Naamkunde. Jaargang 6

[p. 100]

Onl. -cin, mnl. -sin^(*)

1. Het -cin suffix lijkt wel een van de meest mysterieuze onl. suffixen te zijn. Dit feit kan o.m. in de hand gewerkt zijn door de - volgens de overgeleverde bronnen - eerder beperkte geografische distributie, nl. hoofdzakelijk in het westelijke deel van Vlaanderen, met enkele schaarse en doorgaans jongere uitlopers in Noord-Frankrijk, Henegouwen, Brabant, Limburg en het zuidwesten van Nederland.

Kronologisch is het een van de jongste onl. suffixen. Het heeft echter in de mnl. naamgeving en schrijftraditie weinig sporen nagelaten. Tot ca. 1200 noteerden we ongeveer veertig familiarismen, verspreid over een periode van iets meer dan 300 jaar; in de loop van de 13e eeuw worden ze iets talrijker. Appellatieven met een -cin suffix konden aanvankelijk uiteraard minder aan bod komen; wanneer echter na 1250 dokumenten in de volkstaal worden opgesteld, treffen we er meer aan, alhoewel steeds in eerder beperkte mate.

Het suffix heeft zich niet lang kunnen handhaven: reeds in het begin van de 14e eeuw begint het zowel in persoonsnamen als in substantieven te verdwijnen, ook al treffen we het sporadisch nog aan na 1500.

1.1. Het is dan ook niet verwonderlijk dat -cin tot op heden niet dezelfde aandacht heeft gekregen als de andere suffixen; en aangezien er in de ons omringende landen praktisch geen voorbeelden van zijn aangetroffen, is de studie ervan hoofdzakelijk beperkt gebleven tot nederlandstalige auteurs. Wat het Duitse taalgebied betreft, vonden we immers alleen bij Schlaug⁽¹⁾ enig spoor daarvan, nl. Korvey 1081-1106 Ebbescin⁽²⁾. In Korvey 1100-1125 Wennezen, evenals in Münster

(*) We stellen er prijs op vooraf Prof. K. Roelandts hartelijk te danken: hij heeft niet alleen onze nota's kritisch doorgelezen, doch ons eveneens door zijn talrijke opmerkingen aanzienlijk geholpen bij het schrijven van dit opstel. We zijn tevens Drs. J. Van Loon en Drs. W. Beele erkentelijk voor de namen met -sin die ze ons bij de voorbebereiding van hun doktoraal proefschrift bereidwillig overmaakten.

(1) W. Schlaug, Studien zu den altsächsischen Personennamen des 11. und 12. Jahrhunderts (Lund-Kopenhagen 1955), 55.

(2) Vgl. ca 1150 te Werden: Ebbekin, Ebbikine (Id., Ibid. 190).

[p. 101]

1179 Werenze = 1195 Uuernche, schuilt o.i. eerder een casus obliquus van een -z-vorm. Schlaug ziet daarin gevallen met gemouilleerde resp. geassibileerde uitspraak van de k. Volgens hem komt die palatale uitspraak van de k vóór i of e in de geschreven taal doorgaans niet tot uiting. De konsonantenverbinding -kg- zou hierbij aansluiten: 12e Volzier < Volkger; Risker < Rikger; Vidzier, Vitzer < Wikger enz.⁽³⁾. Voor het OE vermeldt Redin⁽⁴⁾ slechts terloops: ‘The suffix -cin that occurs in a few OE names, is of LG origin’, en hij verwijst naar Forssner blz. VIII e.v.⁽⁵⁾. Daar wordt echter alleen gesproken over de kronologische verspreiding van de kontinentaal-germ. namen in Engeland, alsook over het voornemen van Forssner de familiarismen met ‘the Low German suffix -kin, which was introduced into England in Old English times’, in een afzonderlijk artikel te behandelen, ‘since these names afforded more material than was expected’. Voor zover we weten, is deze bijdrage helaas nooit gepubliceerd. Von Feilitzen⁽⁶⁾ vermeldt onder zijn Pre-Conquest Personal Names geen namen op -cin, wel enkele op -kin, -chin (Erlechin, Hardekin, Hardechinus, Tepekin) en op -sinus (AElfsinus, Leofsinus, Wulfsinus, Wlsinus, volgens hem echter latinizeringen van namen op -si < -sige). In 1967 schrijft hij: ‘Namn på -kin är förresten belagda redan tidigt i fornengelska källor: Cynicin och Hogcin redan i Liber Vitae Dunelmensis C. 800-840; Bosecin var en myntmästare på 800-talet, Fredecin

(3) Vgl. o.m. H. Wesche, Zetazismus in niedersächsischen Flurnamen. In: Indogermanica, Festschrift für W. Krause (Heidelberg 1960), 230-248; - A. Lasch, Palatales k im Altniederdeutschen. Neuphilol. Mitteil. 40 (1939), 241-318, 387-423; - A. Lasch, Mittelniederdeutsche Grammatik (Halle 1914), § 339; - W. Laur, Nordseegermanische lautliche Merkmale in den niederdeutschen Ortsnamen Schleswig-Holsteins. In: Fryske Stúdzjes, Feestalbum J.H. Brouwer (Assen 1960), 389-398, inz. 395-397; - E. Rooth, Ueber Palatalisierung des k im Nordseegermanischen. In: E. Rooth, Nordseegermanische Beiträge (= Filologiskt arkiv 5) (Stockholm, 1957), 1-18 (zie ook zijn bijdrage in Festschrift C. Borchling (Neumünster 1932); - W. Seelmann, Der Zetazismus und seine Verbreitung in Niedersachsen. Jahrb. Ver. nddt. Sprachf. 12 (1886), 64 e.v.; - W. Flechsig, Vorliebe für Verkleinerungsformen, ein Wesensmerkmal der ostfälischen Volkssprache. Braunschweigische Heimat 40 (1954), 52-59.

(4) M. Redin, Studies in Uncompounded Personal Names in Old English (Uppsala 1919), 162.

(5) Th. Forssner, Continental-Germanic Personal Names in Old and Middle English Times (Uppsala 1916), VIII-IX, 28, 107, 109, 278.

(6) O. Von Feilitzen, The Pre-Conquest Personal Names of Domesday Book (Uppsala 1937), 125.

[p. 102]

var en annan myntmästare, dito Mannecin 900-talet; alla dessa gubbar troligen utlänningar’⁽⁷⁾. Gelijkaardige vormen vinden we eveneens bij Searle⁽⁸⁾; naast de reeds geciteerde Hogecin en Cynicin cleric, noteerde hij ca. 1050 nog een paar muntmeesters, nl. Mannecin, Marcin, Harcin en Heardcyn, ook vermeld als Hoerthcyn en als Hardechinus. Aangezien in het OE zowel de gutturale als de palatale k grafisch door een c werden weergegeven, dient in voormelde namen -cin blijkbaar nog als -kin gelezen te worden.

1.2. In het Nederlandse taalgebied is het bestaan van -cin/-sin als diminutiefsuffix niet aan de aandacht ontsnapt, doch het is tot op heden nog nooit uitgediept en er bestaat over zijn genese zeker geen eensgezindheid.

1.2.1. Verdam aanvaardde het in 1912 slechts aarzelend en noemt -sijn: ‘Verkleinuitgang, zoo b.v. in havicsijn... en conincsijn’ (Mnl. Wdb. VII 1112). S.v. conincsijn schreef hij a^o1894 inderdaad: ‘Andere, min gewone, bijvorm van het verklw. van coninc... De vorm moet nog nader onderzocht worden; misschien is de vorm op -sijn eene assimilatie van -skijn; vgl. meissijn (meisijn) voor meiskijn (?). Eene dergelijk algemeen germ. vorming van het verkleinwoord is in Grimm's Gramm. niet te vinden, en de uitgang is dus wel als plaatselijk en dialectisch op te vatten’ (Mnl. Wdb. III 1785).

1.2.2. In Mansions Oud-Gentsche Naamkunde⁽⁹⁾ wordt slechts één familiarisme op -cin vermeld, nl. a^o962 Vrowecin mancipium, dat hij zonder meer rangschikt naast Vrowekin, te meer daar hij een andere eventuele -cin naam als Baldomanxin of Baldomanzin leest. In dezelfde oorkonde a^o962 staan echter ook nog twee andere -cin namen, nl. de mancipia Abicinus en Wivecin; cfr. Fayen 76⁽¹⁰⁾. Dat nog twee andere expressiva, nl. Emecin en Godecin, uit het Fragmentum van de Traditiones Blandinienses, niet geciteerd worden, is gemakkelijker verstaanbaar, aangezien ze in de bewaarde tekst voor het gewone

(7) Uit een brief van O. Von Feilitzen aan K. Roelandts in dato 29 aug. 1967.

(8) W.G. Searle, Onomasticon Anglo-Saxonicum. A List of Anglo-Saxon Proper Names from the Time of Beda to that of King John. Cambridge 1897, reprogr. nadruk Hildesheim 1969.

(9) J. Mansion, Oud-Gentsche Naamkunde. Bijdrage tot de kennis van het Oudnederlandsch ('s-Gravenhage 1924), 87, 246.

(10) A. Fayen, Liber Traditionum Sancti Petri Blandiniensis (Cartulaire de la ville de Gand, 2e série: chartes et documents, T. 1) (Gand 1906), 76.

[p. 103]

oog onleesbaar zijn; ze worden evenwel vermeld in de Diplomata Belgica⁽¹¹⁾.

1.2.3. Naar aanleiding van Kloekes studie over de oorsprong van de diminutiefuitgang -tje⁽¹²⁾, maakte W. De Vries in 1924⁽¹³⁾ een inventaris op van de verschillende ‘verkleinuitgangen in de Nederlanden’, waarbij hij ook enkele appellatieven op -sijn bespreekt, die hij aantrof in het Mnl. Wdb., nl. conincsijn, meisen, closcine, havicsijn, joncsine, hoecsijn en becsijn: ‘Verklw. op -sijn zijn er dus meer dan men gemeend heeft... Het is onwaars., dat de s deze woorden verbindt met on. namen als Hrafse. Evenals -skijn blijkt -sijn hoofdzakelijk na gutt. voor te komen’. Een verklaring ervan trachtte hij te geven in 1928⁽¹⁴⁾: hij abstraheert uit formaties als hontkijn en maantkijn een suffix -tkijn, dat twee heterorgane tenues bevat; gevoegd bij substantieven met -k auslaut, zou de eerste tenuis van het suffix tot spirans worden (doektkijn > doekskin), waaruit dan, door uitstoting van de k, vormen als hoeksijn, dranksijn enz. kunnen ontstaan.

1.2.4. In 1933 schrijft W. Welter⁽¹⁵⁾ dat in de Nederfrankische dialekten in het noordoosten van de prov. Luik na palatale stamauslaut (d.w.z. na d, t, n, l) de k van het diminutiefsuffix door palatalisering tot š geworden is, over een tussenstadium s (door Welter primaire s genoemd), nog terug te vinden na gutturale wortelauslaut. Achteraf is het sekundair door het -k-suffix ‘erweitert’, zodat men eigenlijk tot een dubbele diminutiefuitgang -ske is gekomen. Interessant in Welters teorie is het feit dat hij de evolutie k→s→š als een autochtoon verschijnsel beschouwt, niet als een Hollandse ontwikkeling. We kunnen in dat verband overigens vermelden dat we in de door ons geraadpleegde bronnen uit het eerste kwart der 14e eeuw eveneens

(11) M. Gysseling -- C.A.F. Koch, Diplomata Belgica ante annum millesimum centesimum scripta I-II. Tongeren 1950.

(12) G.G. Kloeke, Die Entstehung der niederländischen Diminutivendung -tje. Zeitschr. f. deutsche Mundarten (= Festschrift F. Wrede) 18 (1923), 217-231.

(13) W. De Vries, De verkleinuitgangen in de Nederlanden. Tijdschr. Nederl. Taal- en Letterk. 43 (1924), 105-122. - Naast een mnl. -sin, ontstaan door metanalyse, plaatst hij als tweede mogelijkheid -sin < -se suffix + în.

(14) Id., Nogmaals de verkleinuitgangen. Tijdschr. Nederl. Taal- en Letterk. 47 (1928), 123-144, inz. 136-137 en 144.

(15) W. Welter, Die niederfränkischen Mundarten im Nordosten der Provinz Lüttich (Noord- en Zuid-Nederlandsche Dialectbibliotheek IV) (Den Haag 1933), §§ 184, 185, 228.

[p. 104]

sporen van palatalisering in Limburg aantroffen: 1309 ant petgin, 1322 dat clotgen, 1325 aent Ouerbrucsgin; ze kunnen vergeleken worden met Noordhollandse attestaties als keteltgin, Beertgin (Grafelijkheidsrek. 1343-1346) en Foytgen = Foykijn (Leidse Rechtsbronnen)⁽¹⁶⁾. 1.2.5. In 1936 publiceerde W. Pée zijn studie over de Nederlandse diminutiva⁽¹⁷⁾, waarin hij o.a. een bespreking geeft van wat er over het ontstaan en de evolutie van onze huidige ndl. diminutiefsuffixen werd geschreven⁽¹⁸⁾. Hij neemt aan⁽¹⁹⁾ dat -(t)je zich fonetisch uit -(ə)kə(n) of uit ouder -kijn heeft ontwikkeld langs ‘volgens de dialecten en de periode’ verschillende wegen. Eén ervan is b.v. het verschuiven van de k-artikulatie: ‘Een oorspronkelijk kindekijn of kintkijn kan kindetsin, kintsin en kintšə(n) hebben gegeven’. Pée komt door deze opvatting dicht bij Kloekes stelling dat -kijn en -jen geen twee verschillende suffixen zijn, maar dat -jen zich trapsgewijze uit -kijn heeft ontwikkeld, doordat omstreeks de 13e-14e eeuw in Noord-Holland de k onder invloed van de volgende i gepalataliseerd werd. Pée aanvaardt dus ook voor sommige delen van Vlaanderen een overgang k + i>ts, s⁽²⁰⁾.

1.2.6. De teorie van Th. Frings⁽²¹⁾, in 1944, wijkt niet zo erg veel af van Welters opvatting. Bij de verklaring van de uitgang -sken bij substantieven met -k auslaut, vermoedt Frings eveneens palatalisering van k vóór i: ‘In dem viel besprochenen -ske(n), Typ banksken, stuksken, sehen wir eine doppelte Suffigierung: -kîn

(16) Zie Schönfelds Historische Grammatica van het Nederlands, verzorgd door Prof. Dr. A. Van Loey (Zutphen 1970⁸), § 186. - W. De Vries, Nogmaals de verkleinuitgangen..., o.c. 124-126.

(17) W. Pée, Dialectgeographie der Nederlandsche diminutiva I (Kon. Vla. Acad. Taal- & Letterk., reeks VI n^o 58) (Tongeren 1936), 19-64.

(18) Pée geeft o.a. ook een klare samenvatting van de uitvoerige pennetwist die tussen 1923 en het begin der jaren dertig werd gevoerd tussen G.G. Kloeke en W. De Vries aangaande de verkleinuitgangen in het Nederlands; al heeft deze reeks artikelen niet tot een onderling akkoord noch tot een definitieve konklusie geleid, toch heeft ze bijgedragen tot een duidelijker inzicht in de problematiek van het ndl. diminutiefsuffix -kin > -(t)je.

(19) W. Pée, o.c. 55-59.

(20) Over een eventuele verschuiving van k vóór i in het Westvlaams, zie J. Jacobs, Het Westvlaamsch van de oudste tijden tot heden (De Nederlandsche dialecten in den loop der eeuwen I) (Groningen-Den Haag 1927), 283-284.

(21) Th. Frings, Die Stellung der Niederlande im Aufbau des Germanischen (Halle/Saale 1944), 38.

[p. 105]

über -tje(n) nach Guttural zu -se(n), dies verdeutlicht zu -ske(n)’. Evenals bij Welter blijft deze visie eerder teoretisch, zonder overtuigend bewijsmateriaal.

1.2.7. J. Lindemans heeft in zijn onderzoek over het -cin suffix een lange weg afgelegd. Bij zijn bewerking van de heem- en inge- formaties in 1940⁽²²⁾ meende hij te mogen konstateren dat het geromaniseerd suffix -chin, -cin, -cen<-ingaheim (in plaatsnamen als Beauvechain, Gottechain enz. uit Waals-Brabant) ook voorkomt in enkele Vlaamse namen, waarin hij dan een suffixsubstitutie -hem door -cen zag, gebeurd onder invloed van een romaniseringsproces door een tijdelijk doordringen van het Romaans in Brabant, tussen Gete en Zenne, in het begin van de 10e eeuw. Diezelfde hypotese werkte hij verder uit in het Album Verdeyen⁽²³⁾ (-cin = Waalse vorm van -kem<-gem<-ingaheim), doch in zijn opstel in het Album Blancquaert⁽²⁴⁾, laat hij ze zonder voorbehoud varen en aanvaardt plots het bestaan van een suffix -cin<-tsin<-tso+in. Hij had intussen blijkbaar al ingezien dat zijn stelling onhoudbaar was, in de eerste plaats omdat er veel meer persoonsnamen voorkomen die dat suffix hebben, dan plaatsnamen. Van deze laatste houdt hij er nog vier over (waarvan hij de auslautverbinding -cen ‘vertaalt’ door -sken of -ken) en één toponiem: belcsin (= bilksken). Overigens meent hij dat er in het mnl. nog wel meer appellatieven met -cin zullen geweest zijn dan het in het Mnl. Wdb. vermelde meissen⁽²⁵⁾ en conincsijn⁽²⁶⁾. Daarnaast geeft hij een lijst van familiarismen op -cin en -sin, die echter een mengeling blijkt te zijn van namen op -kin (b.v. Lancechin, Wivechin), op -in (b.v. Masin, Moysin), op -ing (b.v. Trusinc), op -win (b.v. Gosin)

(22) J. Lindemans, Toponymische verschijnselen, geografisch bewerkt I: De -heem-namen en -ingeformaties. De kouternamen (Nomina Geographica Flandrica, Studiën V, 1) (Brussel 1940), 10-12.

(23) J. Lindemans, Abnormale gevallen bij Brabantsche -heemnamen. In: Album R. Verdeyen (Bruxelles-Den Haag 1943), 277-283.

(24) J. Lindemans, Het diminutiefsuffix ‘-cin’ in het Nederlands. In: Album E. Blancquaert (Tongeren 1958), 437-440.

(25) Reeds in 1954, bij de behandeling van ‘De diminutiefvormen van onl. *magid in de Zuid-Brabantse dialecten’ (Versl. & Med. Kon. Vla. Acad., 1954, 263-269), had Lindemans mnl. meisen verklaard uit *meidsin < *magid-s-in, waarbij hij een stapelsuffix -(t)so + in aanvaardde.

(26) Lindemans was trouwens op de hoogte van het bestaan van dergelijke appellatieven, aangezien hij het artikel van W. De Vries kende, blijkens de noot onderaan blz. 440 in het Album Blancquaert.

[p. 106]

en op -z- (b.v. Wensensone, *Matzin), met anderzijds echte expressiva op -cin, jonger -sin (o.a. Egecin, Godecin, Immecin, Reincin / Boudsin, Dielsin, Lamsin, Robsin enz.). Voor de etymologie van -cin/-sin gaat hij uit van ‘het suffix -sin, -tsin, gewoonlijk gespeld -cin’, naar hij vermoedt op dezelfde wijze ontstaan als -kin en -lin, nl. ‘door de combinering van twee hypocoristische elementen tot een dubbel verkleiningssuffix’.

1.2.8. In 1968 citeert C. Tavernier-Vereecken in haar Gentse Naamkunde⁽²⁷⁾ de zeven voorbeelden met -sin uit het Mnl. Wdb., die De Vries reeds aanhaalde, en ze voegt er nog vijf andere bij, nl. 1170 Cnapecinus (uit haar Gentse materiaal), 1285 ten eecsine, te Oudenaarde⁽²⁸⁾, 1281 molensin, in Zeeuws-Vlaanderen⁽²⁹⁾, samen met ca 1300 belcsin uit Lindemans' opstel, en met 1019-1030 Bruggecine uilla, vermeld in de Dipl. Belg. 248 en geïdentificeerd met de pln. Brugschen, onder Schellebelle⁽³⁰⁾. Steunend op dit materiaal en op een twintigtal Gentse hypokoristika op -cin/-sin, is Tavernier van oordeel dat -sin door palatalisering uit het -kin suffix is ontstaan; en aan de hand van de vier door Lindemans geciteerde pln., acht ze zelfs het verschijnsel der palatalisering van gutturalen niet alleen in het Vlaams, doch ook in het Brabants ‘sporadisch maar werkelijk’, waarbij ze verwijst naar de relatief sterke palataliseringstendens in het os. en het mnddt., die er echter - zoals trouwens in het mnl. - reeds vroeg zou verdwijnen, zodat -sin in psn. na de 13e eeuw niet zeer levendig meer zou zijn.

1.2.9. In de bewerking van Schönfelds Historische Grammatica van het Nederlands door A. Van Loey⁽³¹⁾, vindt men de meeste van de bovengenoemde teorieën terug, nl. daar waar de mogelijke verklaringen worden gegeven van de ‘overgangsklank’ s na gutturaal. In § 185 lezen we: ‘Het suffix -skijn is te beschouwen als een stapel-

(27) C. Tavernier - Vereecken, Gentse naamkunde van ca. 1000 tot 1253. Een bijdrage tot de kennis van het oudste Middelnederlands (Tongeren 1968), 186-187, 365.

(28) M. Hoebeke, Het Middelnederlands van de Oudenaardse teksten van vóór 1300. Een studie van de klankleer en de spelling (Lic. Gent 1948), 62.

(29) R. Haeserijn, De namen van de personen uit de Dietse gebieden die in het ‘Liber Inventarius’ (a^o 1281) van de Gentse Sint-Pietersabdij voorkomen. Een onomastische studie (Doct. Gent 1962), 378.

(30) M. Gysseling, Toponymisch Woordenboek van België, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (vóór 1226), 2 dln. (Tongeren 1960), 196.

(31) Schönfelds Historische Grammatica..., o.c. § 185.

[p. 107]

vorm van -kijn en -sijn, welke laatste (<suffix germ. -s + în) in onl. namen voorkomt, b.v. Boudsin, Lam(p)sin, Rijcsin, Wilsin, voorts in mnl. clocsijn, conincsijn en (naast mnl. magedijn) in mnl. meis(s)ijn (-en) (*magid-sîn)...’.

1.2.10. Tot slot van ons overzicht, vermelden we nog de recente bijdrage van Van Loey over het mnl. suffix -sken⁽³²⁾. Al is het doel van de schrijver ‘de oorsprong van het suffix -skijn op te helderen’ (blz. 27-28), toch is zijn artikel ook uitgegroeid tot een vrij grondige studie van het -sin suffix (hoofdzakelijk echter in appellatieven), mede als poging om de duistere s in mnl. -sken te verklaren. Van Loey overloopt daarbij kritisch de verklaringspogingen van De Vries⁽³³⁾ waarbij hij terecht het ontstaan van -sin uit -skijn verwerpt, daar volgens de kronologie der attestaties -sin het oudste van beide is. Ook de teorie van Welter wordt onderzocht. Van Loey konkludeert dat palatalisatie van -tk->-tj- het vroegst (14e eeuw) voorkomt in Limburg, en pas twee eeuwen later in Vlaanderen en Brabant, terwijl hij van de evolutie -k->-s- geen spoor aantreft. Aangezien -skijn sporadisch reeds ca. 1300 geattesteerd is, ‘moet men de oorsprong van -s in een nog ouder stadium zoeken, zij het in een assibilatie van de -k- in -kijn..., zij het in een suffix -sijn. Dan zou wel, in de onderstelling dat een -sin ouder is, -skijn een substitutie kunnen zijn van -sijn⁽³⁴⁾’. In dat verband verwijst Van Loey naar de visie van Frings⁽²¹⁾: -kin>-tjen>-sen>-sken na gutturaal; m.a.w. een substantief broecsin werd later broeksken, een vorm die reeds in het begin van de 14e eeuw in Limburg geattesteerd is⁽³⁵⁾, zodat het ontstaan van -sin vóór 1300 moet geplaatst worden. Van Loey tracht dan in de daaropvolgende bladzijden 28-43 de etymologie van -sîn op te sporen, zonder evenwel tot een afdoende konklusie te komen: ofwel is -sin ‘kustmiddelnederlands’ en dan kan aan palatalisatie gedacht

(32) A. Van Loey, Over het mnl. diminutiefsuffix -sken. Versl. & Med. Kon. Ac. Ndl. Taal- en Letterk. (N.R.), 1972, 20-43.

(33) De opeenvolgende verklaringen van W. De Vries zijn gepubliceerd in het Tijdschr. vr. Ndl. Taal- en Letterk.; in 1921: door ‘verkeerde afdeling’, type vossekijn > voskijn > vo-skijn→ broek-skijn; in 1924: -s suffix + kijn; in 1928: -ktk- > -ksk- > -ks-, type hondekijn > hontkin→doektkijn > doekskijn > doeksijn.

(34) A. Van Loey, o.c. 28.

(21) Th. Frings, Die Stellung der Niederlande im Aufbau des Germanischen (Halle/Saale 1944), 38.

(35) J. Buntinx -- M. Gysseling, Het oudste goederenregister van Oudenbiezen (1280-1344) I. Tekst (Kon. Comm. Top. & Dial., n^o 11) (Tongeren 1965), 107, 122, 133. Ook verschenen in de reeks Nom. Geogr. Flandr., Studiën XII. Brussel 1965.

[p. 108]

worden, ofwel komt -sin als autentieke en autochtone vorm ook elders voor en dan zou het ontstaan in oost en west als stapelsuffix voor de hand liggen.

2. Uit het voorgaande overzicht blijkt dat tot op heden nog geen konkludente oplossing werd gegeven aan het -cin/-sin probleem. Opvallend is o.i. wel het feit dat de meeste auteurs in de eerste plaats aandacht geschonken hebben aan de appellatieven, die uiteraard eerst in jongere tijd geattesteerd zijn, en dat niet méér werd teruggegrepen naar de toponymische en vooral de antroponymische gegevens, die toch veel ouder materiaal verschaffen.

2.1. We geven thans eerst een kronologische lijst van de familiare vormen met -cin tot in het midden van de 13e eeuw; ze werden voor het grootste gedeelte geput uit het materiaal van Gysseling⁽³⁶⁾:

einde 9e (kop. 941), Gent, Emecin (cijnsplichtige)... Godecin (cijnsplichtige) ‘in uilla Meingem, mortuus⁽³⁷⁾’, Dip. 137-138.
938 (kop. ca 1250), Sint-Truiden, Hauezin, mancipium, H Tc 217⁽³⁸⁾.
950-953, Gent, Baldomancin⁽³⁹⁾, getuige, Dip. 148.
962 (kop. ca 1060), Gent, Abicinus, Urouuecin, UUiuecin, mancipia te Sint-Michiels, bij Brugge, G LT 75r.

(36) Voor de oplossing der sigels verwijzen we naar Gysselings Toponymisch Woordenboek blz. 18-23. Voor de excerpten uit de Diplomata Belgica gebruiken we Dip. als sigel. Andere afkortingen zijn: Tavernier (cfr. voetnoot 27), Van Lokeren (cfr. voetn. 42), Boeren (cfr. voetn. 42), St.-Baafs (cfr. voetn. 53), De Flou (cfr. voetn. 51).

(37) In de overgeleverde tekst van het Fragmentum (zie ook Fayen 127-128) staat alleen de letter m, zoals overigens nog na vele andere mann. en vr. namen uit die lijst. Gysseling heeft waarschijnlijk reden gehad de anlaut m- door -ortuus, en niet door -ortua, te vervolledigen. Daardoor heeft hij van Godecin een mann. naam gemaakt. Persoonsnamen op -cin (zoals overigens die op -kin) konden inderdaad zowel mann. als vr. zijn. In dat verband is het wel nuttig erop te wijzen dat van al de geattesteerde namen op -cin tot ca. 1200 er ± 2/3 door vrouwen gedragen werden!

