfbrug), Borzestraat (:Beursstraat). Vgl. J. Leenen, o.c., pp. 47-48). Hetzelfde geldt voor gevallen als Limburgs bamd, mv. bemde(n) (:beemd); de vorm bemd (enkelv.) is trouwens ook Brabants (vgl. Glabbeek-Zuurbemde) of de vervanging van vormen uit de oudere Limburgse schrijftaal als -ald, -olt (:-oud, -out), zoals in Aldestraat (Hasselt), te vergelijken met Aldeneik, Waltwilder, Alt-Hoeselt, Holt, Holtissen: men vermijde in elk geval nieuwe straatnamen met dergelijke afwijkende klankrealisaties te vormen. Ook het verouderde of gewestelijke diminutiefsuffix -ken, als bv. in Moleken dient niet altijd en overal gewijzigd in -tje (Molentje). Andere van de norm afwijkende vormen als leeg (:laag), meulen (:molen), peerd (:paard), drij (:drie), platse (:plaats), kewit, kiewit (:kievit) vermijden wij in nieuwe straatbenamingen en wij verbeteren ze, indien mogelijk, in bestaande benamingen. Voor van het Nederlands afwijkende gewestelijke woorden of woordtypes kan meer begrip opgebracht worden dan voor lokale of regionale klankrealisaties: in twijfelgevallen richten wij ons naar de standaardtaal of raadplegen we taalkundig bevoegde personen of instanties. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 104]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§ 41 Niet enkel van de kant van de streektalen rijzen er problemen met betrekking tot de vorm en de zuiverheid van de taal. Er komen ook hier en daar nog straatbenamingen voor die strijdig zijn met het taaleigen. Als vb. van naar Frans model letterlijk vertaalde straatnamen kan worden vewezen naar benamingen van het type Steenweg op Rozenaken (Ronse), Steenweg op Elzele (Ronse), Steenweg naar Edingen (Halle), Steenweg naar Nijvel (Halle), Dreef van Eigenbrakel (Halle), Weg naar As (Genk). Dergelijke straatnamen moeten geweerd worden en waar ze voorkomen, gewijzigd in bv. Rozenaaksesteenweg, Elzeelsesteenweg, Edingsesteenweg, Nijvelsesteenweg, Eigenbrakelsedreef, Assersteenweg. De verbinding ‘appellativische plaatsaanduiding gevolgd door een voorzetsel en een nederzettingsnaam’ is als onnederlands af te wijzen en te vervangen door een van de nederzettingsnaam afgeleid gesuffigeerd adjectief op -se (event. op -er), gevolgd door de appellativische plaatsaanduiding. § 42 Als onnederlands is ook af te wijzen de overdaad aan straatnamen die abstracte begrippen weergeven van het type Menslievendheidsstraat, Oprechtheidsstraat, Opvoedingsstraat, Onderrichtstraat (allemaal uit Brussel). Dergelijke namen klinken raar en gezocht en vele daarvan zijn van Franstalige inspiratie. § 43 Wij vermelden nog een van het Algemeen Nederlands afwijkend gebruik, dat erin bestaat vóór de naam van een vrouwelijke heilige Sinte te gebruiken in pl. v. Sint. Deze vooral in West-Vlaanderen voorkomende traditie die aansluit bij het Franse onderscheid tussen Saint en Sainte, is fout en moet in nieuwe straatnamen geweerd worden. Vb. Sinte-Christianastraat, Sinte-Claradreef naast (correct), Sint-Annarei, Sint-Annaplein (vb. uit Brugge). § 44 Nederlandse benamingen van plaatsen buiten ons taalgebied dienen in straatnamen behouden te worden. Straatnamen zijn geen wegwijzers. Sommige vereenvoudigende beschikkingen betreffende de bewegwijzering mogen geen aanleiding zijn om traditioneel-Nederlandse nederzettingsnamen uit de straatnamen te weren. Het is ondenkbaar van een Luikerstraat een Liège(r)straat te maken, van een Geldenaaksebaan een Jodoigne(r)baan of van een Borgwormseweg een Waremme(r)weg, omdat sedert een hondertal jaren in deze of gene streek onder vreemde invloed niet meer Borgworm maar Waremme gezegd wordt in het lokale dialect. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 105]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
