Naamkunde. Jaargang 7

(1975)– [tijdschrift] Naamkunde– rechtenstatus

Middelieperse persoonsnamen en de lexicografie van het Middelnederlands

Het is mijn bedoeling in dit artikel aan te tonen in welke mate mijn ‘Studie van de Ieperse persoonsnamen uit de stads- en baljuwsrekeningen (1250-1400)’Ga naar voetnoot(1) een bijdrage kan zijn tot de lexicografie van het Middelnederlands.

Ofschoon nagenoeg twee derde van mijn materiaal uit niet-Nederlandse (in casu Middellatijnse en Oudpicardische) bronnen afkomstig isGa naar voetnoot(2) en er bijgevolg ook heel wat vertaalde namen in optreden, bevat het ruim 3.000 namen tellende glossarium van mijn studie toch heel wat lexemen en varianten die niet geattesteerd zijn in het bekende 11-delige ‘Middelnederlansch Woordenboek’ van E. Verwijs en J. Verdam. Daarvan volgt hier een overzicht. Het betreft een vrij heterogene groep (m.i. te heterogeen om in een enkel alfabetisch glossarium opgenomen te worden) en daarom heb ik het wenselijk geacht de betrokken woorden eerst in te delen in één- (1.) en meerlexemische (2.) en daarbij telkens een onderscheid te maken op basis van het al dan niet optreden van een suffix; dus als volgt:

-	éénlexemische zonder suffix (1.1.),
-	éénlexemische met suffix (1.2.),
-	meerlexemische zonder suffix (2.1.),
-	meerlexemische met suffix (2.2.).

Tot slot wil ik ook wijzen op de in alle geval niet te onderschatten invloed van het Frans op het toenmalig Iepers dialect. In dat verband geef ik een lijst van de talrijke kennelijk Romaanse woorden, die als

toenaam o.m. ook in niet-Franse bronnen geattesteerd zijn en dus stuk voor stuk potentiële Middelnederlandse leenworden zijn (3.)

Van elk woord worden telkens alle aangetroffen spellingen medegedeeld. Daarbij komt de ‘doorzichtigste’ het eerst aan de beurt (dus niet de frequentste of oudste). Waar het wenselijk leek, werd zelfs af en toe een nieuwe ‘voorkeurspelling’ gereconstrueerd, uiteraard voorzien van een asterisk. De verklaringen werden zo kort mogelijk gehouden.

Bibliografie

Biek.	Biekorf, Westvlaams archief voor geschiedenis, oudheidkunde en folklore. (Brugge), 1890.
Boug.-Gyss.	P. Bougard - M. Gysseling, L'impôt royal en Artois (1295-1302). Leuven-Brussel, 1970.
Brech.	J.K. Brechenmacher, Etymologisches Wörterbuch der deutschen Familiennamen. Limburg/Lahn, 1961-1963, 2 Bde.
Dauzat 1955	A. Dauzat, Dictionnaire étymologique des noms de famille et prénoms de France. Paris, 1955.
DB	L. De Bo - J. Samyn, Westvlaamsch Idioticon. Gent, 1892.
Debrab. 1958	F. Debrabandere, Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400. Tongeren, 1958.
Debrab. 1970	F. Debrabandere, Studie van de persoonsnamen in de Kasselrij Kortrijk (1350-1400). Handzame, 1970.
Debrab. 1971	F. Debrabandere, Persoonsnamen in het Kortrijkse (1300-1350). Naamkunde III (1971), 55-162.
De Poerck	G. De Poerck, La draperie médiévale en Flandre et en Artois. Brugge, 1951, 3 dln.
Dittmaier	H. Dittmaier, Ursprung und Geschichte der deutschen Satznamen. Zugleich ein Beitrag zur vergleichenden Namenkunde. Rheinisches Jahrbuch für Volkskunde VII (1956), 7-94.
Fm.	E. Förstemann, Altdeutsches Namenbuch. I Personennamen. Bonn, 1900.
Franck	J. Franck - N. Van Wijk - C.B. Van Haeringen, Franck's etymologisch woordenboek der Nederlandsche taal. 's-Gravenhage, 1949.
Gailliard	E. Gailliard, De keure van Hazebroek van 1336. Gent, 1905.
GN	zie C. Tavernier-Vereecken.
God.	F. Godefroy, Dictionnaire de l'ancienne langue française et de tous ses dialectes du IXe au XV siècle. Paris, 1880-1902, 10 vols.
Gottschald	M. Gottschald, Deutsche Namenkunde. Unsere Familiennamen nach ihrer Entstehung und Bedeutung. Berlin, 1954.
Gyss.-Boug.	M. Gysseling - P. Bougard, L'onomastique calaisienne à la fin du

	13e siècle. Med. Ver. Naamk. XXXVIII (1962), 81-132; XXXIX (1963), 1-31.
Gyss.-Wyff.	M. Gysseling - C. Wyffels, Diets in de schepenverordeningen van Calais uit het einde der XIIIe eeuw. Studia Germanica Gandensia IV (1962), 9-30.
Haes. 1954	R. Haeseryn, Onomastische studie van het Liber Inventaris (a^o 1281) van de Sint-Pietersabdij te Gent. Gent, 1954.
Kil.	C. Kilianus, Etymologicum teutonicae linguae sive dictionarium teutonico-latinum. Traiecti Batavorum, 1777.
Leys 1949	O. Leys, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen in een deel van Maritiem-Vlaanderen (1260-1360). Licentiaatsverhandeling Leuven, 1949.
Leys 1954	O. Leys, Romaanse leenwoorden in de Westvlaamse naamgeving tot 1225. Med. Ver. Naamk. XXX (1954), 149-169.
Leys 1957-1959	O. Leys, De bij- en beroepsnamen van Germaanse oorsprong in de Westvlaamse oorkonden tot 1225. Med. Ver. Naamk. XXXIII (1957), 105-125; ibid. XXXIV (1958), 147-158; ibid. XXXV (1959), 83-98, 139-157.
Leys 1960	O. Leys, De wisseling v/g, f/ch in het Nederlands en de verwante talen. Med. Ver. Naamk. XXXVI (1960), 125-150.
Lind. 1944	J. Lindemans, Bijdragen tot de geschiedenis en de beteekenis van de Vlaamsche persoonsnamen. Turnhout, 1944.
Lind. 1949	J. Lindemans, De familienamen op -baard. Med. Ver. Naamk. XXV (1949), 53-58.
Lind. 1964	J. Lindemans, De familienamen op -man. Med. Ver. Naamk. XL (1964), 6-32.
Littré	E. Littré, Dictionnaire de la langue française. Paris, 1873.
Loq.	G. Gezelle - J. Craeynest, Loquela. Tielt, [1881].
Morlet 1967	M.Th. Morlet, Etude d'anthroponymie picarde. Les noms de personne en Haute Picardie aux XIIIe, XIVe et XVe siècles. Amiens, 1967.
MW	E. Verwijs - J. Verdam, Middelnederlandsch Woordenboek 's-Gravenhage, 1885-1952, 11 dln.
Niermeyer	J.F. Niermeyer, Mediae latinitatis lexicon minus. Leiden, 1954 -
Peene	L. Peene, Middelnederlandse persoonsnamen uit het archief van het St.-Janshospitaal Brussel. Gent, 1959.
Roelandts 1971	K. Roelandts, Omwisseling van konsonanten. Naamkunde III (1971), 30-35.
Schönf.	M. Schönfeld -A. Van Loey, Schönfeld's historische grammatica van het Nederlands. Zutphen, 1971.
Sent.	P. De Pelsmaeker, Régistres aux sentences des échevins d'Ypres. Bruxelles, 1914.
Stall.	K. Stallaert, Glossarium van verouderde rechtstermen, kunstwoorden en andere uitdrukkingen uit Vlaamsche, Brabantsche en Limburgsche oorkonden. Leiden, 1890.
	C. Tavernier-Vereecken, Gentse naamkunde van ca. 1000 tot 1253. Een bijdrage tot de kennis van het oudste Middelnederlands. Tongeren, 1968.

Tengvik	G. Tengvik, Old English bynames. Uppsala, 1938.
TW	M. Gysseling, Toponymisch woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226) Tongeren, 1960.
Verfaillie	V. Verfaillie, Schets ener toponymie van Ieper, historisch bewerkt tot omstreeks 1600. Licentiaatsverhandeling Leuven, 1948.
Vergriete	T. Vergriete, Indices op de poorterboeken van St.-Winoksbergen (1389-1789). Handzame, 1968.
Verkest	R.M. Verkest, Anthroponymische studie aan de hand van de Brugse stadsrekeningen van 1298-1303. Licentiaatsverhandeling Leuven, 1949.
WNT	Woordenboek der Nederlands(ch)e taal. Leiden, 1882 -

Afkortingen

a.	anno
abstr.	abstractum
adj.	adjectief
adv.	adverbium
afl.	afleiding
art.	artikel
bet.	betekenis
BN	bijnaam
concr.	concretum
dim.	diminutief
dt.	Duits
eng.	Engels
fra.	Frans
freq.	frequentatief
fri.	Fries
germ.	Germaans
hd.	Hoogduits
holl.	Hollands
lat.	Latijn
meng.	Middelengels
mhd.	Middelhoogduits
mlat.	Middellatijn
mnd.	Middelnederduits
mnl.	Middelnederlands
ndl.	Nederlands
nhd.	Nieuwhoogduits
ofra.	Oudfrans
opic.	Oudpicardisch
pic.	Picardisch
plur.	pluralis
prep.	prepositie
resp.	respectievelijk
rom.	Romaans
sing.	singularis
TN	toenaam
verb.	verbum
vgl.	vergelijk(en)
vla.	Vlaams
wvla.	Westvlaams
zndl.	Zuidnederlands

1.1. Éénlexemische zonder suffix.

aerst, aest: waarschijnlijk het nog bekende wvla. ast: ‘droogoven’, door Kil. harst gespeld (DB 55). De r is hypercorrect. Aest is de Ingweoonse vorm van mnl. eest.

baets, baech, baits, baich, baitch: als TN ook herhaaldelijk opgetekend te Calais (baech, baich, bach, baigh, zelfs bageth) zonder

verklaring evenwel (Gyss. - Boug. 89). Misschien in verband te brengen met ofra. bache, baiche: ‘bac, auge’ (God. I 545 en VII 266), mlat. ba(c)chia, baccea en bac(h)imus: ‘bassin (en métal); mesure de capacité ‘(Niermeyer 76) en/of met ndl. bats(e): ‘grote schop om zand te scheppen’ (WNT II 1074). Zie ook hieronder bets. Gysseling (Versl. Med. Kon. Acad. Ndl. Taal- en Lett. 1975) meent dat baets de Romaanse evolutie van germ. bakjan ‘bakker’ weerspiegelt.

bagghe: waarschijnlijk eerder wvla. bagge: ‘draagmand; rugmand’ (DB 65) dan het in MW II 524 uitsluitend uit holl. bronnen opgetekende bagge: ‘big’.

berech: variant van het eveneens uit een wvla. TN opgetekende bargh (Leys 1957: 109) en berch (Debrab. 1970: 73). Ongetwijfeld het nog bekende wvla. bark, barg, berg: ‘mannelijk (gelubd) varken’ (DB 71), waarvan in MW I 584 alleen de afl. bargijn, bergijn opgetekend werd.

bets, beds, betz, beedts (1 ×): waarschijnlijk variant van baets (hierboven); voor het afwijkend vocalisme, vgl. o.m. mnl. mets, maets (MW IV 1014 en 1518), wvla. metser, matser; metsenare, matsenare (DB 591 en 604), te Ieper als TN: maets, maits, maetz, mads, mets, en ook wvla. tetse, ta(a)tse: ‘ijzeren schoennagel met brede kop’ (DB 983), te Ieper als TN: taets, taech, taits, taich, tache, taetche.

beune: waarschijnlijk variant van mnl. en wvla. benne: ‘mand’ (MW I 889 en DB 93); vgl. o.m. ndl. bun, beun met ben: ‘vlechtwerk; korf, mand’ (WNT III 1889-90) en de samenstellingen brood- en visbun (ibid.) met wvla. broodben, een benne vis (DB 93).

bigghe: ook reeds opgetekend door Kil. 66. Variant van mnl. vigghe: ‘big’ (MW IX 437), waaruit het woord eventueel ontstaan kan zijn door v/b- wisseling of als contaminatieproduct van bagghe en vigghe (Roelandts 1962: 117).

bil: waarschijnlijk variant van bul (hieronder); voor de i/u-wisseling vóór l, vgl. o.m. biltere, bultere (1.2.) en ook eventueelhil(hieronder).

blake: wegens het optreden van het art. in de TN, wellicht niet het mnl. abstr. blake: ‘gloed; vlam’ (MW I 1284), maar veeleer een adj. (in onverbogen vorm eventueel *blaec), dat er semantisch mee in verband te brengen is; vgl. o.m. mnl. blaken: ‘branden; (vooral van de ogen) schitterend flikkeren’ (MW I 1284) en mnl. blaeckogen: ‘vlammende ogen hebben; ogen die vonken schieten

van toorn’ (MW I 1281). Eventueel ook de verbogen vorm van wvla. blak ‘vlak, effen, bloot’ (DB 124).

boye, boie, boeye: wellicht een adj. (in onverbogen vorm waarschijnlijk *boy), te vgl. met wvla. bo, beu: ‘zat, verzadigd’ (DB 135). In MW I 1351 werd mnl. boy: ‘beu’ alleen als adv. opgetekend, maar blijkens WNT III 2262-3 werd het ook als adj. gebruikt.

brave: blijkens de TN de braue reeds vóór 1400 in het mnl. gebruikelijk adj., door Kil. 836 nog onder de vreemde woorden opgetekend en verklaard als: ‘ferox, feroculus; et bellus, comptulus’.

breul, bruel: volgens WNT III 1485-6 is ndl. breul, variant van broel, een vanouds in het wvla. bekend woord met betekenis: ‘rommel, gewoel, wanorde’; vgl. wvla. breul: ‘gewemel’ (Loq. 89), wvla. briel, broel: ‘verwarring’ (DB 163 en 166).

bul: wellicht reeds ndl. bul: ‘stier’ (WNT III 1871-2), opgetekend door Kil. 78 als bolle, bulle: ‘taurus non castratus’; vgl. eng. bull. Misschien ook mnl. bul: ‘(onderste deel van een) boomstam’ (Biek. 1969: 186). Z.o. eventueel bil (hierboven).

dutse, duche: misschien het nog bekende wvla. duts(e): ‘sul’ (DB 246).

gronge, grunge: wellicht deverbativum bij mnl. grongen: ‘brommen, knorren’ (MW II 2169), synoniem van wvla. gronsen (DB 344); vgl. in dit verband ook mnl. grongaert uit ofra. grognard: ‘grommer, brompot’ (MW II 2169), ook als TN opgetekend: gruniard in GN 221 en groingnart door Gyss. - Boug. 117. Z.o. volgend woord.

gronkel(e): te vgl. met de TN grunchel, opgetekend in GN 221 en verklaard als adj. op -el bij mnl. verb. grongen (zie vorig woord), zoals b.v. behagel bij behagen. Voor de overgang van *grongel naar gronkel wordt in GN een onomatopoëtische intensivering verondersteld of een bijgedachte aan mnl. ronken: ‘brommen van ontevredenheid’ (MW VI 1595-6).

haep, haap: als TN ook herhaaldelijk opgetekend te Calais (Gyss.-Boug. 118) en verklaard als een mogelijke ontlening uit opic. happe: ‘hache’, met apocope van de auslaut.

heite: misschien wvla. heite: ‘lomp, vod’ (DB 366).

hese: misschien variant van het nog bekende wvla. heize: ‘ruif’. (DB 366).

hiert, hierd, iert: waarschijnlijk een niet in de woordenboeken opgetekende wvla. variant van mnl. hert(e): ‘hert’ (MW III 385-6),

blijkens de spellingen van de Ieperse huisnaam: a. 1316 cherf, a. 1340 hiert, a. 1345 hert (Verfaillie 385). Als TN ook geattesteerd in het Kortrijkse (Debrab. 1958: 68 en 1970: 188).

hil: misschien variant van mnl. hul(le): ‘kap, muts’ (MW III 736); voor de i/u-wisseling vóór l, vgl. eventueel bil (hierboven).