(38) Het lijkt ons niet onmogelijk dat de grafie Hauezin zou beïnvloed zijn door de namen met -z-suffix van enkele andere mancipia in die oorkonde: in loco nuncupante Sarcinnio... mancipia hiis nominibus... Hauezin cum filia sua Ratsuind... VUigiza cum filia sua Meinza... Rikiza... Hildekin... Amiza... in Sarchinnio monasterio...

(39) De grafie c is onzeker. De oorkonde is op die plaats gescheurd geweest en terug aaneengeplakt, zodat juist die letter onduidelijk leesbaar is. Gysseling emendeert: ‘Misschien staat er niet Baldomancin, doch Baldomanzin’ (Dip. 408). Mansion, OGN 46, vermeldt trouwens ook Baldomanxin of Baldomanzin. De eventuele schrijfwijze met -x- mag o.i. verworpen worden: in de 10e eeuw is er in het Gentse geen andere psn. op -xin geattesteerd; overigens komt de letter x in onl. namen eerder uitzonderlijk en dan nog slechts in bepaalde gevallen voor.

[p. 109]

980, s.l., Egecin⁽⁴⁰⁾, ancilla (waarschijnlijk in de streek van Gent), Dip. 242.
998 (kop. ca 1060), s.l. (Gent?), Bauacin, mancipium in Sint-Martens-Latem, G LT 86r.
1025-1050, s.l. (Walcourt?), Eniecina⁽⁴¹⁾ mancipium villę Walecortis, N Wc 1.
1031-1051, s.l. (Noord-Frankrijk, Douai?), Odecinis, famula, L 1 G 194/1004.
1034-1058 (schijnb. or., vern. vóór 1070), s.l. (Gent?), mulier quędam Auacyn... libera, Dip. 206. In dorso (geschrift 12e eeuw): Avacin.
1034-1058, Gent, femina nomine Ermecin, Dip. 205.
1035-1058 (schijnb. or.?), Gent, Imicinam (akk.), mancipium, Dip. 210. In dorso (geschrift 12e eeuw): Imcin.
1074 (schijnb. or., vern. ca 1300), s.l. (Gent?), quedam mulier de Osterzele nomine Auacin⁽⁴²⁾, Dip. 215.
11e eeuw (geschr. 12e), Gent, obiit Auacin, G SP II 98 f 85.
S.d. (1100-1150), s.l. (Gent?), Albertus filius Emecine, cijnsplichtige, G SP 393.
1108, Aalst, quedam femina Immecin⁽⁴³⁾ nomine, G SP 178.
1114-1132 (kop. 13e), quedam nobilis femina de Gant nomine Reincin... quedam Imma de Gant, cognata predicte Reincin⁽⁴⁴⁾, Boeren 118.
1119 (kop. 1119-1125), s.l. (Harelbeke?), signum Helmecini, B acq 3469.

(40) De naam wordt vermeld in de Vita Landoaldi. We hebben hem gelokaliseerd in Oost-Vlaanderen omdat hij voorkomt in het verhaal van een wonderbaarlijke genezing, tussen twee andere mirakelen in, nl. het eerste te Wetteren, het andere te Gontrode bij Gent.

(41) Eniecina is wel een eigenaardige naamvorm, wegens de schrijfwijze -ie- vóór het gelatiniseerde vr. -cin suffix. Indien het geen verkeerde lezing of grafie is voor b.v. Emecina, kan een stam An- of zelfs (met j- suffix) *Ania-, geen uitkomst bieden. Waarschijnlijk moet er eerder gedacht worden aan een rom. evolutie uit Engecin < stam Ang(il)-, Eng(il)- (vgl. 1050-1100, in dezelfde streek, Engela, en 1050 Engo, te Waulsort), waarbij de palatale konsonant gemouilleerd werd onder invloed van de voorafgaande nasaal en waarbij zich een epentetische i ontwikkelde (cfr. E. Schwan -- D. Behrens, Grammatik des Altfranzösischen (Leipzig 1825¹²), § 163; M.K. Pope, From Latin to modern French with special consideration of Anglo-Norman (Manchester 1966), §§ 293, 299, 311). - Rom. voorbeelden o.a.: 919 Anjalbertus, 963 Injalberga, 965 Injelberga, 946 Injelvinus (M.-Th. Morlet, Les noms de personne sur le territoire de l'ancienne Gaule du VI^e au XII^e siècle, T. 1 (Paris 1968), 37, 145, 146.

(42) Deze Avacin, vrije vrouw te Oosterzele, arr. Gent, wordt door A. Van Lokeren, Chartes et documents de l'abbaye de Saint-Pierre au Mont Blandin à Gand I-II (Gand 1868-1871), 155, vermeld als Avakin (a^o 1070, kop. 12e); bij P.C. Boeren, Etude sur les tributaires d'église dans le Comté de Flandre du IXe au XIVe siècle (Amsterdam-Paris 1936), 154, komt de naam voor als Avazin (a^o 1070, kop. 1234-35). Zie ook Tavernier 13.

(43) De naam van deze vrouw staat eveneens vermeld bij Boeren a^o 1234-35: quedam Immecin nomine de Morcele sub Sigero abbate. Dit ‘Morcele’ kan eventueel Moortsele (bij Gent) of Moorsel (bij Aalst) of Moorsele (bij Kortrijk) zijn (zie Top. Wdb. 712-713).

(44) Dezelfde Reincin wordt door Boeren in de ‘Rôle-inventaire des titres de constitution des tributaires de Saint-Pierre-lez-Gand’ (a^o 1234-35) op blz. 178 vermeld als: Quedam nobilis femina de Gant Reincin. S. Arnoldo abbate et item Imma de Gant cognata predicte Reinnecin.

[p. 110]

begin 12e, Gent, obiit Auacin conuersa, G SP II 98 f 101.
begin 12e, Gent, anniversario Ingecin femina, G SP II 98 f. 85.
1123, Arras, signum Edicini, L 1 G 194/1013.
1132-1138 (kop. einde 12e), Gent, quedam matrona Segecin⁽⁴⁵⁾ nomine, G SP 212.
1140 (kop. 1250-1300) s.l. (Noord-Frankr.), apud Moncellum (= Monceau-Saint-Vaast, Avesnes s/Helpe)... curtile Gualdecini, P Ln 1386 n^o 56.
1142-1159 (kop. ca 1265), s.l. (Leuven?), matris me Ricscinis, Parc A 38 = 1142-1159 (kop. ca 1266), s.l. (Leuven?), Ricsinis, B (1266) 28r⁽⁴⁶⁾.
1144, Cambrai, obiit Emmecinis, Ca 229 f 66r.
1150, s.l. (Saint-Vaast?), familia de Haspre (= Asper, Oost-Vlaand.)... Tedecinis, A V 2807/1⁽⁴⁷⁾.
1163-1200, Cambrai, Reditus de s. Hilarii (= Saint-Hilaire s/Helpe, Avesnes)... Auecina, L 3 H 57/727 f 19.
1167, s.l. (Limburg, Maaseik?), ancillam nomine Bescelam... et duas filias Euencinam⁽⁴⁸⁾ et Merevvinnam, Av A 23.
1170, s.l. (Gent?), signum Cnapecini, G SP 319.
ca 1170 (kop. 16e), Arras, sub molendino Alluench (= molen bij Arras)... Auicina, A Vc 73v.
ca 1170 (kop. 16e), Arras, in suburbio Attrebato ciuitatis... Auicina, A Vc 79r.
ca 1170 (kop. 16e), Arras, Pabula (= Pelves, Arras) est uilla sancti Vedasti (= Saint-Vaast)... Egecin, A Vc 114r.
1187, Ieper, Ratio Lamsini notarii (van Brugge), Gros Brief 175⁽⁴⁹⁾.

(45) Boeren 147 schrijft Segechin. wat op een uitspraak met k wijst, d.w.z. met -kin suffix. Van Lokeren 212 spelt Segecin.

(46) De herkomst van deze adellijke dame is ons onbekend. Ze is de echtgenote van Gosuinus de Heuerla en de moeder van Rainerus de Heuerla... in uilla Hegenhoue (var. Eghenhoue) (= gehucht Egenhove te Heverlee, bij Leuven).

(47) Vgl. Noordhollands Tydetgin = Tydetiaen (Schōnf. Hist. Gramm., o.c. § 186. 2).

(48) In de tekst staat Eũecinam, zodat Gysseling twijfelt aan Enuecinam ofwel Euencinam. We opteren voor de laatste vorm, omdat Enve- bezwaarlijk terug te voeren is op een of andere naamstam, terwijl voor Euencina kan verwezen worden naar a^o 1168 (kop. ca 1250), Sint-Truiden,... avia... Even nomine, H Tc 199. Deze Even komt in die oorkonde enkele malen als dusdanig voor; het is daarenboven zeker een vrouwennaam, wegens de bijstellingen avia, prefata, eadem.

(49) A. Verhulst -- M. Gysseling, Le Compte Général de 1187, connu sous le nom de ‘Gros Brief’ et les institutions financières du Comté de Flandre au XIIe siècle (Kon. Comm. vr. Gesch.). Brussel 1962. - In de ‘Gros Brief’, het tot nog toe belangrijkste 12e-eeuwse financieel-administratief dokument uit onze gewesten, worden de inkomsten van het grootste gedeelte van het domein van de Graaf van Vlaanderen in het jaar 1187 vermeld. Er komt slechts één naam op -sin in voor, nl. Lamsinus notarius te Brugge. Er zijn zes rekenstaten uit Brugge vermeld, waaronder die van Lambertus notarius (inkomsten van de brevia de Roia), die van Lambinus (van de magna brevia) en die van Lamsinus notarius (van de bona Lamberti). Verhulst meent negatief te moeten antwoorden op de onderstelling dat het in de drie gevallen om één en dezelfde persoon zou gaan: ‘... les trois formes différentes du même nom ont probablement été employées pour éviter précisément toute confusion entre divers personnages ayant une fonction similaire’ (blz. 110, voetn. 5). Vgl. nochtans in het door ons geraadpleegde materiaal van Gysseling: 1198 (Male), signum Lamsini de Roia, S E 4; 1209 (Brugge), in breuitus Lamberti de Roia, S D 274.

[p. 111]

1198, Male, signum Lamsini de Roia (= de Reie, beek te Brugge), S E 4 = 1199, Brugge, signum Lamsini de Roia, S E 5⁽⁵⁰⁾.
1199 (kop. 15e), Ruhout, Lamesin de Hersebroec, testis, O 852 n^o 255 = ? ca 1202, Brugge, Lamsinus de Harsabroc (= Assebroek, bij Brugge), testis, E D = 1202 Lamsinus de Arsebrouc, De Flou I 326 = 1222 Lamsinus de Ersebroch, id.⁽⁵¹⁾.
einde 12e-begin 13e, s.l. (Gent?), Wifcin, lijfeigene te Sint-Lievens-Houtem, G LT 93r.
begin 13e, Gent, Avacin, Necr. II 5r (Tavernier 13).
begin 13e, Gent, Ingecin femina, Necr. II 8v (Tavernier 13).
1203, s.l. (Brugge?), signum Lamsini (presbiter sancti saluatoris), G SP 419.
ca 1212-1223, Gent, Lamsin, cijnsplichtige in het Sint-Baafsdorp; Wivesin⁽⁵²⁾, cijnspl. te Aksel; Reincin, cijnspl. (te Varenzele?, bij Lotenhulle); Risuindis filia Wivecine, cijnspl. te Sint-Lievens-Houtem, Sint-Baafs⁽⁵³⁾ 64, 96, 97, 98.
1220, s.l. (Brugge), Lamsinus monachus sancti Andree (= Sint-Andries, Brugge), getuige, S D 549.
1224, Gent, cum Lampsino Welvoet semis mensurae (stuk land tussen Sint-Jan-in-Eremo en IJzendijke), De Flou IX 80.
1230 (vernieuwing), Gent, Greta Wilsini, cijnsplichtige, Van Lokeren 507.
1238 (vern.), Gent, Lamsinus mesae, cijnspl. te Desselgem, Van Lokeren 556bis (aldus vermeld bij Tavernier 20).
1242, versus Bulscamp... ad domum Lansini de Barrent (= heerlijkheid op grens van Oostkamp en Beernem), De Flou I 542.

Als we bovenstaande lijst met ongeveer vijftig -cin namen overlopen, valt het op dat het overgrote deel ervan, nl. ca. 75%, te lokaliseren is in Oost- en West-Vlaanderen (plus Zeeuws-Vlaanderen), zoals blijkt uit bijgaande kaart.

Voortgaande op de geraadpleegde bronnen, d.w.z. hoofdzakelijk Gysselings materiaal, noteerden we slechts twaalf namen (waarvan tien vrouwelijke!) die niet in genoemd gebied aangetroffen werden, nl. twee in Limburg, één te Leuven, één te Walcourt, alsook - en dat

(50) Dezelfde als voorgaande? Vgl. vorige voetnoot.

(51) K. De Flou, Woordenboek der toponymie van Westelijk Vlaanderen, Vlaamsch Artesië, het Land van den Hoek, de graafschappen Guines en Boulogne, en een gedeelte van het graafschap Ponthieu, I-XVIII. Gent en Brugge 1914-1938.

(52) Waarschijnlijk identiek met a^o 1183, Gent, Wivezin de Axla, lijfeigene, vrouw, Serrure 65 (= C.P. Serrure, Cartulaire de Saint-Bavon à Gand. [Gand 1836-1840]).

(53) M. Gysseling -- A. Verhulst, Het oudste goederenregister van de Sint-Baafsabdij te Gent (eerste helft XIIIe eeuw). Brugge 1964.

[p. 112]

lijkt ons wel opmerkelijk - acht in Noord-Frankrijk, waarbij hun attestatieplaats één strook vormt over Arras, Douai, Cambrai en Avesnes en aldus mooi aansluit bij het bovengenoemde Walcourt.



Namen met -cin blijken vóór 1250 te ontbreken in Nederland, in de Ardennen ten Z. en ten O. van de Maas, in de prov. Antwerpen, in het Land van Waas, in de ganse Westhoek, en zelfs ook in Henegouwen. Een eventuele opmerking dat de oudste oorkonden juist in Vlaanderen te vinden zijn en derhalve daar aanleiding zouden kunnen geven tot een groter aantal attestaties met -cin, gaat niet helemaal op, omdat we onze marge om die reden groot genoeg hebben genomen, nl. tot ca. 1250, derhalve een periode waaruit ook voor de andere streken al heel wat antroponymisch materiaal beschikbaar is.

2.2. Indien we onze eerste lijst op een schijnbaar willekeurig gekozen tijdstip afsloten, nl. het midden van de 13e eeuw, dan zijn hiervoor nochtans verscheidene redenen aan te halen:

1^o	Rond die periode begint de volkstaal in de schrijftaal ingang te vinden, zodat rond 1300, vooral in West-Vlaanderen, reeds vele bescheiden zijn opgesteld in het Middelnederlands.

[p. 113]

2^o	Vanaf het einde der 12e eeuw duiken steeds meer naamvormen op waarin -sin niet meer door een bindvokaal is voorafgegaan, iets wat voordien niet voorkwam, behoudens in een paar uitzonderlijke en verklaarbare gevallen.
3^o	De grafie -sin begint stilaan meer veld te winnen, terwijl de schrijfwijze -cin (die voorheen, op weinige uitzonderingen na, steeds gebruikt werd) haast niet meer aan bod komt en na 1250 zo goed als verdwijnt.
4^o	Tenslotte is er ook nog het meer en meer aanwenden van een toenaam, een gebruik dat zich in de loop van de 12e eeuw langzaam begint uit te breiden, zodat ook reeds even na 1200 patronymica op -sin aangetroffen worden.

Voegen we er nog aan toe dat, wegens het grotere aantal dokumenten dat ons in de tweede helft van de 13e eeuw is overgeleverd, eveneens het aantal genoteerde personen met een naam op -sin in dergelijke mate toeneemt dat het niet meer doenbaar is ze verder nog allen nominatim te vermelden.

De geraadpleegde bronnen reveleren een opvallend verschil met de vorige periode: namen met -sin komen na 1250 in de eerste plaats voor in West-Vlaanderen, in mindere mate in Oost-Vlaanderen. We vinden ze nochtans ook nog - zij het dan in veel kleiner aantal - in Brabant en Limburg, alsook in Noord-Frankrijk.

In de volgende bladzijden bespreken we de -sin namen die we na 1250 aantreffen in enkele gepubliceerde werken, namenlijsten, dissertaties, verhandelingen enz. die ons ter beschikking staan en waarbij uiteraard geen volledigheid kon worden nagestreefd.

2.2.1. Voor Brugge en omgeving, het zgn. Brugse Vrije⁽⁵⁴⁾, raadpleegden we vooreerst de oorkonden⁽⁵⁵⁾ en de stadsrekeningen⁽⁵⁶⁾. In deze

(54) Cfr. E. Warlop, De vorming van de Grote Schepenbank in het Brugse Vrije (11e-13e eeuw) (Studia Hist. Gand. 67). Gent 1968 (Overdruk uit Standen en Landen 44 (1968), 1-28). - Volgens Warlop bevatte het Brugse Vrije rond 1200-1250 o.a. de schepenbanken (= vierscharen) van Brugge, Aardenburg, Oostburg, IJzendijke, Camerlincx-(met Leffinge en Slijpe) en Woutermans-Ambacht (met Ettelgem), en waarschijnlijk ook nog de ambachten van Gistel en Vladslo. Rond 1266 werden ze herleid tot drie grote vierscharen, nl. de Oost-Vierschaar (hoofdplaats Oudenburg), de West-Vierschaar (Aardenburg) en als oppergezag de Hoge Vierschaar (te Brugge).)

(55) L. Gilliodts-Van Severen, Inventaire des archives de la ville de Bruges I: Inventaire des chartes, 1e série: XIIIe-XVIe siècle, Tomes I-VI + Introduction. Bruges 1871-1878. - Vgl. hierbij de door E. Gailliard opgestelde ‘Table des noms de familles, des noms de lieux, et glossaire flamand’, Bruges 1879-1882, alsook ‘Table analytique’, Bruges 1883-1885. - L. Gilliodts-Van Severen, Cartulaire de l'ancienne estaple de Bruges. Bruges 1904.

(56) R. Verkest, Anthroponymische studie aan de hand van de Brugse stadsreke- ningen van 1298 tot 1303. Lic. Leuven 1949. - Deze verhandeling bevat eveneens de namen vermeld bij J. Colens, 1302. Le compte communal de la ville de Bruges (mai 1302-février 1303). Bruges 1886.

[p. 114]

bronnen, die aanvangen rond het einde van de 13e eeuw, vinden we Lamsin, Boudsin, Wilsin, Heylsin, Woutersin, Rijtsin⁽⁵⁷⁾ en Avesin, de laatste vier alleen als voornaam. Opvallend is wel dat hiervan één zeer frekwent is, nl. Lamsin, met als sporadische varianten Lansin en Lammesin. Hij wordt door een paar honderd personen gedragen, als voornaam én als toenaam. De andere komen veel minder aan bod: Boudsin bij een dozijn personen, Wilsin bij een viertal, Heylsin en Woutersin tweemaal, de andere slechts één keer.

Eveneens opmerkelijk is het naast elkaar voorkomen van verschillende familiare vormen. Zo noteert men b.v. in de stadsrekeningen tussen 1298 en 1303 naast Lamsin nog Lam, Lamme, Lammin, Lamkin, Lammekin, Lammeloet, Lamzoet, Lambay. Soms kan één persoon met meer dan één zogenaamde vleivorm optreden:

1299 lamsino de beckine = lammekino de beckine

1298 ex filia lammini pottins = ex filia lamsini pottins

1305 Ser Lammin Pax strate = 1307 bachten Lamsin Pax

1282 clemencie orphane Lammini Loevins = 1290 katerine orphane Lamberti Loevins = 1299 Lamsini Loevins

Vgl. 1291 Griele filie Willelmi Snaggards = 1292 Wilsino Snacgard = 1297 Wilsoni Snaggard = 1299 van Wilsin Snaggards goede

1297 Lamsin Bonin fil. Gherewini = 1292 signum Lamberti Bonins filii Gherewini = 1331 Lambrecht Bonin ser Gheerwins zuens⁽⁵⁸⁾

1303 van lambrechte f. boudens = van lamsins f. boudens

1298 a relicta lamberti hasards = relicte lamsini hasards

Anderzijds schijnen de namen met -sin niet gebonden te zijn aan een bepaalde klasse, want zowel gewone werklieden en boeren als

(57) Het lijkt ons niet onmogelijk dat a^o 1303 Rijtsin Walewein een verkeerde lezing of schrijfwijze zou zijn voor Rijcsin. Vgl. overigens a^o 1294 Ryxin filius Marien, Ryxin van der Rake, Clais Rixins stiefsone van der Rake (A. Schouteet, Stadsarchief van Brugge. Regesten op de oorkonden 1089-1300 (Brugge 1973), 122). - In deze regestenlijst worden ook enkele Lamsins vermeld: 1236 Lamsinus dictus Pinguis, kapelaan van de Sint-Baseliskapel te Brugge; 1289 Lampsinus Loevin filio Lamberti Loevins ex Sacco (= Utenzacke); 1294 Lamsinus de Molenkine; 1300 Lamsin, zoon van Gillis filius Berthelmeus van den Walle.

(58) Gilliodts-Van Severen, Inventaire... o.c. 437: Lambrecht Bonin zoon van Geerwin, was in 1331 leenman van de Burg te Brugge.

[p. 115]

ambachtslieden en vooraanstaanden dragen zo'n naam. Zo was b.v. in 1302 Lamsin Bauward ‘hoftman van den berdmakers’ en Lamsin Spindekin ‘hoftman van den sceppers’; in 1361 was Lamsin van Sint-Omaers ‘deken van den maekelaers’; in 1299-1300 behoorden Lamsin de Ardembourgh⁽⁵⁹⁾ en Lamsin de Lodine bij de onderschrijvers van een lening aan de stad Brugge; in 1338 was Lamsin Maykine ‘myn sheeren cleerc van Vlaenderen’; ca. 1359 noteerden we een Lamsin de Vos ‘her deken’, waarschijnlijk dezelfde als in 1366 Lamsin de Vos ‘buerchmeestre’ te Brugge. Te Sint-Michiels⁽⁶⁰⁾ was Lamsin vander Cortebrigghe in 1308 schepene in het gehucht Tillegem, terwijl in 1406 een Lamsin vander Muelne vermeld staat als ‘man van leene mijns geduchts heeren sHertogen van Bourgoengen, Grave van Vlaendre’. Daarnaast noteerden we o.m. als beroeps- of bijnaam 1290 Lamsin pictor de Ypra, 1302 Lamsin die clempitere en Lamsin de keyster, 1303 Lamsin den blandere, 1299 Lamsin cardemakere, 1298 Lamsin carreman, 1303 Boudsin de scroedere, 1298 Lamsinus pudin, 1291 Lamsinus Zwijnkin, 1331 Lamsin Swijn, 1332 Lamsin Zwarte enz.

Een der belangrijkste antroponymische bronnen voor Brugge is ongetwijfeld de lange lijst van de gestrafte Bruggelingen en van de borgen⁽⁶¹⁾ na de opstand (okt. 1280-aug. 1281) tegen het stadspatriciaat van het ‘gemeen’, het gewone volk en de ambachten⁽⁶²⁾, waarbij zich ook een aantal vooraanstaanden van de stad voegden.

(59) Vgl. te Aardenburg: lamsin de swiemere en lamsin teil (R. Haeserijn, Bijnamen in de oudste rekening van Aardenburg a^o 1309-1310. Versl. & Med. Kon. Vla. Acad. 1954, 109-174).

(60) K. De Flou, Cartularium van kerk en armendisch van Sint-Michiels (Brugge 1896), 51, 53, 58.

(61) C. Wyffels, Nieuwe gegevens betreffende een XIIIe-eeuwse ‘democratische’ stedelijke opstand: de Brugse Moerlemaye (1280-81). Hand. Kon. Comm. Gesch. 132 (1966), 37-142.

(62) L. Gilliodts-Van Severen, Coutumes de la ville de Bruges I (Bruxelles 1874), 274: ‘... en nostre ville de Bruges puis le temps du descort ki jadis y fu, kon apiela Mourlemay’. - In die tijd van sociale beroering, was Brugge niet de enige stad die opstond tegen het stadspatriciaat en de uitgevaardigde dekreten: gans Vlaanderen en ook Noordfranse gebieden kenden sociale onlusten. Te Ieper is het oproer van okt. 1280 bekend onder de naam Cokerulle. - Over deze beide opstanden tijdens het bewind van Gwijde van Dampierre, Graaf van Vlaanderen, en over hun historische benaming, zie P. De Keyser, Cokerulle en Moerlemaye. Versl. & Med. Kon. Vla. Acad. 1965, 363-383.

[p. 116]

De lijst is des te interessanter omdat hij deels in het mnl. en deels in het Frans is opgesteld, waardoor typisch afwijkende schrijfwijzen van de voornaam Lamsin, die twaalfmaal geattesteerd is naast éénmaal Boudsin, aan het licht komen:

Lamsin Bonin = Lambesin Bonins

Lambsin Lamb = Lambesins Lam = Lambrecht Lam

Lambesin(s) Danwilt = Lambrecht Danwilt

Lamsin Miral = Jehans Miral, Lampsins ses freres

Lamsin Foytra = Lambsin Foetre = Lambsin le Foytre

Lamsin Wulp = Lambert li Wlp li vieus

Lamsin Pottin, blander = Lambert Potin.

Verder nog: Woutin fius Wautier le Gharencopre, Lambsin ses freres; Lamsin de Haeltre, culsticker; Lamsin Groethoeft, wintapper; Lamsin die Maets en Lamsin Balde, backers. Interessant is eveneens de verfransing van de toenaam Boudsin: Ian Boudsin = Jehan fius Bouchin = Jehans fius Bouchain, waarin eventueel Pikardische beïnvloeding een rol kan gespeeld hebben (vgl. hierbeneden de plaatsnamen op -cin, -chin, -chain).

In verband met de antroponymische vermeldingen in de Brugse stadsrekeningen uit het begin van het 2e kwart der 14e eeuw, naar aanleiding van het oproer in Vlaanderen tegen Lodewijk van Nevers, kan ook gewezen worden op het strenge onderzoek dat te Brugge werd ingesteld na de slag bij Kassel in 1328⁽⁶³⁾. Onder de Bruggelingen die strenge straffen opliepen als aanstokers of medeplichtigen aan de opstand, worden o.a. vermeld: Lamsin van den Lene, Lamsin van Zweepforde (schoenmaker), Lamsin van Oudenaerde (bakker), Lamsin de Sceppere (huidevetter), Lamsin de Hertoghe, Bloxin de Sceerre, Lamsin van Oudenburgh tsKints scoemakere, Rijxin Splette, Lamsin van Cuertricke, Hannekin Rosseel f. Lamsins (visser), Lamsin Rosseel, Lamsin van Male (bakker), Lamsin Storme, Lamsin Roetard (wever), Lamsin de Thielt = Lammin van Tielt (volder), Lamsin li Hamers (viuswariers; fra. bron)⁽⁶⁴⁾. Totaal: 14 maal Lamsin, 1 Rijxin, 1 Bloxin.

(63) M. De Pauw, L'enquête de Bruges après la bataille de Cassel. In: Compte rendu des séances de la Comm. Roy. d'Hist., T. 68, 5e série, T. 9 (Bruxelles 1899)), 665-704.

