Naamkunde. Jaargang 12

[p. 113]

Koksijde-Bad of Koksijde-aan-Zee?

Het is mijn bedoeling in deze bijdrage een lans te breken voor het behoud - en waar nodig het herstel - van onze traditionele plaatsnamen op -Bad: Koksijde-Bad, Middelkerke-Bad, Oostduinkerke-Bad, Wenduine-Bad, Westende-Bad. Zoals men weet, ijveren sommigen al enige tijd voor het vervangen van -Bad door -aan-Zee. Niet zonder succes overigens. Die nieuwe namen prijken inmiddels al hier en daar op wegwijzers.

Voorstanders ervan beweren wel eens dat Koksijde-Bad en dgl. verfoeilijke gallicismen zijn. Ten onrechte natuurlijk! Zij vergeten daarbij immers dat alleen een letterlijke vertaling uit het Frans, in strijd met het eigen taalgebruik, een gallicisme kan zijn. In ons geval dus alleen Koksijde-Baden, als letterlijke vertaling van Coxyde-Bains. Het is niet omdat andijviën (andives) en spinaziën (épinards) gallicismen zouden zijn, dat andijvie en spinazie dat ook zijn. Het is ook niet omdat de kreupelhouten van de omgevingen (les broussailles des environs) of de puinen van de archieven (les débris des archives) gallicismen zouden zijn, dat ook het kreupelhout van de omgeving en het puin van het archief dat zijn. Met welk recht beweert men dan dat Koksijde-Bad het is?

K. De Flou⁽¹⁾ had het nochtans al zo duidelijk gezegd: ‘Nieuwpoort-baden werd uit het fransch Nieuport-Bains in het vlaamsch achtergetaald. Het mocht wel Nieuwpoort-Bad heeten.’

Maar dat was een halve eeuw geleden, toen het echte gallicisme Koksijde-Baden nog gebruikelijk was. Nu is dat hoegenaamd niet meer het geval en het is m.i. dan ook totaal overbodig dat hedendaagse ‘taalzuiveraars’ het blijven voortkweken in hun ABN-gidsen en dito woordenboeken. In plaats van Koksijde-Baden stelt Heidbüchel⁽²⁾ zowel Koksijde-aan-zee als Koksijde-Bad voor, terwijl Paardekooper⁽³⁾

(1) K. De Flou, Woordenboek der toponymie van Westelijk Vlaanderen,... (18 delen). Gent, 1914-1938, deel XI, p. 441.

(2) H. Heidbüchel, ABN-woordenboek. Hasselt, 1962, p. 18.

(3) P.C. Paardekooper, ABN-gids. Antwerpen-Amsterdam, s.d., p. 7.

[p. 114]

Wenduine-Baden, Knokke-Baden enz. uitsluitend vervangt door Wenduine aan Zee, Knokke aan Zee enz.⁽⁴⁾

Uit Paardekoopers stilzwijgendheid omtrent de tweede mogelijkheid, kan men zelfs concluderen dat hij ook die als fout beschouwt. Is het onder invloed daarvan dat sommige al te nauwgezette ‘taalhervormers’ hun blijkbaar niet te onderschatten invloed aangewend hebben om bepaalde gemeentebesturen ertoe over te halen de in de volksmond gebruikelijke naam door een nieuwe te vervangen? In hun nutteloze ijver om het toch al ongevaarlijk geworden gallicisme -Baden te bestrijden, hebben zij de enige historisch correcte vorm -Bad vervangen door het uit Nederland geïmporteerde -aan-Zee, dat ik derhalve een batavisme⁽⁵⁾ zou willen noemen.

Die toevoeging -aan-Zee is in Nederland inderdaad niet ongebruikelijk: Bergen-aan-Zee, Bloemendaal-aan-Zee, Egmond-aan-Zee, Katwijk-aan-Zee, Noordwijk-aan-Zee, Wijk-aan-Zee. Niettemin is volstrekte eenheid ook daar een fictie. Cadzand-Bad is er een bewijs van, terwijl Heist-aan-Zee bij ons de uitzondering is die de regel bevestigt.