IV. BegripsinhoudA. Straatnaamwijziging§ 45 1. Samenvallen van namen.De belangrijkste oorzaak van de wijziging van bestaande namen in het recente verleden is ongetwijfeld het feit dat de benamingen van twee of meer straten gelijkluidend waren geworden door de samenvoeging van verschillende kleinere gemeenten tot een grotere. Het was (is) uitgesloten de oude benaming voor meer dan één straat te bewaren, zodat de andere dan wel een nieuwe naam moe(s)ten krijgen. Het ligt natuurlijk in het belang van de bewoners van een straat zo weinig mogelijk betrokken te worden in wijzigingen van administratieve aard die een terugslag hebben op hun privéleven en hun beroepsactiviteiten (identiteitsbewijzen, adreswijzigingen, visitekaartjes, commerciële reclame enz.), zodat gesteld kan worden dat de bewoners van die straat die de oude benaming mag behouden bevoorrecht worden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§ 46 2. Wegwerken van homonieme benamingen.Bij de besluitvorming werd en wordt dan ook meestal rekening gehouden met enkele criteria, zoals het aantal inwoners, de prioriteit van een winkelstraat en historische of toponymische factoren zoals de ouderdom en het functionele van de benamingen. Met het functionele is het verband bedoeld tussen de naam en de topografie. Voor uitvoeringer uitleg betr. al deze punten verwijzen we naar M. Gysseling o.c., p. 96. § 47 Voor de talrijke dorpsstraten werd vaak een oplossing gezocht in een nieuwe naam die de oude dorpsnaam bevatte zonder suffigering met -er of -se. In een gedeelte van het Vlaamse land volgde dan -straat, in enkele andere gewesten -dorp. Vb. Koninksemstraat, Baarledorp, Zoerseldorp (Zie ook §§ 23 en 81). § 48 De kerkstraten leverden minder moeilijkheden op, daar men ze geredelijk naar de naam van de patroonheilige kon benoemen en homonieme benamingen van kloosterstraten konden of kunnen door de naam van het klooster of de orde waartoe het behoort worden onderscheiden. § 49 Voor de talrijke molenstraten en dito wegen kon (:kan) vaak een oplossing gevonden worden in een nadere specificering van de molen (indien die een bepaalde naam droeg) of door voorvoeging van de (liefst gesuffigeerde) naam van de nederzetting waar de molen zich bevindt of | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 106]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
bevond. Deze werkwijze verdient de voorkeur boven het vervangen door een andere, willekeurig gekozen benaming, vooral dan indien die niet historisch verantwoord zou zijn. § 50 Namen kunnen ook gediversifieerd worden door een bepalend woord. Bij deze constatatie van Gysseling (o.c. 107) worden als voorbeelden Goudvinkstraat en Paasleliestraat opgegeven: een oplossing bij het voorkomen van meer dan één Vink- en Leliestraat in een fusiegemeente. § 51 In Nederland worden gelijkluidende straatnamen soms ook gediversifieerd door de met -se of -er gesuffigeerde naam van het gemeentedeel of de deelgemeente aan de traditionele naam te laten voorafgaan. Vb. (Maastricht): Maastrichter Brugstraat en Wijker Brugstraat, Maastrichter Grachtstraat en Wijker Grachtstraat en bij ons (Hasselt) de Hasseltse Beverzakstraat (vgl. § 12). Deze methode heeft het voordeel dat de oude benaming bewaard blijft. In Vlaanderen werd of wordt ze echter zelden aangewend vanwege het bezwaar tegen de ‘lengte’ van zulke namen. Dit bezwaar weegt blijkbaar minder door bij het kiezen van lange straatnamen met titelaanloop. § 52 Een ander, vooral in Nederland gebruikelijk differentiëringsmiddel, bestaat erin de straatnaam te laten voorafgaan door onverbuigbare adjectieven van adverbiale oorsprong. Afgezien van elke beoordeling wat het praktische, eufonische, ortografische of taalkundige aspect betreft, maken dergelijke straatnamen bij ons weinig kans en laten wij ze dus best buiten elke bespreking en navolging.