(64) Enkele van deze -sin namen treffen we reeds aan in het artikel van H. Van Werveke, Bronnenmateriaal uit de Brugse stadsrekeningen betreffende de hongersnood van 1316. Hand. Kon. Comm. Gesch. 125 (1959), 431-510, nl. als bakkers de geciteerde Lamsin van Male en Lamsin van Oudenaarde, en daarenboven nog Lamsin van den Moere en Lamsin van Lophem.

[p. 117]

Als gevolg van genoemde opstand werden er in het Brugse Vrije ook eigendommen in beslag genomen. Uit de in het Frans opgestelde lijst van gekonfiskeerden⁽⁶⁵⁾, lichten we o.m. Lamsin Wandelard uit Brugge, Lamsin de la Vliete te Oostkerke, Lamsin le Smit te Oostende.

Een andere rijke bron is het ‘Rentebouc van Ste Janshospitale in Brugghe’, waarin de renten en cijnzen beschreven worden die in het begin van de 14e eeuw opgebracht werden door sommige hofsteden en landerijen in een streek die ongeveer samenvalt met het vroegere Brugse Vrije. Belangrijk is hierbij dat dit boek geschreven werd in het Westvlaams (Brugs?) dialekt van die tijd. Op antroponymisch gebied⁽⁶⁶⁾ werd dit renteboek bestudeerd door O. Leys, eerst gedeeltelijk in zijn licentiaatsverhandeling⁽⁶⁷⁾, daarna volledig in de bewerking ervan voor de Universitaire Wedstrijd⁽⁶⁸⁾. Hij voegde er ook de persoonsnamen bij uit rol n^o 5 van de ‘Generalen renteboec 1250’ (opgesteld in het Latijn en daterend uit de jaren 1255-1260), omdat de erin voorkomende namen dikwijls dezelfde zijn als die uit eerstgenoemd renteboek, wat blijkbaar wijst op erfopvolging van de naamdragers. Het is opvallend dat haast alle namen op -sin die we in de Brugse stadsrekeningen ontmoeten, ook worden aangetroffen in dit renteboek dat een uitgebreid gebied bestrijkt, gaande tot tegen Diksmuide, Roeselare, Tielt, Eeklo en de Westerschelde. We troffen er meer dan honderd personen aan waarvan de naam waarschijnlijk een -sin Suffix bevat. We noteerden, als voornaam én als toenaam, ongeveer 85 maal Lamsin(s) en 5 maal Boudsin(s); alleen als voornaam 7 maal Rijcsin (met de varianten Ricsin en ca 1260 Rixsin), en daarnaast telkens als alleenstaande gevallen 1260 vidua jansin calf, 1310

(65) J.A. Mertens, Les confiscations dans la Châtellenie du Franc de Bruges après la bataille de Cassel. Hand. Kon. Comm. Gesch. 134 (1968), 239-284. - In deze lijst komen nog als andere afleidingen van de naam Lambrecht voor: Henris f. Lammins (Keiem), Willems Lambay (Leffinge), Lambin Rochiel (Brugge).

(66) De toponymische excerpten uit dit renteboek vindt men in het Woordenboek van De Flou; ze hebben er als datering ± 1300.

(67) O. Leys, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen in een deel van maritiem Vlaanderen (1260-1360). Lic. Leuven 1949.

(68) O. Leys, Bijdrage tot de studie der persoonsnamen in het Brugse (begin XIVe e.). Leuven 1950 (machineschrift).

[p. 118]

hansin madanien zone, moensins land, tanxsins belc; ten slotte alleen als toenaam: 1310 arnoud dielsins land, gielis iasins land, hanne f. vroucins/ jan vroucins zons land, waldacx land wilsins zons, en vijfmaal tacsin(s), b.v. weite tacsin, ave tacsins land enz. Misschien kan hieraan nog toegevoegd worden⁽⁶⁹⁾: 1310-1360 zoete wulsine, met dialektische ronding i>u, ofwel uit Wulfsine.

In deze renteboeken vindt men eveneens verschillende familiare vormen naast elkaar, b.v. naast willem: wilsoete, willard, wille, wilsin, willin, willekin, willeman; naast lambrecht: lamme, lammin, lammekin, lamsin; naast wouter: weite, weitin, weitkin, wouterkin, wouterzoete; naast symoene: moen, moenin, moenkin, moenekin, moenard; naast heinric: heine, heinkin, heinekin, heineman, rik; naast johannes: jan, hanne, hannin, hankin, hannekin enz. Bij dezelfde persoon:

1260 lammin f. saiwins = lammakin f. saijwins de Vlisceghem = lamrakin (sic!) f. saiwin = 1310 lamsin saiwins zone (Vlissegem, Wenduine, Nieuwmunster)

1310 lamsin hoofscaerd = lammekin hofscards land, Houtave

1310 yse f. lamsins f. willems = yse f. lammins f. willekins, Schoondijke

1310 lambrecht f. lammins = lambrecht f. lamsins, Snellegem

1310 lamsin noids = lammins zone noids zone, Varsenare

1310 hanne f. vroucins = jan vroucins zons land, Dudzele.

Vgl. 1310-1360 Rijcsin bollard die jonghe = Riquard bollard, Oostkerke; bouden f. willems f. boudsins, Dudzele; lambrechts f. jans f. vermaben land = lamsin f. jans f. vermaben (Moerkerke, Koolkerke); 1310 lambrecht cant f. lamsins, Nieuwmunster; lamsin f. lammin f. lammins die clerc, Houtave; bouden f. lambrechts = boudene f. lamsin kinder = pierin f. boudins f. lamsins, Dudzele.

Wat de verbreiding der namen op -sin betreft, is het opvallend dat ze in de beide renteboeken alleen in de streek van het Brugse Vrije aangetroffen worden, dus niet in de verder afgelegen cijnsgoederen in de omgeving van Diksmuide, Roeselare of Tielt, wat evenwel

(69) A^o 1310-1360 roegheer van der heecine te Torhout, kan misschien verband houden met de voormalige gemeente Esen, thans onder Diksmuide. Vgl. De Flou III 914-916: a^o 1284 Wouter van Hesine = 1286 wouter van esine; 1299 Heecine; ca 1300 Heesine; 1302 Jan van Eesine/Esine/Esene. Gysseling ziet in Esen een voormiddeleeuws hydroniem (Top. Wdb. 334).

[p. 119]

gedeeltelijk kan verklaard worden door de eerder schaarse bezittingen van het hospitaal in die streken.

Een verdere bron voor Brugge en omgeving uit dezelfde periode is het notaboek van Simon de Rikelike, een Bruggeling die tussen 1323 en 1336 al zijn inkomsten en uitgaven optekende⁽⁷⁰⁾. Opnieuw is Lamsin(s) de meest voorkomende naam op -sin, nl. 15 maal, als voornaam én als toenaam. Daarnaast staat slechts éénmaal 1334 Hugesin van den Walle. Vgl. met afwisselend suffix: 1325-1329 Wouter fil. Lamsins = Wouter fil. Lammins; Lamsin fil. Wouter = Lammin fil. Wouters; Henric fil. Lamsins = van Heine fil. Lammins; 1330 Lamsin fil. Lamsins = Lammin fil. Lamsin (Kadzand); 1330-1333 Lammekin Pierins = Lamsin Pierin(s) = Lamkin Pierins = Lammin Pierin(s); 1334 Lamsin de Rikelike = Lamkin de Rikelike; voorts 1330 Hannin de Garrentgate = 1330 Hankin van den Garrentgate; daarnaast ook: 1333 Hans Pauwels = Hanskin Pauwels = Hannekin Pauwels; 1327 Jan van Poele = Hanskin van Poele; 1330 Hannin/Hankin fil. Heinric = 1328 Hanskin fil. Henrics. Het gebruik van de voornaam Hans is eerder uitzonderlijk; de gewone familiare vorm van Johannes (ook in de Poortersboeken van Brugge) is behalve Jhan, Jhanne (genit. Jans), vooral Hanne, Hannin, Han(ne)kin.

Jongere bronnen zijn de Brugse Poortersboeken. Uit Parmentiers Indices⁽⁷¹⁾ blijkt dat tijdens de periode 1418-1434 het grootste deel van degenen die het poorterschap te Brugge verkrijgen en waarvan de naam met -sin geschreven wordt, nog uit de omgeving van Brugge komt. Daarenboven wordt nog alleen de naam Lamsin(s) aangetroffen, als voornaam én als toenaam (ca. 40 maal, o.a. 1425 Lamsin Lammes filius Lamsins, uit Oedelem; 1426 Anthuenis Lambrechts filius Lamsins, uit Houtave). Nochtans komen er eveneens enkele uit verder afgelegen gebieden, o.a. Tielt, Kortrijk, Frans-Vlaanderen (Cassele, Hondscote, Sermyzeele in Cassel-Ambocht, Etaples). In 1421 wordt Lamsin van Luen filius Lamsins, uit ‘Per int lant van Loon up den cant van Brabant’, burger van Brugge; in 1422 Lamsin van Holmen, uit ‘Niemaghen... omme te doene tambocht vanden lininwevers’;

(70) J. De Smet, Het memoriaal van Simon de Rikelike, vrijlaat te Sint-Pieters-op-de-Dijk 1323-1336. Brussel 1933. - Sint-Pieters was vroeger een afzonderlijke gemeente, doch maakt nu deel uit van de stad Brugge.

(71) R.A. Parmentier, Indices op de Brugsche Poortersboeken 1418-1794 (Geschiedkundige publicatiën der stad Brugge II, 1-2). Brugge 1938.

[p. 120]

in 1427 werd aan Lamsin Bout ‘van Ruemt in Ghelreland... zijn poorterscip gheconsenteert... ter bede van Jacop Heldebolle, wiens dienare hy 12 jaer gheweist heift’; in 1430 aan Jan van Weerden filius Lamsins uit Utrecht. Of deze Lamsins uit Peer en uit Nederland als een mogelijke aanduiding kunnen beschouwd worden dat -sin namen ook in het Land van Loon en in Nederland in het begin van de 15e eeuw bekend waren, moet nog nader onderzocht worden. Men dient deze namen o.i. met de nodige voorzichtigheid te bekijken. We weten b.v. niet of hun naam bij het inschrijven als poorter te Brugge eventueel kan vervormd resp. aangepast zijn; we verwijzen hierbij naar de Nederlander Lamsin Bout die, blijkens de erbijgevoegde notitie, twaalf jaar in dienst is geweest bij een Brugse poorter.

Het is opmerkelijk dat tijdens de tweede periode, nl. 1343-1450, het aantal Lamsins heel wat kleiner schijnt te worden; vooral het gebruik van Lamsin als voornaam blijkt af te nemen. Kenmerkend is eveneens de frekwentievermindering van Lamsin(s) als toenaam: tussen 1418 en 1450 zijn er een twintigtal met die toenaam die het poorterschap in Brugge verkregen, tussen 1450 en 1478 nog vier, nadien geen enkele meer.

In de Brugse Buitenpoortersboeken van 1548 tot 1788⁽⁷²⁾ komt Lamsin als voornaam nog slechts een paar maal voor, o.a. 1549 Lampsin van Belle, en Lamsin van Sluus fs. Lamsins (= 1563 Lamsins vander Sluus; vgl. 1575 Jan vander Sluus fs. Lambrecht). Als toenaam echter is hij - althans te Brugge - nog geruime tijd blijven voortleven, aangezien we hem daar tot het einde van de 16e eeuw aantreffen: in de Buitenpoortersboeken 15 maal Lampsins, slechts 3 maal Lamsins, daarnaast 1 maal Lamssins. Hij komt er terecht bij de heterogene namen op -sins (verdoft -sens) die na 1550 schering en inslag zijn: Alyssins, Boussins, Claei(s)sins/Clayssins/Clayssens, Goossins/Goossens, Hans(s)ins/Hanssens, Huusins, Jans(s)ins/Janssens, Martsins, Piersins/Piesens, Naessins, Seysins, Stasins enz. We kunnen hierbij nog bezwaarlijk spreken van een -sin suffix; gewone formaties met -in (Claeissins, Stasins) staan hier naast oudere komposita (Goossins), eventuele analogische vormen en versteende -sin namen.

(72) A. Schouteet, Indices op de Buitenpoortersboeken van Brugge 1548-1788 (Poortersboeken van de zuidelijke Nederlanden I). Handzame 1965. - Buitenpoorters zijn poorters van Brugge die zich voor kortere of langere tijd buiten de stad gaan vestigen, zonder dat ze daardoor hun poortersrechten verliezen.

[p. 121]

Tot besluit van dit Brugse overzicht, vermelden we nog terloops enkele vormen uit de omgeving ervan:

te Varsenare: a^o 1344 ende heet piicsiins wael (vgl. 1441 ende heet pycxkins wael)⁽⁷³⁾.

te Oudenburg: a^o 1451 Jacob Boudsin; 1447-1448 Mathys Wilsin⁽⁷⁴⁾.

2.2.2. Een tweede gebied dat we volgens de oudste mnl. bronnen onderzochten, is Ieper en omgeving. De streek van Ieper reikt in het noorden praktisch tot aan de steden Diksmuide en Roeselare; ze vertoont in oostelijke richting duidelijke antroponymische verschillen met Kortrijk; langs het zuiden is ze daarentegen sterk beïnvloed geworden door de Noordfranse invloedssfeer: ze heeft er veel meer kenmerken van dan het noordelijke Brugge en heeft ze ook veel langer en intenser ondergaan.

Zoals voor Brugge vormen ook voor Ieper de stadsrekeningen⁽⁷⁵⁾ de oudste en rijkste bronnen. Aanvankelijk (a^o1267) zijn ze nog in het Latijn opgesteld, vanaf het laatste kwart van de 13e eeuw in het Frans. Tijdens het volksoproer tegen de Fransen en het stadspatriciaat, onder leiding van de Klauwaarts, werden de rekeningen vanaf 1325 in het Vlaams geschreven, en wel tot aan de nederlaag van Zannekin in 1329 te Kassel; daarna werd tot ca. 1380 het Frans opnieuw de voertaal. Dit alles belet niet dat de rekeningen doorspekt zijn met mnl. woorden en zinnen; de persoonsnamen zijn tot 1325 veelal verfranst, behalve de familiare vormen (vooral die op -in en -kin) die doorgaans in hun oorspronkelijke vorm neergeschreven zijn.

Op het eerste gezicht zou men geneigd zijn te zeggen dat er te Ieper niet zoveel namen met -sin voorkomen als te Brugge. Indien men echter het zeer frekwente Lamsin, dat te Brugge sedert het einde van de 12e eeuw uiterst populair was, buiten beschouwing laat, dan kan men ook voor Ieper een voldoende aantal attestaties aanwijzen om te kunnen aannemen dat eveneens in die streek het -sin

(73) J. Pollet -- J. Helsen, Toponymie van Varsenare (Nom. Geogr. Flandr., Monogr. 2) (Brussel 1933), 107. - Vgl. te Turnhout a^o 1368 opt picsxken, 1514 opt pixken; daarnaast a^o 1417 Lambrecht Pyexs, Mathijs Piecs (J.E. Jansen, De Cijnsboeken van het Land van Turnhout (Turnhout 1935), 10, 80, 103 = Overdruk uit Taxandria NR 7 (1935), 21-62, 88-121, 139-174).

(74) E. Feys -- D. Van de Casteele, Histoire d'Oudenburg, 2 dln. (Brugge 1873), II 128, 417.

(75) G. Des Marez -- E. De Sagher, Comptes de la ville d'Ypres de 1267 à 1329, I-II. Bruxelles 1909-1913.

[p. 122]

suffix ten laatste in de 13e eeuw moet bekend en gebruikt geweest zijn: 1268 Vincsinus⁽⁷⁶⁾; 1277 Wilsin Hodekin; 1280 Hacsinus Mettenbliden⁽⁷⁷⁾; 1281 contra Caninum Tacsin; 1304 Lamsin de Castickere de Bruges; 1306 pour cauper le tieste Jacsin⁽⁷⁸⁾; 1315 à Ricsin⁽⁷⁹⁾... pour refaire le ‘dijc’ de la riole à Nortscotes; 1326 Hannin Lamsine; 1328 als zi voeren omme Lamsine van Moerkerke = isent te Lamsins van Moerkerke.

Na 1350 neemt de voornaam Lamsin, met varianten Lambsin en Lampsin, opvallend in frekwentie toe; in de 2e helft der 14e eeuw wordt hij in vele tientallen attestaties teruggevonden. Typisch is echter dit hij als toenaam te Ieper vóór 1400 slechts weinig aangetroffen wordt⁽⁸⁰⁾. Bij de drie bovengenoemde gevallen moet wellicht aan mensen uit het Brugse gedacht worden, wat overigens blijkt uit de bijgevoegde kontekst bij twee van de drie namen. We menen dat de bakermat van Lamsin in de streek van Brugge (reeds eind 12e eeuw) moet liggen en van daar uit naar andere gewesten gemigreerd is. Opmerkelijk is voor Ieper ook de grafie Lambsin en Lampsin, die te Brugge haast niet wordt aangetroffen. In dat verband verwijzen we naar het feit dat te Ieper in de oudste stadsrekeningen, naast Lam en Lamkinus en soms ook Lammekinus, vooral de vorm Lambinus voorkomt, terwijl Lammin iets jonger schijnt te zijn⁽⁸¹⁾. Nochtans is hier voorzichtigheid geboden en dient er rekening gehouden te worden met de scribent. Terwijl men b.v. in de stadsrekeningen honderden

(76) Vincsinus is o.i. een toenaam (zie hierbeneden voetnoot 219). Het is geen vleivorm van Vincentius, want deze luidt Fens of Fenskin.

(77) Vgl. 1280 Willelmus Hacke; 1326 Gillis Hackine. Hacsinus kan ook een afleiding zijn van Hakke < Johannes (cfr. J. Lindemans, Haket en andere diminutiefvormen van Johannes. Med. Ver. Naamk. 32 (1956), 105-112; ook K. Roelandts, Familiarismen met anorganische konsonant (Types Jakke, Witte, Pelle enz.) (Anthroponymica 17) (Leuven-Brussel 1966), 226-227).

(78) Vgl. 1306 Jakeme Trouvé = Jake Trouvé.

(79) Vgl. 1326 Rycskine. Of ook 1326 Colin Rissin hiermee kan vergeleken worden, is moeilijk uit te maken; cfr. eveneens 1328-29 Ghis Rissinc.

(80) Vgl. echter reeds a^o 1387 de identifikatie: lamsin gansecuts = lambert gansecuts.

(81) Vgl. uit het oudere materiaal van Gysseling: 1159, Saint-Omer, Lambinus de Popringahem = 1159, Saint-Omer, Lamminus de Poparingahem; 1163, Gent, Lambertus Kegel = 1176, s.l., Lambinus Kegel = 1193, Gent, Lamkin Kegel; 1210, Thérouanne, Lambertus, zoon van Lambertus en kleinzoon van Lammelot clericus te Poperinge = 1224, Noord-Frankrijk, Lammekinus Rufus de Popringhem filius Lammekini filii Lammelot olim notarii de Popringhem.

[p. 123]

namen op -kin ontmoet, vindt men in de lijst van de 500 wevers en de 500 volders die na de opstand in Vlaanderen en de slag bij Kassel in 1328 voor drie jaar naar Frankrijk verbannen werden⁽⁸²⁾, slechts zeer weinige namen op -kin. Hetzelfde geldt er voor Lammin en Lambin: de eerste vorm komt daar meer voor dan de tweede, Lamkin slechts éénmaal. De voorliefde voor het gebruik van Lambin te Ieper blijkt ook uit een Ieperse lijst van Brugse burgers, met o.a. Sire Lambins li Tolnare⁽⁸³⁾, die te Brugge Lamsin(us) Tolnare of Lamsin de Tolnare⁽⁸⁴⁾ genoemd wordt. Vgl. nog te Ieper: 1328 Lambin Baes fs. Braem = 1329 Lambert Baes fil. Abraem⁽⁸⁵⁾.

Andere namen met -sin na 1350 zijn o.m.:

1364 willem wilsin; 1399 jehan mabesin⁽⁸⁶⁾; misschien ook 1367 mathijs weussin en 1393 hannin weisin. Ze mogen niet verward worden met voor- en toenamen als Blasin, Nisin, Mersin, Rosin, Stasin, Pasin, Casin, Masin, Vossin e.d., waarin alleen sprake is van een -in afleiding⁽⁸⁷⁾.

Hetzelfde beeld vinden we terug in het ‘Registre van den ghedinghen ende beroupen ghedaen ten wettelicken hoofde voor sceepenen van Ypre’⁽⁸⁸⁾: naast talrijke namen op -in (o.a. Losin, Vossin, Gousin, Peysin, Mazin) en tientallen op -kin, noteerden we in deze vonnissen - die aanvangen in 1360 - alleen Lamsin als duidelijke naam met -sin, zowel bij gewone burgers als bij vooraanstaanden (vgl. 1394 mester Lamsin den Breden; 1389 Her Lamsin van den Clite, scepene = 1389 eschevin Clite = 1393 her Lambrecht van den Clite = 1405 Lamsin van der Clite, stedehoudere van den vooght).

(82) G. Espinas -- H. Pirenne, Receuil de documents relatifs à l'histoire de l'industrie drapière en Flandre, III (Bruxelles 1920), 759-768.

(83) Id., Ibid. 708.

(84) L. Gilliodts - Van Severen, Introduction... o.c. 342. - Id., Inventaire... o.c. II 87. - R. Verkest, o.c. 222.

(85) G. Espinas -- H. Pirenne, o.c. 761, 771.

(86) W. Beele, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen uit het Ieperse in de XIIIe en XIVe eeuw. Lic. Leuven 1959.

(87) Dergelijke korte namen met stamauslaut -s + suffix -in kunnen echter bijgedragen hebben tot de verspreiding van namen op -sin, eventueel door verkeerde afscheiding. Daarnaast kunnen ook nog andere woorden, substantieven en adjektieven, mede oorzaak zijn dat -sin namen niet ongewoon aandeden, b.v. Cawersin/Couwersin, Sarrasin, cousin, eysin, fransin, frontsin, forchin, ossin, wassin, esscin, persin, ghelasin, Escocyn, densin enz.

(88) P. De Pelsmaeker, Registres aux sentences des échevins d'Ypres (Coutumes des pays et comté de Flandre. Quartier d'Ypres). Bruxelles 1914.

[p. 124]

Ook de omgeving van Ieper⁽⁸⁹⁾ wijkt hiervan niet af. De voornaam Lamsin komt hier eveneens eerst na 1350 voor. Als toenaam noteerden we 1375 Gillis Wilsin, en 1384 Anne Lamsins sbuerghgraven wijf.

In het licht van wat voorafgaat, wijzen we nog op de lijst van inwoners van Poperinge, die deelnamen aan de opstand die einde 1280 te Ieper losbrak naar aanleiding van schepenverordeningen over de lakennijverheid, en die in de geschiedenis van Vlaanderen bekend staat onder de naam Cockerulle⁽⁹⁰⁾. In deze in het Frans opgestelde lijst treffen we, naast vele verfransingen op -ins en -kins, ook 8 maal Lambins aan, tweemaal Lambekins, éénmaal Lambe, en ook ‘Lambesin fius Pierin Elbout, de Boescheppe, telliers’⁽⁹¹⁾; geen enkele maal komt een Lammin voor. Vgl. nog, met afwisselende suffigering: Lambins li Bliek = Lambin Bliec = Lambekins Bliek li fius Lambiert le Bliec; ook Hannins le Bliek = Hannekins li Blieck.

Al schijnt deze Lambesin qua naamvorming heel normaal te zijn, toch is zijn voorkomen in 1291 te Poperinge, d.w.z. in de buurt van Ieper waar Lamsin volgens de overgeleverde bronnen eerst na 1350 opduikt, eerder verwonderlijk. Overigens lijken dergelijke naamvormen in de streek langs de Franse grens nog voor te komen; zo noteerden we te Lo in 1530-1552 enkele malen Lampsin als voornaam, naast Wilsin als toenaam⁽⁹²⁾; te Zonnebeke in 1648 ‘d'hoirs Lampsin Traetsaert’⁽⁹³⁾; te Bailleul a^o1556-1557, in een rekening in het Nederlands geschreven, Lampsin Cambier = Lampsoen⁽⁹⁴⁾. De vorm Lampsin kan misschien wel typisch zijn voor de Westhoek; nochtans is hij niet helemaal onbekend in het Brugse Vrije, waar echter Lamsin overheerst. We noteerden hem verscheidene keren uit De Flou's Woordenboek, o.a. 1555 Lampsins Lauwers hofstede = 1756 Lamsens Lauwers, te Zandvoorde (IX 79); 1596 Lampsins-Polder = 1885 Lampsinspolder, in Zeeuws-Vlaanderen (IX 80; vgl. XVIII 1035:

(89) W. Soete, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen in de Kasselrij Ieper (XIVe en XVe eeuw). Lic. Leuven 1964.

(90) G. Espinas -- H. Pirenne, o.c. 102, voetn. 1, en 691: ‘... en no vile d'Yppre, lequel grief fait on apela et apele là meismes Cokerulle’. Zie ook voetnoot 62.

(91) Id., Ibid. 108.

(92) H. De Sagher -- J.H. De Sagher -- H. Van Werveke -- C. Wyffels, Receuil de documents relatifs à l'histoire de l'industrie drapière en Flandre, 2e partie, II (Brussel 1961), 676-683.

(93) V. Pil, Zonnebeke (Langemark 1962), 286.

(94) J. De Coussemaker, in: Annales Comité flamand de France 14 (1878), 27-28.

[p. 125]

a^o1664 en 1928 Lampsinspolder, tussen Groede en Nieuwvliet); 1616 pieter Lampsins bellestick, te Oedelem (XII 693). We vermelden hierbij nog a^o 1323 de polro filiorum lemsins moens (X 664), een polder te Oostkerke; het is o.i. mogelijk dat Lemsins niets te maken heeft met Lamsins, doch een afleiding is van b.v. Adelem of van Willem⁽⁹⁵⁾. Ten slotte citeren we nog uit De Flou: a^o1279 lants in die prochie van moerkerke... ende heet robsins hofstede (XIII 632).

We sluiten dit deel van ons onderzoek naar de psn. op -sin in het Ieperse af met enkele namen uit de streek van Veurne en Duinkerke. Ze komen voor in de lijst van de gesneuvelden in de slag bij Kassel in 1328⁽⁹⁶⁾. Deze veldslag betekende het einde van het oproer van enkele Vlaamse steden tegen Lodewijk van Nevers, waarbij naast Brugge en Ieper, ook de heerlijkheden Veurne, Kassel, Sint-Winoksbergen, Bailleul en Bourbourg betrokken waren. Onder de doden treffen we o.m. aan Willem Wilsin en Jehan Wilsin (uit Leisele), Michiel Wilsin (uit Gieverinkhove), Weitekin Willesin (uit Zuytcote), Wautier Wilzijn (uit Ghyvelde), Jaecsin Seer Arnouds de Weghescede (uit Pitgam); onzekere gevallen zijn o.i. Hannin Loudsin (Hoogstade) en Clais Dackersijn (Veurne).

2.2.3. Een derde grote stad uit het Westvlaamse gebied, is Kortrijk. Voor mogelijke -sin namen daar en in de omgeving, maakten we gebruik van F. Debrabanderes studies over de Kortrijkse psn. tussen 1300 en ca. 1430. In de eerste helft van de 14e eeuw⁽⁹⁷⁾ konden we alleen a^o 1338 up Lamsin den Tolnere (Kortrijk) noteren, naast tweemaal Lambin en éénmaal Lammin. In de tweede helft van die eeuw⁽⁹⁸⁾ zijn er veel meer -sin namen overgeleverd; het bewerkte materiaal is overigens ook veel uitgebreider. We noteerden 36 maal Lamsin (en 1 Lambsin, te Menen); verder Gheersin, Voetsin, en waarschijnlijk ook Jansien (te Moeskroen), de laatste drie alleen als toenaam. Misschien kan hier ook nog de toenaam Brouxin, Broucin (te Pittem) aan toegevoegd worden (naast Van den Brouke/Van den Broucke, steeds met ou). Opmerkelijk is o.i. wel dat, op Lamsin na, al de genoem-

(95) Volgens vriendelijke mededeling van Drs. W. Beele is Lem in de 13e-14e eeuw te Ieper in de eerste plaats een vleivorm van Adelem; vgl. de afleidingen Lemmin, Lemken, Lemmekin.

