Naamkunde. Jaargang 5

[p. 115]

Noordbrabantse etymologieën^(*)
13. Het toponiem ‘Barschot’.

Barschot is een buurt onder de gemeente Diessen, gelegen tussen Westelbeers en het meer centrale Diessen. Men schrijft Baarschot⁽¹⁾. Het tweede bestanddeel, -schot, staat in een ablautende verhouding met schoot⁽²⁾, dat als toponiem met de klankwaarde Scheut, voorkomt onder (de voormalige gemeente) Strijp en onder Veldhoven. Dit schoot heeft een scherp- of hardlange oo, wat blijkt uit 1^o het huidige vokalisme: eu (< oo < au): zie § 134 van mijn Dialekt van Kempenland I, 2^o uit de oude klankvorm *skauta-: ‘beboste hoek zandgrond uitspringend in moerassig terrein’ (Gysseling op blz. 901 van zijn Toponymisch Woordenboek onder Schoot). Deze betekenis past volkomen bij het Veldhovense gehucht, dat inderdaad een beboste hoek zandgrond is tussen westelijk Zitterd (Oerle) en oostelijk Zonderwijk (Veldhoven), die uitspringt in het moerassig terrein van de Gender. Toch geven wij de voorkeur aan de betekenis ‘zoom’ (rand, kant) - die het Gotische ekwivalent skaut(s) heeft -, waarop de familienamen Van Lan(d)schot (ook Van Lantschoot) en Waterschoot (vande Graft) wijzen: het land heeft een zoom, het water heeft zijn zoom. Uiteraard zijn we met Schoot (znw. o.: et Scheut) onder Strijp niet zó intiem bekend maar toch wel in zoverre dat we weten dat de hogere zandgronden van westelijk Strijp stoten tegen het lager gelegen gebied van de Gender in het noordoosten van het dorp. Het tweede element van Barschot levert alzo geen enkele etymologische moeilijkheid op.

Anders is het gesteld met het eerste lid, (schijnbaar) bar-. In Dialekt

(*) Vervolg op de bijdragen verschenen in Med. Ver. Naamk. XLII (1966), blz. 14-18 en 134-135; XLIII (1967), blz. 82-85 en 135-136; XLIV (1968), blz. 73-83, Naamkunde I (1969) blz. 99-106.

(1) Zoals we verderop in dit artikel zullen zien heeft Baarschot van oorsprong een korte a. Nu is het zo met de Kempense dialekten gesteld dat een lange vokaal in het eerste lid van samenstellingen wordt verkort: hargetög is de verkorte vorm van haargetuig, sparbükske (-boekje) van spaarbükske, varweg van vaarweg en zo meer. Een gerekte (lange) klinker in Baarschot is dus op zijn minst onwaarschijnlijk; naar het voorbeeld van de zo juist gegeven gevallen, dus van hargetög < haargetuig en dgl. zal men, analogisch, van het gespróken Barschot gekomen zijn tot het geschréven Baarschot.

(2) Vgl. klot: kloot, stof: Stoof (eigenn.).

[p. 116]

van Kempenland III, voetnoot 2) hebben we enige gissingen gegeven, die na nadere bestudering van het toponiem geen van alle steekhoudend blijken te zijn. Hoe onzeker de etymologie van een op Barschot veel gelijkend - zoals verderop zal blijken identiek - Beerschot tot dusverre was, moge blijken uit de beide volgende, tegenstrijdige verklaringen van twee Belgische toponymici: Carnoy zegt in deel I blz. 54 van zijn Origines des noms des communes de Belgique van Beerschot (dep. Kiel-Anvers), dat in 1155 Beverscot luidt, in 1161 Bernescot: ‘Les hésitations orthographiques du XII^e siècle indiquent que ce nom vient de Beveren-schot lequel s'abrégea de diverses façons. Le sens est donc originairement ‘enclos du castor’ ou ‘près d'un ruisseau à castors’.

Gysseling zegt in deel I van zijn Toponymisch Woordenboek blz. 115 onder (hetzelfde) Beerschot (Kiel: Antwerpen) van het element beer: Germ. birnu- m. ‘beer, op beer gelijkende modder’ (van Beverscot rept hij niet!).