Dezelfde afwijzing geldt ook voor de nummering van gelijkluidende namen als bv. 1ste Muntstraat en 2de Muntstraat te Breda of de 1ste tot in met de 6de Vogelstraten te Amsterdam. Tot op een zekere hoogte is ook de bij ons wel eens voorkomende toevoeging van windstreken als in Kapelstraat-Noord en Kapelstraat-Zuid (Eindhoven) met de nodige omzichtigheid te gebruiken en enkel na uitputting van alle andere mogelijkheden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 107]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§ 53 3. Sterk gelijkende namen.Gerechtigde bezwaren kunnen ingeroepen worden tegen het voorkomen in éénzelfde gemeente van straatnamen met 1o een zeer gelijkend eerste element 2o een gelijkluidend eerste element gevolgd door een afwijkend toponymisch appellatief (-straat, -weg, -laan...) In het eerste geval bewaren wij bij voorkeur de oudste of historisch belangrijkste naam of zoeken wij een oplossing door vóór- of achtervoeging van een differentiëringselement. Weliswaar kan het voorkomen dat bij straatnamen met gelijkende eerste term de oudste van beide namen in de loop der tijden zodanige wijzigingen heeft ondergaan dat het de voorkeur verdient de oudste straatnaam te wijzigen door hem te herstellen in zijn oorspronkelijke vorm: hoofdzaak is dat de mogelijkheid tot verwarring opgeheven wordt: vb. (Gent, Gysseling, o.c. 90 en 94) de oude vormen van de Walputstraat wijzen op een oorspronkelijke Wolfputstraat; deze vroegere vorm wordt hersteld zodat verwarring met de Hendrik Waelputstraat wordt uitgesloten. In het tweede geval (differentiëring door verschillend toponymisch appellatief) vallen de bezwaren weg indien de betrokken straten in elkaars verlengde liggen of evenwijdig zijn met mekaar. Vb. de Venstraat en de Venweg te Vreren (gem. Tongeren) zijn evenwijdig met mekaar en verbonden door een brug over een beek. § 54 Ook straatnamen die een gelijkluidende familienaam bevatten, zodat ze enkel door de voorafgaande voornaam worden onderscheiden situeert men best in elkaars verlengde of in de naaste omgeving om zodoende aan postboden of andere adreszoekende personen te grote omwegen te besparen. Vb. (Gent, Gysseling, o.c. 92) de Alfons Braeckmanlaan en de Victor Braeckmanlaan te St.-Amandsberg liggen in mekaars verlengde. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4. ‘Dóórtrekken’ van straten.§ 55 Ook het toekennen van een bestaande straatbenaming aan een andere straat of weg die in het verlengde van de eerste ligt, al dan niet over vroegere gemeentegrenzen heen, is een procédé dat uit gemakzucht of om zijn echte of vermeende doelmatigheid veel succes heeft gekend en nog kent. Dit systeem biedt zeker voordelen maar mag niet leiden tot het afschaffen van traditionele historisch verantwoorde namen in één van beide (vroegere) entiteiten, indien een andere oplossing mogelijk zou zijn. Het houdt daarenboven soms ook nadelen in voor administratieve identificeringen die op toestanden van vóór de fusie betrekking hebben, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 108]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
en kan ook leiden tot hoge huisnummeringen die bij vergissingen in het aangegeven nummer heel wat nutteloos gedraaf kunnen veroorzaken: Hierbij denken we aan steenwegen, die over een respectabel aantal km. verschillende deelgemeenten doorkruisen. In dit laatste geval kan, indien wenselijk, aan het dichtst bij het gemeentecentrum gelegen gedeelte een andere naam gegeven worden (Vb. Hasselt: een deel van de Diestersteenweg werd Koningin Astridlaan). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5. Psychologische hinder.§ 56 Vaak worden straatnamen gewijzigd omdat de bewoners van die straat aan een schaamtecomplex laboreren als gevolg van hinderlijke associaties die terecht of ten onrechte als een vernedering aangevoeld worden of aanleiding geven tot een glimlach of zelfs hilariteit. Enig begrip kan worden opgebracht, voor het feit dat bewoners van een Dodestraat (Alken) naar een wijziging verlangen, of dat de Ootmoedigestraat, de Hoogmoedigestraat en de Heiligenstraat (Kumtich) naar aanleiding van de Tiense fusie verdwenen zijn en dit om psychologisch begrijpelijke reden. In deze voorbeelden was de betekenisinhoud van de straatnaam zelf aanleiding tot hinderende geamuseerdheid. Van een andere aard is de jaren terug te Hasselt ingevoerde wijziging van de benaming van de straat die in de volksmond de Beek (officieel Beekstraat) geheten wordt in St.