(96) H. Pirenne, Le soulèvement de la Flandre maritime de 1323-1328 (Acad. Roy. de Belg., Comm. roy. d'Hist.). Bruxelles 1900.

(97) F. Debrabandere, Persoonsnamen in het Kortrijkse 1300-1350 (Anthroponymica XIX). Leuven-Brussel 1971. Ook verschenen in Naamkunde 3 (1971), 55-162.

(98) Id., Studie van de persoonsnamen in de kasselrij Kortrijk 1350-1400. Handzame 1970 (= Bewerking van zijn doktorale dissertatie, Leuven 1965).

[p. 126]

de -sin namen uitsluitend aangetroffen worden in de Kortrijkse poortersboeken a^o1398. Lamsin zelf is de meest voorkomende afleiding (ca. 36 maal) van Lambrecht, Lambertus; Lammin noteerden we 25 maal (naast éénmaal Lambin), Lammekin amper tweemaal. Als toenaam vonden we hem slechts bij drie personen, waarvan tweemaal bij een vrouw (Marien Lamsins erve; Calle Lamsins, dochter van Olivier Lamsin). Onze opmerking over het voorkomen van Lamsin te Ieper, lijkt overigens ook voor de streek van Kortrijk te gelden: de naam komt vóór 1350 praktisch niet voor, schijnt eerst in de tweede helft der 14e eeuw ingang te vinden, en wordt als toenaam - alhoewel eerder sporadisch - eerst rond 1400 gebruikt. In tegenstrijd met de streek van Ieper, ontmoeten we Lamsin als toenaam in het Kortrijkse niet meer na 1400, ten minste indien we voortgaan op de studie van Debrabandere over de psn. aldaar rond het begin van de 15e eeuw tot ca. 1430⁽⁹⁹⁾. Geheel in de lijn met wat voorafgaat, schijnt -sin ook te Kortrijk stilaan in onbruik geraakt te zijn: we noteerden nog achtmaal Lamsin als voornaam (naast 2 Lammin, 2 Lammekin en 1 Lamme), en daarnaast nog driemaal de duistere vorm Lessin. Gevallen van suffixvariatie zijn: 1424 Lamsin Jaqueloot = Lammin Jaqueloot; 1418 Leskin Gabryelkin ende Maertijnkin Strijppincx... Item Maertijnkin vors. es ghevaren van live ter doet... es Lessin gehuut; 1368 Lamsin van den Hecke = 1372 Lammin van den Hecke; vgl. 1368 Lambert Cateel doude/Lammin Cateel junior/1396 Lamsin Cateele; 1372 Lambert Palstre = 1398 Lammin Palster.

2.2.4. Met de streek van Brugge en het Brugse Vrije, van Ieper en van Kortrijk hebben we een belangrijk deel van West-Vlaanderen onderzocht. Daar uit de oudste attestaties is gebleken dat ook in Noord-Frankrijk -cin namen voorkwamen, hebben we voor dat gebied een paar antroponymische publikaties in ons onderzoek betrokken. Het zijn in hoofdzaak twee namenlijsten van ca. 1300. Uit Calais⁽¹⁰⁰⁾ tekenden we alleen Foukesin, Foukessin, Folkesin, als mogelijke naam met -sin op⁽¹⁰¹⁾. De vorm komt zevenmaal voor,

(99) Id., Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400 (Werken Kon. Com. Top. & Dial. 8). Tongeren 1958. Ook verschenen als Anthroponymica IX. Leuven-Brussel 1958.

(100) M. Gysseling -- P. Bougard, L'onomastique calaisienne & à la fin du 13e siècle (Anthroponymica XIII). Leuven-Brussel 1963.

(101) De naam a^o 1298 Asine is waarschijnlijk een feminisering bij Aso (indien niet uit Hasine). Anderzijds menen we dat Foukesin niet als een -in uitbreiding bij Foukes mag beschouwd worden. Foukes komt in de hele lijst slechts een paar maal voor, de vorm zonder -s daarentegen meer dan 20 maal, éénmaal ook als toenaam; de twee andere toenamen 1282 Henri Volkes, 1298 Henri Folkes, beschouwt Gysseling overigens als genitiefvormen van de voornaam Folke (blz. 38). Andere toenamen als Fensin, Masin en Stasin zijn blijkbaar Vlaamse vormen (vgl. ook 1296 Andries Stassins/ 1298 Andrieu Stasin; 1296 Clai Stassins/1298 Clai Stasin); ze komen als dusdanig niet voor in het voornamenglossarium, wél veelvuldig Stas, Stace, Stase, Stasse (naast Stasekin, Stassekin) en Mas (naast Masekin). Hierbij dient volledigheidshalve gezegd te worden dat van de 36 personen die als Thomas (Mas enz.) bekend staan, er één a^o 1296 Thomassins li Sos heet. Zo een volle naam met suffix is ongewoon; het is de enige in de lijst, en kan anderzijds vergeleken worden met Stassins < Eustacius. Overigens komt -in te Calais rond 1300 haast uitsluitend voor in namen die blijkbaar een Vlaamse stempel dragen, b.v. Boudin, Boidin, Colin, Coppin, Hannin, Lammin, Lippin, Pierin, Robin, Monin; bij rom. namen wordt -in praktisch niet aangewend.

[p. 127]

naast Fulco, Fulko, Fouke, Foulke, Foque, Foukes, Fouket, in het totaal 35 maal. Het moet in die tijd te Calais een van de meest populaire namen geweest zijn, wat trouwens geheel in de lijn ligt van de frekwentie ervan in de 11e en 12e eeuw in Noord-Frankrijk. Enkele identifikaties: 1297 pueris Eustacii Ansel scilicet Foukesino et Stasekin (dat.) = 1298 Fouke et Stasekin les enfans Stas Ansel; 1255 Foukessin le clerc de Calais = Foukessins = 1288 Fulconis clerici (genit.); 1295 de Folkesin filio Pas Clobbe = 1297 Foukessin filio Pas Clobbe (dat.) = 1302 a Fouket Pas Clobbe.

2.2.5. Een tweede meer uitgebreide namenlijst bestrijkt een veel groter gebied, nl. Artesië, eveneens rond 1300⁽¹⁰²⁾. Als eventuele -sin namen noteerden we Jehans Aghecins (te Hinges, cant. Béthune); Aghesine (te Aire); Jakes Boukessins, les filles Colart Boukessin (te Lillers); Alar Engechin, Gillet Engechin (te Croisilles, arr. Arras)⁽¹⁰³⁾. Geen enkele van deze vormen troffen we aan te Calais, terwijl omgekeerd het aldaar frekwente Folke, Foulke in Artois praktisch niet te vinden is. Het is trouwens op verre na niet het enige onderscheid tussen de naamgeving te Calais, waar op het einde van de 13e eeuw

(102) P. Bougard -- M. Gysseling, L'impôt royal en Artois (1295-1302). Rôles du 100e et du 50e, présentés en publiés avec une table anthroponymique (Anthroponymica XVIII). Leuven-Brussel 1970. Ook verschenen in de reeks werken van de Kon. Comm. Top. & Dial., n^o 13.

(103) Met Aghecins, Aghesine vergelijke men de bovengenoemde vrouw Egecin (1170 te Pelves); met Engechin, de vr. lijfeigene Eniecina (1025-1050 te Walcourt). Bij Boukessin kan verwezen worden naar Foukessin te Calais; misschien is Boukessin een afleiding met -sin van Bucco, uit een Burg- naam; vgl. Boughars < Burg-hard, en Boukeris < Burg-rik.

[p. 128]

nog Nederlands werd gesproken⁽¹⁰⁴⁾, en anderzijds die in Artois, dat een uitgesproken Romaans karakter vertoont.

2.2.6. Geen enkele van deze -sin namen uit Noord-Frankrijk troffen we in West-Vlaanderen aan. Gans anders is de situatie in de poortersboeken van Sint-Winoksbergen⁽¹⁰⁵⁾. De daarin vermelde namen leunen helemaal aan bij de Westvlaamse. Spijtig genoeg dateren de oudste slechts van het einde der 14e eeuw, een tijdstip waarop niet meer van enige produktiviteit van -sin kan gesproken worden, enkel nog van overlevering van enkele ‘versteende’ vormen. Anderzijds levert de evolutie in de naamvorming soms moeilijkheden op, vooral wanneer in jongere eeuwen verdoffing tot -sen begint op te treden. Zo zijn 1448 Casin Lamsin en 1445 Lamsin van Lyc nog wel duidelijke -sin namen; eventueel ook nog 1442 Stasin Rissen, 1427 Pauwels Weisin, 1441 Willem Weysin. Minder zeker zijn de (jongere) toenamen 1756 Gheersen (cfr. 1574 Geers, 1624 Gheerse); 1580 Janssen; 1698 Piersen; 1558 Puessen; 1712 Woussens e.d., ook al is het niet onmogelijk dat in sommige ervan een oude -sin naam kan schuilen.

2.2.7. Uit de prov. Oost-Vlaanderen nemen we vooreerst de inventaris van de bezittingen der Sint-Pietersabdij te Gent a^o 1281⁽¹⁰⁶⁾ ter hand. Dit dokument is voor ons belangrijk omdat het al de eigendommen van die abdij weergeeft, niet alleen in de streek van Gent, doch ook ver daarbuiten. Het is opvallend dat in het door Haeserijn bestudeerde deel ervan, nl. 124 van de 195 blz., de voorkomende -sin namen uitsluitend gelokaliseerd zijn in West-Vlaanderen. We tekenden er vier verschillende op, nl. Boisin et annin wert, cijns te Sint-Katarina, parochie bij Oostburg⁽¹⁰⁷⁾; maes fil' boutsins, cijns te Westerzidelinghe, de testerep⁽¹⁰⁸⁾; Hannekin fil' Hugersins⁽¹⁰⁹⁾, cijns te Elmare, tussen

(104) Over het Vlaamse karakter van Calais in die tijd, zie Gysseling -- Bougard, o.c. 7

(105) Th. Vergriete, Indices op de poorterboeken van St.-Winoksbergen 1389-1789 (Poorterboeken van de zuidelijke Nederlanden III). Handzame 1968.

(106) R. Haeserijn, Onomastische studie van het Liber Invertarius (a^o 1281) van de Sint-Pietersabdij te Gent. Verhand. Kon. Vla. Acad. 1954. - Haeserijns werk behandelt alleen het eerste deel van het Liber Inventarius, nl. van folio 1 tot 102v^o, d.w.z. de bezittingen en inkomsten van de verschillende abdijdiensten; uit het tweede deel (over de van de abdij afhangende proostdijen, hoven en bijhuizen) worden slechts de goederen en inkomsten van de proostdij van Russchevliete in het ambacht Oostburg vermeld (blz. 106 r^o tot 124 r^o).

(107) Zie De Flou XIV 603-605. - Boisin is waarschijnlijk ontstaan uit Boidsin.

(108) Westerzidelinghe vonden we niet terug in het Woordenboek van De Flou. Testerep is een waterloop alsook een landstrook tussen Oostende en Westende (De Flou XV 786-790; zie ook Top. Wdb. 957).

(109) De geschreven tekst in het Liber Inventarius duidt aan dat er tussen Hug- en -sins één of meer letters zijn weggelaten. Haeserijn vermeldt op blz. 314 in voetnoot: ‘Er staat duidelijk het afkortingsteken voor er’. Hugersins lijkt ons echter een zeer ongewone vorm. Misschien heeft de scribent wel Hugesins bedoeld.

[p. 129]

IJzendijke en Sint-Jan-in-Eremo⁽¹¹⁰⁾; en enkele keren lamsin(s), nl. lamsinus de pieta v.d. de oesthulle et pietacker⁽¹¹¹⁾; marg. vidua pieter lamsins, cijns te terra in keten⁽¹¹²⁾: marg. lamsins fil' rolins, cijns te vetus terra⁽¹¹³⁾; boud' fil' lamsins erlebouts (1288 te Uitkerke). Daarnaast noteerden we nog will' molensin, cijns te Piete, waarbij moeilijk uit te maken is of molensin hier een bijnaam ofwel een appellatief is⁽¹¹⁴⁾. Ten slotte citeren we nog de plaatsnaam kerccine, ook vermeld als kercskine (= Kerksken, arr. Aalst).

Het blijkt dat, op dit laatste toponiem na, alle bovengenoemde -sin vormen aangetroffen worden in het Brugse Vrije, geen enkele te Gent, waar het Liber Inventarius werd opgesteld. Dat het suffix in de streek van Gent in de 14e eeuw haast niet meer gebruikelijk was, blijkt nog uit andere geraadpleegde werken. Bij de namen van het stadspatriciaat tot ca. 1300⁽¹¹⁵⁾ vonden we alleen: a^o 1282 Aghesain⁽¹¹⁶⁾, fille signeur Symon le Grute⁽¹¹⁷⁾. In het Cartularium

(110) Zie De Flou V 827-831.

(111) Piete is een plaats noordoostelijk van Boekhoute; cfr. De Flou XII 681-685, waar méér dan één Piete vermeld wordt. Zowel Pietakker (De Flou 680-681) als Oosthille (De Flou XI 910) zijn toponiemen die op verscheidene plaatsen in West-Vlaanderen voorkomen. Aangezien de cijns echter te Ruisselede vermeld wordt, moeten ze waarschijnlijk daar gelokaliseerd worden.

(112) Volgens De Flou VII 685-686 is Keten een plaats te Beerst en te Diksmuide. Naast margareta worden ook nog hannin fil' pieter lamsins, alsook lisa fil' pieter lamsins genoemd.

(113) Zie De Flou XI 1167-1172: Vetus terra = Oudelande; waarschijnlijk wordt hiermee de polderstreek te Kadzand bedoeld; het toponiem Oudelande komt bij De Flou voor als aanduiding van verscheidene plaatsen.

(114) Tavernier, o.c. 187 ziet in molensin een bijnaam. Ook Haeserijn zelf denkt daaraan, aangezien hij (blz. 207) Will' opvat als Will(elmus), en in molensin een -sin afleiding ziet bij mnl. molen. Van Loey, o.c. 41 is blijkbaar dezelfde mening toegedaan en verwijst voor de naamgevingswijze naar O. Leys, Med. Ver. Naamk. 28 (1952), 63: a^o 1218 Reinlofus Rentekin (= benaming naar het goed, de molen enz.). O.i. zou ook aan een substantief kunnen gedacht worden, waarbij will' dan een genitief will(elmi) zou zijn. De nominatiefafkorting van Willelmus is in het Liber Inventarius bijna steeds Will's (b.v. will's de brien, de cruce, de donsa, de ysendike, de oie, egghe, hasart, hologe, ronge enz.), hoewel uitzonderlijk ook will' wordt aangetroffen (b.v. will' fernout).

(115) F. Blockmans, Het Gentsche stadspatriciaat tot omstreeks 1302 (Werken vd. Fac. Wijsb. & Lett., Univ. Gent, afl. 85). Antwerpen 1938.

(116) Aghesain is blijkbaar een verfransing van Agesin (vgl. voetnoot 103).

(117) Symon le Grute wordt in de index blz. 539 vermeld als Simon li Grutres, en is identiek met de te Gent (en te Brugge) frekwente beroepsnaam de Grutere.

[p. 130]

van de Arteveldes⁽¹¹⁸⁾ staat, voor zover het Gent en omgeving betreft, geen enkele naam op -sin⁽¹¹⁹⁾. In de stadsrekeningen 1280-1336⁽¹²⁰⁾, met een massa namen, is er slechts één enkele op -sin te vinden, nl. 1334-1335 Lamsin van Ghent (naast zesmaal Lammekin en zevenmaal Lammin). Opmerkelijk is de bijnaam (of beroepsnaam?) a^o1334-1335 Clercsine, Clersin, in de rek. 1335-1336 Clersijn, meestal ook Clercskine genoemd, voor Jan of (H)annekin de Clerc⁽¹²¹⁾. Ten slotte vermelden we nog te Eeklo a^o 1368: stic dat men heet Gersin stic⁽¹²²⁾.

2.2.8. Het land van Waas levert al evenmin een noemenswaardig aantal gevallen met -sin op. Een studie van Van Geertsom⁽¹²³⁾ over de voornamen tussen 1244 en 1796 (blz. 5-21) vermeldt geen enkele dergelijke naam; evenmin vinden we er een bij de cijnsplichtigen tussen 1295 en 1350, genoemd in het hoofdcijnsboek (register n^o 31) van de Sint-Baafsabdij te Gent (blz. 21-55), noch tussen de Waas-

(118) N. De Pauw, Cartulaire historique et généalogique des Artevelde (Acad. roy. de Belg., Comm. roy. d'Hist.). Bruxelles 1920.

(119) In de lijsten a^o 1359 van de ‘ballinghe van Ghent wien Minhere gracie ghedaen hevet’, komt geen enkele -sin naam voor (blz. 711-718); in die van Brugge (blz. 719-722) echter zesmaal Lamsin, nl. Lamsin de Vos (wever), Lamsin Feyns (vulre), Lamsin Feyns (sceerre), Lamsin Breedebolle (vleeschauwer), Lamsin van den Dale (dobbere) en Lamsin van Keyheem (cuper). In de lijsten uit ‘tGhendsche’ (d.w.z. Kortrijk, Deinze, Oudenaarde, Aalst, Geraardsbergen, Hulst, Aksel, Biervliet, Dendermonde) staat evenmin een vorm op -sin (blz. 724-727); bij die uit ‘tBrucsche’ (blz. 727-729) weer drie, nl. te Aardenburg Lamsin filius Zeghers en te Sluis Lamsin Rieland en Lamsin van der Deve, temmerman; bij die uit ‘tWestland’ (Nieuwpoort, Veurne, Poperinge, Bergues, Belle, Bourbourg enz.) geen enkele; vgl. in dit verband onze opmerking aangaande de kronologie van Lamsin als voor- en toenaam te Ieper.

(120) J. Vuylsteke, Gentsche stads- en baljuwsrekeningen 1280-1336 (Oorkondenboek der stad Gent, 1e afd.: rekeningen). Tekst. Gent 1900. - Register, door A. Van Werveke Gent 1908.

(121) Vgl. in rek. 1316-17, 1325-26 e.a. Clercskine (= 1312-22 Annekin den Clerc). Waarschijnlijk naar aanleiding van deze herhaaldelijk terugkomende schrijfwijze, vermeldt Vuylsteke blz. 956 in de stadsrekeningen a^o 1334-1335 Janne Clercskine (datief), doch voegt er in voetnoot aan toe: ‘er staat Clercsine. Beide kladboeken: J. den Clerc’. Van de Gentse stadsrekeningen bestaan er immers een zgn. netboek en twee kladboeken I en II. Bij de post ‘rekeningen’ van datzelfde jaar, vermeldt Vuylsteke op blz. 971 driemaal ‘Clercskin, der stede gaersoen’, doch voegt er in voetnoot weer bij dat kladboek I telkens Clersin heeft. Deze laatste grafie vinden we als Clersijn in het netboek terug in de volgende rekening a^o 1335-1336.

(122) M. Gysseling, Bijdrage tot Eeklo's middeleeuwse toponymie (Eeklo 1953), 12.

(123) A. Van Geertsom, Voornamen uit het Land van Waas 1244-1796. Annalen Oudheidk. Kring Dendermonde 62 (1958), 5-60.

[p. 131]

landers uit het Liber Inventarius⁽¹²⁴⁾ (blz. 55-59). In een ander artikel van dezelfde auteur⁽¹²⁵⁾ zouden er eventueel drie als -sin namen kunnen beschouwd worden, nl. ca. 1440 Piersens, ca. 1470 Wilsens, en s.d. Gheensins⁽¹²⁶⁾. Het nadeel bij deze toenamen is dat ze van jongere datum zijn (15e eeuw), zodat ze ofwel moeten aangezien worden als relikten uit vroegere eeuwen, ofwel kunnen gevormd zijn op een andere manier dan met -sin>-sen. Vgl. naast Piersens ook Piessens, Spiersens, Spiessens, Pierssone, Pierssoens enz.; naast Wilsens ook Wils, Wilsoens, Wilssens. Hun gering aantal zou er kunnen op wijzen dat ze niet autochtoon zijn in het Waasland en dat er ook aan migratie moet gedacht worden.

2.2.9. Wat een mogelijke suffix -sin in de prov. Antwerpen en Brabant betreft, willen we er eerst de aandacht op vestigen dat in Lindemans' studie over Brabantse persoonsnamen⁽¹²⁷⁾ geen enkele -sin naam te vinden is bij de Westbrabantse namen a^o 1295, noch bij die te Halle a^o 1381. Voor ons onderzoek van de psn. in het vroegere hertogdom Brabant, konden we gebruik maken van enkele Leuvense licentieverhandelingen. Noch de onderzochte archieven van het Sint-Pietershospitaal⁽¹²⁸⁾ noch die van het Sint-Janshospitaal⁽¹²⁹⁾ te Brussel leveren in de 13e-15e eeuw dergelijke naamvormen op. Hetzelfde geldt voor de streek van Antwerpen: het oorkondenboek van

(124) Zie hierover R. Haeserijn, o.c. - De bezittingen uit het Land van Waas staan in het tweede deel van het Liber Inventarius, f^o 130-148.

(125) A. Van Geertsom, Familienamen uit het Land van Waas. Ann. Oudh. Kring Denderm. 60 (1954-55), 209-322.

(126) Gheensins: ‘volksetymologie voor een geleerde klerk’! (Van Geertsom 230). - Vgl. Gheenkin, Gheenekin, Genen = Geraert, Gheeraerd (Roelandts, Familiarismen... o.c. 264-265).

(127) J. Lindemans, Brabantse persoonsnamen in de XIIIe en de XIVe eeuw (Anthroponymica I). Leuven-Brussel 1947. - Hierin zijn o.m. opgenomen enkele honderden namen uit Westbrabant (blz. 7-25), voorkomend in register nr. 31 van de voormalige Sint-Baafsabdij te Gent; daarnaast ook (blz. 27-38) een bespreking van de psn. uit een oorkonde a^o 1381 (Rijksarch. Brussel, rekenkamer nr. 45993), uitgegeven door M.J. Van den Weghe onder de titel ‘Het oudste domaniaal rentenboek van Halle’, in Eigen Schoon en De Brabander 18 (1935), 213-240, afzonderlijk uitgegeven als Bijlage VII van Med. Ver. Naamk. te Leuven, 1935.

(128) P. Ostyn, Persoonsnamen uit het Sint-Pietershospitaal Brussel 1259-1530. Lic. Leuven 1956.

(129) L. Peene, Middelnederlandse persoonsnamen in het archief van het Sint-Janshospitaal te Brussel. Dokt. Leuven 1954.

[p. 132]

de Sint-Michielsabdij uit de 12e en 13e eeuw⁽¹³⁰⁾ en de geëxcerpeerde archieven uit de 14e-16e eeuw⁽¹³¹⁾ bevatten geen -sin namen, evenmin als die uit de 14e en 15e eeuw te Lier⁽¹³²⁾. Ook de Leuvense 13e- en 14e-eeuwse bronnen brengen op dat gebied niets nieuws bij⁽¹³³⁾. Alleen register 2482 uit het stadsarchief⁽¹³⁴⁾ vermeldt één mogelijke -sin naam; Lindemans⁽¹³⁵⁾ meent in deze toenaam a^o 1390 Ranxsyns een diminutiefvorm van Rantso te mogen zien⁽¹³⁶⁾.

2.2.10. In de Antwerpse Kempen noteerden we te Herentals⁽¹³⁷⁾ alleen 1369 hensens dochter (vgl. daarnaast de voornamen Hennen, Heinken), een toenaam die wel typisch lijkt te zijn voor de oostelijke helft van het Vlaamse landsgedeelte. Te Turnhout⁽¹³⁸⁾ vonden we in de 14e-15e eeuw o.a. 1340 Henricus Heenssen, alsook Walterus Eemsen, wellicht dezelfde als 1362 Walterus Emsen = Walterus Imsen, te Ravels; aldaar ook 1362 Johannes Ymsen, 1375 Ancelmus Ymsen, 1400 Elysabeth filia Petri Emsen⁽¹³⁹⁾; verder te Turnhout a^o 1368 Meester Mathys Herheinsen, 1417 Mathijs Herheincens, Goden Her-

(130) K. Jochems, De persoonsnamen uit het oorkondenboek der Witherenabdij van Sint-Michiels te Antwerpen 1124-1283. Lic. Leuven 1964.

(131) Th. Vloebergh, Antwerpse persoonsnamen uit de 14e tot de 16e eeuw. Lic. centr. examencomm. 1954.

(132) A. Frans, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen te Lier in de 14e en 15e eeuw. Lic. Leuven 1967.

(133) J. Ickx, Persoonsnamen uit Leuvense bronnen van ± 1250 tot 1356. Lic. Leuven 1963.

(134) In extenso gepubliceerd door J. Cuvelier in zijn artikel ‘Contribution à l'histoire financière et démographique de Louvain au moyen-âge’. Bull. Comm. roy. d'Hist. 108 (1943), 1-40.

(135) J. Lindemans, Persoonsnamen te Leuven (1390), in: Brabantse persoonsnamen, o.c. 40-55.

(136) Lindemans verwijst hierbij naar een eventuele Waalse naam Ranchin, die een afleiding op -so met verder diminutief -in van een -hram naam, Waals -rand, zou zijn. O.i. kan hierdoor bezwaarlijk de -x- verklaard worden, die eerder op een stam met gutturale auslaut wijst. Misschien is het een verkeerde lezing voor Rauxsyns (vgl. Raucinus te Sint-Truiden, en Rausins lant te Oudenbiezen).

(137) J. Dercon, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen te Herentals in de 14e en 15e eeuw. Lic. Leuven 1964. - Vgl. a^o 1685 te Kalmthout: Hensen stedeken (R. Dejongh, Toponymie van Kalmthout. Lic. Gent 1972, blz. 86); waarschijnlijk een migratievorm.

(138) F. Verbiest, Persoonsnamen uit het Turnhoutse. Tijdschr. vr. Gesch. & Folkl. 22 (1959), 53-204; 23 (1960), 3-214. - J.E. Jansen, o.c. 39, 43, 51, 52, 58.

(139) Vgl. te Gent 11e Imcin, 12e Emecina.

[p. 133]

heinsens, Jan Herheinsens (waarschijnlijk identiek met Jan Herheins = Jan Godens Herheinson⁽¹⁴⁰⁾).