Wij stellen in ons artikel een andere etymologie voor. Het eerste bestanddeel van de plaatsnaam die ons bezighoudt komt in de Noordbrabantse Kempen en aangrenzend gebied in drie klankgestalten voor: als bär(s)- (d.i. ber(s)-), bar(s)- en bor(s)-: de Bärschotten⁽³⁾ tussen Hulsel en Lage Mierde, Barschot onder Diessen en (de) Borschot [bɔ(.)rsənt] een laag gelegen terrein onder Vessem⁽⁴⁾. Het gemeenschappelijke nu van de beide terreinen Schoot en dat van de drie samenstellingen op -schot: Bärschotten, Barschot en Borschot is dat ze alle vijf op zekere afstand - enige minuten gaans - grenzen aan, liggen tegen een waterloop: Schoot onder Veldhoven en Strijp tegen de Gender, de Bärschotten tussen Hulsel en Lage Mierde langs een rechterzijriviertje van de Reuzel⁽⁵⁾, Barschot onder Diessen tegen wat men daar de Stroom noemt en (de) Borschot onder Vessem tegen de Kleine Beerze (ook et Strěumke en et Klae (kleine) Strěumke geheten). Dit doet ons vermoeden, ja tot de stellige overtuiging komen dat de woordelementen bär(s)-, bar(s)- en bor(s)- in de drie gegeven toponiemen teruggaan op bern-, resp. barn- en born-⁽⁶⁾, d.i. ‘water’ en wel ‘stromend

(3) Op de stafkaart Baarschotten.

(4) In De nieuwe Taalgids 64 blz. 322 heeft Tummers er terecht op gewezen dat [bɔ(.)rsənt op Borschot teruggaat.

(5) Een aparte naam heeft dit rechter zijriviertje in de volksmond niet.

(6) Wisseling van e (ä): a: ɔ vóór r + dentaal, zoals men die in bernschotten, barnschot, bornschot aantreft, kennen

berd	bard	bord
bernen	barnen	bornen
bersten	barsten	borsten
derde	darde	dorde
dersen	darsen	dorsen
hersens	harsens	horsens
hersten	harsten	horsten
kers	kars	kors
Kerstmis	Karstmis	Korstmis
persen	parsen	porsen
vers	vars	vors
werden	warden	worden

[p. 117]

water’, ‘beek’. Etymologisch gespeld staat er Bernschotten, Barnschot en Bornschot⁽⁷⁾. Dit wordt nader bevestigd door de familienaam Waterschoot resp. Waterschoot van de Graft, een synoniem blijkbaar van Bern-, Barn- en Bornschot en dat, gelet op het begin van ons artikel, waterzoom, waterkant (van de gracht) betekent. Wat de medeklinkergroep -rn- van bärn-, barn- en born- betreft kunnen we voor het Noordbrabantse gebied (de Kempen en omstreken) twee kanten uit: rn vóór s (van -schot) kan makkelijk assimileren tot rs òf kan via rz tot rs vóór s (van -schot) worden: zie Dialekt van Kempenland I § 170, waarbij men vooral lette op de plaatsnaam de Baerze(n): thans een toponiem, van oorsprong een hydroniem: bä.rs (< bä.rzə) = mnl. berne = beek⁽⁸⁾.

We besluiten ons artikel met de opmerking dat de klankvorm Baescot, Bascot voor Ba(a)rschot schijnt voorgekomen te zijn: zie Dialekt van Kempenland III blz. 97 voetnoot 4. Dit zou dan hierop neerkomen dat de r in de konsonantverbinding rs verdwenen is. Dit is in Nederlandse dialekten een niet onbekend verschijnsel: men zie Schönfeld's Historische Grammatica van het Nederlands blz. 66; Dialekt van Kempenland I blz. 138 en Corn.-Vervl. blz. 371 dörs, bnw. dor: ook dös uitgesproken.

Deventer.

(†) A.P. de Bont

(7) Zoals Bernisse en andere vormen historisch Bernnisse enz. zijn.

(8) We verdenken de toponiemen Beerse (arr. Turnhout, a^o 1187 Berse), Beersel (arr. Brussel, a^o 1190 Bersele) en andere - bij Carnoy - er sterk van dat ze ook met bern(e) water (= beek) te maken hebben. De klankovergang rn tot rz (rs) en die van rr tot rz (rs) schijnt ver in het Brabantse gebied doorgedrongen te zijn. Van deze laatste overgang, waarvoor men zie Dialekt van Kempenland I, § 170, geven Corn.-Vervl. blz. 371 onder Dörs: De dörze takken uit 'nen boom kappen, en Goossenaerts, die het dialekt van Kalmthout (bij Antwerpen) beschreef, blz. 171a van zijn werk: Dors, bnw. dor: dors hout; ne durze klippel van e peerd enz.