-Jozefstraat. In dit geval waren geen makabere of sarcastische associaties de aanleiding tot wijziging, maar wel een inferioriteitscomplex dat minder te maken had met de betekenisinhoud van de naam zelf dan met het verlangen een odium van zich af te wentelen dat in de ogen van meer gegoeden aan het bewonen van een (vroegere) volksbuurt kleefdeGa naar voetnoot(1). Wanneer de benaming van een straat psychologische hinder verwekt bij de bewoners is het dus aan te bevelen te onderzoeken of het gevoelen van onbehagen in de betekenisinhoud van een van de componenten van de naam te vinden is: dan kan een geschikte oplossing voorgesteld worden, waarbij nochtans omzichtig te werk gegaan moet worden wanneer het historisch waardevolle namen betreft. § 57 Ook moet men de rage intomen om zonder reden van alle gangen en stegen, wegen of straten en van gewone straten, lanen te maken. Op het platteland althans wekte steeg geen bijgedachte aan een lagere status van de bewoners, het is echter aanvaardbaar dat een vroegere steeg die | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 109]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
verbreed werd tot een heuse straat ook dit laatste woord als eindterm krijgt. Een weg had (althans oorspronkelijk) geen voortgezette vaste bebouwing over zijn gehele lengte en een laan vereist losse bebouwing en huizen die een tuintje aan de voorkant hebben of althans op enige afstand van het trottoir werden gebouwd. Elk dezer woorden heeft zijn eigen betekenisinhoud en wijzigingen zijn dus enkel te verantwoorden wanneer het uitzicht van de betrokken plaats voldoende veranderd is om die wijziging te verantwoorden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
6. Foutieve normen.§58 Uitzonderlijk gebeurt het wel dat foutieve vormen aanleiding waren en zijn tot straatnaamwijziging. Foutieve vormen ontstonden vaak door verkeerde lezing of interpretatie van oude teksten waaruit door lokale historici met onvoldoende paleografische vorming of ondervinding plaatsnamen werden opgediept die nuttig konden zijn voor de straatnaamgeving. Vaak werden ook foutieve kadastrale transcripties letterlijk overgenomen, soms ook werden oude namen verkeerd geëtymologiseerd. Voorbeelden allerhande hiervan zijn te vinden in Gysselings Inl. Gent, 95: zo werd in Gent Yperstraat in 1942 gewijzigd in Iepenstraat omdat men vond dat de straat bezwaarlijk naar de stad Ieper genoemd kon zijn. Ieper is echter een oude nevenvorm van de boomnaam iep en Ieperstraat is dus de enige juiste vorm. Een ander door dezelfde auteur aangehaald en verduidelijkend voorbeeld is het geval van de Gentse Persellestraat die door sommigen verkeerdelijk als Petri cella ‘cel van Petrus’ werd geïnterpreteerd met als gevolg de absurde schrijfvorm Petercellestraat, ofschoon de oude middeleeuwse vormen op een oorspronkelijk Poederzele wijzen. Gelukkig werden in Gent de juiste vormen Ieperstraat en Persellestraat in overeenstemming met de uitspraak in de volksmond hersteld. Wanneer dergelijke vergissingen geconstateerd worden, dient de gemeentelijke overheid best na raadpleging van terzake bevoegde personen een voorstel tot straatnaamwijziging in. In gevallen zoals dat van de Gentse Persellestraat is het begrijpelijk dat er twijfel rijst bij de keuze tussen de normaal in de loop der tijden tot Perselle geëvolueerde vorm uit de volkstaal en een historischetymologische reconstructie van het type Poederzelestraat. Wanneer een correct etymologiseerbare historische benaming zich, zoals uit de evoluerende grafiën blijkt, tot een nog in de volksmond levende vorm heeft ontwikkeld, heeft het meestal geen zin de oorspronkelijke vorm in zijn herkenbare delen te herstellen. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 110]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