*hoec (uitsluitend in de eerder wvla. spelling houc): waarschijnlijk een verouderd subst., waarvan in MW III 472 alleen het diminutief hoecskijn: ‘bokje’ en het gesubstantiveerd adj. hoekijn: ‘bokje van een geit of schaap’ geattesteerd werden. Z.o. volgend woord.

hoc: misschien variant van *hoec (hierboven). Volgens MW III 731 kan mnl. hoc een wisselvorm zijn van huc met dezelfde betekenis als *hoec.

cachtel(e), cagtel: ongetwijfeld het nog bekende wvla. kachtel: ‘jong veulen’ (DB 421); vgl de TN chagtel te Calais (Gyss. - Boug. 101).

canke: misschien een adj. eventueel in verband te brengen met ndl. kankatig: ‘kies(keurig); jaloers; vewijfd’ (WNT VII 1253).

*kikelen (verbaal element in de TN kikelkonte, die gemakkelijk als zinwoord te verklaren is): waarschijnlijk freq. van mnl. kiken: ‘kijken; gapen’ (MW III 1425-6).

colitte: wellicht geafereerde variant van mnl. acolite: ‘geestelijke van lagere orde, acoliet’ (MW I 309); vgl. eventueel mnl. acolissiehout = colissiehout (ibid.)

conech, cuenech: waarschijnlijk variant van mnl. adj. konnigh, kunnigh, in MW III 1801 alleen opgetekend uit Kil. 313, die het woord als ‘vetus’ bestempelt met als betekenissen: ‘zorgvuldig; eigenwijs; ervaren’. Te beschouwen als een afl. van mnl. conne: ‘kennis, kunde’ (MW II 1794-5); voor de spelling met één n, vgl. o.m. mnl. conen, variant van connen: ‘kunnen’ (MW III 1765).

*coudech (uitsluitend in de verbogen vorm coudeghe, koudeghe): blijkens de identiteit: 1326 roelande den couden (datief) = 1328 roelant de coudeghe, waarschijnlijk een adj. met ongeveer dezelfde betekenis als mnl. coudelijc: ‘niet tegen koude bestand’ (MW III 1996) en wvla. kouderachtig: ‘rillig’ (DB 495). In het huidig wvla. noemt men een kouwelijk iemand thans nog ‘een kouden’.

creus, crues, creuys: indien geen variant van mnl. adj. croes: ‘krullend (van hoofdhaar)’ (MW III 2119) of van mnl. subst. croes(e): ‘kruik; kan; beker’ (MW III 2119-20), misschien wvla. kreus: (bij timmerlui) ‘ronde schaaf om groeven te steken’ (DB 503).

kuc: waarschijnlijk het nog bekende wvla. subst. kuk: ‘scheldwoord voor een zeer klein persoon’, waarvan door DB 515 een een diminutief kuksken opgetekend werd; vgl. eventueel wvla. kukkelhaantje, kukkelhenneken: ‘haantje en hennetje van de kleinste soort’ (DB 515). Z.o. volgend woord.

kucke, cucke: wellicht variant van mnl. cocke: ‘haan’ (MW II 1962, Kil. 308).

quinke, quincke, quinque: wellicht deverbativum bij mnl.. quinken: ‘zich snel bewegen; schitteren; kwinkeleren’ (MW VI 907-8); vgl. de TN de quinkele en de quinkere (Debrab. 1970: 363), de quinkre (Verkest 125). Z.o. quinkeljoie (2.1.).

quit: waarschijnlijk variant, met k/t-wisseling in de auslaut, van mnl. quic: ‘levendig; vlug’ (MW VI 901); vgl. het nog bekende wvla. kwik: ‘wakker, levendig kind’ (DB 524).

lay: misschien het nog bekende wvla. adj. laai: ‘lui; vaddig’ (DB 527), variant van mnl. laeu (MW IV 50).

lalle: wellicht deverbativum bij een nog bekend, doch niet door DB opgetekend wvla. lallen: ‘onduidelijk spreken’. Te vgl. met de dt. TN lalle en laller door Brech. II 145 resp. verklaard als ‘ungeschickter, plumper Mensch’ en ‘läppischer, unverständlich sprechender Mensch’.

leeste, leste (ook in de Ieperse TN leestemakere): variant van mnl. leest: ‘leest, model, vorm (in allerlei vaktermen)’ (MW IV 283-4), waaruit blijkt dat het woord in het wvla. niet uitsluitend mannelijk was, zoals DB 543 met nadruk beweert.

*loebas, loubas, loubaz, lobbas, lobbaes, lobaes: waarschijnlijk het nog bekende wvla. scheldwoord loebas: ‘lompaard, boerenkinkel’ (DB 563). Enigszins te vgl. met ndl. lobbes.

*loef (alleen in de eerder wvla. spelling louf): waarschijnlijk wvla. loef: ‘loebas; lompe, afzichtelijke vent; lummel’ (DB 563 en WNT VIII 2553). Vgl. nog wvla. loevig en loeverig: ‘lomp en lelijk; zonder fatsoen’ (DB 564).

Ionke: ook als TN opgetekend te Calais, naast een TN le lonkere (Gyss. - Boug. 126). Te verklaren als deverbativum bij mnl. en wvla. lonken: ‘scheel zien; gluren; met de ogen lonken’ (MW IV 754, DB 566).

loosch: waarschijnlijk variant van mnl. en nog wvla. losch, lusch uit lat. luscus: ‘loens, scheel; eenogig’ (MW IV 808-9, DB 570 en 576).

mocke: daar het een TN voor een man betreft (zoals trouwens ook in het in GN 265 opgetekende excerpt hugo moca), veeleer te vgl. met wvla. mokke(l): ‘dik en vet kind (jongen of meisje)’ (DB 618) dan met mnl. mocke: ‘vuile vrouw; lichtekooi’ (MW IV 1859, WNT IX 1010), in enigszins gewijzigde bet. nog bekend in het platte wvla. Te vgl. met de dt. TN mock, door Brech. II 276 verklaard uit mhd. mocke: ‘plumper, ungeschliffener Mensch’.

muerf: waarschijnlijk variant van mnl. morw(e), muerw(e): (van personen gezegd) ‘niet tegen inspanning of ontbering bestand; weekhartig’ (MW IV 1968-71). In sommige wvla. dialecten zegt men nu nog murf voor murm, murw (DB 630), zoals o.m. ook nog gilf voor geel(w).

onghewete: eventueel te vgl. met mnd. unwisse: ‘unzuverlässig’, door Brech. II 722 als TN opgetekend.

onkel: blijkbaar werd ndl. n(onkel), volgens WNT XI 17 een vrij recente ontlening uit fra. oncle, ook reeds in het mnl. gebruikt.

pingel: waarschijnlijk wvla. pingel: ‘dunne reep; lange sterke koord van een vinger dik’ (DB 746).

pinke: eerder wvla. pink(el): ‘pink, de kleinste vinger; houten tapje; puntig houtje’ (DB 746, WNT XII 1896-7) dan mnl. pinke: ‘eenjarig rund’ (MW VI 369-70) en mnl. pinke: ‘klein vissersschip’ (ibid. 370), die vermoedelijk niet wvla. waren.

pleut, pluet, pleuyt (evenals de diminutiva plotkin en ploetquin): variant van ndl. ploot: ‘schapevel waarvan de wol verwijderd is’ (WNT XII 2786) of ndl. pleut, ploot, nog wvla. pleute, plote: ‘schelm; schalk’ (WNT 2638-9, DB 756).

prense: variant van mnl. prince: ‘vorst; (opper)hoofd’ (MW VI 684-5).

scarre: wvla. scharre (DB 846), vooral in de samenstellingen bootscharre: ‘klein ijzeren aambeeldje om zeis of pik te boten’ (DB 148) en ploegscharre: ‘snijdend ijzer dat de aardschol afsteekt’ (DB 757); of wvla. scharre(kop): ‘iemand wiens haar kort afgesneden is’ (DB 846).

sceuvel: misschien wvla. scheuvel: ‘schelm’, ook in de afleidingen scheuvelaar en scheuvelboud (DB 859) of het in WNT XIV 547-8 opgetekende ndl. scheuvel: ‘schaats’ dat eventueel kan schuilen in de Ieperse plaatsnaam scheuvelgracht.

scevel, sceuel: indien geen variant van sceuvel (vorig woord), misschien hetzelfde als mnl. scheve, schevekijn, schevelkijn: ‘snippertje; schijfje’ (MW VII 496).

screvel, screiuel: als TN eveneens opgetekend in GN 293 en door Debrab. 1970: 400. Waarschijnlijk in verband te brengen met het door DB 877 en in WNT XIV 1021 vermelde wvla. schrevelen, variant van krevelen en schravelen; misschien hetzelfde als wvla. krevelaar: ‘treuzelaar’ (DB 504).

scric: misschien wvla. schrik: ‘schrede; stap’ (DB 877-8); vgl. mnl. schricken: ‘een (grote) sprong maken’ en scricscoe: ‘schaats’ (MW VII 769).

seule: het nog bekende wvla. seule: ‘(houten) emmer’ (DB 885, Gailliard V 205).

sloc, slocke, slocque: ook als TN opgetekend in GN 295 en door Debrab. 1970: 408. Waarschijnlijk deverbativum bij mnl. slocken: ‘vreten; slokken’ (MW VII 1296); vgl. slock, slocker: ‘vorax’ (Kil. 596) en wvla. slok: ‘goedig, sulachtig mens’ (DB 899).

smarel, smerel, smerl: waarschijnlijk niet alleen mnl. sme(e)rle, smerel, smarel: ‘dwergvalk’ (MW VII 1354), maar ook variant van mnl. smeerlinc: ‘smeerling (visnaam)’ te vgl. met mhd. smerle (ibid.); het betreft nl. een TN voor vishandelaars.

smicht: misschien variant van het scheldwoord smiecht, volgens Franck 626 van onbekende oorsprong en ook in het fri. bekend.

snake: waarschijnlijk wvl. snake: ‘slang’ (DB 910); vgl. eng. snake.

stilte (ook in de TN metter stilte): variant van mnl. stelte: ‘houten been; kruk’ (MW VII 2074).

strijc, striic: als TN misschien hetzelfde als mnl. striker: ‘meter van laken, linnen, koren en andere droge waren; hij die het linnen strijkt’ (MW VII 2322); vgl. eventueel de TN streec = de streekere (Debrab. 1970: 429).

strijn, strin: waarschijnlijk het nog bekende wvla. strijn, strine: ‘nieuwjaarsgift; nieuwjaarswafeltje’ (DB 967).

*stuyk, *steuyk, *stoik (alleen in de TN stuykin, steuykin, stoikin): wellicht wvla. stuuk: ‘omtrent twaalf tegen elkaar geplaatste graanschoven’ (DB 971); vgl. mnd. stûke: ‘hoop vlas of turf; boomstronk’ (Franck 680). Van iemand die kort en stevig gebouwd is, zegt men thans nog in het wvla. dat hij gestuukt is.

*tinghel, *tingher: (alleen in de TN tinghelin, tingherin): waarschijnlijk wvla. tingel: ‘lat die ergens aan genageld is om een plank te ondersteunen’ (DB 999). De variant *tingher schuilt wellicht

in de (niet in MW vermelde) samenstelling tinghernaghel, sporadisch in de Ieperse stadsrekeningen geattesteerd.

*toor, thoor, tor, toer: misschien variant van zndl. tort, uit ofra. tort ‘onrecht; nadeel; leed’ (WNT XVII 1573); vgl. wvla. toor doen: ‘schade doen’ (DB 1012).

vaec: als TN ook vaak opgetekend te Calais en omgeving: (le) vaek, (le)vaec, de vack, le vac, vaca (Gyss. - Boug. 23 en Boug. - Gyss. 277). Misschien variant van mnl. vac: ‘vak (bouwterm)’ (MW VIII 1180-1); wat het vocalisme betreft, te vgl. met haep (hierboven), eveneens herhaaldelijk te Calais opgetekend.

vey, veij: wvla. vei: (van personen) ‘welig, dartel, zinnelijk’ (DB 1077); ook opgetekend in WNT XVIII 1352-5 als (hoofdzakelijk) wvla. met als oudste vermelding een citaat van C. Everaert a. 1509.

vlent, vlend: eveneens als TN opgetekend door Leys 1959: 152-3 in het Ieperse: ulent, flend. Waarschijnlijk variant van mnl. vlint: ‘kei, vuursteen’ (MW IX 641-2).

vox, vocx, voox, voxe (ook in de TN vox in de mont en bitevocx= bitefoc = biteuocke): misschien te vgl. met wvla. fokke: ‘zuigdotje’ (DB 287).

wemel: nog in het wvla. bekende variant (DB 1198) van mnl. weme: ‘spijkerboor’ (MW IX 2141). Dit woord schuilt wellicht ook in de onverklaarde TN weimel, opgetekend te Calais (Gyss. - Boug. 28).

*weudech (uitsluitend in de verbogen vorm weudeghe): wellicht variant van mnl. woedich: ‘dol; waanzinnig’ (MW IX 2736). Zie ook volgend woord.

woedel, wodel: hetzelfde als mnl. woedich (hierboven) blijkens: jehan le woedel de noveglise... de nicole woedeghe de noveglise; voor andere gelijkaardige dubbelvormen, met -ig en -el, vgl. o.m. verstandig, verstandel; wantrouwig, wantrouwel (Schönfeld 197). Mnl. woedel is in MW alleen geattesteerd in de samenstelling woedelmaendach: ‘de maandag na Driekoningen, die met uitbundige, bijna waanzinnige vrolijkheid gevierd werd’ (MW IX 2735).

Opmerking: De vrij talrijke TN met het gewone diminutiefsuffix -kin werden hier niet opgenomen, ook niet als het diminutiva betreft die niet in het MW vermeld zijn. Terloops wil ik er evenwel op wijzen dat de diminutiefsuffixen -lin en -sin in het Middeliepers wellicht ietwat productief geweest zijn; vgl. in dit verband resp.:

cawelin, cau(e)lin: bij mnl. kauwe;

scapelin: bij mnl. scaep;

stockelin: bij mnl. stoc;

tackeli(j)n: bij mnl. tac;

tubbelin: bij mnl. tobbe, tubbe; evenals:

tacsin: bij mnl. tac,

vincsinus: bij mnl. vinc.