2.2.11. Te Diest⁽¹⁴¹⁾ kende men a^o 1434 art henccens, 1448 marie hencens en merten hencens, waarin de c vóór e waarschijnlijk als ts (of s) werd uitgesproken; vgl. de k in andere toenamen als ennekens, fraeykens, moyskens, vincken, vrancken, van kinckem, van lin(c)kebeke enz. In de naam Hencens zien we bij voorkeur een afleiding van Henric. 2.2.12. In de streek van Tienen⁽¹⁴²⁾ kwamen in de 14e eeuw, naast voormelde naam, nog andere toenamen op -sin/-sen voor. We noteerden: 1321-1322 herhensen; 1347-1348 henric heynsen; 1354-1362 per herheynssen, in binkeem; 1397-1398 henric hynsen (er is géén familienaam heins geattesteerd, wél hensman, heynsman); 1404 jan gielsins in winde (géén fn. giels, wél gielen, gielkens); 1321-1322 margareta ymsen filia michaelis ymsen, in louanio; mychaelis ymsche; ca 1340 franco ymse; 1347-1348 henric impsen (géén fn. ims, wél ymmen); ca 1340 henricus rixen; 1346 johannes rixens, in bivorde; 1366-1367 johannis ryxsins⁽¹⁴³⁾, in ghummingen; 1383 jan ryxsens: 1383 gelette rixens/1356-1357 dilette filia rixonis de bost (géén fn. rix, riks, wél de rike, rikens). De afleiding Hensen kan principieel zowel bij Henric als bij Johannes horen; vgl. 1340 domini johannis dicti henne presbiteri; johannes dictus heynsmans; 1379 henric de scortsere/1384-85 heynsen den scortsere heynken sinen sone.

2.2.13. Te Hasselt⁽¹⁴⁴⁾ vinden we in de 15e eeuw opnieuw de naam Hencens, in ca. 20 attestaties, o.m. 1430 jan hencens; 1454 jan hencen; 1455 hennen hencens; met 1477 thijs henchens duikt de grafie ch op, soms alternerend: 1478 jannes henckens = 1479 jannes hencens; 1473 quinten hencens = 1493 quinten henccens = 1478 quinten henchens; daarnaast uitzonderlijk: 1487 lijsken hencckens⁽¹⁴⁵⁾. Ook

(140) Dit lijkt er op te wijzen dat Herheinsens ook een verdofte vorm van Herheinson zou kunnen zijn.

(141) A. Vandepoel, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen uit Diest tussen 1389 en 1449. Lic. Leuven 1960.

(142) C. Baert, Oostbrabantsche persoonsnamen uit de XIVe eeuw (ca 1300-1431). Lic. Leuven 1946.

(143) Vgl. te Leuven midden 12e eeuw Ricscinis, Ricsinis.

(144) A. Ghijsen. Anthroponymie van Hasselt van 1232 tot 1499. Lic. Leuven 1947.

(145) Beide naamvormen zijn misschien nog terug te vinden in de huidige familienamen Hensens en Hen(c)kens. - Het lijkt ons interessant te vermelden dat bij de voornamen de gebruikelijke familiare vorm die op -ken is, b.v. beertken, geetken, goesken, hen(ne)ken, hubken, leentken, roelken enz.; dikwijls komt daarnaast ook een vorm met -gen voor, evenwel uitsluitend bij namen met stamauslaut -t, b.v. aertken/aertgen, goetken/goetgen, woutken/woutgen, otken/otgen, loetken/loitgen, ytken/ytgen, grietken/grietgen enz. Vgl. ook daniel(s) naast daengel(s), voor- en toenaam.

[p. 134]

hier is de grondvorm onzeker: vgl. 1381 janne den drayere = 1382 van henneken drayere; doch: 1417 henric greven = 1422 hencen greven; 1421 henric jan joupen sone = 1422 hennen joupen jan joupen soen = 1424 heinen joupen = 1424 hencen joupen jans soen; ook: 1426 momboer heincen stasmans; 1427 heynsen bruins dochter, wat op een familiare vorm van Heinric kan wijzen. Een tweede vorm op -cen is a^o 1441 coppen dierceins = 1447 jacop diercens = 1454 jacop dircens; 1438 reiner dierceyns; 1463 margareta dircens. Of ook hansen hierbij hoort, lijkt ons twijfelachtig; het kan nl. best een casus obliquus zijn van de voornaam hans: 1451 hans moninx/1458 op hansen moninx; 1475 op liesbetten hansen; liesbeten hansen moninx wedue; 1459 jannes hansen laethoeff; doch ook: 1476 henric hansen = 1481 henrich hansens. Bij voor- en toenamen als Hencen en Hencens (vgl. ook Ymsen, Rixens e.d.) zou men eveneens aan casus obliqui kunnen denken. Dat gaat echter niet helemaal op, aangezien vormen op -cen/-sen blijkbaar ook in de nominatief voorkomen (vgl. 1417 beclaecht hencen spapen den jonghen = 1420 hencen spapen der jonge = 1422 beclaecht den jongen hencen spapen = 1422 heinen spapen der jonge), en omdat de (teoretisch mogelijke) vorm op -s noch als voornaam noch als toenaam in die bronnen wordt aangetroffen, dus geen Hens/Heins, wél Hein (b.v. 1415 heyn meeus = 1415 hennen meeus = 1418 henric meeus; 1454 heyn winne = 1455 henneken swynnen = 1454 henric swynnen).

Misschien zouden bedoelde namen kunnen teruggaan op oudere z-vormen. Rixo komt inderdaad voor (cfr. supra), en in oudere tijd (vóór 1150) ook een Riczo te Leuven en een Emza te Vorst, daarnaast evenwel Imeza te Sint-Truiden en Imezo te Luik, alsook Heimezo en Hemezo te Brussel. Henzo is echter een typisch Duitse vorm en wellicht kan Hencen daarmee verband houden, want Duitse invloed is in Limburg zeker niet uitgesloten⁽¹⁴⁶⁾; vgl. te Hasselt o.m. 1476

(146) Vgl. o.m. A. Bach, Deutsche Namenkunde I: Die deutschen Personennamen I-II (Heidelberg 1952-1953²), 114. - F. Stark, Die Kosenamen der Germanen (Wiesbaden 1967²), 76. - R. Zoder, Familiennamen in Ostfalen I (Hildesheim 1968), 722: a^o 1265 Hencen Ciseke, te Aken. - Duitse invloed is b.v. te vinden in mnl. tsertsevrouwe < (mijn)s hertzen vrouwe, met verduitste vorm van mnl. herte; zie hierover A. Van Loey, Tsertsevrouwe. Versl. & Med. Kon. Vla. Acad. 1968, 33-37.

[p. 135]

jans prins = 1474 jan prints = 1474 jan printsen; 1414 goden printsen = 1425 goden princen; 1473 matheus crans = 1452 matheus metten crance; 1473 alart alarts = 1473 alairt alairtz; 1443 hantz coens = 1450 hans coens; 1453 aert cautsmeet = 1455 arnt kaltsmeets; 1475 willem goutsmet = 1477 her willem goltsmeetz huys enz. Nochtans is in een aantal van deze gevallen eventuele Duitse invloed wellicht slechts van grafische aard, en men zou zich ook kunnen afvragen of de affrikaten niet als een Limburgs verschijnsel te beschouwen zijn. In verband met onze opmerking aangaande Hencen, dient er anderzijds ook op gewezen te worden dat de oudste, 14e-eeuwse schrijfwijzen ervan (nl. te Turnhout, Herentals, Tienen en Tongeren) alle -s- vertonen, terwijl -c- (te Diest en Hasselt) pas 15e-eeuws blijkt te zijn; vgl. echter hierbeneden de appellatieven boccen, haeccen, coninccen naast rincsen in een Limburgse bron uit het begin van de 14e eeuw.

2.2.14. Meer zuidelijk, te Sint-Truiden⁽¹⁴⁷⁾, bevat het bewerkte materiaal uit cartularia en oorkonden als eventuele -cin naam alleen a^o 1255 Raucinus decanus⁽¹⁴⁸⁾. Dezelfde naamvorm noteerden we ook in 1256: Raucinus cocus domini de Berle⁽¹⁴⁹⁾.

2.2.15. Voor Tongeren moeten we spijtig genoeg steunen op relatief jong antroponymisch materiaal, vanaf eind 14e eeuw⁽¹⁵⁰⁾. We vonden er slechts ca 1398 johannis hensens, 1460 johannis hensen⁽¹⁵¹⁾; alsook de

(147) M.H. Ghysen. Anthroponymie van Sint-Truiden van 1250 tot 1500. Lic. Leuven 1954.

(148) Zie ook Ch. Piot, Cartulaire de l'abbaye de Saint-Trond I (Bruxelles 1870), 270: a^o 1255 sigillum viri venerabilis domini Raucini investiti de Montenaken... ego R(aucinus) decanus... - Vgl. hiermee de door Lindemans te Leuven vermelde toenaam Ranxsyns?

(149) H. Pirenne, Le livre de l'abbé Guillaume de Ryckel (1249-1272). Polyptyque et comptes de l'abbaye de Saint-Trond au milieu du XIIIe siècle (Bruxelles 1896), 302. - Berle wordt er geïdentificeerd met de gemeentenaam Berloz, bij Borgworm.

(150) M. Tytgat, Bijdrage tot de studie van de persoonsnamen van Tongeren en omgeving (1385-1511). Lic. Leuven 1954.

(151) Vgl. 1385 Johannis hennijns/1394 Johannis hennijn; 1386 Tulen hennens; 1385 Johannes dictus henskens. De familienaam of voornaam Hens troffen we niet aan. Anderzijds komt, in tegenstelling tot -ken/-gen te Hasselt, te Tongeren alleen -ken voor, zowel in voor- als toenamen, b.v. beerken, benstkens, nulkens/nulkinus, dierkens, lyseken, muysken, otkens, verxken enz., behalve in de herkomstnaam ‘van Luik’: 1429 henrick van luytken = 1432 henrick van lutgen = 1440 henrick van luyck = 1441 henrick van luytgen. Vgl. daarnaast ook: ca 1385 katherine dangels/petri daniels; 1454 goert daenyels = 1475 goert dangels; 1470 aert daengels = 1470 arnold dangels = 1475 ardt danyels. De afwisseling -ken/-gen komt nochtans in de streek van Tongeren wél voor in appellatieven: peetken/peetgen; roetken/rutgen; clotken/clotgen enz.

[p. 136]

onduidelijke voornaam a^o 1435 Fetschin Colin (scepen des coenichlichen stoils van Aeken), die we wegens zijn eventuele Duitse herkomst, liefst buiten beschouwing laten. Duitse invloed kan misschien ook te vinden zijn in ca 1385 Lambertus filius Lutsen⁽¹⁵²⁾, terwijl sommige andere namen Luikse (Franse) kenmerken kunnen vertonen, met naast elkaar de uitgangen -son, - chon, -soen, -sen: ca 1398 elisabeth lintson; quondam yde de linson = quondam yde linsen; ca 1385 gerardo minson = 1404 gherarde mynsson = 1408 gerardo minsoen = 1421 gerart mynzons vaders = 1432 gerit mynsens; vgl. 1408 woltero minchons⁽¹⁵³⁾.

2.2.16. Ten noordoosten van Tongeren, in de gemeente Rijkhoven, bevindt zich de kommanderij van Oudenbiezen. Uit het oudste goederenregister a^o 1280-1344⁽¹⁵⁴⁾ putten we: 1276 Jocob ende Wiltsin van Huselt, met in randtitel Jocob en Willem van Huselt, nogmaals genoemd a^o 1279 in Huselt Jocob en Wiltsin = 1280 Jocob ende Willem; deze laatste is waarschijnlijk identiek met a^o 1312 Willem van Huselt ende Mos Vifg, in de randtitel vermeld als Viltsin ende Moes Vif van Huselt. Een tweede mogelijke -sin naam is a^o 1300 Rausins lant⁽¹⁵⁵⁾. Voor de grafie ts in Wiltsin (overal elders komt steeds Wilsin voor), verwijzen we naar soortgelijke gevallen in hetzelfde register, o.a. Henke Hents, Heinrich Heinmanz, Katerine soenz, ane Tsitsbergh, agter Csitsberch/ane Titsberch (blz. 13-15, 33, 38, 93, 96). Opvallend is o.m. ook a^o 1279 Lamtsul Heinrics bruder, te Herderen (blz. 285), misschien identiek met 1286 Clein Lamtsuls wif van Herderen (blz. 294)⁽¹⁵⁶⁾, wellicht eerder een familiarisme op -ul bij Lantslot (blz. 273, 281, 288, 293... Lantslots dogteren) dan een afleiding van

(152) Vgl. nochtans P.A. Geukens, Toponymie van de Vrijheid Tongeren tot 1500 (Lic. Leuven 1955), 214: 13e-14e eeuw, lutchen lemmenshoefken, te Piringen.

(153) Soortgelijke afwisseling vinden we ook te Maastricht, a^o 1399-1400 Wilken Lamsons = Wilhem Lamsens (J. Koreman, De stadsrekening van Maastricht over het jaar 1399-1400 (Assen 1968), 85, 122. Tenzij hier eenvoudig uit -sone?

(154) J. Buntinx -- M. Gysseling, Het oudste goederenregister van Oudenbiezen, o.c. 50, 106, 287, 292.

(155) Vgl. 1255 Raucinus, te Sint-Truiden.

(156) Namen op -ul komen in het goederenregister courant voor, o.a. Godenul (var. Godenoel, Godenole, Godenel, Godeneel), Heilule (var. Helule, Helůle), Hadule, Gysenůle (var. Gisenuel, Gicenul), Woutul, Romoel (var. Romol), Vule (var. Vola < Lenuole?). Vgl. te Sint-Truiden 1249-1272: Gusil, Godula, Heylula, Lula/Lule, Woutul/Woultoul.

[p. 137]

Lambrecht (var. Lambrest en Lamberet), met als vleivormen Lamben, Lemp, Lempen. We verwijzen ook terloops naar Weulfgins kendere (blz. 17) en Weulfgins dogtere (blz. 34), wat de diminutivering betreft te vergelijken met petgin (blz. 130) en met Ouerbrucsgin (blz. 93)⁽¹⁵⁷⁾, al is de gebruikelijke grafie in het register -ken, soms ook nog -kin⁽¹⁵⁸⁾.

2.2.17. In onderstaande lijst geven we een overzicht, per gewest, van de verschillende mogelijke -sin namen na 1250, evenwel zonder hun frekwentie⁽¹⁵⁹⁾:

Brugge en omgeving (na 1255):

V & T: Lamsin (Lansin, Lammesin, Lampsin, Lambsin, Lambesin), Boudsin (Bouchin), Boisin, Wilsin

V: Woutersin, Heylsin, Avesin, Bloxin, Rijxin (Ricsin, Rixsin), Jansin, Hansin, Moensin, Tanxsin, Huge(r)sin, Ghersin, Piicsiin, Robsin, Lemsin

T: Dielsins, Vroucins, Tacsins, Wulsine, Molensin

Ieper en omgeving (na 1268):

V & T: Lamsin (Lampsin, Lambsin, Lambesin), Wilsin

V: Ricsin, Jacsin, Hacsin, Vincsin

T: Mabesin, Tacsin, Weisin, Weusin

Streek Veurne en Duinkerke (1328):

V: Jaecsin

T: Wilsin (Wilzijn, Willesin)

Kortrijk en omgeving (na 1300):

V & T: Lamsin (Lambsin)

T: Gheersin, Jansien, Voetsin, Brouxin (Broucin), Lessin (?)

Calais (tussen 1255 en 1300):

V: Foukesin (Foukessin, Folkesin)

Sint-Winoksbergen:

T: 1448 Lamsin, 1427 Weisin

(157) Zowel Weulfgins als petgin en Ouerbrucsgin zijn grafieën van de hand L.

(158) Zowel bij persoonsnamen en toponiemen als bij appellatieven: Cloeskin, Minnekin, Giskin/Gisken, Wilkin/Wilken, Floerken, Henken/Heneken, Dirken, Montken, Reinken/Reneken/Rinken enz.; petkin/petken, pedeken, stugken, stogken, brucsken, bechken, pletkin/pletken, lintken, heitken, boemken, bochselken, hornken/hornke enz. - De grafie k/g vinden we ook in Lutke/Lutge/Lugge (= Luik); vgl. nog Daniel/Dangel (zoals te Hasselt en te Tongeren).

(159) V & T betekent: geattesteerd als voornaam én als toenaam; V = voornaam, T = toenaam.

[p. 138]

Artois (ca 1300):

V: Aghesine

T: Aghecins, Boukessin(s), Engechin

Gent:

V: 1282 Aghesain, 1334 Lamsin

T: 1334 Clercsin (Clersin)

Leuven: T: 1390 Ranxsyns (?)

Herentals: T: 1369 Hensens

Turnhout: T: 1340 Heenssen, Eemsen; 1362 Emsen, Ymsen; 1368 Herheinsen

Diest: T: 1448 Henc(c)ens

Tienen: V: 1321 Hensen, 1384 Heynsen

T: 1347 Heynsen (1397 Hynsen), 1404 Gielsins, 1321 Ymsen (1397 Impsen), 1340 Rixen (1346 Rixens, 1366 Rijxsins, 1383 Ryxsens)

Hasselt: V: 1422 Hencen (1426 Heincen, 1427 Heynsen)

T: 1430 Hensens (1477 Henchens), 1447 Diercens (1441 Dierceins, 1463 Dircens)

Sint-Truiden: V: 1255 Raucinus

Tongeren: T: 1398 Hensen(s)

Rijkhoven (Oudenbiezen): V: 1276 Wiltsin = 1312 Viltsin, 1300 Rausin(s)?

2.2.18. Vaste konklusies zijn hieruit moeilijk te trekken, omdat het materiaal uiteindelijk slechts op steekproeven berust.

1^o Wat de geografische distributie betreft, is er alleszins een sterke koncentratie waar te nemen in West-Vlaanderen, een geringere frekwentie in Oost-Vlaanderen en Limburg. In Brabant troffen we, behalve te Tienen, geen voornaam met -sin aan, wel een paar familiarismen waarvan de herkomst nochtans eerder onzeker is en het autochtone karakter kan betwijfeld worden. Vóór 1250 lagen de -cin kernen rond Gent en Brugge, en was Limburg sporadisch vertegenwoordigd (ook Leuven?). Er schijnt dus een zekere kontinuïteit te bestaan in het Limburgse, terwijl het belangrijkste gebied, West- en Oost-Vlaanderen, na 1300 sterk is ingekrompen, inz. door het verlies van Gent alsook de ganse streek om en tussen Schelde en Leie⁽¹⁶⁰⁾. Wat

(160) In dit verband wijzen we op een artikel van J. Taeldeman, Oostvlaamse ‘hippiets’ en metanalyse, in: Album Willem Pée (Tongeren 1973), 351-361. Hierin wordt de aandacht gevestigd op de sterk geassibileerde uitspraak van het diminutiefsuffix -tje(n) in bijna heel de westelijke helft van Oost-Vlaanderen (behalve de Gentse agglomeratie) alsook in een aantal Westvlaamse plaatsen gelegen ten oosten van Eeklo, Tielt en Kortrijk, waar men beetse, rietse, Mietse, Pietse enz. zegt. De auteur verklaart het ‘meervouds- en genitiefsuffix -TS in plaats van -S na vokaal’ eerst door een onl. dim. suffix -(t)sīn (< -tso + īn) in b.v. Ava + t - sin (= Avacin), daarna door een ‘latere palatalisatie van -kin’ in het genoemde gebied. Wat er ook van zij, opmerkelijk is dat het geschetste gewest mooi aansluit bij het Westvlaamse gebied, op een smalle strook tussen beide streken na. Kan dit -tse een relikt zijn van een vroeger, veel ouder diminutiefsuffix -cin, -sin? Vgl. nog over de uitspraak van -tse in het Gentse: J. Van Ginneken, De consonant-mouilleering in een groep Nederlandsche dialecten. Onze Taaltuin 3 (1934), 185-200, waarin op blz. 193: ‘Zoo heeft b.v. het Gentsch voor den deminutiefuitgang die te Leuven uit -kijn is ontstaan en tot -tsjen is geworden, op het oogenblik den uitgang -tse’.

[p. 139]

ervan overblijft, vormt een langwerpige strook langsheen de Noordzee, ten westen van een denkbeeldige lijn vertrekkend van de Scheldeoever bij Terneuzen; ze omvat dan Zeeuws-Vlaanderen ten westen van die lijn, verder de streek van Brugge en van Ieper, met waarschijnlijk ook het er tussenin liggende gebied. Merkwaardig genoeg valt dit aldus geschetste kustgebied grosso modo samen met de plaatsen waar thans nog dialektisch het diminutiefsuffix na k en g gepalataliseerd wordt uitgesproken⁽¹⁶¹⁾: vlagšə (ook -ətšə), bankšə, koninkšə, kriekšə (de laatste drie met varianten -šjə, -šχjə, -štjə resp. -sjχə, -sχjə enz.)⁽¹⁶²⁾. Of eveneens de Noordfranse gewesten ten noorden van de Leie tot aan de Noordzeekust erbij horen, is moeilijk uit te maken, al lijkt het niet onwaarschijnlijk wegens de attestaties te Calais op het einde van de 13e eeuw.

2^o Vergelijken we de voorraad -cin namen vóór en na 1250, dan komen we tot de konstatering dat er daarin een tamelijk grondige verandering is gebeurd. Regionaal vergelijkbare vormen zijn nog alleen Avesin (vgl. 11e, 12e, 13e Avacin), Vroucins (vgl. 962 Vrowecin) en Aghesain (vgl. 980 Egecin) in Vlaanderen; in Noord-Frankrijk Aghecine (vgl. 1170 Egecin) en Engechin (vgl. 1050 Eniecina); in Brabant Rijxsins (vgl. ca 1150 Ricscinis). Daarentegen komen Emsen en Ymsen in een heel andere streek voor dan voorheen (vgl. 9e Emecin, 11e Imicina, 12e Immecin, Imcin in Vlaanderen). Indien we echter

(161) In de algemene konklusies van zijn artikel ‘Bijdrage tot de kennis van het oudste Kustwestvlaamsch’ (Versl. & Med. Kon. Vla. Acad. 1943, 819-848), meent Gysseling dat het kustwestvlaams ontstaan is uit de fusie van twee dialekten, nl. een eerste, autochtoon dialekt behorende tot de Anglo-Friese groep, waarover naderhand een tweede dialekt, dat dezelfde kenmerken vertoont als het Oudgents, is komen heenglijden.

(162) W. Pée, o.c., kaarten 10-13.

[p. 140]

het geheel van de -sin namen na 1250 bekijken, dan valt het onmiddellijk op dat er slechts twee zijn die een ruimere verbreiding kennen, nl. Rijxsin en Wilsin; de eerste noteerden we in Vlaanderen en Brabant, de tweede in Vlaanderen en Limburg. Alle andere lijken wel typisch thuis te horen in een bepaald landsgedeelte, hetzij in de westelijke hetzij in de oostelijke helft van Vlaanderen. Een frappant voorbeeld daarvan is Lamsin, een naam die blijkens de bronnen op het einde van de 12e eeuw zeer populair geworden is te Brugge en die populariteit een paar eeuwen heeft bewaard; qua frekwentie steekt hij daar torenhoog boven de andere -sin namen uit. Volgens de kronologie van de attestaties heeft Lamsin zich dan geleidelijk ingeburgerd in geheel West-Vlaanderen: in de loop van de 14e eeuw, hoofdzakelijk in de 2e helft ervan, komt hij eveneens veelvuldig voor te Ieper en te Kortrijk. Opvallend is daarbij dat zijn verspreiding is beperkt gebleven tot deze provincie; in de Gentse stadsrekeningen vonden we slechts één voorbeeld ervan, nl. 1334 Lamsin van Ghent, met een toenaam die op die plaats toch wel tot nadenken stemt. Dat hij niet voorkomt in de geraadpleegde Noordfranse bronnen, is niet verwonderlijk omdat deze dateren van rond 1300. Een ander voorbeeld van een eng regionaal gebonden expressivum is Hensen, var. Hencen, Heynsen, Heyncen enz. in het oostelijke deel van ons land, een naam die echter moeilijker te beoordelen is.

3^o In de oudere periode vertonen haast alle -cin namen tussen stam en suffix een vokaal, die ofwel bindvokaal kan zijn (Emecin), ofwel de auslautvokaal van het grondwoord zelf (Avacin). Er zijn slechts weinige uitzonderingen. Zo lijken vooreerst de hypokoristika met stam op -n geen tussenvokaal nodig te hebben: 950-953 Baldomancin, 1114-1132 Reincin, 1167 Evencina. Dat kan toeval zijn: in Reincin kan ei< egi/agi nog een tweeklank e + i geweest zijn⁽¹⁶³⁾; Evencina staat ritmisch gelijk met Imicin(a), Avecin(a) e.d.; voor Baldomancin ligt de reden misschien in het feit dat het grondwoord Baldoman reeds een expressieve vorm en daarenboven al driesyllabisch was. Bij Ricsinis, uit het midden van de 12e eeuw, kunnen we verwijzen naar gelijkaardige vormen met -z-suffix, die in de 10e en 11e eeuw

(163) Cfr. C. Marynissen, Hypokoristische suffixen in Oudnederlandse persoonsnamen, inz. de -z- en -l-suffixen (Diss. Leuven 1971), 394-395, met uitvoerige literatuurverwijzingen. - Over de evolutie van de intervokalische g in psn. en pln., zie ook H. Kaufmann, Grundfragen der Namenkunde IV (München 1972), 5-24.

[p. 141]

nog als Rikizo, vr. Rikeza geattesteerd zijn, later na wegvallen van de bindvokaal als Ricza⁽¹⁶⁴⁾; trouwens, in de oorkonde waarin Ricsinis voorkomt, wordt ook een Riczo vermeld.

Genoemde bindvokaal verdwijnt sporadisch reeds in de loop van de 12e eeuw, en na 1250 vrij algemeen, behalve in sommige Westvlaamse franstalige bronnen (met Lammesin, Lambesin naast Lamsin, Lambsin, en Willesin naast Wilsin, zoals ook Lammekin, Lambekin naast Lamkin, Lampkin, en Willekin naast Wilkin) en op Noordfrans grondgebied (Aghesin, Folkesin, Boukessin, doch ook Aghecine en Engechin).

4^o De grafie van het suffix in persoonsnamen kan als volgt worden beschreven:

a)	tot in het laatste kwart van de 12e eeuw komt haast uitsluitend -cin voor (uitzonderingen zijn 938 Hauezin te Sint-Truiden, en ca 1150 Ricscinis/Ricsinis te Heverlee, beide echter in 13e-eeuwse kopieën); in het eerste kwart van de 13e eeuw treffen we -cin, behalve limb. Raucinus, alleen nog aan in enkele namen in de streek van Gent^(165).
b)	vanaf ca 1200 wordt -sin de normale grafie, eerst te Brugge, daarna ook te Gent en elders^(166); afgezien van voornoemd Ricsinis (N.B.: na stam op -k!), komt de eerste schrijfwijze met -s- trouwens a^o 1187 te Ieper voor in de naam van de Brugse ‘notarius’ Lamsinus.
c)	in franstalige en Noordfranse bronnen duikt vanaf eind 13e eeuw sporadisch de grafie -chin op (Pikardische invloed?): Bouchin/Bouchain (= Boudsin), Engechin.
d)	minder duidelijk -sen/-cen is beperkt tot een paar namen en treedt het eerst op in het oostelijke landsgedeelte: -sen vanaf de eerste helft der 14e eeuw in de streek Turnhout-Herentals-Tienen, -cen (sporadisch ook -sen) vanaf de 15e eeuw in Limburg, waar in de 13e eeuw nog -tsin, -cin voorkomt.

(164) Vgl. 1096 Rikeza, abdis te Nijvel, die in een vernieuwing uit de 12e eeuw Richza genoemd wordt (C. Marynissen, o.c. 323-324).

(165) Zo staan b.v. in het oudste goederenregister van Sint-Baafs in het 1e kwart van de 13e eeuw Wivesin en Wivecine, alsook Lamsin en Reincin naast elkaar (Gysseling -- Verhulst, o.c. 64, 96, 97, 98. - Vgl. in dit register nog 1226 Gislebertus de Spercin = 1227 Gilebertus de Spersin (= Esperchin, Wattrelos).

(166) In namen als Rijxin (naast Ricsin!), Bloxin, Bouxin e.d. is de -x- op te vatten als k + s.