7. Herstel van traditionele namen.§59 In dezelfde orde van gedachten ligt ook het weer in gebruik nemen van traditionele straatnamen die sinds de middeleeuwen in de volksmond verder leven. De goedbedoelde ‘rationele’ benadering van onze voorouders uit het einde van de 18de en uit de 19de eeuw heeft soms tot de betreurenswaardige beslissing geleid sommige oude historische straatnamen te wijzigen, omdat men in die tijd van postkoetsen en allerlei door paarden getrokken wagens dacht dat een straatnaam tevens als wegwijzer kon dienen. De door de toenmalige gemeenteoverheden uitgedachte richtingsnaam zou functioneler zijn dan de traditionele: bewogen door die gedachtengang wijzigde de overheid toentertijd bv. te Tongeren de Kruisstraat in St.-Truiderstraat en de Hemelingenstraat in Hasseltsestraat, terwijl men te St.-Truiden de Stapelstraat in Tiensestraat veranderde. Wanneer oude straatnamen dan soms nog moeten sneuvelen om plaats te maken voor de naam van een lokale personaliteit is dit nog meer te betreuren. Ook in deze en dergelijke gevallen waarin de oude benamingen nog in de volksmond verder leven zou een initiatief van de gemeenten om deze traditionele straatnamen te herstellen met goedkeuring en genoegdoening begroet worden. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
8. Verkeerde lokaliseringen.§60 Een ander betreurenswaardig verschijnsel, dat zowel bij straatnaamwijziging als bij het geven van nieuwe benamingen voorkomt, is het verkeerd lokaliseren van een verdwenen toponiem, dat niet meer kadastraal geregistreerd is en ook niet in de volksmond verder leeft. Met goede bedoelingen wil men een uit de geschiedenis van de gemeente bekende oude plaatsnaam die niet meer juist gelokaliseerd kon worden als element bij de naamgeving aan een nieuwe straat toekennen. M. Gysseling (o.c. 94-95) geeft voor Gent verschillende frappante voorbeelden van 20ste-eeuwse straatnaamgeving en -wijziging, waarbij een lokale historische benaming die niet meer juist gelokaliseerd kon worden, bij vergissing zomaar lukraak aan een andere straat werd gegeven die zich soms op grote afstand bevindt van de plaats die in het verleden zo heette. Om zulke vergissingen te herstellen zou weer eens een nieuwe wijziging nodig zijn, wat in de praktijk niet altijd haalbaar is of gewenst wordt. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
B. Keuze van nieuwe namen (Straatnaamgeving)1. Namen uit de volksmond.§61 Bij het kiezen van een naam voor nieuwe straten (ook wel eens bij wijziging van namen), bestaat bij sommige verantwoordelijken nog wel | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 111]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
enigszins een door een verkeerd opgevat ‘deftigheidsgevoel’ of statusbewustzijn ingegeven afkeer voor een benaming die ‘ook’ in het plaatselijk dialect gebruikt wordt. Er is echter geen enkel bezwaar om een in de volksmond al gebruikte benaming te honoreren, voor zover ze de welvoeglijkheid niet te buiten gaat, ze correct in het Algemeen Nederlands omgezet wordt en geen aanleiding geeft tot verwarring of geamuseerde reacties. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2. Namen van kadastrale oorsprong.§62 Het verdient aanbeveling bij het geven van namen aan nieuwe wegen en straten een beroep te doen op benamingen van het Kadaster en de Atlassen van Buurtwegen en Waterlopen. Aangezien nu algemeen erkend wordt dat de spelling in deze documenten aan een dringende herziening en modernisering toe is dient de spelling van deze in straatnamen overgenomen namen aan de vigerende Nederlandse spelling aangepast te worden. De op het kadaster en in de beide ‘Atlassen’ voorkomende spelling is dus geen ‘heilige koe’ die ‘onaantastbaar’ is in haar schrijfwijze. Vb. Kad. Overhaem (Tongeren): echter Overhaam (industrie-terrein) en Overhaamlaan. §63 Een probleem dat naar aanleiding van het overnemen van een kadastrale benaming kan opduiken, betreft het al dan niet toevoegen van het element straat of weg bij het overgenomen toponiem. a) Wanneer het om een weg of straat gaat die leidt naar een te bebouwen veld, akker of weide die een bepaalde over te nemen kadastrale benaming dragen, is het duidelijk dat een toevoeging van weg of straat noodzakelijk is. Vb. Ganzenpoelweg (weg die leidt naar de Ganzenpoel: kad. benaming) b) Leidt diezelfde weg echter ook dwars over de oppervlakte van het betrokken veld, zijn twee oplossingen mogelijk:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 112]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3. Invoeren van oude verdwenen benamingen.