Voor mij is het duidelijk dat er in ons taalgebied voor dergelijke badplaatsen spontaan twee gelijkwaardige streekgebonden naamtypes ontstaan en gegroeid zijn. Voor wat het Zuiden betreft, lijkt -aan-Zee gebruikt te worden ter onderscheiding van een verder in het binnenland gelegen plaats (b.v. Heist-op-den-Berg), terwijl -Bad uitsluitend dient om de jongere badplaats te onderscheiden van de nabij gelegen oudere woonkern, die dan eventueel de toevoeging -Dorp of -Stad kan krijgen (b.v. Koksijde-Dorp, Nieuwpoort-Stad). Ook in het Noorden lijkt dat zo te zijn, althans voor een naam als Cadzand-Bad, terwijl de toestand bij de namen met -aan-Zee complexer is: Wijk-aan-Zee staat tegenover Wijk-bij-Duurstede, Egmond- en Noordwijk-aan-Zee resp. tegenover Egmond- en Noordwijk-Binnen, Bergen-aan-Zee tegenover het nabij gelegen Bergen (zonder meer) en het in het binnenland gelegen Bergen-op-Zoom, Bloemendaal-aan-Zee tegenover Bloemendaal (zonder meer).

We hebben dus een spontane verscheidenheid die hoegenaamd niet hinderlijk is, evenmin als die welke we aantreffen in de benamingen van dergelijke badplaatsen in Frankrijk: b.v. Malo-les-Bains, Touquet-Plage, Montreuil-sur-Mer.

(4) Paardekooper schrijft hier zelfs geen koppelteken, ofschoon de officiële ‘Woordenlijst van de Nederlandse taal’ (p. LXIV) dat voorschrijft.

(5) Een batavisme is dan een tegenhanger van wat sommige, vooral Westvlaamse, neerlandici een brabantisme noemen (b.v. botermelk voor karnemelk).

[p. 115]

Helaas is er voor een dergelijke ‘verscheidenheid in de eenheid’ geen plaats in onze kleine, lage landen bij de zee.

Ik vraag me dan ook af of onze spitsvondige ‘taalhervormers’ binnenkort niet met een gloednieuw voorstel voor de dag zullen komen: Nieuwpoort-Stad, Middelkerke-Dorp enz. resp. vervangen door Nieuwpoort-Binnen, Middelkerke-Binnen enz., naar analogie met de in Nederland gebruikte naam voor de meer landinwaarts gelegen tegenhangers van de badplaatsen. Intussen wil ik hen toch nog even wijzen op het enige resultaat van hun eerste stap.

Bij onze miljoenen taalgenoten is dat alvast onzekerheid in het taalgebruik. Zij moeten nu immers kiezen tussen de traditionele namen op -Bad, die ongetwijfeld nog vele decennia in de volksmond zullen blijven leven, en de nieuwe namen op -aan-Zee, waarvan men wil doen geloven dat ze de enige zijn die tot de Nederlandse cultuurtaal behoren.

Bij de vele anderstalige bezoekers en toeristen is dat enige resultaat uiteraard nog een veel grotere onzekerheid. Voor hen is het immers niet zo maar onmiddellijk evident dat Nieuwpoort-Bad precies hetzelfde kan zijn als Nieuwpoort-aan-Zee. En wanneer dat wel het geval is, moet die dubbele mogelijkheid op zijn minst raadselachtig voorkomen. Wellicht denkt men dan op de duur dat Nieuwpoort-aan-Zee de Hollandse ‘vertaling’ is van het Vlaamse Nieuwpoort-Bad, m.a.w. dat Hollands en Vlaams uiteindelijk toch twee verschillende talen zijn. En dat kan toch de bedoeling niet geweest zijn van een initiatief dat erop gericht was de eenheid binnen ons taalgebied te bevorderen.

Men zwichte zich derhalve voor dergelijke boemerangs.

Ieper.

W. Beele.