[p. 142]

2.3. Thans volgt een lijst van al de ons bekende appellatieven, plaats- en bijnamen met -sin. De Vries⁽¹⁶⁷⁾ gaf in 1924 zeven voorbeelden, Tavernier⁽¹⁶⁸⁾ in 1968 twaalf, Van Loey⁽¹⁶⁹⁾ in zijn recente studie zeventien, in de lijst hierbeneden aangeduid met V.L.. We konden het aantal opvoeren tot eenendertig, met meer dan vijftig attestaties.

2.3.1. We vermelden en bespreken ze hieronder in alfabetische volgorde⁽¹⁷⁰⁾:

1.

ackersyn: a^o 1435 ‘een leengoedt groot zynde zevene ghemeten landts... ligghende binden heerscepe van Maldeghem jnde prochie van Adeghem... ende es gheheten ackersyn’^(171).

2.

becsin: a) Van Maerlant^(172), Der Naturen Bloeme 3.2315: ‘sijn beckskijn es cort ende recht’; zowel handschrift V (2e helft 15e eeuw) als hs. A (1e helft 14e eeuw) vermelden de variant becsin (V.L.). Wat de lezing van Maerlant zelf was, is onbekend^(173). b) ca 1300 ‘thovekin ende west over becsijn’ (te Koolkerke)^(174) O.i. zijn twee verklaringen mogelijk: een diminutief van bec, i.c. een bekvormig stuk land (vgl. talrijke bec- toponiemen bij De Flou^(175) of eventueel een dialektische verkorting van beek.

(167) De Vries, o.c. 109.

(168) Tavernier, o.c. 187, 365.

(169) Van Loey, o.c. 33-42.

(170) Noodzakelijkerwijze en volledigheidshalve hebben we hierbij enkele appellatieven moeten opnemen die we reeds terloops vermeldden in onze twee lijsten van vóór en na 1250; het is immers niet altijd zeker uit te maken of we voor een proprium of een substantief staan (b.v. cnapecin, vrowecin, wivecin, vincsin, molensin e.d.).

(171) L. Gilliodts - Van Severen, Coutumes des Pays et Comtés de Flandre. Quartier de Bruges. Coutumes des petites villes et seigneuries enclavées, T. III (Bruxelles 1891), 161-162.

(172) Jacob van Maerlant (ca 1225-ca 1290) stamt uit het Brugse Vrije. Cfr. de diskussie over de vraag waar hij het grootste deel van zijn leven doorbracht, nl. in Maerlant bij Den Briel op het eiland Oost-Voorne (prov. Zuid-Holland), ofwel in het Maerlant, d.w.z. het grote gebied tussen de gemeenten Houtave-Zuienkerke-Meetkerke. Volgens G.P.M. Knuvelder, Handboek tot de geschiedenis der Nederlandse letterkunde I ('s-Hertogenbosch 1970⁵), 207-210, wint de tweede opvatting steeds meer aan waarschijnlijkheid. Dit detail is van belang voor de situering (waarschijnlijk te Damme) van zijn werken Der Naturen Bloeme, de Rijmbijbel en de Spieghel Historiael (waarin de vormen becsin, joncsine, clocsin en conincsijn voorkomen).

(173) Van Loey, o.c. 33, 39.

(174) De Flou I 714.

(175) De Flou I 684-685, 714.

[p. 143]

3.	belcsin: a) a^o 1255 ‘in weitins belxin’ (land te Nieuwmunster)^(176); b) ca 1300: ‘in weitins belcsin was adelicen zons’ (te Beernem)^(177); ‘ii. linen datmen heet belcsin’ (te Klemskerke)^(178); ‘i stic dat men heet belcsin over den wech’ (te Oostkerke)^(179) (V.L.); ‘Hughen belcsin’ (land te Oostburg)^(180); ‘mins here gildolfs land dat men heet tlanghe belcsin’ (land te Leke)^(181); ‘Tartenhouts belcsin’ (te Ettelgem)^(182) (V.L. ,Snellegem). c) ca 1300 ‘i.m. dat men heet beelcsin ende leght in de prochie van Ettelghem’^(183); 1301 ‘in bredene... terre que vocatur beelcsin’^(184); 1315 ‘in Zedelgeem... drie linen ende heet smeeds beelcsin’^(185). d) 1336, 1349 ‘land in Jabbeke dike gheheeten belcxin’^(186).
4.	blekensin: a^o 1356 ‘op den blekensin ten eyghenen’^(187). Onzeker.
5.	boccen: ca 1300, Nederduitsch Glossarium van Bern^(188), blz. 9

(176) De Flou XVII 489.

(177) Leys, Bijdrage... o.c. 4.

(178) De Flou I 724.

(179) De Flou I 724.

(180) De Flou VI 730.

(181) De Flou IX 127.

(182) De Flou XV 703.

(183) De Flou I 641-642.

(184) De Flou I 641.

(185) De Flou XIV 954.

(186) De Flou XVIII 969.

(187) L. Peene, Land- en cijnsboek van het Sint-Janshospitaal, Brussel. Excerpten uit cartularium 1307 en uit originelen van 1195 en 1356 (Lic. Centrale Jury Brussel 1949), 44. - Ten eyghenen is de gemeente Neigem, op de grens van Oost-Vlaanderen en Brabant. - In de nagelaten toponymische excerpten van J. Lindemans (zie hierover C. Marynissen, Med. Ver. Naamk. 42 (1966), 19-21; Id., Naamkunde 4 (1972), 241-254) vonden we onder Neigem a^o 1356 ‘op den blekens’. Lindemans noteerde ook de toponiemen uit het Erfboek van het Sint-Jansgasthuis van Brussel, a^o 1406-1409, dat eveneens de meeste bezittingen uit het cijnsboek van 1356 bevat; daarin leest hij ‘neven den blekensin’. - Het lijkt ons evenwel niet onmogelijk dat zowel Peene als Lindemans foutief hebben geëxcerpeerd, en dat er dient gelezen te worden ‘den blekens in ten eyghenen’!

(188) Het Glossarium Bernense werd uitgegeven en bewerkt door F. Buitenrust Hettema: ‘Het Nederduitsch Glossarium van Bern’ (Leiden [1889]). Het hs. berust in de Burgerbibliothek te Bern onder nr. 641. Aangenomen wordt dat het geschreven werd rond 1300 en dat het een kopie is, waarschijnlijk zelfs een afschrift van een afschrift. Het is zonder twijfel Limburgs. Zie hierover ook E. Rooth, Mittelniederländische Wortstudien. Niederdeutsche Mitteilungen 16/18 (1960/62), 9-12.

[p. 144]

(V.L. 33): boccen = ‘capreolus’, bij boc ‘caper, hyrcus’. Van Loey vraagt zich af hoe we -cc- moeten opvatten, nl. als -kk- of als -ks-. Hij verwijst hierbij naar de in dezelfde bron voorkomende vormen haeccen (zie hieronder nr. 11) en coninccen (zie nr. 22), en gaat meer uitvoerig in op de grafie van de k en de c, zoals ze door de samensteller of de kopiist van het Glossarium werden aangewend, waarbij c (vóór e en i) = s zowel in woorden van germ. als van rom. oorsprong (cletce, quetcinge, runceg, vntcien enz.). Van Loey ziet in het Gloss. Bernense - o.i. evenwel ten onrechte - één uitzondering, nl. stenbicere ‘cementarius’, waar volgens hem de c de waarde van k zou hebben^(189). We menen dat in het Gloss. de grafie c vóór i en e normaal als ts (of tš?) dient gelezen te worden, de grafie -cc- als -ks-, eventueel -kš-; vgl. het appellatief rincsen in hetzelfde Gloss. Bern.

6.

brescins: ca 1300 ‘die wech die te brescins operelle gaet’ (plaats te Oostburg)^(190). Voortgaande op de ligging, lijkt het niet onwaar-

(189) Stenbicere vormt o.i. geen uitzondering: de c zal er, evenals in de andere woorden van het Glossarium, vóór e en i geassibileerd uitgesproken zijn. Een vorm met ts komt overigens in het Limburgs meer voor: zo b.v. te Tongeren (M. Tytgat, o.c. 236, 266) a^o 1439 heer Claes Rode anders steynbuselers, priester = 1439 Cloes Steynbitselers = 1445 Nicolaus Roeden alias Steynbitselers presb. = 1445 Nicolaus Roeden alias steenmetzers; eveneens te Tongeren (J. Moors, De oorkondentaal in Belgisch-Limburg van circa 1350 tot 1400 (Tongeren 1952), 308) a^o 1397 Wilheme Tiwoers der Steynbitselere van Nudorp,... scepene des dorps van Freren. Elders in ons land wordt doorgaans k of ck geschreven, zo o.a. te Gent a^o 1271 Fulcro steenpikelare homo feodalis domini abbatis = 1277 Folkre steenpickelaren tsabts man van sinte Pieters (Van Lokeren, o.c. 375, 384); eveneens te Gent (J. Vuylsteke, o.c. passim) o.a. 1321-22 metse ende bickelers (ook: metse ende houwers); te Brussel (L. Peene, o.c. 653) a^o 1356 die diederecs steenbickeleren es; te Antwerpen (K. Jochems, o.c. 24) a^o 1281 boidino dicto steenbickelere; te Leuven (J. Ickx, o.c. 210) a^o 1350 symon dictus stienbickelere presbyter; te Diest (A. Vandepoel, o.c. 165) a^o 1389 henne steenbickeleers; te Tienen (C. Baert, o.c. 560) ca 1340 pratum johannis steenbickelere, a^o 1347 vrancke steenmetser in goetsnoven; te Hasselt (A. Ghijsen, o.c. 309-310) a^o 1416 willem steynmetser, 1458 wouter steenmetzer. In een artikel van A. Van Geertsom (Land van Aalst 18 (1966), 92, 101) troffen we nochtans, vermoedelijk in een Gentse bron uit het einde van de 12e eeuw, een Oostvlaamse stienbicellere aan. In het Mnl. Wdb. VII 2015-16 zijn steenbicker en steenbickeler synoniemen; beide kunnen zowel steenhouwer als metselaar betekenen. Het Glossarium vermeldt blz. 68 naast stenbicere ‘cementarius’ ook stenbikelere ‘lapicidida’ en stenbickelere ‘amussis’.

(190) De Flou II 714. - Volgens het WNT XI 1123 is operelle een variant van opril, d.w.z. een hellend oplopende weg om de kruin van een dijk, een verschansing, een verhoging enz. te kunnen bereiken. Opril zou een door volksetymologie ontstane bijvorm zijn van april, fra. appareille = oorspr. de benaming voor het aanleggen van een helling, een dijk e.d.; daaruit ontstond achteraf overdrachtelijk de betekenis helling zelf (WNT II 569; zie ook A. Van Loey, Mnl. Oprel. In: Album Is. Teirlinck (Leuven 1931), 131-132).

[p. 145]

	schijnlijk dat de gemeente Breskens bedoeld wordt. Volgens De Flou^(191) is de huidige uitspraak hiervan bresjəs.
7.	broecsin: a) 1259 ‘duas mensuras terre jacentes in parrochia de Etelghem que vocantur Bernarstic... versus austrum ad terram que vocatur Bruxin’^(192); b) 1289 ‘in Ettelghem... twe ghemeten hetens Broexin’^(193); c) 1273 ‘dit landt es gheeten die hofstede & twerf ende broecsin’ (te Varsenare); ca 1300 ‘t Broecsin’ (land te Varsenare)^(194) (V.L. 38).
8.	brucsin: a) 1019-1030, Gent, ‘bruggecine uillam’, Dip. 248^(195); b) te Brugge^(196): 1339 bi den groenincbrucsine (vgl. 1340 an die groenincbrucghe); 1340 ant gansebrucsin (vgl. 1344 ande gansbrucghe); 1340 ant fonteinebrucsin; 1341 an coopmans brucsin; 1345 s. gillis brucsin (vgl. 1386 bi s. gillis brugghe); 1564 trambrucxsen an tvulreykin (vgl. 1346 an die raembrucghe)^(197); c) te Ronse, 1349: an den roeden steen an d'bruxin^(198).

(191) De Flou 715-719. - Breskens wordt er voor het eerst genoemd in de 16e eeuw; de vroegere naam ervan is 1399 Brestkinssand, 1486 Breskinssant.

(192) E. Warlop, o.c. 24-25. - De verkoper van de grond wordt in de oorkonde Lammins f. Boid Haneels genoemd; in een 15e-eeuwse vermelding op de rug van de oorkonde staat geschreven: In Ettelghem Lampsin f. Boid Hanneels.

(193) De Flou II 843. - Wellicht identiek met voorgaande plaatsnaam.

(194) De Flou II 833.

(195) Wordt door Gysseling -- Koch, Dipl. Belg. 412 geïdentificeerd met de plaatsnaam Brugschen, onder Schellebelle, bij Dendermonde; aldus ook bij Gysseling, Top. Wdb. 196, zonder etymologische verklaring. Tavernier, o.c. 365 ziet in bruggecine een diminutief op -tsīn van brugge ‘het bruggetje’ (eveneens blz. 585), ook al meent ze blz. 187 dat ‘-ts-diminutieven alleen persoonsnamen zijn’.

(196) Gilliodts- Van Severen, Inventaire... Introduction, o.c. 416, 419, 426, 427, 515.

(197) De gewone diminutiefvorm van brug is in de 14e-15e eeuw te Brugge bruxkin, b.v. 1311 ant bruxkin, 1331 vp ser zeghers bruxkin, 1384 an tstenin bruxkin, 1411 an tbruxkin vp den beilc enz. In de 15e eeuw noteerden we als varianten: 1414 an de bruxskine bi zinte Obrechts, 1454 an tfreren bruchskin, 1478 tooten raembrugskine, 1561 tcleene brugskin. De grafie met -sin troffen we daar na 1350 niet meer aan, tenzij juist in 1564 trambrucxsen. - Vgl. te Gent a^o 1295 ant bruxkin, a^o 1306 ant brixkin (N. De Pauw, o.c. 25).

(198) L. Van Cauwenberghe, Inleiding tot de toponymie van Ronse (Lic. Leuven 1974), 81.

[p. 146]

9.	dijcsin: 1260 ‘inde groede oest, i.m. lands dat men heet dijcsin’ (te Groede, parochie van Schoondijke)^(199).
10.	eecsin: a) 1285, te Oudenaarde: ten eecsine (in latere bronnen: ten eeckskine, ten heeckskine)^(200) (V.L. 38); b) 1339, te Maldegem: ‘i vierendeel lands ligghende ten eecsine’^(201) (V.L. 39, Malderen).
11.	haeccen: ca 1300, Nederduitsch Glossarium van Bern, blz. 29: haeccen ‘uncinus’, bij haec ‘uncus’ (V.L. 33).
12.	hanesijn: 1316, Noord-Holland: ‘daer hi een hanesijn mede cofte’^(202). Mnl. Wdb. III 77: ‘men leze havecsijn’ (V.L. 38).
13.	havicsijn: 1343, Kennemerland en Westfriesland: ‘van enen havicsijn’^(203). Mnl. Wdb. III 191: ‘of eene bepaalde soort van havik of eene verkeerde lezing voor havicskijn = havikje’ (V.L. 38-39).
14.	hoecsijn: 1318, Zeeland: ‘van 2 hoecsijn in Westland’^(204). Mnl. Wdb. III 473: ‘misschien te lezen als hoecskijn, d.i. hoekjes’ (V.L. 39).
15.	joncsine: Van Maerlant, Der Naturen Bloeme VI 515: ‘clene jonghekine si (nl. de hagedissen) draghen’. Varianten: in handschrift B (Limburgs afschrift 1314-1322): jonckine; in hs. V (tweede helft 15e) en in hs. A (ca 1375): joncsine (V.L. 39). Mnl. Wdb. III 1060: ‘lees joncskine, of is er ook een verklw. joncsijn geweest?’. Volgens Van Loey is joncsine ongetwijfeld een oude, misschien reeds verouderde formatie.
16.	kerccine: 1281, Liber Inventarius, Gent^(205): kerccine = kercskine (= gem. Kerksken, bij Haaltert, arr. Aalst).

(199) De Flou III 768.

(200) M. Hoebeke, De middeleeuwse oorkondentaal te Oudenaarde 13e eeuw - ± 1500 (Gent 1968), 495. - Zie ook voetnoot 28.

(201) De Flou III 883; vgl. 1387: in beernem... ten eexkine; 1515 ten heecxkin waert (Leisele); 1530 een tavernekin ghenaempt ten eecskin (Westouter).

(202) H.G. Hamaker, De rekeningen der Grafelijkheid van Holland onder het Henegouwsche Huis (Utrecht 1875-1878), I 64.

(203) Id., Ibid. II 309. - Kennemerland ligt in Noord-Holland en was in de middeleeuwen een der kernen van het graafschap Westfriesland.

(204) Id., De rekeningen van de Grafelijkheid van Zeeland onder het Henegouwsche Huis (Utrecht 1879-1880), I 100. - Vgl. blz. 61: a^o 1317 Cayms hoecsekijn.

(205) R. Haeserijn, o.c. 422. - Vgl. bij Gysseling, Top. Wdb. 559: a^o 1201 Kerkcen (zonder etymologische verklaring). Andere oude vormen bij Lindemans, Album Blancquaert 439: 1125 Kerkescen (Cart. Affligem XL), 1257 Kercine (Van Lokeren n^o 662), 1351-1352 Kercskijne (De Potter & Broeckaert V, 2).

[p. 147]

17.	clercsin: 1334-1335 clercsine (aldus in het netboek van de Gentse stadsrekeningen; de kladboeken I en II vermelden J. den Clerc, de stadsrekening zelf Janne Clercskine; het zijn alle datiefvormen); clersin (in kladboek I; het netboek heeft Clercskin); 1335-1336 clersijn (in het netboek)^(121).
18.	clocsin: a) Van Maerlant, Spieghel Historiael (laatste kwart 13e) III^6 53.13: ‘met enen clocsine neder boot’ (Mnl. Wdb. III 1567: clocsijn, clocsin = kleine klok, klokje); b) 1309, Ieper^(206): ‘A Coppin de Saint Omeir pour sonner le cloke des tisserans, le bruutclocsin, le garenclocke et le corenclocke’ (V.L. 40).
19.	cnapecin: 1170, Gent?: signum cnapecini (archief Sint-Pietersabdij nr. 319). Volgens Tavernier^(207) ‘dim. op -sin bij knape = jongen, knechtje’. Van Loey meent dat in een bijnaam als Cnapecin een uitbreiding van -sin kan gezien worden vanuit een eigennaam als b.v. Bavacin naar de naam voor een persoon; vandaar naar appellatieven als clocsin, havicsijn enz. (V.L. 32).
20.	cnocsin: 1341, cnocsin (als persoonsnaam te Brugge)^(208).
21.	cocsin: 1282, Brugge, cocsino (datief) pro equo suo amisso in via qua scabini iverunt^(209); 1288, Brugge, receptum a coxino pro redditibus licinorum de hoie^(210); 1291, Brugge, item coxinus debet ville^(211); 1292-1293, Brugge, coxino (datief) pro mercede equorum suorum in Anglia^(212). Dezelfde persoon?^(213).

(121) Vgl. in rek. 1316-17, 1325-26 e.a. Clercskine (= 1312-22 Annekin den Clerc). Waarschijnlijk naar aanleiding van deze herhaaldelijk terugkomende schrijfwijze, vermeldt Vuylsteke blz. 956 in de stadsrekeningen a^o 1334-1335 Janne Clercskine (datief), doch voegt er in voetnoot aan toe: "er staat Clercsine. Beide kladboeken: J. den Clerc". Van de Gentse stadsrekeningen bestaan er immers een zgn. netboek en twee kladboeken I en II. Bij de post "rekeningen" van datzelfde jaar, vermeldt Vuylsteke op blz. 971 driemaal "Clercskin, der stede gaersoen", doch voegt er in voetnoot weer bij dat kladboek I telkens Clersin heeft. Deze laatste grafie vinden we als Clersijn in het netboek terug in de volgende rekening a^o 1335-1336.

(206) Des Marez -- De Sagher, o.c. 307. - Dezelfde bron, nl. de Ieperse stadsrekeningen, vermeldt op blz. 126: a^o 1297 por sonner le cloke des noches et de le corenmarct; op blz. 378: a^o 1311 pour sonner le cloke au jour, au soir, des ouvriers, des noches...

(207) Tavernier, o.c. 242.

(208) Gilliodts- Van Severen, Inventaire... Introduction, o.c. 304. De auteur rangschikt Cnocsin bij de germ. (!) namen. O.i. is het eerder een toenaam, afgeleid van een appellatief cnoc. Vgl. in 1281 te Poperinge: Hanins le Knoc.

(209) Id., Inventaire... o.c. IV 268; vgl. V.L. 26 (dubieus is Cocsino 33.15); C. Wijffels -- J. De Smet, Rekeningen van de stad Brugge I, 1 (Brussel 1965), 1046.

(210) Id., Inventaire... Introduction, o.c. 351.

(211) Id., Ibid., o.c. 373.

(212) Id., Cartulaire de l'ancienne estaple..., o.c. 80.

(213) Er is tweemaal spraak van een cocsinus, coxinus in verband met paarden; en in de rekening a^o 1299 treffen we aan: heinekino coc pro restitucione equi per ipsum in negotio ville amissi. In hetzelfde jaar wordt er nog een Heinekinus Coc vermeld ‘pro gothis halle mundandis et cordis’, dezelfde als a^o 1300 Heinkin Coc ‘pro gotis in veteri halla nitiendis et pro schuppis’, in 1303 heinkine den koc = heinrike den coc = 1299 henrico coco (alle datiefvormen), blijkbaar iemand die herstellingswerken aan het belfort uitvoerde. Vgl. daarnaast de attestaties a^o 1290 willelmo coco iuniori (dat.)/1291 in Braemberg prope willelmi cox/1302 ver kateline vidua willem cox. Vgl. te Ieper: Arnekin de wilde dit coxkin (a^o 1378).

[p. 148]

22.	conincsijn: a) 1321, Wext-Vlaanderen: ‘In Galylee tote Chana daer een conincsijn in was’ (hs. A van Maerlants Rijmbijbel, cap. 39, verzen 23070-23071)^(214) (V.L. 40-41). b) ca 1300, Nederduitsch Gloss, van Bern, blz. 39: coninccen = regulus, bij coninc ‘rex’ (V.L. 41).
23.	meisin: a) 1236, Gent: ‘negénen knape of meicín’^(215) (lat. tekst: nullus famulus uel ancilla); b) ca 1240, Gent: ‘Dierne (ancilla) ofte meisin (puella) of cnape (famulus)’^(216) (V.L. 41). Het Mnl. Wdb. IV 1347-1348 geeft alleen vormen op -sen^(217).
24.	molensin: 1281, Liber Inventarius, Gent: will' molensin, cijnsplichtige ‘in parrochia de Pieta’ (= plaats noordoostelijk van Boekhoute, bij de Belgisch-Nederlandse grens) (V.L. 41). Molensin kan een appellatief ofwel een bijnaam zijn^(114).
25.	rincsen: ca 1300, Nederduitsch Gloss. van Bern, blz. 58: rincsen = lat. sperula; vgl. rinc = spera^(218) (V.L. 41).

(214) Van Loey, o.c. 40 vermeldt eveneens de varianten: hs. B (ca 1300?, Vlaams) coninclin; hs. C (eind 13e, bij Maastricht) coninc sijn; hs. E (ca 1405, Utrecht) conincskijn; hs. D (midden 14e, Westvlaams) coninc. - Mnl. Wdb. III 1785 s.v. conincsijn: ‘Andere, min gewone, bijvorm van het verklw. van coninc, vertaling van lat. regulus... misschien is de vorm op -sijn eene assimilatie van -skijn... de uitgang is wel als plaatselijk en dialectisch op te vatten’.

(215) M. Gysseling, De statuten van de Gentse Leprozerie van 1236. Studia Germanica Gandensia 5 (1936), 40 (Latijnse tekst op blz. 29).

(216) A.C.F. Koch, Vroeg middelnederlands ambtelijk proza. In: Fontes Minores Medii Aevi X (Groningen 1960), 57.

(217) Verdam ziet in meisen ‘een verkleinwoord, op de eene of andere wijze gevormd van den stam van maget (maid, meid), volgens Kern gevormd met een verkleinuitgang -sijn. Zie Taal- en Letterbode 5, 25’. - Vgl. ook J. Lindemans, De diminutiefvormen van onl. *magid in Zuid-Brabantse dialecten. Versl. & Med. Kon. Vla. Acad. 1954, 263-269; hij verklaart er meisen, meicin < *meidsin < *magid + s + in, dit laatste in het kader van zijn teorie dat -sin is ontstaan uit een s-suffix + een -in suffix. - Kiliaan vermeldt meydsen en meissen, eveneens met tweevoudige betekenis: meisje en dienstmeisje. - In al de voorbeelden uit het Mnl. Wdb. (a^o 1315, 1320, 1453 enz.) is het suffix reeds verdoft. - Te Brugge, waar de -i- veel langer is bewaard gebleven in de suffixen, vonden we nog in een dekreet van 1490: ‘dat gheen vrauwen of meyssins van wilden ende onreyne levene, by avonde achter strate te ghane...’ (Gilliodts-Van Severen, Inventaire... VI 354).

(114) Tavernier, o.c. 187 ziet in molensin een bijnaam. Ook Haeserijn zelf denkt daaraan, aangezien hij (blz. 207) Will' opvat als Will(elmus), en in molensin een -sin afleiding ziet bij mnl. molen. Van Loey, o.c. 41 is blijkbaar dezelfde mening toegedaan en verwijst voor de naamgevingswijze naar O. Leys, Med. Ver. Naamk. 28 (1952), 63: a^o 1218 Reinlofus Rentekin (= benaming naar het goed, de molen enz.). O.i. zou ook aan een substantief kunnen gedacht worden, waarbij will' dan een genitief will(elmi) zou zijn. De nominatiefafkorting van Willelmus is in het Liber Inventarius bijna steeds Will's (b.v. will's de brien, de cruce, de donsa, de ysendike, de oie, egghe, hasart, hologe, ronge enz.), hoewel uitzonderlijk ook will' wordt aangetroffen (b.v. will' fernout).

(218) Zie hierboven nr. 5 Boccen. - Ook vermeld in Mnl. Wdb. VI 1430.

[p. 149]

26.	vincsin: 1268, Ieper: vincsinus^(219). Waarschijnlijk een bijnaam.
27.	vrowecin: 962, Gent: Urouuecin, te Sint-Michiels-Brugge^(224).
28.	wivecin: a) 962, Gent: UUiuecin, te Sint-Michiels-Brugge; b) ca 1200, Gent: Wifcin, te Sint-Lievens-Houtem; c) ca 1212-1223, Gent: Wivesin, te Aksel; Risuindis filia Wivecine, te Sint-Lievens-Houtem^(220).
29.	wulchscen: 1498, Ronse: ‘vulgariter nuncupatam t'wulchscen’^(221).
30.	zacxen: 1552, Brugge: ‘straetkin gaende van de lane naar tzacxen’^(222). Wordt in de stadsrek. 1550-1552 zacxkin geschreven^(223).
31.	zidelincsin: 1285, Oudenburg: ‘van Lombardie... jn de gracht die neffens den clenen zidelincsine leghet... Ende daer tienhende, dore dat zidelincsin, moeten wij ligghen ende maken ene ghote’^(224). Een zidelinge is een langs de zijde van een watering of polder liggende dijk; als jongere betekenis: afvoergracht, gegraven beek.

Mnl. hoopsene (a^o 1351, Ieper: een hoopsene gruus ende een hantvol souts; daer in werpt een hoopsene tarwijn gruus; nemt 2 hoopsenen gersten) hebben we niet in de lijst opgenomen, omdat -sene moeilijk met het suffix -sen te verbinden is. Cfr. Mnl. Wdb. III 580: ‘Waarschijnlijk eene afleiding van hoop, doch van elders is het woord niet bekend. Hoopje, handvol (of benaming eener bepaalde maat?)’.