1.2. Éénlexemische met suffix.

a. Met het suffix -aard:

bat(t)art, battard: wellicht bij mnl. bat(te): ‘voorwerp waarmee men bat of kegelt’ (MW I 594). Z.o. bat(h)ere (2.1.).

belgaert, belgard, belghart: indien geen patroniem (vgl. o.m. belegardis in GN 162), misschien bij mnl. belghen: ‘toornig worden’ (MW I 846-8).

blanckart: bij mnl. adj. blanc: ‘wit’ (MW I 1286).

blauwart: bij mnl. adj. blau: ‘blauw’ (MW I 1290) en/of mnl. blauwen: ‘blauw verven’ (MW I 1291). Z.o. blauwere (hieronder).

brotsaerd, bro(o)chart, brochaert, broetchaerd, brocha(e)rd: indien geen ontlening uit ofra. brochart: ‘cerf d'un an’ (God. VIII 380), wellicht bij mnl. britse, brutse uit ofra. broche: ‘(doek)speld’ (MW I 1446; God. I 737 en VIII 380-1).

bula(e)rd, bulaert, bullart: waarschijnlijk bij mnl. bule: ‘buil; blaas; bult’ (MW I 1475).

cayaerd, cayart: wellicht bij mnl. caeyen, variant van keyen en keybeecken: ‘benaming van een soort spel’ (MW III 1096 en 1274) of mnl. cayen: ‘met keien beleggen’ (MW III 1095-6).

kekerard: ook als TN opgetekend door Vergriete 129 (keikeraerd, keikeraert). Bij mnl. kekeren: ‘stotteren; schateren’; vgl resp. kekerbout en kekersot (ibid.) (MW III 1287 en Kil. 286).

keutart, coitard, quoitart: wellicht bij mnl. coyte, keute, keite, cuyte: ‘soort dun bier zonder hop’ (MW III 1680-1). Eventueel hetzelfde als het door Kil. 332 opgetekende kuythaen: ‘potor, potator’. Gelijkaardige samenstelling als koukard en pappaerd (hieronder).

koukard: waarschijnlijk bij mnl. couke: ‘koek, taart’ (MW III 1655). Benaming voor iemand die gebakjes niet versmaadde?

lauward, lauwart: indien geen patroniem, wellicht wvla. en ndl. lauwaard: ‘luiaard’ (DB 537 en WNT V 1173).

mulard: bij mnl. mulen: ‘een muil opzetten; morren’ (MW IV 2008) of mnl. muul, mule: ‘muildier’ (MW IV 2035).

pappaerd: mnl. pappaert: ‘iemand die pap eet’ (Biek. 1961: 159 en WNT XII 402), bij mnl. pappen: ‘pap eten’ (MW VI 123).

planard, planart: bij mnl. plaen, plain, plein: (van personen) ‘eenvoudig’ (MW VI 394 en 458-9) en/of mnl. planen, pleinen: ‘glad of effen maken, uitkrabben’ (MW VI 412-3).

scelewa(e)rd, scelewa(e)rt, scheilewart, scellewaerd: bij mnl. sc(h)eel, sc(h)elu(w): ‘scheel; eenogig’ (MW VII 361-2).

slacka(e)rd, slackart: ook als TN opgetekend door Leys 1959: 143-4 en Gyss. - Boug. 16 (slaccart). Bij mnl. slac, nog wvla. slak: ‘slap; traag’ (MW III 1227 en DB 892).

smuluaert: misschien variant van mnl. smullaert: ‘heimelijk minnaar’, afl. van smul: ‘verzot op lekker eten, drank en mingenot’ (MW VII 1382). De eigenaardige spelling smuluaert ware dan, mutatis mutandis, te vgl. met de door Leys 1959: 146 geciteerde TN speelyaerd: ‘speler’.

spennard: wellicht bij mnl. spennen, variant van spenen: ‘aan de moedermelk ontwennen; korthouden in het najagen van vermaken; zich onthouden van vermaken’ (MW VII 1703-4); vgl. wvla. zich spennen: ‘zich matigen; zich bedwingen’ (DB 927). Dus eventueel tegenhanger van mnl. slabbaert: ‘slemper’ (MW VII 1181-2) en smuluaert (vorig woord).

staka(e)rd, staeckaerd: bij mnl. stake: ‘staak; stok; paal; stam’ (MW VII 1901-4). Bijnaam naar de gestalte?

stalpa(e)rd, stalpart: bij mnl. stalpen: ‘stampen’ (MW VII 1923). Vgl. stalpigghe (hieronder).

trubbeliaerd (ook trubbeljas, trubbellas, trubeillias): misschien in verband te brengen met mnl. trubbelen: ‘troebel maken; in beroering brengen’ (MW VIII 747 en 770-1).

wanka(e)rd: bij mnl. wanc: ‘zwak; wuft; vals’ (MW IX 1692).

was(s)c(h)a(e)rd, was(s)ca(e)rt: ook als TN opgetekend te Menen door Debrab. 1970: 478 (wasscart) en verklaard uit mnl. wasschen: ‘wassen; bereiden van bier en mede’ (MW IX 1783-4).

zwanka(e)rd, zwankart, swankard, swankart: bij mnl. adj. swanc: ‘taai; krachtig; slank’ (MW VII 2491) en/of mnl. swanken: ‘wankelen; waggelen’ (MW VII 2491-2).

b. Met het suffix -are:

baggelare: misschien bij wvla. bagge: ‘draagmand; rugmand’ (DB 65, z. 1.1); eventueel te vgl. met wvla. baggeman of baggevent: leurder met dito mand (ibid.).

bruselare, brueselare, breuselare, brouselare: wellicht bij mnl. *bruselen, freq. van brusen: ‘slempen; brassen’ (MW I 1407).

buedelare: wellicht bij mnl. budelen: ‘buidelen, door een zak of andere stof zeven’ (MW I 1472). Semantisch verwant met bultere (hieronder).

esellare: mnl. eselare: ‘ezeldrijver’ (Biek. 1965: 223) of bij mnl. eselen: ‘slaan, kloppen (in de lakenbewerking)’ (MW II 733 en Stall. I 407).

*gavelare, gauelare: misschien bij mnl. gavel: ‘vork’ (MW II 938) of mnl. gavel(e): ‘gift; belasting; cijns’ (ibid.).

ghistenare: misschien bij mnl. gest, gist: ‘gist’ (MW II 1684) of mnl. giste: ‘verblijfplaats; rustplaats; nachtverblijf’ (MW II 1983-4).

kitelare: wellicht bij mnl. kit(t)elen: ‘kittelen’ (MW II 1450).

*knevelare, kneuelare: bij mnl. cnevelen: ‘binden; boeien’ (MW III 1625), variant van mnl. cnovelen (MW III 1648) en wvla. kneuvelen (DB 474).

nagelare: bij mnl. naghel: ‘nagel’ (MW IV 2131-4); vgl. de dt. TN Nagler: Nagelschmied (Brech. II 304, Studerus 149).

pauwelare: wellicht bij mnl. pa(e)u, pauwe: ‘pauw’ (MW VI 200), eventueel ontstaan naar analogie met valkenare (MW VIII 1194) of voghelare (MW IX 771-3). Pauwenkweker?

peckelare: variant van mnl. (steen)pickelare: ‘steenhouwer’ (MW VI 339) of bij mnl. pickelen: ‘van poten of pickels voorzien’ (MW VI 339-40). Misschien ook bij wvla. pekkelen: ‘met bikkels spelen’ (DB 729) of wvla. pekkelen, variant van pekkelbenen: ‘met kleine rasse stappen gaan’ (ibid.).

riflare: bij mnl. rifelen: ‘villen; stropen; wrijven’ (MW VI 1383-4), wvla. rijfelen: ‘vijlen’ (DB 813) of mnl. ryffelen ‘ludere fritillo’ (Kil. 531).

scamelare: bij mnl. adj. scamel: ‘eerbaar; dapper; arm’ (MW VII 278-81).

tafelare: bij mnl. tafele: ‘tafel’ (MW VIII 17-26); vgl. mnl. tafelmakere (MW VIII 30), mnl. en wvla. tafeldrager: ‘kerkelijk beambte’

(MW VIII 27 en DB 979), mnl. en wvla. tafelier: ‘kostganger’ (MW VIII 29 en DB 979).

*tempelare, timp(e)lare: bij mnl. tempel: ‘heiligdom’ (MW VIII 223-5), mnl. en wvla. tempel: ‘tuig omlijnwaad op getouw gespannen te houden’ (MW VIII 225, DB 989) of mnl. tempelen: (van sluisdeuren ‘de klep erin openzetten (?)’ (MW VIII 226).

wavelare: bij mnl. wavel: ‘wafel’ (MW IX 1841).

zedelare: misschien bij mnl. sedel: ‘zetel, rustbed, woonplaats’ (MW VII 850).

c. Met het suffix -boud:

bieseboud, bieze-, bise-, -bout: door Lind. 1944: 87-8 verklaard als TN voor een luidruchtig, driftig dwazerik, afl. van mnl. biezen, bijzen: ‘dwaas loeiend rondlopen’ (MW I 1270); vgl. mnl. biesbout (Kil. 65) en wvla. bijspauw: ‘grote vlieg met snelle en luidruchtige vlucht’ (DB 115-6).

cnobboud: gelijkaardige TN als knobbaert, o.m. ook in het Kortijkse opgetekend (Debrab. 1958: 95 en 1970: 237-8) en door Lind. 1949: 59 verklaard als afl. op -baard van mnl. cnobbe: ‘knoest’.

spilboud, - bout: door Lind. 1944: 188 verklaard als TN voor iemand met spillebenen (= lange benen); vgl. wvla. spilde (o.m. van benen gezegd): ‘recht en dun’ (DB 930).

stalboud, stalebo(o)t, -boet: door Lind. 1944: 188-9 verklaard als TN voor iemand die lang en rilde is als een stale, stael: ‘staak, stengel, steel’ (MW VII 1915-6); vgl. nog wvla. staal: ‘stengel’ (DB 940).

stivelboud: gelijkaardige TN als stalboud (vorig woord); voor het eerste lid, vgl. eventueel wvla. steefel: ‘rechtstaande stang of staak om iets te ondersteunen of op te tillen’ (DB 945).

d. Met het suffix: -ere:

beckere: wellicht bij mnl. becken, bicken: ‘(steen) bikken’ (MW I 793); eventueel variant van mnl. (steen)picker, steenpickelare: ‘steenhouwer’ (MW VI 339). Z.o. peckelare (hieronder).

belre: bij mnl. bellen; vgl. mnl. belleman: ‘omroeper’ (MW I 858).

besibbere: bij mnl. besibberen, intens. van bezeveren: ‘bezoedelen, bevlekken’ (MW I 1036).

biltere: wellicht variant van bultere (hieronder); voor de i/u-wisseling, zie o.m. bil en bul (onder l.l.).

blaier: wellicht wvla. blaaier, afl. van blaaien: ‘valse pracht en praal maken’ (DB 122); vgl. mnl. blayen: ‘waaien; wapperen; zwaaien’ (MW I 1283-4).

blauwere: bij mnl. blauwen: ‘blauw verven’ (MW I 1291); variant van mnl. blauverwer (MW I 1290). Blijkens WNT II B 2804 is het huidige wvla. blauwer: ‘smokkelaar’ (DB 125) veel jonger.

bleyere: indien geen variant van blaier (hierboven), misschien in verband te brengen met mnl. blei: ‘bliek’ (MW I 1291).

bleckere: bij mnl. blicken, blecken: ‘(doen) glanzen’ (MW I 1300); vgl. mnl. blic: ‘soort kruid, zilverschoon genoemd, waarvan loog gemaakt werd’ (MW I 1297) en mnl. en ofra. blec: ‘verfstof bereid uit elzeschors’ (De Poerck II 21 en III 18-9).

*boekere, boukere: bij mnl. boeken: ‘te boek brengen, overschrijven’ (MW I 1335).

boetre: bij mnl. boeten: ‘herstellen’ (MW I 1346).

*boevere, bouuere, bouvre, bouure: wellicht reeds wvla. boever: ‘paardeknecht’ (DB 139).

brackere: zie brockere.

brisilre: bij mnl. en ofra. bresil, brisil: ‘brezielhout, als rode verfstof gebruikt’ (MW I 1435, God. VIII 371, De Poerck II en III 25); vgl. ofra. bresillier: ‘teindre au brésil’ (De Poerck II 26).

brockere, brackere: waarschijnlijk ontlening uit mlat. brocarius: ‘kleinhandelaar’ (Niermeyer 106); te vgl. met eng. broker.

broekere, broeckere, broukere: indien geen variant van brockere (vorig woord), in verband te brengen met mnl. broec, brouc: ‘moerassige weide’ (MW I 1450); vgl. eventueel mnl. broechoeder: ‘opzichter van broek of moeras’ (MW I 1451). Of variant van mnl. brokere: ‘overtreder van de wet’ (MW I 1455).

bultere: wellicht bij wvla. bulten: ‘buidelen’ (DB 175); vgl. mnl. bultel: ‘meelzeef’ (MW I 1477).

dammere: bij mnl. dammen: ‘een dam of dijk aanleggen’ (MW II 48) of mnl. dammen: ‘zich bezighouden met het damspel’ (Kil. 841 en WNT II 2266).

dauwere: misschien bij mnl. dauwen: ‘met dauw bevochtigen’ (MW II 89).

driegere: bij mnl. driegen: ‘hechten, rijgen’ (MW II 402) of mnl. driegen: ‘bedriegen’ (MW II 401-2).

dubbere: bij mnl. dubben: ‘in het onzekere zijn’ (MW II 450) of mnl. dubben: ‘onderdompelen; uitgraven; duwen’ (ibid.); vgl. resp. wvla. dubben: ‘aarzelen’ (DB 239) en wvla. doebelen: ‘duwen’ (DB 210).

duvere, duuere: wellicht niet alleen mnl. duver: ‘mannetjesduif’ (MW II 484), maar ook: duivenkweker of -handelaar.

flasschere: wellicht bij mnl. flassce: ‘fles’ (MW II 820). Flessenmaker of -handelaar? Vgl. de dt. TN Fleschner: Flaschenmacher (Brech. I 477).

gheitere: bij mnl. geit, geet(e): ‘geit’ (MW II 1159); vgl. de dt. TN Geis(s)er: ‘Geisshirt’ (Brech. I 541).

ghertere, gertere: wellicht bij mnl. *g(h)ert, variant van mnl. gart(e) en gort(e): ‘gort’ (MW II 2077).

gloiere: bij mnl. gloy, gluy, wvla. glei, ofra. glui: ‘lang gezuiverd roggestro’ (MW II 1998-9 en DB 332); vgl. de Ieperse TN gluischoef. Z.o. gloicghe (hieronder).

grenre: bij mnl. *grenen, variant van greinen: ‘rood verven’ (MW II 2127 en Stall. I 535).

hertere: bij mnl. herten: ‘moed inspreken; liefkozen; doodsteken’ (MW III 395).

hoiere, hoier: bij mnl. hooyen: ‘hooi winnen’ (MW III 573-4).

hulre: waarschijnlijk bij mnl. hulen: ‘huilen’ (MW III 734-5).

hurtere, hurtre, huerter: bij mnl. en wvla. hurten: ‘horten, stoten’ (MW III 1327 en DB 395).

hussere: misschien bij mnl. hissen, hussen: ‘opjagen; jagen met opgehitste honden’ (MW III 445-6).

colerre: waarschijnlijk bij mnl. coleren, colieren: (vooral als doktersterm) ‘ziften; vloeistof zuiveren van onzuivere elementen’ (MW III 1697 en 1699).

commer: indien niet mnl. abstr. commer: ‘kommer; schuld; schade; behoefte’ (MW III 1732-5), misschien bij mnl. comme: ‘kom, diepe schotel; (vollers)kuip; kist’ (MW III 1730-1 en De Poerck III 72); eventueel te vgl. met cupere bij cupe.

cotre: waarschijnlijk bij mnl. coten: ‘met koten spelen; plagen’ (MW III 1991); vgl. eventueel wvla. onderkotig: ‘bedrieglijk’ (DB 670) en wvla. kot(t)eren: ‘o.m. tergen’ (DB 495), blijkbaar freq. van koten.

couteniere, coutenierre, koutenierre: wellicht het mnl. equivalent van ofra. couttenier, cotonier: ‘marchand de coton’ (Dauzat

1955: 159) en/of van ofra. cotonneur, cotonneres: ‘ouvrier qui cotonne le drap’ (God. II 329); vgl. ndl. katoeneren: ‘met katoen vullen of voeren; watteren’ (WNT VII 1482).

crauwere: bij mnl. krauwen: ‘krabben, klauwen’ (MW III 2067-8).

criekere: misschien bij mnl. crieke: ‘kers’ (MW III 2092). Kersenkweker?

queidelare: bij mnl. quedelen: ‘zacht en liefelijk zingen’ (MW VI 865-6).

quetsere, quetchere, quecchere: bij mnl. quets(c)en: ‘kwetsen; martelen; benadelen’ (MW VI 867).

labbere: bij mnl. en wvla. labben, labberen: ‘likken; slurpen’ (Kil. 333, DB 528 en 529). In MW IV 3 is alleen het freq. opgetekend, met verwijzing naar labbermulen: ‘iemands mond likken’ (ibid.) en belabberen: ‘bezoedelen’ (MW I 821).

lichtere, lichtre: bij mnl. lichten: ‘lichter maken, helpen; licht geven, verlichten’ (MW IV 478-84), ‘tirer (la laine) à travers le peigne’ (De Poerck III 81).

lokere, locre: bij mnl. loken: ‘afsluiten, omheinen’ (MW IV 742). Z.o. lukere (hieronder).