§64 Oude historisch verantwoorde maar buiten gebruik geraakte benamingen die niet meer in het kadaster voorkomen of in de volksmond verder leven kunnen zoals al onder IV, A 5 is gezegd, voor het geven van nieuwe benamingen slechts aanvaard worden wanneer ze op grond van een historisch overtuigende bewijsvoering nog lokaliseerbaar zijn. §65 Oude nog in de volksmond levende en historisch belangrijke traditionele straatnamen mogen, indien ze vroeger ten onrechte door een gemeentebestuur werden gewijzigd, eventueel in aanmerking komen voor een voorstel tot herstel van de traditionele benaming. (Zie IV A 7) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4. Naamgroepen met semantisch verwante inhoud.§66 Het is sedert tientallen jaren een gewoonte geworden voor nieuwe buurten in verkavelingen aan de nieuwe straten namen met dezelfde begripsinhoud toe te kennen, waarbij namen van schrijvers, kunstenaars, staatslieden, geleerden, bloemen, bomen, vogels enz. groepsgewijze de namenvoorraad van een buurt stofferen en karakteriseren. Op deze wijze in groepsverband toegekende straatbenamingen verdienen aanbeveling, vooral wanneer geen traditionele, historische of kadastrale benamingen voorhanden zijn. (Zie M. Gysseling, o.c. 97-98). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
5. Memorienamen.§67 Met memorienamen zijn die plaatsnamen bedoeld die als herinnering aan een gemeentenaam, een historisch feit, een verdienstelijke instelling of persoon werden of worden toegekend. Ze kunnen desgeval- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 113]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
lend ook gedachtenis- of mementonamen geheten worden. Het is, vooral in de jongste tijd, een bijzonder geliefde vorm van naamgeving die terecht of ten onrechte alle andere mogelijkheden dreigt te overwoekeren: iets meer matiging op dat gebied is misschien wel wenselijk. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
a. Namen van personen.§68 Uit het decreet van 1977 vermelden we: ‘De naam van een nog levende persoon mag niet worden gebruikt. In aanmerking komen enkel de namen van uit historisch, wetenschappelijk of algemeenmaatschappelijk oogpunt belangrijke figuren. Hierbij wordt de voorkeur gegeven aan figuren die voor de gemeente of voor de onmiddellijke omgeving van betekenis zijn geweest’. Dit voorschrift is een tot een minimum teruggebrachte voorwaarde: vroegere schikkingen schreven voor dat de betrokken persoon 50 jaar overleden moest zijn, om zó meer afstand te kunnen nemen en om de juiste verdiensten van de bewuste figuur beter te kunnen beoordelen. Het beste houden wij ook rekening met een bij Gysseling (o.c. p. 97) te vinden raadgeving ‘bij straten genoemd naar een personaliteit, de straatnaam te behouden in die deelgemeente waar die persoon gewoond of begraven werd’, waarbij die gevallen bedoeld worden waar in een fusie twee straten van verschillende deelgemeenten dezelfde naam van een verdienstelijke personaliteit zouden voeren’. §69 Wanneer de straatnaam bestaat uit een persoonsnaam gevolgd door een appellativische plaatsaanduiding, als bv. -straat, -weg, -laan, -plein, ondergaat de persoonsnaam geen wijziging en behoudt hij zijn afwijkende, verouderde spelling. Vb. Bampslaan (Hasselt), Gilainstraat (Tienen), Van den Tymplestraat (Leuven), De Beriotstraat (Leuven), Raeymaeckersvest (Tienen), Staessensstraat (Oostende), Pycke de ten Aerdelaan (Oostende), de Schaetzengaarde (Tongeren), Schoytestraat (Antwerpen). §70 Er is echter geen bezwaar tegen modernisering van de spelling van zeer oude familienamen, wanneer ze niet verwijzen naar een nog bekende verdienstelijke persoon of familie: zo steekt in de Gentse Koningstraat vermoedelijk een familienaam en zou de Tongerse Corversstraat ook gevoeglijk Korverstraat gespeld kunnen worden. In dubieuze gevallen is het aan te raden modern te spellen. §71 Bij nieuwe naamgeving is het gebruikelijk ook de vóórnaam op te nemen en die aan de familienaam te laten voorafgaan, de voornaam wordt principieel voluit geschreven en niet verkort, zoals in de J.P. Minckelersstraat (Leuven), A. Mouquéstraat (Oostende). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 114]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§72 Wanneer een persoon algemeen bekend is met zijn tweede voornaam en hij die zelf steeds gebruikte, verdient het aanbeveling hem te noemen zoals hij het zelf wenste en zoals hij algemeen genoemd wordt. Vb. Oscar de Gruyterstraat (Naar M. Gysseling, o.c., p. 106). §73 Voornamen in vreemde talen vertalen wij liever niet als de drager van de naam het zelf niet gedaan heeft. Vb. Georges Rodenbachstraat (Gent); natuurlijk niet Joris Rodenbachstraat! Deze maatstaf geldt niet voor internationale beroemdheden of historische personages (bv. vorstelijke personen), waarvan de naam al in het gewone gebruik vertaald was: Karel van Lotharingenstraat (Leuven), Diederik van den Elzasstraat (Brugge). §74 Het aangeven van titel of functie vóór de persoonsnaam wordt overbodig geacht. Die kunnen samen met het geboortejaar en het jaar van overlijden en eventueel een korte vermelding van de verdienste(n) onderaan op de straatnaamplaat worden aangebracht. Indien in een straatnaam vóór de persoonsnaam toch een titelaanloop gewenst zou worden, houden wij rekening met de volgende raadgevingen (M. Gysseling, o.c., p. 106). Het gebruik van titels wordt afgeraden en mag (moet niet!) alleen aangewend:
§75 In zulke gevallen beperken wij ons dan nog tot de titels die in het Nederlands werkelijk gebruikt worden, o.a. vorstelijke en adellijke titels (Koning, Prins, Graaf), namen van zekere waardigheden en ambten (Minister, Burgemeester, Goeverneur, Generaal, Kardinaal, Pastoor, Kapelaan). Als ongeschikt moeten worden beschouwd: Priester, Advokaat, Hoogleraar, Volksvertegenwoordiger, Apotheker, enz., die als ze vóór de naam komen, het lidwoord krijgen. Zo goed als steeds in verkorte vorm komen voor: Jhr. (Jonkheer), Mgr. (Monseigneur), Prof. (Professor), Mr. (Meester), Dr. (Doctor), Ir. (Ingenieur). Het wordt echter afgeraden deze verkortingen als titelaanloop te gebruiken. In andere gevallen en op andere wijzen dan de door het gebruik erkende, verkorten wij geen titels (J. Leenen, o.c., p. 51). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 115]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
§76 De naam van een lid van de koninklijke familie, overleden of nog in leven, mag enkel worden gebruikt indien, door bemiddeling van de minister van Binnenlandse Zaken, vooraf de instemming van de koning werd verkregen (Hfdst. I, §3, Dekreet tot bescherming van de namen van de openbare wegen en pleinen, Belgisch Staatsblad d.d. 7 april 1977). Ook ‘dynastieke namen hoeven niet noodzakelijk door een titel voorafgegaan te worden’ (J. Leenen, o.c., p. 53) Vb. Emmaplein, Astridlaan. §77 Voor historische geslachtsnamen, afgeleid uit de plaats of het land van herkomst, laat men wanneer het verband nog duidelijk gevoeld wordt, van best weg wanneer er geen vóórnaam of titel voorafgaat. Vb. Willem van Oranjestraat, maar: Egmontstraat (eventueel Graaf van Egmontstraat), Arteveldestraat, Maerlantstraat, Saksen-Koburgstraat (Naar J. Leenen, o.c., p. 51). §78 Voor namen van historische personages gebruikt men de door de Nederlandse traditie bekrachtigde vorm, eerder dan de door vreemde talen beïvloede schrijfwijze. Vb. Boudewijn (niet: Baudewijn). Filips (niet: Philip), Pippijn (beter dan: Pepijn), Lotharingen (liever niet: Lorreinen). Voor het eventueel gebruik van koppeltekens, zie §§19 en 20. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
β. Namen van Groeperingen.§79 Bepaalde namen van groeperingen, zoals namen van verenigingen, organisaties, legereenheden, oudstrijdersbonden en verzetsgroepen komen in haast alle gemeenten voor als constituerend element in straatnamen. Voorbeelden als Rodekruislaan, Unolaan, Oudstrijdersstraat, Elf(de)liniestraat liggen voor het grijpen. Sommige gevallen kunnen eventueel een glimlach oproepen door het verrassende van het compositum (als bv. te Leuven de Rijdende-Artillerielaan), maar voor de naamgevers, de begunstigden en de bewoners van dergelijke straten als de in het laatste vb. genoemde, vormt dat klaarblijkelijk geen bezwaar. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