Wat de geografische verspreiding betreft, noteerden we dus in Noord-Holland hanesijn, havicsijn; in Zeeland hoecsijn; in Zeeuws-

(219) Des Marez -- De Sagher, o.c. 11. - Vincsinus komt voor in de lijst der veroordelingen, uitgesproken tussen 1 nov. 1267 en 1 nov. 1268 door de schepenbank van Ieper. Omzeggens alle veroordeelden worden vermeld met voor- en toenaam, Vincsinus echter niet. We zien daarin een bijnaam, nl. Vink + diminutiefsuffix. Vgl. in de stadsrekeningen 1280 Griela Vinc = 1313 Griele le Vinc; 1311 Jehans li Vinc, Jehans Vinke; 1328 van Lemmin den Vinc. - Vgl. Gysseling -- Bougard, Onom. Calais..., o.c. 80: a^o 1290 Clai Vinc = 1300 Clai le Vinc.

(224) Id., Ibid. 275; De Flou VII 959-960; J. Jacobs, o.c. 83-84; Mnl. Wdb. VII 1054.

(220) Zie onze lijst van persoonsnamen vóór 1250.

(221) L. Van Cauwenberghe, o.c. 261. - Vgl. a^o 1479: op de craye cautre ande wulghe (= wilg, met normale dialektische ronding; zie hierover te Oudenaarde M. Hoebeke. o.c. 207: Na w, in bepaalde woorden, overweegt of staat uitsluitend u: wulghe = wilg, zo goed als steeds u).

(222) Gilliodts - Van Severen, Inventaire... Introduction, o.c. 497.

(223) Id., Ibid. 508: huis de groote belle, op den hoee van tzacxkin zo men gaet van der lane naer tvoorseide zacxkin. - Vgl. blz. 502: a^o 1557-58 huis tvalcxkin; blz. 496: a^o 1552-53 huis tbaecxkin; blz. 516: a^o 1545-48 huis tbalcxken. Hieruit blijkt dat de normale diminutivering van een appellatief op -k in de 16e eeuw te Brugge -skin was. De vorm zacxen is dan als relikt te beschouwen, evenals blz. 515 in de stadsrekening: a^o 1564 trambrucxsen an tvulreykin (zie nr. 8 brucsin).

(224) Id., Ibid. 275; De Flou VII 959-960; J. Jacobs, o.c. 83-84; Mnl. Wdb. VII 1054.

[p. 150]

Vlaanderen belcsin, brescins operelle, dijcsin, molensin; in West-Vlaanderen becsijn, belcsin, broecsin, brucsin, eecsin, joncsin, clocsin, cnocsin, cocsin, conincsijn, vincsin, zacxen, zidelincsin; in Oost-Vlaanderen ackersyn, (blekensin), bruggecine, bruxin, eecsin, kerccine, clercsin, cnapecin, meisin, vrowecin, wivecin, wulchscen; in Limburg boccen, haeccen, coninccen, rincsen.

We hebben getracht in de mate van het mogelijke op onderstaande kaart de genoteerde -cin/-sin vormen in het Vlaamse land en in Zeeuws-Vlaanderen te lokaliseren:

Een kronologische ordening geeft als resultaat: 962 vrowecin, wivecin; 1019-1030 bruggecine; 1170 cnapecin; 1200 wifcin; 1212-1223 wivesin; 1236 meicin; 1240 meisin; 1255 belxin; 1259 bruxin; 1260 dijcsin; 1268 vincsin; 1273 broecsin; 1281 kerccine, molensin; 1282 cocsin; 1285 ten eecsine, zidelincsin; 1289 broexin; 1291 coxin; ca 1300 becsijn, belcsin, beelcsin, brescins, broecsin, boccen, haeccen, coninccen, rincsen; 1309 clocsin; 1311 conincsijn; 1334 clercsin; 1336 belcxin; 1340 brucsin; 1341 cnocsin; 1300-1350 becsin; 1359 bruxin; 1375 clocsin, joncsine; 1435 ackersyn; 1498 wulchscen; 1552 zacxen; 1564 brucxsen.

[p. 151]

Een vergelijking met de persoonsnamen op -sin levert overeenkomsten, maar anderzijds ook verschillen op. Aangezien we niet beschikken over eventuele psn. op -sin uit Holland, dienen we onze vergelijking te beperken tot het Vlaamse gebied. West-Vlaanderen schept geen problemen en vertoont een opvallende gelijkenis qua geografische distributie en relatieve frekwentie van persoonsnamen en appellatieven. Oost-Vlaanderen heeft vóór 1250 zowel persoonsnamen als appellatieven op -sin; na die datum verandert de situatie, in die zin dat er praktisch geen namen op -sin meer worden aangetroffen, wél appellatieven hoewel enkele ervan ongetwijfeld archaïsche vormen zijn. Zo is blekensin onzeker en - indien geen korrupte lezing - als toponiem in 1356 waarschijnlijk al een relikt⁽²²⁵⁾. Dit laatste geldt zeker voor de plaatsnaam a^o 1435 ackersyn⁽²²⁶⁾. Of hetzelfde kan gezegd worden voor de pln. a^o 1281 kerccine (waarnaast ook reeds kercskine voorkomt), is minder duidelijk; hij kan vergeleken worden met het toponiem ten eecsine in dezelfde periode te Oudenaarde. Een tiental km. ten zuiden hiervan, te Ronse, treffen we a^o 1359 bruxin aan, en zelfs nog in 1498 wulchscen, diminutiefvormen op -sin/-sen van resp. brug en wilg; het gebruikelijke dim. suffix in die perioden is daar -kin resp. -ken. Even opvallend zijn te Gent a^o 1334-35 de (beroeps)namen clercsin en clersin, sporadische varianten van clercskin; al mogen ze niet als reliktvormen of foutieve grafieën beschouwd worden, dan kan o.i. wel aan eventuele invloed van de scribent gedacht worden (vgl. in dezelfde stadsrek. Lamsin als enige -sin naam!). Verder oostwaarts, in Antwerpen en Brabant, vonden we in de geraadpleegde bronnen geen enkel appellatief op -sin. Dat lijkt er wel op te wijzen dat de enkele persoonsnamen die in de Antwerpse Kempen en in het Hageland in de loop van de 14e alsook in het begin van de 15e eeuw doorgaans op -sen(s), sporadisch ook nog op -sins eindigen, geen autochtone -sin formaties zouden zijn, te meer daar de diversiteit van die namen toch zeer beperkt is. Voor Limburg

(225) Uit dezelfde bron, nl. het Land- en Cijnsboek van het Sint-Janshospitaal te Brussel, noteerden we eveneens in 1356 o.a. een bruexken te bleynberghe, ane thaechsken (Anderlecht), int heecsken (Steenhuffel), een steenenbrugsken (over de Zenne te Kuregem), int bloexken, bosschelken (Woluwe).

(226) In dezelfde lijst a^o 1435: ‘jn de prochie van Adeghem... Dappers Brouckelkin’; - voorts ‘een leengoedt... binnen der prochie van Maldeghem; een weighelkin leichter ande noortzide’ (blz. 159-160, 163).

[p. 152]

is de toestand evenwel opnieuw anders en tot op zekere hoogte te vergelijken met die in West-Vlaanderen; immers, naast de vier gevallen op -cen en -sen uit het Gloss. van Bern staan niet alleen oudere familiarismen op -cin, doch ook gelijktijdige én jongere persoonsnamen op -sin, -sen, -cen.

Evenals het -kin suffix, kon -cin/-sin principieel bij gelijk welke stam gevoegd worden. Bij de persoonsnamen vóór 1250 werd soms nog een bindvokaal gebruikt (b.v. Em-e-cin, Eg-e-cin, Ing-e-cin, Ted-e-cin, naast Ava-cin, Rein-cin, Even-cina), maar na 1250 verdwijnt hij er vrij algemeen. Vgl. hiermee de appellatieven brugge-cine, cnape-cin, hane-sijn, molen-sin, acker-syn enz. Het meest opvallende verschil is dat, na 1250, bij de appellativa, -sin bij voorkeur na woordstammen op -k blijkt voor te komen (in onze lijst in ca. 75% der gevallen!). Dit zou er kunnen op wijzen dat het gebruik van het suffix vroeger algemener was en zich achteraf, bij het verminderen van de produktiviteit ervan, verengd heeft. Wanneer -kin als normaal gebruikt diminutiefsuffix overal de bovenhand haalde, heeft -sin zich - behoudens in enkele gevallen, hoofdzakelijk reliktvormen - in de eerste plaats kunnen handhaven na stammen met -k auslaut, waarbij het -kin suffix minder tot zijn recht kwam.

De spelling van het suffix bij appellatieven loopt min of meer parallel met de hypokoristika: aanvankelijk overal -cin, daarna -sin. Toch zijn er ook afwijkingen. Zo lijkt -cin zich bij de appellatieven hier en daar iets langer te hebben gehandhaafd: we vinden het b.v. nog a^o 1236 te Gent: meicin (daarnaast echter ook ca 1240 meisin), a^o 1281 kerccine, ca 1300 in Limburg: boccen, haeccen, coninccen (doch eveneens rincsen). Een van de redenen hiervoor ligt zeker in het feit dat men de volkstaal ten vroegste rond het midden van de 13e eeuw ook als schrijftaal begon te gebruiken. De grafie -sin treffen we bij de substantieven eerst na 1200 aan, d.w.z. ongeveer een kwart eeuw later dan bij de persoonsnamen. Na 1250 lijkt het gebruikelijke schrijfwijze te zijn geworden. Bij appellativa met stam op gutturaal, staat soms x = k + s, b.v. 1255 belxin, 1259 bruxin, 1289 broexin, 1288 coxin; cfr. nog te Brugge 1552 zacxen, 1564 brucxsen. Vgl. hiermee de 13e- en 14e-eeuwse persoonsnamen Rijxin, Tanxin, Brouxin e.d. Zoals bij de psn., treedt verdoffing tot -cen/-sen het eerst op in Limburg (ca 1300 boccen, rincsen) en pas veel later in Oost- en West-Vlaanderen (1498 wulchscen, te Ronse; midden 16e brucxsen, zacxen, te Brugge).

[p. 153]

3. Wat de oorsprong en de evolutie van het -cin/-sin suffix betreft, kunnen de tot nogtoe vooropgezette teorieën hoofdzakelijk herleid worden tot vier verschillende:

1^o	-sijn<-skijn
2^o	-sin<germ. s + īn
3^o	-sin<-z-suffix + īn
4^o	-sin<-kin door palatalisatie.

3.1. De eerste verklaring kunnen we onmiddellijk opzij zetten: de kronologie van de attestaties wijst nl. uit dat de vormen met -sin ouder zijn dan die met -skijn (al bij V.L. 21).

3.2. Ook de tweede teorie houdt geen steek: tot op heden is er geen duidelijk bewijs geleverd van het bestaan van een dergelijk germ. s-suffix in onze gewesten. In elk geval bestond het niet ten tijde van de opkomst van -cin. Het is echter mogelijk dat men dit zogenoemde germ. suffix verward heeft met het -z-suffix, vaak ook s- of so-suffix genoemd, maar dat pas sinds de 10e eeuw o.a. met de grafie s geattesteerd is⁽²²⁷⁾.

3.3. De derde opvatting is dat -cin een stapelsuffix z + in zou zijn (waarin z vóór i>c), juist zoals -kin en -lin uit k + in en l + in zouden zijn samengesteld. We hebben intussen er reeds op gewezen⁽²²⁸⁾ dat onl. -lin geen stapelsuffix is, maar veeleer evenals -z- in het merov.-rom. ontstaan is door metanalyse. Overigens lijkt -kin evenmin een stapelsuffix te zijn.

Tegen de mening dat -cin op z + in zou moeten teruggevoerd worden, kunnen verscheidene inz. morfologische argumenten ingebracht worden:

1^o	De hypokoristika, die men doorgaans de benaming ‘lalnamen’ geeft (b.v. Abo, Ava, Bava), worden nooit met een -z-suffix aangetroffen, wél met -cin: 962 Abicinus, 1074 Auacin, 998 Bauacin. Evenmin kennen we z-formaties bij mogelijke afleidingen van appellatieven: derhalve nergens *Vroweza, *Wiveza, *Cnapezo, wél Urouuecin (962), UUiuecin (962), Cnapecin (1170).
2^o	Familiarismen als Odecinis (2e kwart 11e eeuw), Edicinus (1123), Gualdecinus (1140), Tedecinis (1150), d.w.z. bij naamstammen op dentaal, zouden als z-afleidingen eerder *Ozinis, *Ezinus, *Gualzinus (of *Guazinus) en *Tezinis moeten heten. Dentaalstammen vertonen

(227) C. Marynissen, o.c. 437-456.

(228) Id., Ibid. 562-580.

[p. 154]

	immers bij z-formaties normaal geen bindvokaal^(229); derhalve vinden we geen *Odeza, wél Oza; geen *Edizo, wél Ezo; geen *Waldezo of *Tedezo, wél Wazo en Tezo. We noteerden wel Godezo (1106-1023, Sint-Truiden; 1034-1058, Gent enz.), echter meer dan een eeuw na Godecin (einde 9e); Godezo is slechts een schijnbare uitzondering, aangezien het een ‘recente’ z-formatie is bij tweeledige namen als Gode-fridus, Gode-bertus e.d., dus met een vokaalstam.
3^o	Na een niet-dentale stamauslaut verschijnt het -z-suffix eerst in de 10e eeuw, terwijl we toch al in de 9e eeuw een Emecin optekenden.
4^o	Het -z-suffix komt in onze gewesten onder de grafie c^(230) eerst voor te Gent rond het midden van de 11e eeuw en dan nog in de genitiefvorm Godecę, terwijl het met die schrijfwijze c in stapelsuffixen eerst opduikt in de 2e helft van de 11e eeuw (Hecil, Acelinus, Becelinus, Guncelinus), in de eerste plaats in Noord-Frankrijk en in oostelijke (vooral Duitse) oorkonden. Daarentegen noteerden we de oudste -cin namen reeds op het einde van de 9e eeuw, d.w.z. ruim anderhalve eeuw vroeger.

3.4. De vierde mogelijkheid is dat -cin zou ontstaan zijn uit -kin met palatalisatie van de k; aldus o.m. Tavernier-Vereecken in haar Gentse Naamkunde, blz. 187.

Voor deze identifikatie -cin = gepalataliseerd -kin, pleit o.i. volgende zesvoudige argumentatie:

1^o

In tegenstelling tot -z- is -kin in het onl. en het vroeg-mnl. een gewoon suffix bij zogenaamde ‘lalnamen’ (Abbekin, Avekin, Dodekin enz.), alsook bij propriaal gebruikte appellatieven (Vrouwekin, Wivekin, Muderkin). Parallel met einde 9e (kop. 941) VUiuechin en 853 (kop. 961, kop. 12e-18e) Vuifken verschijnen b.v. 962 (kop. ca 1060) UUiuecin en ca 1200 Wifcin.

2^o

De namen op -kin en die op -cin evolueren gelijklopend, nl. van oorspronkelijk vormen mét bindvokaal naar jongere zonder tussenvokaal. Bij -z- verloopt het juist andersom: oorspronkelijk zonder bindvokaal, later mét voegvokaal. Dat hangt overigens samen met het feit dat -z- aanvankelijk streng gebonden was aan een dentaalstam, terwijl -kin evenals -cin principieel bij gelijk welke stamauslaut kon gevoegd worden.

(229) Id., Ibid. 487-488.

(230) Niet te verwarren met -ci-/-ti- (vgl. 870 Mancio, in Noord-Frankrijk; 919 Sancio, bij Namen; 844-864 Megentio, te Saint-Omer), blijkbaar een konservatieve en ten dele etymologische spelling voor tš of ts.

[p. 155]

3^o	Ook in kronologisch opzicht lijkt -cin een variant van -kin te zijn. De oudste namen met -cin zijn geattesteerd te Gent op het einde van de 9e eeuw: Emecin en Godecin. In dezelfde oorkonde vindt men ook een VUiuechin (met ch = k). Maar al enkele jaren vroeger, rond het midden van die eeuw, noteerden we in twee oorkonden (beide kop. 961, waarvan 4 kop. 12e-18e) te Sithiu bij Saint-Omer a^o 844-864 Hadaken en Radeken, en a^o 853 Vuifken (resp. cijnsplichtigen te Thérouanne en te Poperinge, en een lijfeigene in de streek van Boulogne). Derhalve: -kin midden 9e eeuw, -cin eind 9e eeuw.
4^o	Op geografisch vlak blijkt -cin vóór het jaar 1000 volgens de overgeleverde bronnen uitsluitend gelokaliseerd te zijn in de Pagus Flandrensis, meer in het bijzonder in de streek van Gent en Brugge; alleen a^o 938 Hauezin (kop. ca 1250, Sint-Truiden) valt er buiten. Vgl. daarmee te Gent naast het reeds genoemde VUiuechin, ook nog Gisekin, Leuekin, Onekin en Ozekin, te Sint-Truiden Hildekin, alle eveneens vóór 1000. Overigens zijn er in die periode nog eerder weinig namen op -cin en -kin overgeleverd, nl. in de gewesten Gent en Brugge amper 5 op -kin naast 8 op -cin. Nemen we gans Vlaanderen én Frans-Vlaanderen samen, dan hebben we er evenveel op -kin als op -cin, nl. 9. Na 1000 evolueert deze verhouding merkbaar in het voordeel van -kin.
5^o	Soms gelden -cin en -kin voor één en dezelfde persoon. Een mulier quedam de Osterzele Auacin (1074), in een lijst van 1234-1235 gespeld als Avazin^(231), wordt in een 13e-eeuwse kopie vermeld als Avakin^(232); een quedam matrona Segecin (1132-1138, Gent) heet in diezelfde lijst Segechin^(233). Samen met de reeds genoemde kriteria wijst dat o.i. op een konkurrentie van -cin en -kin, waarbij vormen als Avacin/Avakin, Wivecin/Wivekin, Odecin/Hodekin, Lamsin/ Lammekin, Wilsin/Willekin e.d. enkele eeuwen lang gewoon naast elkaar konden voorkomen. Soms verschijnen in éénzelfde oorkonde -kin en -cin vormen naast elkaar. We noemden reeds einde 9e UUiuechin en Emecin, Godecin; verder ook a^o 938, Sint-Truiden: Hildekin en Hauezin; 962, Gent: Gisekinus (get.) en Abicinus, Urouuecin, UUiuecin (manc.); 980, Vita S. Landoaldi, Leuekin en Egecin. Achteraf heeft

(231) Boeren, o.c. 154.

(232) Van Lokeren, o.c. 155.

(233) Boeren, o.c. 147.

[p. 156]

-kin echter de bovenhand gehaald, terwijl -cin/-sin werd teruggedrongen in de kuststrook langsheen de Noordzee. Merkwaardig is de toe stand bij de (toponymische) appellatieven. Behalve in een paar late uitlopers als 1435 ackersyn (pln.!)^(234), 1334-1335 clercsin^(235), 1498 wulchscen (pln.!), 1552 zacxen^(236) en 1564 brucxsen, is in deze groep -sin haast altijd vroeger overgeleverd dan -kin; aldus wvla. becsijn, belcsin^(237), broecsin^(238), dijcsin^(239), eecsin^(240), clocsin, cnocsin^(241), cocsin^(242), vincsin, zidelincsin^(243), en ovla. eecsine en kerccine. Het gaat hier blijkbaar om grondwoorden op gutturaal en meteen ook om vormen uit een jongere periode, nl. de 13e en 14e eeuw.

6^o

In de zoëven genoemde appellatieven heeft -sin, aansluitend bij ouder -cin (vgl. 1170 cnapecin), zonder twijfel een diminutieffunktie. Ook -kin is diminutiverend, -z- daarentegen niet (dit komt trouwens nergens voor bij ndl. appellatieven of daaruit gevormde plaatsnamen). Een ander duidelijk voorbeeld van verkleinend -cin is bewaard in de plaatsnaam Quiévrechain, rom. diminutief van Quiévrain. Hij mag geplaatst worden bij de reeks toponymische diminutieven als b.v. Klein-Gelmen, Kleine-Brogel, Petit-Rechain, Quiévy-le-Petit. In het rom. is overigens diminutivering door afleiding niet ongewoon bij plaatsnamen: vgl. ca 1170 (kop. 16e) sub predicta villa est alia villa sita que quasi per diminutionem ab Henninio Henninellus dicitur (= Héninel, arr. Arras; Top. Wdb. 475). De meest gebruikte suffixen

(234) Vgl. 1388 int ackerkin, te Torhout (De Flou I 183).

(235) Vgl. in dezelfde Gentse stadsrekeningen 1316-1317 Clercskine = 1321-1322 Annekin den Clerc.

(236) In de Brugse stadsrekeningen 1550-1552 vermeld als zacxkin.

(237) Nochtans reeds a^o 1295 belcxkin te Varsenare (De Flou I 724).

(238) Vgl. bij De Flou II 816, 832-833, 843:1357 die broex, te Ettelgem; 1474 broucskin, te Oekene; 1566 de brouxkins, te Koolskamp; - ca 1310 lant heet broekelin, te Varsenare; 1343 ten broekelkine, te Adegem.

(239) Vgl. ca 1300 int dikelkin, te Oostburg (De Flou III 262).

(240) Vgl. 1387 ten eexkine, te Beernem (De Flou III 883).

(241) Knok- toponiemen worden in overvloed vermeld bij De Flou VIII 14-37; als voor- of toenaam in 1360 knox stic (Zevekote), 1348 knocs hofstede (Keiem), 1550 knocx stijc (Gistel), 1569 cnox houcken (Torhout).

(242) Genitiefvormen bij De Flou VII 135: ca 1300 cox vanc (Sluis) en cocx belc (Maldegem); 1313 cocx vere (IJzendijke); 1389 cox wech (Aardenburg).

(243) Sidelinghe of silinghe komt reeds voor a^o 1201 ex parte vie que vocatur silinga (Aardenburg); 1242 zedelinghe (Uitkerke); 1270 iuxta zilinghe (Bredene); 1320 van der zidelinghe (Zande) De Flou XVIII 895-900).

[p. 157]

zijn er -iolum>-eul, -euil, -ioul, -uel^(244); -ellum>-el, -elle^(245); -icellum>-selle, -chel, -chaux^(246); misschien ook -itta>-ette, -ettes^(247); het zijn overigens - in tegenstelling tot -kin - alle typisch rom. diminutiefsuffixen.

Genoemd Quiévrechain ligt vlakbij Quiévrain en is er slechts door de Belgisch-Franse grens van gescheiden. Volgens Gysseling⁽²⁴⁸⁾ zijn de oudste vormen o.m.

Quiévrain	Quiévrechain
ca 900 Caprinium
1089 Cauren	1108 Caurecin
1178 Cheuren	1174 Cheurecin
ca 1200 Kieurain	1203 Kieurecin

In deze vormen kan -cin bezwaarlijk iets anders zijn dan een rom. vorm van een onl. diminutiefsuffix, hetzij -cin, hetzij -kin (waarin de k vóór i in het Pikardisch normaal ontwikkelt tot tš, geschreven c).

Hetzelfde vinden we waarschijnlijk terug in de oudste attestaties van twee plaatsnamen, zuidwestelijk van Valenciennes, slechts een tiental km. van elkaar verwijderd, nl. Wavrechain-sous-Denain en Wavrechain-sous-Faulx, in de eerste helft van de 12e eeuw Wavrecin geschreven⁽²⁴⁹⁾. Ook hier denken we aan een diminutiefvorm op -cin, al is een grondvorm Wavre ons in die streek onbekend.

3.5. Zover we weten komt een oorspronkelijk ofra. diminutiefsuffix -cin niet voor. Teoretisch zou een rom. -cin<-k + -inium echter wel mogelijk zijn, wellicht om een verband of een afhankelijkheid aan te duiden. Zo zijn er in Noord-Frankrijk een aantal plaatsnamen op

(244) Verquin/Verquigneul, arr. Béthune:1123 Werkin/1144 Werkiniul; Bouchain/Boucheneuil, arr. Valenciennes: 1085-1107 Bulcinium/1087 de Bulciniolo; Leuven/Lovenjoul, arr. Leuven: ca 980 Louanium/Louiniol; Wasmes/Wasmuel, arr. Mons: 1119 Gvamia/de Gvamiolo.

(245) Houchain/Houchinel, arr. Béthune:1104 Hucin/Hucinel; Fléchin/Fléchinelle, arr. Saint-Omer: 1187 Felcin//1132 Felcinel.

(246) Waudrez/Waudreselle, arr. Thuin:844 VUaldriaco, 1120 Waldre/1124 cum Waldrisello; Vezon/Vezonchaux, arr. Tournai: 1061 Uesonium/1065 in Uesoniolo, 1106 Uesoncel. - Vgl. verder de talrijke Mont- en Mons- namen met daarnaast Monchel, Monchaux, Monceau (12e Moncels, de Moncello < rom. Monticellum).

(247) Vgl. in de omgeving van Lillers, arr. Béthune, de vlak bij elkaar liggende pln. Ames/Amettes; Isbergues/Berguette; - bij Rijsel: Marcq/Marquette.

(248) Top. Wdb. 818.

(249) Top. Wdb. 1053: 1120 Waurecin resp. 1143 Wavrecin.

[p. 158]

-chin/-chain (<-cinium) te vinden die derhalve geen diminutiefvormen zijn: b.v. 847 in Helcinio, 1206 Helcin>Helchin (ndl. Helkijn); 877 Hilkinium, 1040 Helcin>Heuchin; 899 in Spilcinio, 1103 Spelcin>Esplechin; 1076 Schercinium, 1079 Scercin>Esquerchin; 899 Bulcinius, 1102 Bolcen>Bouchain; 10e Ercinium, 1171 Ercin>Erchin; 847 Muscinium, 1111 Moscin>Mouchin; 1140 de Uercinio, 1154 Wercin>Verchain enz.⁽²⁵⁰⁾.

Ook in onze gewesten kon door romanisering van sommige germ. plaatsnamen - meestal om en rond de taalgrens -, een ‘uitgang’ -cin, -chin ontstaan, b.v. in Beauvechain/Bevekom, arr. Nijvel (1018-1021 Bauechin, rom./1164 Beuinchem, germ.), met -ingaheim>rom. -chin; misschien ook in Aaigem, arr. Aalst (1123 Anchin). Lindemans⁽²⁵¹⁾ vermeldde in 1940 nog vier andere plaatsnamen met -cin, -cen, nl. Beisem (1117 Bergecen) ‘bergsken’; Bierges, Bierk (1248 Berghecines) ‘bergsken’; Kerksken (1121 Kerkescen, 1257 Kercine) ‘kerksken’; Vijversen (1231 Wivercen) ‘vijverken’. Mede op grond van deze vier plaatsnamen neemt Tavernier het verschijnsel der palatalisering van gutturale konsonanten niet alleen voor het Vlaams, doch ook voor het Brabants aan⁽²⁵²⁾. Van Loey⁽²⁵³⁾ acht het echter gevaarlijk alleen op basis van dat karige toponymische materiaal, palatalisatie van k in Brabant als ‘werkelijk’ te aanvaarden. We zijn het ook met hem eens dat van de vier door Lindemans geciteerde toponiemen Kerccine = Kerksken wellicht het enige zou kunnen zijn dat een diminutiefsuffix -cin, -sin heeft; de ‘vertalingen’ bergsken en vijverken lijken ons onjuist: er is daar vermoedelijk geen sprake van een diminutiefsuffix⁽²⁵⁴⁾.