*loochenare, lochenare, locnare: bij mnl. logenen, lo(o)chenen: ‘ontkennen; herroepen; verloochenen’ (MW IV 723-4).

lukere: bij mnl. luken: ‘(af)sluiten’ (MW IV 876-7).

mattere: wellicht bij mnl. mat(te): ‘mat; strozak’ (MW IV 1237-8). Mattenmaker of -verkoper?

melcre: bij mnl. melken (MW IV 1362-3).

memer(e), meymere, meimer: wellicht bij een mnl. *me(i)men, eventueel te vgl. met mnl. mimeren: ‘mijmeren’ (MW IV 1606), zoals b.v. ook mnl. zwe(i)men (MW VII 2514) met wvla. zwijmeren (DB 1253).

pensere, pentsere, penchere, pencere: bij mnl. pens(e): ‘pens (van herkauwers); buik (van mensen)’ (MW VI 258-9). Vgl. ndl. penser: ‘pensenverkoper’ (WNT XII 1124) en mnl. pensman: ‘slagersknecht’ (MW VI 267).

rassc(h)ere: bij mnl. raschen: ‘zich haasten’ (MW VI 1052); vgl. mnl. rasscaert: ‘vluggerd’ (MW VI 1051).

ruusschere (ook in de gemoveerde variant sruusghers): bij mnl. ruuschen: ‘geruis of lawaai maken’ (MW VI 1733-4).

saiere, sayere, saijere, saire: daar varianten met z-anlaut ontbreken, wellicht niet mnl. saeyer: ‘(onrust)zaaier’ (MW VII 34),

maar wel afl. van mnl. saey, say(e): ‘licht gekeperde wollen stof’ (MW VII 30-1). Te vgl. met mnl. saeywerker (MW VII 35), ndl. saaidrapier, - droger, - maker, - verver en -wever (WNT XIV 4-5).

scassere: wellicht bij mnl. *schassen, variant van sch(r)ossen: ‘slempen; brassen’ (MW VII 685), meestal gebruikt in verbinding met brossen (WNT XIV 915-6). Daar men brossen voor een bijvorm van brassen houdt, wordt in MW VII 685 vermoed dat er bij sch(r)ossen ook een variant met a bestaan heeft. Dat vermoeden wordt hier blijkbaar gestaafd.

screyere: bij mnl. screyen: ‘schreeuwen; schreien’ (MW VII 748-9).

slip(e)re, slijpere: bij mnl. slipen: ‘slijpen; strijkages maken’ (MW VII 1286).

speiiere: misschien bij mnl. spoy(e), spey(e): ‘(schut)sluis’ (MW VII 1773-4); vgl. mnl. spoyhouder, -wachter, -waerder (MW VII 1775).

spisere: bij mnl. spisen: ‘van spijs of proviand voorzien’; te vgl. met mnd. spiser: Speisemeister (MW VII 1748-9).

spoelere: bij mnl. spoelen: ‘met water reinigen; met de spoel werken’ (MW VII 1767-8).

spoider, speuder: wellicht bij mnl *spoiden, *speuden, variant van mnl. spouden: (vooral van vissen) ‘overlangs opensnijden om er de graat uit te halen’ (MW VII 1791, waar ook de TN spoudevisch vermeld wordt), equivalent van ohd. spalten. Voor het vocalisme, vgl. o.m. boid-, beud- met boud-, woit-, weut- met wout- bij de patroniemen.

stampere: bij mnl. stampen: ‘stampen (tot olie of sap)’ (MW VII 1928).

tikere: bij mnl. tike, tijc: ‘tijk, overtrek over kussen of peluw’ (MW VIII 351); wellicht hetzelfde als tikewever (ibid.).

tradere: bij mnl. traden (MW VIII 624), variant van treden (MW VIII 653-8). Wellicht hetzelfde als mnl. treder, terder: ‘hij die met de voeten treedt of verwerkt’ (MW VIII 658).

trasschere: z. tresscere.

treckere: wellicht niet alleen mnl. trecker: ‘hij die (een wapen uit de schede) trekt’ (MW VIII 680-1), maar ook bij mnl. trecken: o.m. ‘tirer la laine à travers la corde’ (De Poerck III 161); vgl. in dit verband te Ieper: ca. 1300 nule cammigghe ne treckigghe puet faire pieches de dras (ibid.).

tresscere, trasschere: geen afdoende verklaring.

vanre: bij mnl. en wvla. van(ne): ‘wan; voorwerp om water te scheppen’ (MW VIII 1234 en DB 1069).

veldre: misschien mnl. veldere: ‘begeleider van de toortsdrager in de processie’ (Biek. 1965: 63).

velt(e)re, ueltre: waarschijnlijk variant van mnl. vilter: ‘viltbewerker’ (MW IX 493).

visere: wellicht bij mnl. vise: ‘schroef’ (MW IX 541).

vlassere: bij mnl. vlassen: ‘vlas bereiden, uittrekken en roten’ (MW IX 584).

vloghere: waarschijnlijk bij nog wvla. vloge: ‘klein bos van kreupelhout’ (in MW IX 664 alleen uit DB 1153 opgetekend). Te vgl. met mnl. bosscere: ‘houthakker’ (MW I 1390).

vlockere: bij mnl. vlocken: ‘vlokken (= wollen stoffen) maken’ (MW IX 669-70).

voestere: wellicht variant van mnl. vorster: ‘bosopzichter’ (MW IX 1163-65).

vokere: wellicht bij mnl. voecken, voocken: ‘gekheid maken’ (MW IX 786-7).

vosschere: misschien bij mnl. *vosschen, variant van verschen, vorschen: ‘vernieuwen; bevochtigen; tot korenland maken door indijking’ (MW VIII 2352-3).

vossere: misschien bij een mnl. *vossen dat zou kunnen betekenen: ‘jagen met vossen’; vgl. in dit verband mnl. voshouden: (misschien) ‘recht om met een vos te jagen op schadelijk wild’ (MW IX 1217).

wayere, waiere: bij mnl. waeyen: ‘op winderige wijze gaan; ongestadig zijn; wind maken’ (MW IX 1518).

walre: wellicht bij mnl. wallen: ‘koken’ (o.m. bij Yperman) (MW IX 1629-32).

wimere: misschien bij mnl. en wvla. wime: ‘(vlechtwerk van) wilgetwijg(en)’ (MW IX 2613-4 en DB 1206).

wrabbere: geen verklaring. Verband met eng. wrapper en to wrap?

zoppre: wellicht hetzelfde als mnl. soppeneter: ‘hij die een lichte avondmaaltijd gebruikt’ (MW VII 1580). Mnl. soppe is nl.: ‘vloeibare spijs waarin brood gebrokkeld werd’ (MW VII 1578-9).

zwank(e)re: bij mnl. swanken: ‘wankelen; waggelen’ (MW VII 2491-2).

zwemere, swemere: bij mnl. swe(i)men, zwe(i)men: ‘wankelen’ (MW VII 2514); te vgl. met wvla. freq. zwijmelen, zwijmeren: ‘waggelen’ (DB 1253) en ndl. bezwijmen.

e. Met het suffix -igge:

bindigghe: bij mnl. bindere: ‘hij die knevelt, boeit’ (MW I 1262). Blijkens MW I 1260-2 heeft mnl. binden evenwel ook nog diverse andere betekenissen gehad.

bleckigghe: bij mnl. bleckere (hierboven).

bradigghere: hapax. Variant van mnl. bradigge: ‘braadvrouw, kokkin’ (MW I 1412).

duinghigghe, duinghicghe, duing(g)he (sic): bij mnl. dwingere: ‘beheerser; dwingeland’ (MW II 506). Wellicht betekende het vrouwelijk equivalent ook: ‘verleidster’; dat is althans af te leiden uit een 4-tal citaten bij mnl. dwingen (MW II 504-6), waar als bijbetekenis geïmpliceerd is: ‘(dwingen) om te omhelzen of te kussen’.

garti(c)ghe: bij mnl. *gartere, wellicht variant van ghertere (hierboven).

gloic(g)ghe: bij mnl. gloiere (hierboven).

grutigghe: bij mnl gruter: ‘persoon belast met de levering van de gruit, de menging ervan in het brouwsel en de verkoop van de gruit’ (MW II 2200).

cloppettighe: waarschijnlijk te vgl. met wvla. klapette: ‘babbelaarster’ (DB 461) en wvla. klabettergat, afl. van klabetteren: ‘hard kletteren; luid babbelen’ (DB 459), freq. van mnl. clappen: ‘kloppen; babbelen’ (MW III 1479-80), ablautend met mnl. cloppen: ‘kloppen; kleppen’ (MW III 1586-8). Er is ook een TN cloppet geattesteerd.

cordewanirighe: bij mnl. cordewanier: ‘bewerker van Cordovaans leer; schoenmaker’ (MW III 1895).

cupigghe: bij mnl. cuper: ‘kuiper; kelderknecht’ (MW III 2213).

*navigghe, nauigghe: misschien bij mnl. *navere, afl. van mnl. nave: ‘naaf’ (MW IV 2223); wellicht beroepsnaam voor iemand die naven in wielen boort met een navegeer. Te vgl. met de dt. TN Nah(m)macher, geassimileerd uit Nabenmacher (Brech. II 304).

pentsigghe: bij mnl. pensere (hierboven).

pottigghe: bij mnl. pottere: ‘pottenbakker’ (MW VI 625-6).

repigghe: bij mnl. reper: ‘touwslager’ (MW VI 1293).

scildighe: bij mnl. sc(h)ildere: ‘hij die (wapen)schilden maakt; hij die met kleuren werkt’ (MW VII 539-40).

scueteli(g)ghe: bij mnl. schotelare: ‘schotelmaker’ (MW VII 696).

stalpigghe: bij mnl. *stalpere, afl. van mnl. stalpen: ‘stampen’ (zie stalpa(e)rd hierboven).

zoutigghe: bij mnl. souter: ‘zouthandelaar; zoutzieder’ (MW VII 1613).

f. Met het suffix -inne (?):

vosserina (lat.): misschien bij mnl. vossere (hierboven).

g. Met het suffix -man:

bateman: wellicht wvla. bateman: ‘baatzuchtig mens’ (DB 73), of ‘bootsman’ (Gijss. - Wyff. 24).

berman, bereman: ook te Calais opgetekend als TN (Gyss. - Boug. 92) en appellatief (Gyss. - Wyff. 25). De bet. is: ‘drager, sjouwer’. Dat blijkt b.v. ook uit volgend citaat uit de Ieperse stadsrekeningen: pour 4 beremans qui porterent le poys et les balanches (II 24).

*beughelman, bueghelman: bij mnl. bogel, buegel: ‘beugel, ring; benaming van een spel, ook bogelen en bogelslaen genoemd’ (MW I 1349).

bier(e)man: ook als TN opgetekend door Leys 1957: 11 (birman) en Debrab. 1970: 78 (bierman) en verklaard als ‘bierverkoper’ (Stall. I 243) en ‘bierdrinker’ (WNT II 2545).

frayman: bij mnl. fray: ‘opgewekt; pronkerig; mooi’ (MW II 845-6).

hedinman: wellicht bij mnl. he(i)dijn: ‘heibewoner; iemand zonder beschaving of godsdienst’ (MW III 255).

cardeman: bij mnl. caerde: ‘kaarddistel; wolkam’ (MW III 1099, De Poerck III 60-1).

cno(c)keman: wellicht bij mnl. cnoc(ke): ‘wervel; gewricht’ (MW III 1637) en/of het etymologisch verwante mnl. cnoke: ‘knook; knoest’ (MW III 1636).

conechman: bij mnl. conech (zie 1.1.)

crokeman bij mnl. crooc, croke: ‘lange, krullende lokken; kuif’ (MW III 2139-40).

*leuterman, lueterman: misschien bij mnl. loteren, leuteren (verwant met eng. to loiter): ‘(doen) waggelen’; volgens Kil. 360 ook: ‘talmen; bedriegen’ (MW IV 831-2); vgl. wvla. leuteren, loteren, lutteren (DB 550, 570 en 577).

pelseman: bij mnl. pelse: ‘dierenhuid’ (MW VI 236-7).

reuyman: misschien in verband te brengen met mnl. roymeester: ‘rooimeester; erfscheider’ (MW VI 1569) of met wvla. rooier: ‘stroper; nachtdief’ (DB 826).

strateman: misschien hetzelfde als mnl. straetmaker: ‘persoon belast met het bestraten’ (MW VII 2259).

h. Met het suffix -nede:

waelnede: bij mnl. wale: ‘Waal; Fransman’ (MW IX 1626). Te vgl. met mnl. graefnede: ‘gravin’.

i. Met het suffix -rik:

drogheric, drogerijc: wvla. drogerik: ‘droog mens; iemand die weinig zegt’ (DB 236), afl. van mnl. droge: ‘droog; onvriendelijk; niet spraakzaam; eenvoudig’ (MW II 426-8).

zoeteric, zouteric: indien geen patroniem, afl. van mnl. soet: ‘lief’ (MW VII 1480-4).