γ. Namen van gebeurtenissen en data.§80 Ook namen van gebeurtenissen en historische data zijn zeer geliefd (Vb. Guldensporenlaan, IIde-Novemberlaan, Iste-Meistraat, Sacramentstraat, Achturenstraat). Ze ondergaan doorgaans sterk allerlei patriottische, etnische, sociale, godsdienstige en ideologische invloeden en zijn zeer dikwijls afhankelijk van de overheersende tijdstroming en de lokale politieke meerderheid. Gelukkig is er meestal een minimum aan verdraagzaamheid en een verlangen naar een consensus aanwezig, zoniet | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 116]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
zouden ze kunnen leiden tot betwistingen of rancunes bij een deel van de bevolking. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
δ. Namen van nederzettingen.§81 Memorienamen die met nederzettingsnamen gevormd worden verschillen van richtingsnamen door het feit dat de nederzettingsnaam niet met -se (of -er) gesuffigeerd wordt. We onderscheiden twee groepen: 1ste groep: A. Men wil de historische verdiensten van een andere stad of gemeente memoreren. Vb. Luikstraat (te Blankenberge: eerbewijs aan de ‘Vurige Stede’ voor het heldhaftige verzet van de forten bij de Duitse inval in 1914) B. Men wil een vriendschappelijke binding op internationaal of Europees vlak met een gemeente uit een ander land beklemtonen (zgn. ‘verzusterde’ gemeenten). 2de groep: Men wil de naam van een vroeger zelfstandige gemeente die door de samenvoeging met andere gemeenten tot een grotere eenheid is versmolten bestendigen door die naam aan de hoofdstraat of een andere belangrijke straat van de vroeger zelfstandige gemeente toe te kennen. Als tweede element fungeert meestal dorp of straat. Vb. Mendonkdorp - Neremstraat (hoofdstraten van Mendonk (gem. Gent) en Nerem (gem. Tongeren). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
V. Alfabetisering§82 Bij het alfabetiseren in administratieve en commerciële naamlijsten kan in enkele gevallen twijfel rijzen. ‘De alfabetisering dient te geschieden volgens het eerste belangrijke woord... Een lidwoord is geen belangrijk woord,... een voorzetzel wel’ (M. Gysseling, o.c. §13 p. 117). A. Straatnamen die met een lidwoord beginnen worden onder het substantief gealfabetiseerd, dus Het Torentje, De Dries, De Locht, 't Veer, 't Speelhof onder Torentje (Het), Dries (De) enz. Uitzonderingen: Straatnamen die een gemeentenaam bevatten die met een lidwoord begint worden onder het lidwoord gealfabetiseerd, omdat lidwoord en substantief in die gevallen een hechter eenheid vormen. Vb. De Pintelaan onder De... B. Straatnamen die met een voorzetsel of met een met een lidwoord versmolten voorzetsel (ter, ten) beginnen worden onder het voorzetsel gealfabetiseerd. Vb. Aan de Bocht, Onder de Toren, Ter Beke, Ten Berg, Ten Bogaardeplein onder de inleidende voorzetsels aan, onder, ter, ten. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 117]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
C. Straatnamen die met een persoonsnaam zijn gevormd:
Opm.: Een supplementaire alfabetisering op de familienaam komt ook nog wel voor, waarbij dan de bij de familienaam horende voorzetsels van, de (Fr.) in België de familienaam inleiden, wat in Nederland niet het geval is. D. Straatnamen met een voorafgaand differentiërend bijvoeglijk woord dat los wordt geschreven van het bepaalde straatnaamdeel worden onder het inleidende bijvoeglijke woord gealfabetiseerd. Vb. Grote Markt onder Grote; Oude Beurs onder Oude; Grote Bruulstraat onder Grote. Opm.: 1) In Nederland komt ook nog supplementaire alfabetisering onder het hoofdwoord voor. Vb. Grote Markt onder Grote, maar ook onder Markt (Grote ~) met toevoeging van het inleidende verbogen woord tussen haakjes. 2) Van een koppelteken voorziene verbindingen als Onze-Lieve-Vrouw(e)straat worden natuurlijk enkel onder Onze-... gealfabetiseerd.
Tongeren. A. Stevens Secretaris van de Subcommisie |
|