(250) In de streek van Saint-Omer blijft de germ. traditie behouden en treedt geen assibilatie van de k op: 877 Atquinium > Acquin; 1105 Alekin > Alquines; 1161 Anekin > Annequin; 844-864 Edekenas, 1093 Edekin > Edequines: 1147 Annekin > Ennequin; ca 1150 Rakingehem > Racquinghen; - bij Rijsel: 1036 Erchinguehem > Erquinghem; 1096 Lescin > Lesquin; - bij Boulogne:1124 Frekenes > Ferques; 857 Hokingahem > Hocquinghen.

(251) J. Lindemans, Top. Versch..., o.c. 10-11.

(252) Tavernieb, o.c. 187.

(253) Van Loey, o.c. 30. - Zijn gegevens zijn blijkbaar geput uit Lindemans' opstel in het Album Blancquaert, waarin op blz. 439 voetn. 1 verwezen wordt naar zijn artikel in het Album Verdeyen, en daar naar Lindemans' opstel over de -heemnamen en de -ingeformaties, waarin de bewuste attestaties met bronaanduiding en datering vermeld worden.

(254) Voor 1117 Bergecen, 1120 Berchsem (= Beisem), alsook voor 1248 Bergecines, 1356 Berchesem (= Bierges, Bierk) kan ook aan geroman. -ingahem gedacht worden. - Behalve 1231 wivercen (te Sint-Kwintens-Lennik) zijn nog andere attestaties bekend, o.a. 1316 uiverschein, viuerschen; 1356 vivercheins; 1406 viverchines; 1610-1728 vijversenen; 1636 vijversele; 1683-1753 vijverschenen; thans het gehucht Vijvershenen (R. Van Dessel, Toponymie van Sint-Kwintens-Lennik (Lic. Leuven 1936), 186; L. Peene, Land- en cijnsboek..., o.c. 377). Volgens Peene blz. 107, 377, 520 zou Vijverschijn een mnl. aanpassing zijn van 1356 Fauerchijn, Fauerchinens = Farciennes, arr. Charleroi. Vijvershenen was eigendom van de heren van Faverchin, zoals trouwens nog talrijke andere plaatsen uit de omgeving ervan.

[p. 159]

Dat sluit niet uit dat er in onze gewesten palatalisering zonder rom. invloed zou bestaan hebben. Ze is er ongetwijfeld geweest in persoonsnamen en appellatieven met -kin>-cin/-sin; ze is waarschijnlijk eveneens sporadisch te vinden in sommige plaatsnamen, al is ze er doorgaans moeilijker te bewijzen. Mogen oude vormen als b.v. Bacceningahem, Locin, Bucingehem daarbij gerekend worden? Gysseling ziet in 814-840 Bacceningahem⁽²⁵⁵⁾ - een verder onbekende plaatsnaam onder Avelgem, arr. Kortrijk -, een persoonsnaam Badtsīn (die echter het nadeel heeft nergens geattesteerd te zijn, ook niet bij Förstemann). De naam is te vergelijken met Bassenge/Bitsingen, arr. Tongeren, waarin Gysseling eveneens een persoonsnaam Badtso ziet⁽²⁵⁶⁾. Het toponiem a^o 966 (or.) Locin identificeert hij met Lootse, een oud goed onder Zeveren bij Deinze⁽²⁵⁷⁾, wat echter door Tavernier betwijfeld wordt. In dezelfde oorkonde a^o 966 wordt ook Bucingehem vermeld, te identificeren met Butsegem onder Kaster, arr. Kortrijk. In Schönfelds Historische Grammatica⁽²⁵⁸⁾ wordt deze plaatsnaam geciteerd in verband met een van de ingweoonse

(255) Top. Wdb. 91: uit germ. Badts-īn-ingahaim, woning van de lieden van Badtsīn, dim. bij Badtso. Mansion OGN 138 meent dat -ce- bij vergissing voor -che- (= ke) staat en beschouwt de plaatsnaam als een afleiding van de psn. Bacca. Indien men eventuele palatalisering niet uitsluit, dan kan ook gedacht worden aan Bacco + suffix -in > *Bakkin- > Bacčen- [= bakšən] + ingahem. Men zou ook kunnen uitgaan van Baco + suffix -kin, doch dan moet men aanvaarden dat een dergelijk suffix reeds bestond vóór of rond 800; de oudste attestaties ervan in onl. materiaal komen echter slechts voor rond het midden van de 9e eeuw.

(256) Top. Wdb. 102:1105 Bacenges, 1130 Bacinga; Bassenge < rom. Badtsingas/Bitsingen < germ. Badtsingum.

(257) Top. Wdb. 634 (zonder etym. verklaring). Ook geattesteerd als Loceka (964, vervalst tussen ca 990. ca 1035). - Gysseling noemt de identifikatie twijfelachtig. Volgens Tavernier (o.c. 449) worden Locin en Loceka overal geciteerd als afhankelijkheid van Walem onder Wortegem, arr. Oudenaarde (cfr. b.v. Mansion OGN 97) en zou Gysselings mening onjuist zijn; ze beschouwt Locin als een verfransing van Loceka (eventueel uit Luc-iacum < psn. Lucius).

(258) Schönfelds Hist. Gramm. v.h. Ned., o.c. § VI, § IX A b.

[p. 160]

verschijnselen, nl. ‘de palatalisatie van de gutturalen, allereerst van de k’, in dit geval in verband met de mouillering van de k vóór palatale vokaal in Vlaamse pln. die met Engelse pln. overeenkomen (vgl. eng. Buckingham). Gysseling verklaart Butsegem echter uit psn. Butso + ingahaim⁽²⁵⁹⁾, Mansion uit Butsa of Bucīn⁽²⁶⁰⁾. Vgl. hiermee enkele ‘ingweoonse’ pln. uit de Nederlandse kuststreek, o.a. Kortgene op Noord-Beveland (1217 Cortekene, 1271 Cortekine, 1347 Cortgene, 1605 Corthiene - volksuitspraak kortjen of kortjeen); Hoedekenskerke op Zuid-Beveland (uitspraak Hoetjeskerke); Ooltgensplaat op Overflakkee (doorgaans Ooltjesplaat uitgesproken)⁽²⁶¹⁾; daarnaast 1331 tot der Olrecene⁽²⁶²⁾ (oude kreek die van bij Kieldrecht vertrekkend te noorden van Liefkenshoek in de Schelde uitmondde), waarvan het laatste bestanddeel, evenals in Kortgene, terug te voeren is op -kene (waterloop). We kunnen wellicht in breder verband nog wijzen op een paar mogelijke palataliseringen in pln. die niet in de kuststreek gelegen zijn: 842 (kop. ca 920) Hrotkinsingas, 1184 Ruscingen = Rüssingen, arr. Thionville, in het Moezelgebied⁽²⁶⁴⁾; 1184, bulle (kop. 13e) Allecenrode, 1186, bulle, Allekenrodo = onbekende pln. in Limburg of aan de Nederrijn⁽²⁶⁴⁾; 1085 (vals 12e) Abecenuualde, ca 1220 Abekenwalde = Abkoude, arr. Utrecht⁽²⁶⁵⁾, ten minste indien de grafie c in de laatste twee voorbeelden niet gelijk zou zijn aan k. Misschien kunnen we hier terloops ook nog de pln. Deinze vermelden: 1130 Dunse, 1168 Dunza, 1165 Donse, Donsa, volgens Tavernier⁽²⁶⁶⁾ varianten van ‘donk’, verbogen ‘donge’, met ingweoonse assibilatie van de gutturaal. In de omgeving van Tongeren treffen we nog andere mogelijke assibilaties en palatalisaties aan: zo b.v. 1208 Buuelinhcen = Bovelingen⁽²⁶⁷⁾, en 1208 Rokeldinhcen =

(259) Top. Wdb. 211.

(260) Mansion OGN 33. - Zie ook Tavernier, o.c. 369.

(261) Over deze pln., zie o.a. W. De Vries, Tijdschr. Ned. Taal- en Lett. 61 (1942), 133; J. Broekema, Nomina Geogr. Neerlandica 2 (1892), 188-189; J.W. Muller, Ibid. 10 (1936), 41.

(262) F. Prims, Versl. & Med. Kon. Vla. Acad. 1931, 937. - Over ndl. keen, kene, zie H.T.J. Miedema, Naamkunde 4 (1972), 40-45 (met bibliogr.)

(264) Top. Wdb. 874. - Over het rom. taaleiland in een groot deel van het Moezeldal stroomafwaarts Trier, zie ook Top. Wdb. 1136-1139.

(264) Top. Wdb. 47.

(265) Top. Wdb. 35.

(266) Tavernier, o.c. 380; Id., Med. Ver. Naamk. 35 (1959), 7-8.

(267) Top. Wdb. 177: germ. Bobilingum.

[p. 161]

Rukkelingen-Loon⁽²⁶⁸⁾; daarnaast misschien ook 1216 Govelingchen = Guvelingen, onder Sint-Truiden⁽²⁶⁹⁾, gelegen in het rom. taaleiland in Zuid-Limburg, nl. de streek van Sint-Truiden en Tongeren⁽²⁷⁰⁾. Qua uitgang kunnen ze vergeleken worden met de bovengenoemde attestaties 1201 Kerkcen en 1201 Berghecen⁽²⁷¹⁾, en blijkbaar ook met limb. boccen, haeccen en coninccen in het Gloss. Bernense. Hoe de uitspraak van deze Limburgse uitgang -cen is geweest, is moeilijk uit te maken: misschien met s of š, eventueel zelfs ts of tš⁽²⁷²⁾. Diezelfde moeilijkheid komt blijkbaar eveneens voor in de anlaut. We citeren hieronder enkele Limburgse toponiemen, waarbij in deze kontekst de etymologie minder belangrijk is dan de spellingvariatie van de anlautkonsonant; b.v. Sitsberg te Herderen: a^o 1280 ane Tsitsberch, agter Csitsberch, ane Titsberch, 1319 achter Ciesbergh⁽²⁷³⁾, 1604 bey den sitsberg... aen die windtmuelen of sitzberch⁽²⁷⁴⁾; te Widooie: a^o 1360 intra citsendeelle, in tzitzendaele, zitzendelle, in loco dicto citchen deelle, 14e-15e iuxta chiechen dael, s.d. (kop. 15e) in sitzendael; te Piringen: a^o 1360 zincshaghedorne, sinxhaghedorne, cinchshaghedorne⁽²⁷⁵⁾; ten slotte Sitsingen onder Romershoven: 1280 Arnout van Tsitsingen = 1282 Arnoldus de Chitsinghen = 1284 Arnout van Csitsingen⁽²⁷⁶⁾; 1385 Citsinghen, 1406-1433 Zitsinghen, 1604 Sitzingen⁽²⁷⁷⁾. Het komt ons voor dat in deze enkele voorbeelden de huidige

(268) Top. Wdb. 870. - Is de germ. vorm van rom. Roclenge-Looz: 1130-31 Rocheleuenges, 1166 Rocheldenges < Hrukawulf of Hrukawald + ingas (rom.)/ingum (germ.).

(269) Lindemans, Top. versch... o.c. 11.

(270) Top. Wdb. 1135, 1140. - Zie hierover ook M. Gysseling in zijn voordracht ‘Prae-Nederlands, Oudnederlands, Vroegmiddelnederlands’, gehouden op het 4e colloquium van hoogleraren en lectoren in de nederlandistiek aan de buitenlandse universiteiten (Gent 1970): Sint-Truiden en omgeving, alsmede de streek Aken-Vaals, vormen een Romaans taaleiland.

(271) Top. Wdb. 116, 559.

(272) Vgl. in het Oudenbiezense goederenregister blz. 36: dit gut is der petancen; blz. 45: te petancien; blz. 34: te pitansen.

(273) Buntinx -- Gysseling, o.c. 13, 14, 15, 16, 111, 160 en passim.

(274) E. Ulrix -- J. Paquay, Zuidlimburgsche plaatsnamen. Excerpten XIVe-XVIe e. (Toponymica IV) (Leuven-Brussel 1932), 31.

(275) Geukens, Top. van Tongeren... o.c. 191-192, 252.

(276) Buntinx -- Gysseling, o.c. 64, 201, 297, 302, 326.

(277) Ulrix -- Paquay, o.c. 61; Tytgat, o.c. 67, 146, 255. - Vgl de pln. Ketsingen te Berg bij Tongeren: 1241 Ketsingen, 1271 Ketcinghen, 1273 Ketshinge, 1322 Ketchingen, 1372 Catsingen, 1375 Kachingen, 1387 Kechsinghen, 1430 Ketzingen (Geukens, o.c. 294-295; Ulrix -- Paquay, o.c. 8, 9, 10, 11, 20, 47; Tytgat, o.c. 6, 104, 128; Buntinx -- Gysseling, o.c. 48).

[p. 162]

stemloze dentale frikatief vroeger als een affrikaat, al of niet gepalataliseerd, werd uitgesproken, zowel in an- als inlaut, een konsonant die in de schrijftaal moeilijk kon weergegeven worden omdat er geen adekwaat letterteken voor bestond. Hetzelfde verschijnsel ontmoeten we overigens ook elders in het Vlaamse land⁽²⁷⁸⁾. Zo wordt Semmerzake, arr. Gent, in 815 (kop. 941) Cimbarsaca, 1101 (kop. 1175-1200) Schemersake, 1110 Cembersaca, 1163 (kop. 13e) Semmersake/Tsemmersake, 1196 Siembersake, 1210 Chemmersaka⁽²⁷⁹⁾ geschreven; blijkens de huidige vorm moet de vroegere uitspraak van de anlaut ts- of tš- geweest zijn⁽²⁸⁰⁾. Vgl. hiermee de pln. Serskamp, arr. Dendermonde:1148 (kop. einde 13e) Cerskamp, jonger 1242 Sc(h)erskamp, 1246 Cerschamp, 1265 Serskamp, 14e Cierskamp⁽²⁸¹⁾; de naam wordt thans nog in het plaatselijke dialekt in de anlaut met s uitgesproken; vgl. de plaatsnamen Kirskamp (Kr. Dortmund), Cercamp (arr. Arras) en Quercamps (arr. Saint-Omer)⁽²⁸²⁾.

3.6. Afgezien van die toponymische problemen menen we toch in de voorafgaande bladzijden voldoende te hebben aangetoond dat -cin niet

(278) J. Van Ginneken wees er in zijn artikel over thans nog mouillerende ndl. dialekten reeds op (Onze Taaltuin 3 (1934), 192-200) dat mouillering in de onl. periode voorkwam in een kompakt gebied dat zich langs de kust van aan Den Helder tot Duinkerken en in het oosten over heel Limburg tot Eupen uitstrekte. Mouillering van konsonanten vond niet alleen plaats vóór i of j, doch kon eveneens hier en daar voorkomen in de anlaut (vgl. ndl. top/tjop, tsjop, tsop, sop), alsook midden in een woord: ‘hits en hitse voor hitte uit hittia en plaats uit plátea, die evenmin als gats en gas, als kets en kats, snoets, niets met de tweede klankverschuiving gemeen hebben, maar alle op de Oudnederlandsche mouillering berusten’ (blz. 196). Voor gelijkaardige autochtone Limburgse palatalisering en assibilering, zie J. Goossens, Pseudo-Lautverschiebung im niederländischen Sprachraum. Niederdeutsches Jahrbuch 91 (1968), 1-41. Volgens H.M. Heinrichs, Lautverschiebung und Sprachschichten im Mittelalter, in: Verhandlungen des 2. Intern. Dialektologenkongr. (Wiesbaden 1967), 363-372, heeft eveneens het meer oostelijk gelegen ‘Ripuarische’ gebied een dergelijke autochtone ‘innerfränkische Lautentwicklung’ gekend. Ook J.L. Pauwels, De consonantenverbinding ts in het Nederlands. Leuvense Bijdragen 27 (1935), 80-119, schrijft dat ts in het ndl. door mouillering uit t of k kan ontstaan. Zie verder nog M. Carême, De mouillering in de Zuidnederlandse dialecten. Leuvense Bijdragen 40 (1950), 113-139, die echter alleen westgerm. a en â voor n + dentaal onderzoekt.

(279) Top. Wdb. 909.

(280) Zie hierover o.a. Mansion OGN 126, 243, 263; Tavernier, o.c. 497-498; Hoebeke, Middeleeuwse Oorkondentaal..., o.c. 596.

(281) Top. Wdb. 918; Tavernier, o.c. 498.

(282) Top. Wdb. 226: alle vier uit rom. ceresia + campus.

[p. 163]

mag opgevat worden als een stapelsuffix, doch dat het identiek is met -kin waaruit het door palatalisatie moet ontstaan zijn. In persoonsnamen vinden we -cin vormen vóór 1000 terug in de streek van Gent en Brugge en éénmaal ook te Sint-Truiden, in de 11e eeuw eveneens in Noord-Frankrijk, in de 12e eeuw in Oost- en West-Vlaanderen en in Noord-Frankrijk, sporadisch ook in Limburg (en één enkele keer in Brabant?); na 1250 als -sin in voornamen hoofdzakelijk nog in West-Vlaanderen en in het oostelijke landsgedeelte, in toenamen wellicht over het hele Vlaamse grondgebied. Appellatieven op -cin noteerden we vóór 1250 in Oost-Vlaanderen, op -sin na 1250 vooral in West- en in Zeeuws-Vlaanderen, in mindere mate in Limburg en Oost-Vlaanderen, sporadisch in Noord-Holland en Zeeland. Plaatsnamen⁽²⁸³⁾ met -cin komen uiteraard veel minder voor; we noteerden slechts 11e bruggecine, 13e kerccine, 12e caurecin en wavrecin.

We moeten er wel op bedacht zijn dat appellatieven met -cin/-sin normaal maar eerst aan bod kunnen komen als de volkstaal tot schrijftaal gaat dienen. Nochtans mogen enkele vormen die in de oudere Latijnse teksten werden opgenomen (b.v. 962 vrowecin, wivecin; 1019-1030 bruggecine villam; 1170 signum cnapecini; 1259 bruxin) volstaan om het bewijs te leveren dat het suffix eveneens reeds vroeg bij gewone substantieven en toponiemen produktief moet geweest zijn. De appellatieven konfirmeren meteen ook wat de door ons genoteerde familiarismen aantonen, nl. dat -cin/-sin niet beperkt is gebleven tot één bepaald gewest. Van Loey meent: ‘Indien -sîn uit -kîn door “palatalisering” van anlautend k voor palatale vocaal is ontstaan, wat in principe mogelijk is, dan staan we voor een ingweoons verschijnsel⁽²⁸⁴⁾’. Het ligt niet in onze bedoeling hier verder in te gaan op het probleem van het Ingweoons en verwijzen hiervoor naar de

(283) Met plaatsnamen bedoelen we hier niet toponiemen als ackersyn, belesin, broecsin e.d., wél namen van dorpen en gehuchten.

(284) Van Loey, o.c. 29. - Hij voegt er op blz. 30 aan toe dat noch voor Brabant noch voor Limburg bewijzen zouden voorhanden zijn ‘dat k vóór i in s zou gepalataliseerd zijn en dat derhalve een toevallig voorkomend -sin, -sen uit -kin zou zijn ontstaan’. Ons materiaal lijkt dit echter wel enigszins tegen te spreken.

[p. 164]

Inleiding van Schönfelds Historische Grammatica, met uitvoerige literatuuropgave. Uit onze studie is alleszins gebleken dat -cin met zijn varianten ook buiten het zgn. ingweoonse gebied⁽²⁸⁵⁾ en tevens buiten de rom. invloedssfeer in gebruik is geweest.

Volgens onze bronnen verschijnen de vroegste attestaties met ongepalataliseerd -kin slechts rond het midden van de 9e eeuw in de vroegere Pagus Flandrensis, eerst in Frans-Vlaanderen en zuidelijk West-Vlaanderen, even later in de streek van Gent. Vanaf eind 9e eeuw duiken te Gent de oudstbekende -cin vormen op, náást het -kin suffix⁽²⁸⁶⁾; -kin móést niet noodzakelijk gepalataliseerd worden, d.w.z. mouillering van k vóór i was daar in die periode eerder een tendens, geen imperatief.

Anderzijds is het opvallend dat er voor het middengedeelte van ons land, nl. het Brabantse gebied, geen -cin/-sin formaties bekend zijn waarvan we met zekerheid kunnen getuigen dat het autochtone vormen waren. We zijn dan ook geneigd de aldaar voorkomende attestaties in de eerste plaats als -z- relikten (of migratiegevallen?) te interpreteren (vgl. 1311 Hensen en Ymsen, 1340 Rixen), eventueel met konkurrentie van -soen, -son>-sen. In 1366 Rijxsins en 1404 Gielsins kan misschien een -in afleiding van Rixe en Gielis schuilgaan. Ze kunnen alleszins niet volstaan om een oudbrab. palatalisatie -kin>-cin te aanvaarden. De evolutie -kin>-tje in talrijke brabantse dialekten⁽²⁸⁷⁾ lijkt wel eerder op een jongere mouillering te berusten.

Voor Limburg schijnt de situatie echter anders te liggen. Het -kin suffix moet zich relatief snel in oostelijke richting verspreid hebben, aangezien we het reeds a^o 938 te Sint-Truiden aantreffen in de naam van een mancipium Hildekin. In dezelfde oorkonde staat Hauezin vermeld, o.i. een vorm met protetische H, te vergelijken met Gents Auacin. In 1167 verschijnt (te Maaseik?) Euencina, klaarblijkelijk een vr. -cin formatie bij Even. Een eeuw later, a^o 1276, treffen we in het goederenregister van Oudenbiezen Wiltsin van Huselt aan⁽²⁸⁸⁾, met de

(285) K. Heeroma, Wat is Ingweoons? Ts. Ned. T. & L. 81 (1965), 1-15, neemt voor het Ingweoons een veel ruimer gebied aan dan het traditionele kustgebied en plaatst de mouillering eveneens zeer vroeg in de voorliteraire tijd. Hij heeft de indruk (blz. 11) dat er geen direkte samenhang bestaat tussen de vroege ingw. en de wat latere frank. mouillering van de k.

(286) M. Hoebeke (Hand. Kon. Com Top. & Dial. 41 (1967), 144) meent dus ten onrechte dat onze historische spraakkunst geen enkel zeker 13e-eeuws voorbeeld van de mouillering van k vóór i kan aanwijzen.

(287) Vgl. de sterke palataliseringsneiging te Leuven en omgeving; voorbeelden te over vindt men bij L. Goemans, Leuvensch Taaleigen I-II (Werken Kon. Vla. Acad. T. & L., reeks VI, nr. 59). Brussel-Tongeren 1936-1954.

(288) Buntinx -- Gysseling, o.c. 50, 287. - Vgl. blz. 122: Wilkin; blz. 22 en 88: ane Wilkens stucke, blz. 244: ob den Wilken mer.

[p. 165]

grafie ts, die overigens dikwijls ook als z, nog elders wordt gevonden in het register, vooral na n (vgl. de genitiefvormen Hents/Hentz, Henkinz, Strulinz, soenz, lantz enz.). In die periode geschiedt de normale, gebruikelijke diminutivering daar door middel van -ken (minder vaak -kin), soms gepalataliseerd tot -gen/-gin; vgl. na dentaal: 1286 ant petken, 1319 upt petkin, 1309 ant petgin⁽²⁸⁹⁾, 1322 cloetken, clotken, clotgen⁽²⁹⁰⁾; na gutturaal: 1280 an ii stugken⁽²⁹¹⁾, 1329 op ein stugken lans, 2 stugken⁽²⁹²⁾, 1322 op i bechsken⁽²⁹³⁾, 1314 boven brucsken, 1326 ouer dbrůcsken, 1325 aent Ouerbrucsgin⁽²⁹⁴⁾. Aan deze voorbeelden kunnen we de vier gevallen uit het Glossarium van Bern: ca 1300 boccen, haeccen, coninccen, rincsen, toevoegen. In Limburg vinden we derhalve eind 13e-begin 14e eeuw klaarblijkelijk palatalisatie van -kin-/ken, niet alleen na dentaal en gutturaal, doch blijkbaar ook na andere konsonanten: vgl. Wiltsin, Weulfgins⁽²⁹⁵⁾. Er heeft daar dus een zekere kontinuïteit bestaan, zowel in het gebruik van -kin/-ken als van de gepalataliseerde vormen ervan -cin, -sin, -cen, -gin, -gen.

3.7. Het blijkt derhalve dat in het oosten van ons land -kin en -cin als diminutiefsuffixen gedurende geruime tijd naast elkaar konden voorkomen, zowel bij persoonsnamen als bij appellatieven, soms zelfs in éénzelfde bron. Hetzelfde geldt voor het westelijke deel van ons taalgebied, waar we trouwens over een veel uitgebreider bewijsmateriaal beschikken. Die onl. en vroeg-mnl. palataliseringstendens is in oost en west stilaan beginnen weg te deemsteren, terwijl -kin zich heeft doorgezet en de bovenhand heeft gehaald, zodat de vormen met -cin/-sin langzamerhand werden verdrongen⁽²⁹⁶⁾. Slechts in één positie heeft mnl. -sin zich langer kunnen handhaven, nl. daar waar -kin minder tot zijn recht kwam, d.w.z. na gutturale konsonant, in de

(289) Id., Ibid. 67, 115, 119, 130, 172.

(290) Geukens, o.c. 321.

(291) Buntinx -- Gysseling, o.c. 45. - Vgl. blz. 133: in iiii stogken. - Stugken is hoogstwaarschijnlijk een diminutiefvorm; vgl. blz. 44: dit stucke lants... iii stucke(n) lants...

(292) Geukens, o.c. 82, 101.

(293) Buntinx -- Gysseling, o.c. 96.

(294) Id., Ibid. 93, 107, 122, 133.

(295) Id., Ibid. 17, 34.

(296) Dit wil evenwel niet zeggen dat palatalisering later niet opnieuw kan optreden, in verschillende dialekten en in verschillende kondities.

[p. 166]

eerste plaats na -k⁽²⁹⁷⁾. Dat zal dan ook de reden zijn waarom in de lijst van de ons bekende appellativa op -sin ongeveer driekwart tot die groep behoren, terwijl vroeger -cin/-sin principieel bij gelijk welke stamauslaut kon gevoegd worden. Precies dergelijke stammen op -k beginnen in de loop van de 14e eeuw bij diminutivering het suffix -skin te vertonen. Deze raadselachtige s is dan geen tussengevoegde of overgangs -s, maar blijkbaar een restant van het -sin suffix: het is vanaf ca. 1300, waarschijnlijk door analogie met de andere diminutiva, zoals Frings het noemde ‘verdeutlicht’⁽²⁹⁸⁾, of zoals Welter schreef ‘erweitert’⁽²⁹⁹⁾ met -kin dat als produktief diminutiefsuffix was overgebleven. In het begin van de 14e eeuw treffen we nog diminutiefvormen op -sin en (jonger) -skin naast elkaar aan, b.v. brugsin/bruxkin/brugskin, broecsin/broekskin, eecsin/eexkin, clercsin/clercskin enz. Daarna is -sin in ongebruik geraakt en verdwenen. Relikten zijn hier en daar blijven voortleven (b.v. 15e ackersyn); het best bekend is ongetwijfeld meissen dat, met betekenis-differentiatie, zich heeft weten te handhaven in het mnl. en zelfs verder tot in de huidige dialekten. Buiten Vlaanderen en Limburg ontbreekt het nodige materiaal om voor andere gewesten een oordeel te kunnen vormen over eventuele palatalisatie van -kin in de onl. periode. Vermoedelijk heeft dat verschijnsel zich daar toen nog niet doorgezet.

Leuven.

C. Marynissen

(297) Zie ook Tavernier, o.c. 187. - Van Loey, o.c. 29 verwerpt echter o.i. terecht de door Tavernier voorgestelde evolutie.

(298) Frings, o.c. 38.

(299) Welter, o.c. 129-130, 167.