2.1. Meerlexemische zonder suffix.

appelcuts, - kuts, -kuch: ‘appelhandelaar’. Blijkbaar samenstelling met mnl. cuts: een in westelijk Vlaanderen geattesteerd woord voor ‘koopman, venter’ (MW III 2235-6), variant van mnl. kutser a. 1336 te Hazebroek opgetekend (Gailliard III 369 en V 124); vgl. ook nog wvla. kuts, kutser (ook in allerlei samenstellingen) bij DB 517. In middeleeuwse bronnen blijkt het woord alleen frequent te Ieper (zie onder: beddecuts, botercuts, gansecuts, *cleetcuts, koecuts, corencuts, meilkuts, outcleetcuts, *paerdekuts, scaepcuts, zuvelcuts en *zwinekuts) en te Calais: het appellatief viscoigh (Gyss. -Wyff. 14-5 en 29) en de TN apelcoich, kempkochigge, le cletkoich, honekoic, houtkoich, yserkoic (Gyss. - Boug. passim).
In de Westhoek gebruiken sommige oudere mensen nu nog gelijkaardige samenstellingen met -kul i.p.v. -kuts (b.v. eierkul, zwinekul enz.).

appelmoes: ‘appelmoes’.

baerhout: indien geen grafemisch hypercorrecte variant van een germ. naam baroud (vgl. barewaldus in GN 45-6), misschien mnl. bare, baer: ‘(draag- of lijk)baar; slagboom; dwarsbalk in wapen-

schild of ton’ (MW I 516 en 579-80) + hout. Z.o. baermaker (2.2.)

baervoete (in de TN de baervoete en sbaervoeten): blijkbaar werd dit adj. in het mnl. niet alleen predicatief gebruikt, zoals in MW I 522 uitdrukkelijk vermeld wordt, maar ook attributief.

baillemont: ook als TN opgetekend te Calais: baillemont (Gyss.-Boug. 89) en in het Brugse: baelgemond (Leys 1949: 182), telkens zonder veel overtuiging in verband gebracht met mnl. baelmond: ‘slechte voogd’ (MW I 540). Veeleer een pleonastische samenstelling van mnl. baelgie: ‘voogdij’ (Stall. I 108) + mond: ‘voogd’ (MW IV 1908).

bathere, batere: wellicht mnl. bat(te): ‘voorwerp waarmee men bat of kegelt’ (MW I 594) + mnl. here: ‘heer; baas’ (MW III 359-62). Semantisch eventueel te vgl. met britshere (hieronder). Z.o. bat(t)art (1.2.).

beddecuts: hetzelfde als mnl. beddecoper: ‘hij die oud beddegoed koopt en verkoopt’ (Biek. 1967:126), volgens Stall. I 129 ook: ‘koper van oude kleren’. Z.o. appelcuts (hierboven).

beerclaeu, ber-, -clau: ‘bereklauw, een plant waaruit verfstof bereid werd voor de lakenindustrie’ (De Poerck III 12 en Stall. I 142).

*beilvoet, beilvot: wellicht benaming van een of andere maat; voor het eerste lid vgl. eventueel mhd. beile, beiel, ofra. paielle, mlat. pagella: ‘meetstok’, evenals de dt. TN Bailer en Beigelmacher, resp. verklaard als beroepsnaam voor een ijkmeester en een vervaardiger van meetstokken (Brech. I 60).

blidelits, -litsch: wellicht mnl. blide: ‘werktuig om stenen te slingeren’ (MW I 1295) + mnl. litse, letse, wvla. lets(e), ndl. lus, lis: ‘touw of riem tot een oog omgedraaid om daarin iets vast te maken’ (MW IV 411-2 en 691, DB 548, WNT VII 3326-30). Z.o. eventueel volgend woord.

blisseel: misschien te vgl. met de Kortrijkse huisnaam blijtseel en TN van bliseele (Debrab. 1970: 82-3). Het is niet uitgesloten dat blisseel door assimilatie ontstaan is uit *blid(e) + seel, zoals b.v. mnl. binsele uit bintseel (MW I 1268). Dan semantisch te vgl. met blidelits (hierboven).

bolvleesch, boulvleis: benaming van het vlees naar de vorm waarin het bereid of verkocht werd; enigszins te vgl. met rollecaes en vladecaes (hieronder).

bontoghe: mnl. bont: (van de ogen gezegd) ‘zwak, schemerig’ (MW I 1361) + mnl. oge: ‘oog’. Dus iemand met dergelijke ogen.

boyerape: waarschijnlijk scheldwoord met nagenoeg dezelfde betekenis als de analoge formaties stekerape en walgrape (hieronder). In het eerste lid schuilt wellicht mnl. boy: ‘beu’ (zie boye onder 1.1.); in het tweede mnl. rape, alleen als benaming van de vrucht geattesteerd in het oudere taalstadium (MW VI 1038), doch wellicht ook reeds gebruikt in de latere pejoratieve betekenissen: ‘knul; (kaal)hoofd; lichaam’ zoals fra. navet en eng. turnip. De betekenis van het scheldwoord is dan vermoedelijk ongeveer iets als ‘walgelijke vent’.

*botertand, buetertand: semantisch vreemde samenstelling, enigszins te vgl. met de TN appeltand, opgetekend door Peene 27. BN voor iem. die graag boter at? Vgl. in dit verband de wvla. uitdrukking zijn vleestand uittrekken: ‘geen vlees meer eten’ (DB 1149).

botercuts: ‘boterhandelaar’. Z.o. appelcuts (hierboven).

breetbuuc, bretbuic: mnl. breet: ‘breed; groot’ (MW I 1426) mnl. buuc: ‘buik’ (MW I 1484-5).

breusebant, bruese-, brueze-: als samenstelling met mnl. bant: ‘band’ (MW I 571-3), te vergelijken met mnl. sacbant: ‘band om zakken te binden’ (MW VII 67). Het eerste lid is waarschijnlijk een variant van mnl. (plur.) brosen: ‘toneellaarzen’ (MW I 1460). Dus: ‘band om toneellaarzen te binden.’

brichame, bricham, brickaem, briccaem: het eerste lid blijft raadselachtig; voor het tweede kan gedacht worden aan mnl. (h)ame, aem: ‘wijnmaat’ (MW I 393-4 en III 64) of mnl. en wvla. hame: ‘knieboog, -schijf of -holte; (achter)schenkel’ (MW III 64 en 69, DB 349).

britshere, briche-: waarschijnlijk mnl. britse, uit ofra. briche: ‘damschijf’ (MW I 1446-7) + mnl. here: ‘heer; baas’ (MW III 359-62). Er kan echter ook gedacht worden aan het te Calais opgetekende mnl. verb. brichen: ‘een spel spelen waarbij men een bal met een stok voortsloeg’ (Gyss. - Wyff. 25). Vermoedelijk TN voor iemand die toezicht uitoefende op het spel. Semantisch eventueel te vgl. met bathere (hierboven).

broetgoes, -ghoes: ‘broedgans’. Voor westelijk mnl. goes: ‘gans’ (MW II 2068-9), z.o. goesoghe (hieronder) en vgl. de Ieperse plaatsnaam Goesdam.

brootdronken, broet-, -droncken, broudronke: semantisch vreemde samenstelling van mnl. broot + dronken met bet.: ‘dartel; overmoedig; tuchteloos; onbeschaamd; wulps’ in WNT III 1561-3 en door Franck 95 opgetekend, telkens met de Ieperse TN als oudste attestatie.

brunebolle: te vgl. met de TN wittebolle in het Kortrijkse (Debrab. 1970:492). Samenstelling met het kleuradjectief, waarin mnl. bolle (MW I 1355) zowel ‘hoofd’ als ‘bollebrood’ kan betekenen.

buckincnie: mnl. adj. buckin, afl. van buc: ‘bok’, (MW I 1474-5) + mnl. cnie: ‘knie’ (MW III 1625-6); als samenstelling met het adj. te vgl. met kattinhoet en rugghinvoet (hieronder). De bet. is waarschijnlijk: ‘iem. met bokkeknieën’; semantisch te vgl. met ndl. osseknieën.

bunrevoet, buunre-, -uoet, -vot: mnl. bu(u)nre: ‘bunder (landmaat)’ (MW I 1486) + voet. Daar mnl. voet uiteenlopende bet. kan hebben, is de zin van de samenstelling niet met zekerheid te achterhalen; m.i. eerder benaming van een of andere maateenheid dan een BN voor iemand met grote voeten (Debrab. 1970: 107).

butscelf: mnl. but, variant van bot(te): ‘strobos’ (MW I 1394) + mnl. scelf: schelf’ (MW 413-4). Z.o. volgend woord.

buttegale: mnl. butte: ‘strobos’ (zie vorig woord) + mnl. gale, volgens WNT XII 1738-9 (onder het trefwoord pijpegaal) benaming van een voertuig.

*diercoop, diercoep: tegenovergestelde van mnl. adj. goetcoop (MW II 2049); vgl. in dit verband uit MW III 1841: daer cocht menich dieren coop en sine cochten nie so dieren coop.

dilfghelt: ‘geld te betalen voor het uitdelven van waterlopen’ (Biek. 1967:379); samenstelling van mnl. delve, dilve, dilf: ‘gracht’ (MW II 120) + mnl. gelt: ‘geld’ (MW II 1295-6).

dobbelsergand: misschien te vgl. met mnl: dobbelmeester: ‘ambtenaar belast met het toezicht op het dobbelspel’ (MW II 220).

droghebroot, -broet, -brod: mnl. adj. droghe: (van brood gezegd) ‘niet gesmeerd met boter’ (MW II 426-8) + mnl. broot: ‘brood’ (MW I 1457-8).

dulansichte; dulhooft; dullebolle: samenstellingen met mnl. adj. dul: ‘dol; dom’ (MW II 455-7), met nagenoeg dezelfde bet. als mnl. dullaert: ‘domkop, dwaas’ (MW II 460) en de TN dulleboud (Lind. 1944:187).

feioghe: het eerste lid van deze samenstelling is wellicht niet mnl. feye: ‘fee’ (MW II 788), maar door gedeeltelijke assimilatie (met de auslaut van de VN gillis) ontstaan uit mnl. *vei: ‘zinnelijk; dartel’ (zie vey onder 1.1.).

fierbeen; *fierganghe, firganghe;* fiergelaet, -ielaet, -ilaet; *fieroghe, firhoghe: samenstellingen met mnl. fier: ‘trots, statig’ (MW II 799-800), resp. voor iem. met een trotse wijze van gaan (-been, -ganghe), een trots voorkomen of uitzicht (-gelaet en een trotse blik (-oghe).

fijnamours, fin-: mnl. fijn: ‘voortreffelijk; volmaakt’ (MW) II 805-8) + mnl. amours: ‘liefde, mingenot’ (MW I 402). Blijkbaar te vgl. met de FN Goeminne.

*gansehooft, gansse-, ganz-, -hovet: ‘ganzekop’. Dat mnl. hooft ook voor dieren gebruikt werd, blijkt o.m. ook nog uit *paertshooft (hieronder).

gansecuts, gansse-, ganze-, ghanse-, -kuts, -kutz, -kuds, -cutz, -cochts, - knuds: ‘ganzenkoopman’. Z.o. appelcuts (hierboven).

gazorghen: mnl. ga, variant van gauw (vgl. na/nauw): ‘gauw, snel, schielijk’ (zoals in mnl. gadoot) (MW II 859-60) + mnl. sorge: ‘zorg; vrees’ (MW VII 1587-90). Blijkens de vertaalde vormen van de TN zonder zorghe (nl. sine timore en sans paour) dient te Ieper veeleer voor laatstgenoemde bet. van mnl. sorge geopteerd te worden.

godermachtig: als TN sporadisch (vooral in W.-Vla.) geattesteerd. Betekenis onzeker. Volgens Gysseling ‘machtig aan goederen’; volgens Leys 1949:261-2 ‘van goede soort’, volgens Debrab. 1970: 160 en 1971:83 een mogelijke krachtterm of bastaardvloek met bet. ‘God almachtig’. Voor laatstgenoemde verklaring pleit de a. 1512 te Brugge opgetekende TN godalmachtig, maar dan is er weer de moeilijk te verklaren variant goorarmachtig, a. 1461-2 te Kortrijk geattesteerd (Debrab. 1971:83).

*goedezede, godezeide; *goedghebeur, goet-, -ghebuer, -ibeur, -ibuer, -ybeur; *goedghelaet, -ilaet; *goedghewant, -iwant, -ywant; goedgheselle, -ghezelle; goedhere; goedkind, goet-, -kint: samenstellingen van het adj. goet: ‘goed; vroom; braaf; lief’ (MW II 2033-41) + resp. mnl. sede: ‘gewoonte; gedrag; levenswijze; karakter’ (MW VII 843-9), mnl. ghebuer: ‘gebuur; landman’ (MW II 1024-6), mnl. ghelaet: ‘voorkomen; uitzicht’ (MW II 1190-3), mnl. ghewant: ‘gewaad’ (MW II 1858-61), mnl.

gheselle: ‘gezel; vennoot; reisgenoot; kameraad; snaak’ (MW II 1624-7), mnl. here: ‘heer; baas’ (MW III 359-62), mnl. kint: ‘kind; knecht’ (MW III 1436-40).

*goesoghe, ghoeshoghe: ‘ganzeoog’. Z.o. broetgoes (hierboven).

goudinhant, goudine-, -hand; *goudinhooft, goudinhoeft; *goudinvoet, goudinvot: samenstellingen van het stofadjectief + de naam van een lichaamsdeel.

halfsteen, alf-: benaming van een grenssteen?

hallincbier, hallin-, -bir; *hallincbroot, hallincbroet; hallinckouke: resp. benaming van bier, brood en koek van een hallinc: ‘kleine munt; klein gewicht’ (MW III 48-9).

*hanegrave, anegraue: mnl. hane: ‘haan’ (MW III 75-6) + mnl. grave: ‘graaf’ (MW II 2114-5), als samenstelling semantisch te vgl. met ndl. ‘pluimgraaf: bediende die op het gevogelte past en het verzorgt’ (WNT XII 2835-6). De bet. van -graaf is hier ‘opzichter’ zoals o.m. in dijkgraaf en vermoedelijk ook in het door DB 337 uit Vaelande opgetekende kerkhofgraaf.

hardebolle; *hardedume, arde dume; hardevuust, -uuust: samenstellingen van mnl. hart: ‘sterk; wreed’ (MW III 167-9) + de naam van een lichaamsdeel; mnl. bolle is nl. ook: ‘hoofd’ (MW I 1355).

hasebaert; haes-, baerd, -bard: ‘hazebaard’. Door Lind. 1949: 57 waarschijnlijk terecht beschouwd als BN voor iemand met een hazesnor, d.i. met lange stijve haren; vgl. de dt. TN Hasenbart, door Brech. I 659 als een BN beschouwd, evenals de meng. TN hareberd, door Tengvik 318 wellicht verkeerdelijk verklaard als ‘hoar (= grey) beard’. Een verklaring uit het patroniem hasbert (Fm. 787) acht ik weinig plausibel.

*hellebrac, ellebrac: waarschijnlijk variant van wvla. hellebrok(ke). ‘duivelse jongen’ (DB 367), wat het vocalisme betreft, te vgl. met het nog bekende wvla. knechtebrakke naast knechtebrok(ke) (DB 474). Het tweede lid zal wel mnl. brac(ke): ‘speurhond’ (MW I 1415) zijn. De samenstelling is dan te vgl. met andere gelijkaardige als TN opgetekende scheldwoorden: hellahunt (Leys 1958:149), helleboc (Gottschald 279), hellebula (Tengvik 347).

*hondore, ond-, -hore: ‘hondeoor.’ Zie *muusore en *steuverore (hieronder).

horneweder, hoorne-, -weider: mnl. hor(e)n: ‘hoorn’ (MW III 598- 600) + mnl. weder: ‘ram’ (MW IX 1899-1900); dus ‘ram

met horens’. Semantisch te vgl. met de TN hoerenbuc (GN 232) en, wat het tweede lid betreft, met de TN grisweder (Leys 1957: 124).

*horselnest, huerselnest: mnl. horsel(e), huersel, (h)ursel: ‘horzel, paardevlieg’ (MW III 604-5) + nest.

hoymout, -moud: mnl. hoy: ‘hooi’ (MW III 573) + mnl. mout, moude: ‘benaming van een bepaalde maat’ (MW IV 1988-90 en 1993).

karrebeen: waarschijnlijk benaming van een onderdeel van een kar; semantisch enigszins te vgl. met de dt. TN Tischbein; Kastenbein (Brech. I 318, II 18).

cattinhoet: mnl. adj. cattijn: ‘van kattevel gemaakt’ (MW III 1241) + mnl. hoet: ‘hoed’ (MW III 484-7).

casebard: het tweede lid van deze samenstelling, met mnl. case: ‘kaas’ (MW III 1214), is wellicht wvla. berd, bard: ‘plank’ (DB 94). Dan nagenoeg hetzelfde als mnl. casebanc: ‘bank in hal op markt waarop kaas verkocht werd’ (MW III 1215) en te vgl. met wvla. broodberd: ‘plank waar men broden op legt’ (DB 167).

keeterzwijn: het eerste lid blijft raadselachtig.

*cleetcuts, cletcuts: ‘koopman van kleren’. Z.o. appelcuts (hierboven) en vgl. outcleetcuts. (hieronder).

*cleensmit, clensmit: equivalent van mnl. lormier: kleinsmid’ (MW IV 805) en te vgl. met de dt. TN Kleinschmid (Brech. II 58). Voor het eerste lid, z.o. volgende woorden.

clenegaren, -garn: mnl. cleine, cleene: (van geweven goederen) ‘keurig, sierlijk, net bewerkt’ (MW III 1504-5) + mnl. gaern, gar(e)n: ‘garen’ (MW II 892).

clenewerc, cleene-: wellicht gelijkaardige samenstelling als clenegaren (vorig woord); het tweede lid kan zijn mnl. werc: ‘werkstuk; gewrocht’ (MW IX 2255-6) of mnl. werc(ke): ‘afval van vlas (gebruikt voor kaarsepitten en voor pluksel op of in een wonde)’ (MW IX 2262); vgl. wvla. werk: ‘stoppe, afval van gehekeld vlas’ (DB 1194).

cnotsnaghel: wellicht: ‘nagel met kop’. Voor het eerste lid, vgl. mnl. cnotsel: ‘knokkel, knobbel’ (MW III 1648).

*koecuts, koekuch: ‘veekoopman’. Zie appelcuts.

coppelade: wellicht mnl. cop(pe): ‘schaal, schotel’ (MW III 1871-4) + mnl. lade: ‘kist; bergplaats’ (MW IV 21-3). Dus eventueel: ‘kist of bergplaats voor goudine coppen entie silverine’ (MW III 1872).

*copperinoghe: oogvormig koperen voorwerp?

*coreneers, co(o)rners, koren-, korne-, -hers: als samenstelling met mnl. e(e)rs: ‘aars’ (MW II 719-20) te vgl. met *penseers en *speceers (hieronder). Voor het eerste lid kan men denken aan mnl. koren: ‘zweertje’ (MW III 1922), mnl. corne, corre (o.m. ook bij J. Yperman): ‘eelt; wrat’ (MW III 1926-7) of mnl. korn (o.m. in de Reinaert), nog wvla. korre: ‘achterste; aars’ (WNT VII 5652-3 en DB 492). In het laatste geval een tautologische samenstelling, te vgl. met mnl. en wvla. e(e)rsgat (MW II 721 en DB 15), ook in de Ieperse TN erscat opgetekend.

corencuts: ‘korenkoopman’. Z.o. appelcuts.

cortbeen, cord-: ‘kortbeen’.

cortkul: samenstelling met mnl. cul: ‘teelbal’ (MW III 298), dat wellicht reeds een lichte betekeniswijziging ondergaan had, zoals b.v. ook in de nog bekende wvla. uitdrukking kul over kloten: ‘overhoop’ (niet vermeld door DB). Blijkbaar scheldwoord.

koudemelc: ‘koude melk’.

koudekuekene: ‘keuken waar weinig of niet gekookt wordt, waar schraal opgedist wordt’ (WNT VII 2589-90).

culscoot (of culstoot): wellicht scheldwoord te vgl. met mnl. culbalch en culsac (MW III 2198-9 en 2204) en kulstert (volgend woord). Voor cul, z.o. cortkul (hierboven) en voor scoot, lamescoot (hieronder).

kulstert: gelijkaardige samenstelling als de vorige. Evenmin uit te sluiten is dat het eerste lid de verbale stam zou zijn van nog wvla. kullen: ‘foppen, plagen’ (DB 515); dan veeleer te vgl. met nog bekende wvla. formaties als plaag-, vergeet- vlei-, vraagsteert, en dgl. (DB 948).

quaetjonc: hetzelfde als ‘kwajongen’.

quatpec: wellicht mannelijke tegenhanger van nog bekend wvla. kwapekke: ‘lichtgeraakte, opvliegende vrouw’; vgl. wvla. pekkedul, pekkegram; gram gelijk een pekke, zo dul als een pekke, eventueel in verband te brengen met fra. pecque: ‘zot grillig wijf’ (DB 729).

quecstert: oorspronkelijk een zinwoord; vgl. mnl. den stert queken: ‘kwispelstaarten’ (MW VI 868). Misschien reeds de vogelnaam ‘kwikstaartje’ of het nog bekende wvla. kwiksteert: ‘benaming van iemand die moeilijk stil kan zitten’ (niet vermeld door DB).

querenstaf: mnl. querne, queern(e): ‘handmolen’ (MW VI 887) + mnl. staf: ‘staf; stok’ (MW VII 1897-1900). Wellicht benaming van een onderdeel van een molen, semantisch te vgl. met maelstaef en *oliestaf (hieronder).

quinkeljoie: samenstelling van de verbale stam van mnl. *quinkelen, freq. van quinken (z. quinke onder 1.1.) + mnl. joie: ‘vreugde; genot’ (MW III 1051-2), met als vermoedelijke bet.: ‘uitbundige vreugde; dartel genot’.

Iamescoot, -scot: wellicht mnl. adj. la(e)m: ‘lam; gebrekkig; zwak’ (vooral van lichaamsdelen) (MW IV 80) + mnl. scoot: ‘schoot’ (MW VII 654-7). Eventueel scheldwoord te vgl. met culscoot (hierboven) of wvla. lamzak.

lancore: ‘langoor’.

lichteherte: blijkbaar ndl. lichthart, waarvan in MW alleen de afl. lichthertich: ‘zorgeloos; lichtzinnig’ (MW IV 486) opgetekend is.

*liefgesel, lief iesel: nagenoeg hetzelfde als goedgheselle (hierboven).

liefoghe: (in gemoveerde TN ook: liefhoochs, liefoocx): ‘iemand met lieftallige ogen’.

lodderters: mnl. lodder: (adj.) ‘wulps, wellustig’; (subst.) ‘losbol, wellusteling’ (MW IV 697-8) + mnl. teers: ‘mannelijk teellid’ (MW VIII 147). Blijkbaar scheldwoord.

Iodinbuuc; Iodinpenninc, Iodijn-, Ioedin-; lodinvoet: vrij duidelijke samenstellingen met mnl. adj. lodin: ‘loden’ (MW IV 703-4).

maelstaef: wellicht benaming van een onderdeel van een molen; vgl. ndl. staaf: (in de molenbouw) ‘gedraaide rol van een harde houtsoort, vastgehecht tussen twee schijven van een schijfloop’ (WNT XV 5). Blijkens dit woord is ndl. staaf dus vroeger dan in de 16e eeuw uit de verbogen vormen van staf ontstaan, zoals in WNT XV 1 en door Franck 654 beweerd wordt.

*meelkuts, meilkuts: ‘meelhandelaar’. Zie appelcuts (hierboven).

melckruke: ‘melkkruik’.

melevede, meluede: in het eerste lid van deze samenstelling met mnl. vede: ‘mannelijke roede’ (MW VIII 1329) schuilt wellicht wvla. meluw: ‘week, zacht, murw’ (DB 594 en WNT IX 511); wat de vorm betreft, eventueel te vgl. met geluw in gel(e)veld, de gemeentenaam Geluveld. Waarschijnlijk is melevede dan een (ironisch bedoelde?) tegenhanger van het in WNT XVIII 994 vermelde standvede. Vgl. bovendien de TN lancvide en varianten te Calais (Gyss. - Boug. 126) en z.o. *wijtvede en *soetevede (hieronder).

moutsac, mousac: misschien reeds hetzelfde als wvla. moutzak:

‘zak houdende acht vaten’ (Loq. 333); voor mout, z.o. hoymout hierboven).

murgaleit, muergaleid: betekenis is duister

*muusore, muushore: ‘muizeoor’.

nagelrinc, naghel-, -ring: ook als TN opgetekend te Kortrijk (Debrab. 1970:322). Doet onwillekeurig denken aan mnl. rincnagel: ‘benaming van een soort nagels’ (MW IV 1436). Volgens Brech. II 303 is nagelring de naam van een zwaard uit de Dietrichsage.

*nauwetijt, nau(we)tit: mnl. nauwe: (van een tijdruimte) ‘beperkt’ (MW IV 2211) + mnl. tijt: ‘tijd’ (MW VIII 339-50).

nieubroeder; nieumeester: waarschijnlijk resp. nieuw lid van een broederschap en nieuwe meester in een gilde.

noenebroot, noen-, -bro(o)d, -brooit: ook als TN opgetekend door Haes. 1954:215 en Debrab. 1970: 327. Te vgl. met ndl. avondbrood, in WNT III 1159 vermeld als vb. van een samenstelling met -brood, verband houdend met het tijdstip waarop het brood gebakken werd.

*oliestaf, olistaf (ook in de TN mettenolystane, lees: mettenolystaue): waarschijnlijk benaming van een onderdeel van een oliemolen; vgl. ndl. staf: o.m. ‘pols of staf in een karnton’ (WNT XV 469). Semantisch te vgl. met querenstaf en maelstaef (hierboven).

outleetcuts: wvla. equivalent van mnl. oudecledercoper ‘oudeklerenkoopman’ (MW V 2033).

oudcoren, out-, hout-; -koren, -co(o)rn: equivalent van de ofra. TN vieuxbleit te Herseaux (Debrab. 1970:458) en tegenhanger van de dt. TN Neukorn (Brech. II 315).

paeydroghe: ook als TN opgetekend te Calais: paiedroghe, paydroghe: ‘surnom de quelqu'un qui trompe en payant’ (Gyss. - Boug. 4). Eigenlijk mnl. pa(e)ye: ‘betaling’ (MW VI 11-2 en Stall. II 334) + mnl. droghe: ‘bedrog’ (MW II 428).

paddembuuc: ‘paddebuik’.

paddenscilt, padde- (in fra. vertaling: escut de crapaut): raadselachtige samenstelling die onwillekeurig aan ndl. schildpad doet denken.

*paerdekuts, pardekuts: ‘paardenkoper’.

*paertshooft, partshoft: ‘paardekop’. Zie gansehooft (hierboven).

pecsteen: waarschijnlijk in verband te brengen met mnl. steenpicker, -pickelare: ‘steenhouwer’ (MW VI 339). Hetzelfde als ndl. biksteen?

*penseers, pensers: mnl. pens(e): ‘pens’ (van herkauwers); ‘buik’ (van mensen) (MW VI 258-9) + mnl. e(e)rs: ‘aars’ (MW II 719-20); voor het eerste lid te vgl. met ndl. pensaard: ‘dikbuik’ (WNT XII 1128-9), voor het tweede met *coreneers (hierboven) en *speceers (hieronder). Wellicht is -eers hier afgezwakt tot een suffix en aldus te vgl. met de semantisch verwante woorden -gat, -konte en -teers, die (nu nog) in wvla. schimpwoorden gebruikelijk zijn: vgl. resp. o.m. huk-, klabetter- moosch-, paggelgat (DB 300); domme-, stomme- vieze-, vule-, zottekonte; hukketeers (DB 394). Z.o. lodderteers (hierboven).

perenpoet: misschien variant van mnl. peerpote: ‘jonge pereboom’ (MW VI 212).

platevoet, -uoet: ‘platvoet’.

*poederpare, poderpare: variant van het in Biek. 1972: 61-2 opgetekende pouderpere, poederpere, pourpeere: ‘peervormige meestal zilveren specerijbus voorzien van gaatjes waardoor men fijn gemalen specerijen strooit’. Eigenlijk mnl. poer: ‘gemalen peper’ (Stall. II 368) + mnl. pere, pare: ‘peer’ (MW VI 276-7).

puteroets, -roche: het tweede lid is wellicht een variant van mnl. roke: ‘aluin’ (De Poerck III 119, Biek. 1968:252), uit ofra. roche (God. VII 213 en X 580, De Poerck II 174). Het eerste lid blijft raadselachtig.

*puuloghe, puloghe: possessieve samenstelling: ‘iemand met uitpuilende ogen’; vgl. o.m. wvla. puiloogde (DB 780).

ram(s)bolle: waarschijnlijk hetzelfde als ndl. ramsbal of ramskloot: ‘teelbal van een ram, eertijds als gerecht bereid’ (WNT XII 219) of als mnl. ramshovet: ‘benaming van een werktuig, wellicht een onderdeel van een ploeg, meer bepaald: een ijzer met naar binnen omgekrulde einden’ (MW VI 1024).

rikebier: mnl. rike: o.m. ‘krachtig werkend’ (MW VI 1411) + bier. Zie zeurbier (hieronder) en vgl. de te Calais opgetekende TN wlbier (= vulbier: petite bière) (Gyss. - Boug. 26).

risevezele, riseuisel: wellicht samenstelling van de verbale stam van mnl. risen: ‘(doen) rijzen’ (MW VI 1456) + mnl. visel(e): ‘schroef; dommekracht; vijzel’ (MW IX 542).

roderoc: gelijkaardige samenstelling als witroc (zie hieronder) en en de huidige wvla. FN Blontrock.

roderugghe, roede-: ook als TN opgetekend te Geluwe: roderigghe, roderugghe (Debrab. 1970:377) en verklaard uit de germ. naam

roderik. Eerder samenstelling van het kleuradjectief + mnl. rugge, rogge: ‘rogge’ (MW VI 1563), te vgl. met bruine rogge, d.i. ‘Gelderse of Overijselse rogge’ (WNT XIII 870); vgl. in dit verband ook nog uit Dodoens: de rogghe is in t eerste wtspruyten... rootachtig van bladeren (WNT XIII 868).

rodesueghe: het tweede lid is hier waarschijnlijk mnl. seuge: ‘naam van een insekt’ (MW VII 1494-5), door DB 1233 zeugebeeste genoemd en blijkens De Poerck III 132 gebruikt bij de bereiding van verf. Dit seuge schuilt wellicht ook in de Ieperse TN scoudeseughe, die vermoedelijk als zinwoord te verklaren is.

rollecaes: gelijkaardige samenstelling als mnl. clootcaes: ‘bolronde kaas’ (Stall. II 78) en vladecaes (hieronder); vgl. mnl. rolle: ‘rol, als benaming van de wijze waarop sommige waren in de handel gebracht worden’ (MW VI 1580-3).

rugghinvoet, ruggin-, rucgin-, rudgin-, rugghe-, -uoet, -vot: TN door Leys 1959: 98 verklaard als: ‘inhoudsmaat voor het meten van rogge’. Eigenlijk mnl. adj. ruggin: ‘van rogge’ + voet (inhoudsmaat). Vgl. eventueel beilvoet en bunrevoet (hierboven).

scaepcuts: ‘schapenhandelaar’.

scaillewant, scelge-, scellin -: misschien mnl. scel(le), scal, uit ofra. escaille: o.m. ‘malie’ (MW VII 404-6) + mnl.(ge)want: ‘gewaad’ (MW II 1858-61). Semantisch dan te vgl. met ndl. maliënkolder.

scallebolle: tautologische samenstelling van mnl. sc(h)alle: teelbal’ (MW VII 273) + mnl. bolle: ‘bal’ (MW I 1355). Te vgl. met de meng. TN caddebelloc, door Tengvik 297 verklaard uit meng. cade: ‘testicle’ + meng. balluc: ‘testicle’.

scavenaghel: samenstelling van de verbale stam van mnl. scaven: ‘schaven; polijsten; met een scherp voorwerp afkrabben’ (MW VII 352-3) + mnl. naghel: ‘nagel’ (MW IV 2131-4). Wellicht benaming van een scherp voorwerp, te vgl. met mnl. schavelinc: ‘schaafijzer’ en schavemes: ‘schaafmes’ (MW VII 352). Zie *screepmes (hieronder).

*sceurore, scuerore: gelijkaardige samenstelling als wvla. scheurbek (Loq. 431) en het beter bekende scheurmond (Kil. 563 en DB 858).

sceursac, scuer-, scer-, scor-, -zac: TN door Leys 1952: 65 en 1959: 134 verklaard als ndl. schuurzak: ‘zak die het wrijven of schuren moest voorkomen’ (WNT XIV 1214). De gissing dat mnl.

scuersac een ‘reistas’ zou zijn (MW VII 835), wordt door hem als ongegrond verworpen.

scietsteen: wellicht benaming van een steen voor een schiettoestel; bij mnl. werkwoord sc(h)ieten (MW VII 512-21) is er nl. o.m. sprake van het afschieten van stenen en loden kogels uit een belegeringswerktuig.

sconeneve, sconeve, - neue, - neiue: samenstelling van het adj. + mnl. neve: ‘neef (in beide bet.); kleinzoon’ (MW IV 2369-71). Dat sc(h)one ook reeds in het mnl. gebruikt werd om verwantschap door huwelijk aan te duiden blijkt o.m. uit de in MW VII 630-4 opgetekende samenstellingen schoenbroeder, -dochter, -moeder, -sone, -suster, -vader.

sconeverdrach, scoon-, scoen-, -uerdrach: mnl. adj. scone + mnl. verdrach: ‘geduld; lijdzaamheid’ (MW VIII 1636-7) ook te Gent als TN opgetekend met als vermoedelijke bet.: ‘hij die een groot geduld heeft, die schoon (= goed) verdragen kan’ (MW VII 651). Vgl. in dit verband uit MW VIII 1637: scone verdrach up grooten rouwe, verduldichede ende caritate, dat zijn telghen van omoeden. Als samenstelling te vgl. met mnl. schoontooch: ‘hij die een scone tooch (=teug) heeft, die veel drinken kan’ (MW VII 651) en mnl. schoonspel: ‘hij met wie het aangenaam is te spelen’ (ibid.)

scoorboot, score-, scor-, scoer-, -boet, -bood, -bot, -bote: misschien mnl. schor: ‘aangeslibd land’ (MW VII 664) + mnl. bote: ‘soort grove schoen’ (MW I 1393). Eventueel benaming van een schoen om door de modder te waden.

*screepmes, screipmes: nog wvla. schreepmes: ‘mes om te schrepen, af te schrabben’ (DB 876). Te vgl. met mnl. schrapmes (MW VII 744) en mnl. schraepiser (MW VII 739-40). Zie scavenaghel (hierboven).

*sleepstake, slepstake; *sleepstoc, sleipstoc: te vgl. met samenstellingen als ndl. sleepberd en sleephek (WNT XIV 1653), wvla. sleepeegde en sleephout (DB 894), allemaal werktuigen om het land effen te maken. Vgl. bovendien de a. 1436 te Brugge opgetekende TN sleipstaf door Dittmaier 35 echter als zinwoord verklaard.

sleitant: samenstelling met mnl. adj. slee: (vooral van tanden) ‘stomp, bot’ (MW VII 1258-9).

*slombeen, slomben; *slomvoet, slomvot: samenstellingen van mnl. en wvla. adj. slom: (hoofdzakelijk gezegd van been en voet): ‘krom, scheef’ (MW VII 1297 en DB 899).

*speceers, spechers: als samenstelling met mnl. e(e)rs: ‘aars’ (MW II 719-20) te vgl. met *coreneers en *penseers (hierboven). Voor het eerste lid, vgl. o.m. ndl. spekbuik en spekhals: resp. ‘dikke buik en dito hals’ (WNT XIV 2665 en 2667).

spernaghel: waarschijnlijk variant van ndl. sparnagel: ‘nagel voor het bevestigen van daksparren’ (WNT XIV 2599); mnl. sperre is trouwens geattesteerd als variant van sparre: ‘dakspar’ (MW VII 1650-1).

spinthovet: het eerste van deze samenstelling met mnl. hovet: ‘hoofd’ (MW III 691-708) kan zijn: mnl. spint: ‘vet of vlees van de (onder)buik van mens of dier’ (MW VII 1744) of mnl. spint: ‘een maat voor koren of haver’ (MW VII 1744), nog wvla. spint: ‘graanmaat van twee achtendelen’ (DB 931). Vgl. eventueel vethooft (hieronder).

stekerape, steike -: te vgl. met boyerape (hierboven) en walgrape (hieronder). Dat mnl. steken met walghen in verband te brengen is blijkt o.m. uit: dat hemlieden die walghe wiert stekende (=dat zij walgden) (MW VII 2053), de walghe steken en (er) de braecke af steken (door DB 622 uit oudere schrijvers opgetekend onder het trefwoord moord) en tegen iemand steken (=afkerig zijn) (DB 951); volgens WNT XV 1188 werd steken eerst gebruikt met walg als subject, vervolgens ook als object. Evenmin uit te sluiten is dat stekerape hetzelfde zou zijn als het reeds door Kil. opgetekende ndl. stekraap: ‘raap die na gezaaid te zijn nog eens verplant wordt om zaad te schieten’ (WNT XV 1250).

stekerieme, steike-: het eerste lid doet onwillekeurig denken aan stekerape (hierboven); het tweede blijft raadselachtig: naast mnl. riem(e): ‘(roei)riem; gordel’ (MW VI 1363-6) is er ook nog mnl. en wvla. rieme: ‘stuk rundvlees’ (ibid. en DB 811).

*steuverore, stueuerore: het eerste lid van deze samenstelling met mnl. ore: ‘oor’ (MW V 1958-62) is wellicht een variant van mnl. stover: ‘speurhond’ (MW VII 2255); vgl. ndl. steufhond, steuven, steuveren (WNT XV 1560) en nhd. aufstöbern. Z.o. *hondore en *muusore (hierboven).

stouthals: als zndl. opgetekend in WNT XV 2026 en verklaard als ‘brutaal, al te ondernemend persoon’. Blijkbaar te vgl. met de wvla. FN Goethals.

taetspijl, taetzpiil, taessepil misschien mnl.taets(e): ‘taats; puntig ijzer; spijker met brede kop’ (MW VIII 16-7), nog wvla.

ta(a)tse, tetse: ‘schoennagel’ (DB 983) + mnl. pijl: ‘pijl’ (MW VI 325). Eventueel benaming van een soort pijl.

tayspil, tai-, -spijl, -spiil: mnl. adj. taey: (o.m. van bogen, speren, nagels) ‘sterk’ (MW VIII 8-9) + mnl. spijl, spile’: ‘dunne staaf; pin’ (MW VII 1727 en 1734); voor het tweede lid vgl. ook nog wvla. spil: ‘tak’ (DB 930) en ndl. spijl: ‘staaf die deel uitmaakt van een hek of traliewerk’ (WNT XIV 2790-1).

tienpont, tiem-, pond: ‘tien pond’. Zie sestepont (hieronder) en vgl. de vertaalde TN vintlivres a. 1317 te Voormezele opgetekend.

toelevoet, toel-, -uoet: misschien hetzelfde als wvla. tolsvoet: ‘voetholte’ (DB 1010). Voor het eerste lid, vgl. wvla. tole, tool: ‘rol’ (ibid.) en wvla. tolekake: ‘halfrond uitgezaagd stuk plank’ (Loq. 496).

tuckeram: samenstelling van de verbale stam van mnl. tucken, wvla. tukken: ‘hard stoten’ (MW VIII 764, DB 1037) + ram: ‘mannetjesschaap; stormram’ (MW VI 1009-10). Dus dier- of voorwerpsnaam; vgl. resp. de TN tucscaep en tucsuert (GN 307-8).

vaghemol: wellicht samenstelling van de verbale stam van mnl. en wvla. vagen: ‘vegen’ (MW VIII 1178-9) + mnl. mol: ‘mol’ (het dier), overdrachtelijk ook ‘naam van allerlei werktuigen’ (MW IV 1860). Eventueel benaming van een werktuig om te vegen.

vethooft: te vgl. met spinthovet (hierboven).

vladecaes, vlaecase (datief): mnl. vlade: ‘dunne, brede koek’ (MW IX 570-1) + mnl. caes, case: ‘kaas’ (MW III 1214). Evenals rollecaes (hierboven) wellicht te beschouwen als benaming naar de vorm van de kaas.

vlieghebeen: ‘vliegepoot’? Vgl. eventueel de TN voghelbeen te Kortrijk (Debrab. 1970: 465) en ook volgend woord.

vosbeen: ‘vossepoot’? Blijkbaar werd mnl. been ook voor dieren gebruikt.

vraynote, vraie-, -note, -neute: mnl. vray: (van zaken) ‘echt, onvervalst’ (MW IX 1236-7) + mnl. note: ‘noot’ (de vrucht) (MW IV 2557-8). Vgl. in dit verband uit MW IX 1237: doe quamen (op tafel) die cruden, noten, muscaten, naghelkine... vray ende fine.

wadecoren: misschien mnl. wade: ‘wade, holte boven de kuit’ (MW IX 1510) + mnl. koren: ‘zweertje’ (MW III 1922). Vgl. eventueel *coreneers (hierboven).

*walgrape, walleg-, waleg-: te vgl. met boyerape en stekerape (hierboven). Het eerste lid zal wel de verbale stam zijn van mnl. walghen: ‘walgen’ (MW IX 1027-8).

westvoet: waarschijnlijk benaming van een maateenheid, eventueel te vgl. met beilvoet (hierboven); het eerste lid is misschien in verband te brengen met eng. wist, een oude landmaat.

wijdoghe, wid -: mnl. adj. wide, wijt: ‘wijd, groot, breed’ (MW IX 2523-8) + mnl. oge: ‘oog’ (MW V 42-9). Vgl. bontoghe, feioghe, *fieroghe en *puuloghe (hierboven).

*wijdvede, witveide: mnl. wide, wijt (zie vorig woord) + mnl. vede (zie melevede hierboven).

wildegans: ‘wilde gans’. Ook als TN opgetekend te Menen (Debrab. 1970: 487). Vgl. bovendien de eng. TN wildgoose (Reaney 354) en de dt. TN Wild(e)gans (Brech. II 811).

windeloke: te vgl. met wvla. windeweeg of windeweer: ‘windschut’ (DB 1209). Het tweede lid is ongetwijfeld mnl. loke: ‘afsluiting; paneel’ (MW IV 739-41), nog wvla. luike, loke: ‘blad van een windeweer, schilderij enz. dat als een vensterblind toe kan luiken’ (DB 573); het eerste is veeleer de verbale stam van mnl. winden: ‘draaien; opvouwen’ (MW IX 2623-5) dan mnl. wint: ‘wind’ (MW IX 2651-6), hetgeen normaal windloke (zonder e dus) zou geven. De oorspronkelijke bet. is dan waarschijnlijk iets als ‘draaibare afsluiting, opvouwbaar paneel’.

winckebone: ook als TN opgetekend door Debrab. 1970: 489 en verklaard als variant, met epenthetische n, van mnl. wickboone: ‘lupinus’ (Kil. 804). Er is ook een TN winke opgetekend, die misschien ‘rietgans’ betekent.

winterzaet, -zaed, -sate, -sade: wellicht wvla. winter-zaet: ‘jong hout dat bestemd is om groot te groeien’ door DB 1220 uit volgende Poperingse context opgetekend: zoo wie eenighe bosschen in pachte heeft, als hij de selve doet vellen ende ontblooten, moet de zelve bosschen bestaan laeten met behoorlick winter-zaet.

witcop, wiet -: ‘wittekop’, ten ware de variant met wiet- teruggaat op mnl. adj. wiet, een in MW IX 2457 vermelde variant van wide, wijt (zie wijdoghe hierboven).

witroc; wittebaye, -bay, -baie; wittewille: samenstellingen van het kleuradjectief + resp. mnl. roc: ‘rok’ (MW VI 1569-72), *baye in baeysch laken: ‘laken van baai, zware wollen stof’ (MW I 512), nog wvla. baai: ‘wollen kamizool’ (DB 61) en misschien mnl. wile: ‘hoofddoek; (nonnen)sluier’ (MW IX 2544). Met witroc zijn in MW IX 2727 de samenstellingen witrocdoec en witrocwolle opgetekend.

sestepont: ‘een zesde pond’. Mnl. seste, zeste is nl. de gewone vorm van het rangtelwoord (MW VII 1700).

zeurbier, zurbir: ‘zuur bier’. Ook als TN opgetekend door Leys 1959: 148: surbier. Vgl. rikebier (hierboven).

zilverbuic, zelverbuic: letterlijk ‘zilverbuik’. Zilveren voorwerp?

*soetemond, soutemont: wellicht reeds wvla. zoetemond: ‘lekkerbek’ (DB 1241), eventueel te vgl. met de TN s(o)tabec (Leys 1954:168).

*soetevede, soutevede: wellicht mnl. adj. soete: ‘zoet; mooi; zacht’ (MW VII 1480-4) + mnl. vede (zie melevede en *wijdvede hierboven).

zuvelcuts: wvla. variant van mnl. zuvelcoper: ‘zuivelverkoper’ (in MW VII 2453 eveneens te Ieper opgetekend).

swartruddre, zwart-: ‘zwarte ridder’. Te vgl. met de FN Bontridder.

zwiinbac: ‘zwijnebak’. Te vgl. met mnl. varkensbac: ‘varkenstrog’ (MW VIII 1273).

*zwinekuts, zuinekuch: ‘zwijnenhandelaar’. Z.o. appelcuts.

2.2. Meerlexemische met suffix.

a. Met het suffix -ere:

*baermakere, barmakere: volgens Debrab. 1970: 54-5 slechts een variant van baertmakere, hetgeen door identiteitsbewijzen gestaafd wordt. Het eerste lid kan theoretisch ook mnl. bare, baar zijn, zoals eventueel ook in baerhout (2.1.).

belludre: ‘belleluider’. Z.o. belre (1.2.).

*beursscuddere, buersscuddere: mnl. borse, burse, buerse: ‘geldbeurs’ (MW I 1385) + afl. van mnl. scudden: ‘schudden’ (WNT XIV 1126) of mnl. scudden: ‘beschutten’ (MW VII 796).

biemakere: betekenis is duister!

bro(o)dbackere, bro(o)t-, broet -: ‘broodbakker’.

gluydeckere: ‘gleidekker’. Zie gloiere (1.2.).

gravedelvere: ‘grafmaker’. Vgl. uit de Ieperse stadsrekeningen (II 885): van 3 gravedelvers die de doden dolven dic bleiven te Poperinghe.

*helleboetere, hellebotere: wellicht wvla. helle: ‘onderdeel van een ast, soort oven’ (DB 366-7) + mnl. boetere (1.2.) Z.o. volgend woord.

hellevaghere: wvla. helle (z. vorig woord) + afl. van mnl. vagen: ‘(af)vegen; reinigen’ (MW VIII 1178-9).

hoymetre: ‘hooimeter’. Z.o. hoymout (2.1.).

huttemakere: ‘huttenmaker’; vgl. mnl. hutte: ‘hut’ (MW III 748).

ysercopere: ‘ijzerhandelaar’; vgl. de TN yserkoic te Calais (Gyss.-Boug. 123).

capmakere: ‘kappenmaker’; vgl. mnl. cap(pe): ‘(mantel- of monniks)kap; kap van dak, molen enz.’ (MW III 1190-1).

*caproenmakere, capronmakere: ‘kaproenenmaker’; vgl. mnl. caproen: ‘muts; (mantel)kap, kap met neerhangende slippen; monnikskap’ (MW VII 1193-5).

cnoppinmakere: ‘knopenmaker’; vgl. mnl. cnop(pe): ‘knoop’ (MW III 1644).

cruckoucbackere: ‘bakker van kruidkoek’; vgl. mnl. cru(de)coecke; ‘kruidkoek’ (MW III 2169).

cummakere: ‘maker van cummen’; vgl. mnl. comme, cum(me): ‘kom; (vollers)kuip; kist’ (MW III 1730-1). Z.o. eventueel commer (1.2.).

kustijcwevere: mnl. custike: ‘kussenovertrek’ + wevere. Z.o. tikere (1.2.).

lat(te)clievere, -clieuere: ‘lattenkliever’.

*lovercopere, louercopere: het eerste lid van deze samenstelling, met mnl. copere: ‘handelaar’ (MW III 1876-7), is waarschijnlijk plur. van mnl. loof: ‘(boom)blad; groen van moeskruiden; metalen versiersel in bladvorm’ (MW IV 761-3); ook benaming van bepaalde in de handel gebrachte bladeren waarvan de aard niet nader aan te geven is, in MW IV 762 opgetekend in volgende context: ghagel, scortse, loof, foelge. Vermoedelijk betreft het bladeren bestemd voor de bereiding van verf.

mesevanghere: het eerste lid kan niet alleen mnl. mese: ‘mees’ (MW IV 1483) zijn, maar ook wvla. meze, variant van mezie: ‘(steek)-mug’ (DB 606, WNT IX 650). Vgl. in dit verband mnl. vliegevanghere: (MW IX 620).

naghelmakere: ‘nagelmaker’.

pelseboetre, -boter: mnl. pelse: ‘dierenhuid’ (MW VI 236-7) + boetere (zie 1.2.). Zie ook pelseman (1.2.).

rocmakere: bij mnl. verb. roemaken: ‘rokken maken’ (MW VI 1579).

scietspoelmakere: ‘maker van scietspoelen’; vgl. mnl. sc(h)ietspoele: ‘weefspoel’ (MW VII 521).

spechetere, -heit(e)re: ‘speketer’. Volgens WNT XIV 2666 spotnaam voor een mager, uitgehongerd mens.

spoelstoelmakere: ‘maker van spoelstoelen’. Een spoelstoel is wellicht datgene waarin een spoel rust, hangt of geplaatst is (vgl. mnl. stoel MW VII 2165).

sticmakere: nagenoeg hetzelfde als mnl. stuc- of sticwevere: ‘wever van stuc(werc) (= waarschijnlijk (kleding)stuk van enkele ellen)’ (MW VII 2370).

vellenayere: mnl. vel(le): ‘huid; kledingstof; perkament’ + mnl. naeyere: ‘naaier’ (MW IV 2088).

vloccopere, - copper: ‘handelaar in vlocken’; vgl. mnl. vloc(ke): ‘afval van wol; de daarvan vervaardigde wollen stof’ (MW IX 669-70). Zie vlockere (1.2.).

weiverscietere: wellicht beroepsnaam uit de weefnijverheid. Het eerste lid is misschien een variant van mnl. wevel: ‘inslaggaren’ (MW IX 2410-1, De Poerck III 186-8).

wullespoelre: ‘wolspoeler’.

zelop(e)re: wellicht niet alleen mnl. seeloper: ‘vaartuig dat in zee voer’ (MW VII 868), maar ook: ‘zeevaarder, zeeman’.

zetelmakere: ‘zetelmaker’. DB 1233 kent wvla. zetel ook als term uit het molenbouwersbedrijf.

zomerdriuere: mnl. somer: ‘lastdier'; pakpaard’ (MW III 1519-20) + mnl. drivere: ‘drijver’ (MW II 413-9).

zwerdscauwere: mnl. swert: ‘zwaard’ (MW VII 2537-9) + mnl. schouwere: ‘hij die van overheidswege inspecteert’ (MW VII 736); vgl. ndl. dijk-, lijkschouwer.

b. Met het suffix -igghe:

*geredemakigge, yredemakigghe: bij mnl. gereidemakere: ‘zadelmaker’ (MW II 1523).

hertbrekiggue: bij mnl. hertebrekere: ‘hij die een hart breekt door verwonding of sterke aandoening’ (MW III 387).

cardemakigghe: bij mnl. cardemaker: ‘kaardenmaker’ (MW III 1099).

kulcstickighe, kulcstighe (sic): bij mnl. culc(t)sticker: ‘dekenstikker’ (MW III 2203-4).

lammakighe: bij mnl. *lammakere, te vgl. met mnl. lamwerker: ‘bewerker van lamsvellen; wolwerker’ (MW IV 84-5 en 89-90).

latteclievighe: bij mnl. lat(te)clievere (hierboven).

steendraghigghe: ‘steendraagster’; vgl. de mnl. uitdrukking den steen (of die stene) dragen: gezegd van een middeleeuwse straf, die wegens ruzie, laster, schelden, vechten, oneerbiedigheid of zedeloosheid aan vrouwen opgelegd werd; de gestrafte moest nl. één of twee zware stenen aan een ketting om de hals dragen over een voorgeschreven afstand door of omheen de stad (MW XII 2009-11).

tafelmakicghe: bij mnl. tafelmaker: ‘vervaardiger van tafels’ (MW VIII 30).

*zuvelcopigghe, zuuelcopigghe: bij mnl. suvelcoper: ‘zuivelverkoper’ (in MW VII 2453 ook te Ieper opgetekend).

3. Leenwoorden uit het Romaans

baderel: door Leys 1954: 154 verklaard uit ofra. badelaire, baudelaire, ‘coutelas’ (God. I 549).

bartier, baertier: uit ofra. barateor, bareteor: ‘trompeur’ (God. I 577-8).

baterel, batereil: uit ofra. baterel: ‘arçonneur (= hij die wolvezels met de boog bewerkt en zuivert)’ (De Poerck II 16); vgl. ofra. bateor: ‘celui qui bat à l'archet’ (God. VIII 304-5).

*beaugrand, beugrand, -grant, biaugrand: ‘beau et grand’ (Dauzat 33).

bekereel: misschien uit ofra. bequerel: ‘agneau qui vient d'avoir un an’ (God. I 622-3), of ofra. bequerel, naam van diverse watermolens door Gysseling verklaard uit rom. beccarellum: ‘bavard’ (TW 113).

bekude: uit ofra. becue: ‘oiseau à long bec’ (God. I 608); vgl. wvla. becuwe: ‘snip’ (Loq. 36).

bolleng(h)ier: uit ofra. bollengier: ‘boulanger’ (God. VIII 337).

boenseriant; bo(e)nval(l)et: rom. equivalenten van namen als *goedghebeur; goedgheselle (zie 2.1.).

bonevente: rom. tegenhanger van goetcoop (Zie 2.1.).

bricoen: uit ofra. bricon: ‘coquin; drôle’ (God. I 731).

chibereel, chiberiel, chimberiel: wellicht variant van ofra. chevrel(e): ‘chevreau, petit de la chèvre’ (God. II 118 en IX 77),

waarvan te Hazebroek een variant chivrele opgetekend is (Gailliard I 228 en V 69). Voor de v/b- wisseling, vgl. o.m. favereel, fabreel (hieronder).

deurloot, duerloot, dorlote(dat.): uit ofra. dorelot: ‘grosse boucle de cheveux relevée sur le front des hommes; mignon’ (God. II 749).

fabreel, fauereel: uit ofra. favorel: ‘forgeron’ (God. III 737).

fac(h)io(e)t, fasiot: te vgl. met mnl. en wvla. fasseel, fasceel: ‘bos (brand) hout’ (Gailliard 64, MW II 780, DB 275-6) en/of mnl. en wvla. fagoot (hieronder).

fagheel, fagel: wellicht uit ofra. fagel: ‘casaque; besace’ (God. III 696).

faghoot: wvla. fagoot: ‘mutsaard; bos (rijs)hout’ (Gailliard 64, DB 274) uit ofra. fagot (God. IX 592).

famel: misschien uit ofra. famle, lat. famulus: ‘sorte de frère lai; serviteur; écuyer’ (God. III 717), of uit ofra. famel: ‘fer d'un javelot’ (God. III 716).

feveit: rom. equivalent van mnl. leencnecht of leenman; vgl. de TN fiévé: ‘pourvu d'un fief’ (Dauzat 255).

flocket: uit ofra. flocket: ‘flocon; houppe; bourre’ (God. IV 34).

galet, galette (dat): wellicht uit ofra. galet: ‘joyeux compagnon’ (God. IV 209).

harde(e)l, hardiel: uit ofra. hardel: ‘corde; vaurien, coquin digne de la corde’ (God. IV 418-9).

huutsier: waarschijnlijk uit ofra. hu(i)ch(i)er: ‘ouvrier qui fabrique des portes, des fenêtres, des coffres, des bancs etc.’ (God. IV 520).

capelle: volgens Leys 1954: 162 waarschijnlijk te verklaren uit opic. capelle: ‘mantelkap; kapmantel’.

cardo(e)n: uit ofra. cardon: ‘chardon’ (God. VIII 589).

carrette: uit ofra. c(h)arrette: ‘charrette’ (God. IX 46)

kerson: wellicht variant van ofra. cres(s)on: ‘cresson’ (God. IX 246).

cornier: misschien fra. cornier: ‘kornoeljeboom’.

coute(e)l: uit ofra. coutel: ‘couteau’ (God. IX 233).

cout(e)reel: waarschijnlijk uit ofra. coterel: ‘cotte (d'armes); bandit, pillard; laine nouée’ (God II 328-9).

craba(e)n: misschien variant, met v/b- wisseling van ofra. cravan: ‘oie sauvage’ (God. IX 240). Zie wildegans (2.1.).

crudel: wellicht variant van mnl. cruel: ‘veeleisend, trots’ (MW

III 2213) uit ofra. cruel, lat. crudelis; vgl. wvla. kruweel: ‘onmeedogend; nauwkeurig’ (DB 513). Voor de d/w-wisseling zie Leys 1963: 142-6.

quareit: uit ofra. carre, quareit: ‘carré’ (God. VIII 432); vgl. de TN de viercantte te Deerlijk (Debrab. 1970: 457).

mavais: mau(u)ais, maueis: uit ofra. malvais, mauvais: ‘malheureux’ (God. V 129).

mersier: uit ofra. merc(h)ier: ‘marchand’ (God. V 253).

meschien: misschien ofra. mes(k)in, mesquin: ‘jeune (gentil)homme’ (God. V 272). Vgl. de TN la meschine: ‘servante’ (Morlet 1967: 174).

mijnneel: wellicht ofra. minel: ‘sorte de mesure (pour orge, froment, avoine)’ (God. V 335).

marael: wellicht ofra. maral: ‘mesure pour le vin’ (God. V 160).

peti(j)t: uit ofra petit: ‘petit’ (God. X 329), in het huidige wvla. nog gebruikelijk voor iemand met kleine gestalte.

porcheel: uit ofra. porcel: ‘pourceau’ (God. X 378)

post(i)el: uit ofra. postel(le): ‘poteau (au-dessus d'une porte, d'une fenêtre)’ (God. VI 334), ‘montant de rame ou d'ourdissoir’ (De Poerck II 158).

pradeel: wellicht uit ofra. pra(d)el: ‘pré; herbe des prairies pour la procession’ (God. VI 362).

rastel: wellicht uit ofra. rastel: ‘herse d'une porte de ville; râtelier d'armes; sorte de candélabre’ (God. VI 615). Vgl. wvla. rasteel: ‘ruif’ (DB 793), volgens MW VI 1057 waarschijnlijk reeds in het mnl. bekend, ofschoon niet geattesteerd.

rosse(e)l, roussel: uit ofra. rossel: ‘qui a les cheveux roux’ (God. X 592).

sansier: wellicht ofra. censier, sansier: ‘celui qui tient une terre à cens’ (God. II 16); ‘celui à qui le cens était dû’ (God. IX 17).

scalip: uit het door God. III 351 slechts één maal (te Thérouanne a. 1521) opgetekende en niet verklaarde ofra. escalippe waarvan uit de context trois escalippes de saint jacques blijkt dat het een variant moet zijn van ofra. eschaloppe: ‘coquille, écaille’ (God. III 351).

scheurchier: uit ofra. escorchier: ‘marchand d'écorce’ (God. III 425).

spilgart: misschien afl. van ofra. espill(i)er: ‘piller’ (God. III 529).

(s)pinchart: misschien afl. van ofra. espinc(h)ier: ‘pincer’ (God. III 530-1).

stakero(e)n: wellicht uit ofra. *estacheron, opic. *estakeron, eventueel een beroepsnaam afgeleid van ofra. estache, (e)stake: ‘pieu; pièce de bois’ en/of ofra. estachier, estaquier: ‘enfoncer; appuyer sur des piliers’ (God. III 586-7). Naar de vorm te vgl. met fra. bûcheron bij bûche en bûcher, of fra. forgeron bij forge en forger.

tertier: wellicht ofra. tertier: ‘mesure de terre’ (God. VII 698).

toeriteel: wellicht uit ofra. tourtel: ‘pain de pastel, cocagne’ (De Poerck II 206) of ofra. tortel: ‘sorte de gâteau; sorte de meuble’ (God. VII 765). Vgl. eventueel ook nog wvla. toortel: ‘naam van allerlei spiraalvormig gewrongen voorwerpen; scheldnaam voor een knoeier of zorgeloze’ (DB 1012-3).

tondeur: uit ofra. tondeur: ‘celui qui tond’ (God. X 775).

tournantel, tornatel: variant van toeriteel (hierboven)?

trap(p)e(e)l: uit ofra. trap(p)el: ‘trappe’ (God. VIII 22).

truliard: misschien afl. van ofra. trule: ‘tromperie’ (God. VIII 82).

vallet, varlet, vaerleet: uit ofra. vallet, varlet: ‘garçon; jeune guerrier; page; écuyer; apprenti’ (God. VIII 142-3 en 149).

vijoen, fijoen, vyon: te vgl. met ofra. fion: ‘tournure, bonne façon’ en fionneur: ‘celui qui fait l'élégant, le beau’ (Littré 1648).

wernier: misschien variant van ofra. warrenier, garenier: ‘gardien d'une garenne’ (God. IV 227).

Ieper.

W. Beele

voetnoot(1): Met deze studie promoveerde ik op 14 januari 1975 tot doctor in de Germaanse filologie aan de Katholieke Universiteit te Leuven.

voetnoot(2): Mijn hoofdbronnen waren:

1)

de antroponymisch belangrijkste fragmenten uit de Ieperse stadsrekeningen, uitgegeven door G. Des Marez en E. De Sagher onder de titel ‘Comptes de la ville d'Ypres de 1267 à 1329’. Bruxelles, 1909-1913.

2)

de nog in handschrift bewaarde baljuwsrekeningen uit de 14de eeuw: rollen nrs. 1696 tot en met 1739 evenals folioregisters nrs. 14540, 14541 en 14542 in het Algemeen Rijksarchief te Brussel, rollen nrs.5368 tot en met 5388 in het Rijksarchief te Brugge en rol nr. B 6581 in het Departementaal Archief te Rijsel.

Vorige Volgende