Naamkunde. Jaargang 5

Bezoen

In een brief uit 1946 aan M. Schönfeld, afgedrukt in Driemaandelijkse Bladen 6 (1954), 78 beschrijft H.L. Bezoen (1908-1953) de oorsprong van zijn naam: ‘Mijn geslachtsnaam is oorspronkelijk een Drentse huisnaam uit Zuidwolde; in die gemeente ligt een Wester-, Ooster- en Bezuidenerveld, en een marke Bazuin, in de volkstaal Bezoen (1/2 door klerkenetymologie Bazuin) Besoeden, Besuden, Bezuden (geslachtsnaam in Drentse stukken van de 15e-16e eeuw) < bi-sûthan. Bezoen is een oe-relict in een provincie die van zuuden (ndl. zuiden) spreekt. Vgl. familienamen als Bewesten, Beoosten (oud in Drente) en Bezuye(n) in Holland. Ik heb een aantal oude bezuden- en bezoeden-namen uit de ordelen van de Etstoel opgezocht’.

De oude vormen van de buurschap Bazuin staan vermeld in Moerman's Nederlandse Plaatsnamen, 225⁽¹⁾: 1415 Byzueden; 1485 Bezueden; 1515 Besuen. Een erve Bazuin bij de Wijk heeft dezelfde afkomst.

(1) H.J. Moerman, Nederlandse Plaatsnamen. Leiden, 1956.

[p. 77]

Van dit naamstype, gevormd door het voorzetsel ‘be’ + adverbium dat windrichting aanduidt, komt alleen Bazuin en zijn varianten nog als familienaam voor: het Repertorium van Nederlandse Familienamen, VII, Amsterdam, vermeldt Bazuin, Besuyen, Bezuyen, van Bezuye; deel IV, Utrecht, heeft Besuyn en Bezuien; de andere tot nog toe verschenen delen vermelden alleen Bazuin en Bezoen.

Toch hebben namen met de andere windrichtingen bestaan, zoals Bezoen in zijn brief meedeelt.

Benoorden wordt in 1356 vermeld: Lieffart bi Noerden, een van de tiensgenoten van de hof te Une⁽²⁾. Beoosten wordt zonder nadere aanduiding vermeld door W. de Vries: bij Oesten, bi Westen, Bewesten, Besuden komen als geslachtsnaam voor’⁽³⁾.

Over Bewesten zijn we beter geïnformeerd in het Oudarchief van Vollenhoven⁽⁴⁾:

1402	Aernt by Westen, reg. 16
1420	Arnt Bywesten, schepen van Vollenhoven, p. 9
1424	Arndt Bywesten, reg. 26
1427	Arndt bij Westen, p. 27
1434	Gerid Bywesten, 20
1451	Ghyse Aernt by Westenszoon, weduwe van Aernt by Westens weduwe 337
1460	Gosen Bywesten, 39
1527	Derck Gerssoen van by Westen. Burgerboek Vollenhoven, 148
1546	Peter Peters by Westen. Id. 151
1563	Anna Bywesten, procuratersche. Oudarchief, 75
1595	Anna van Bewesten, matersche, 81

De geslachtsnaam Besuden vinden we in 1381/3 in de erfnaam Bysudenswaer bij Wilsum⁽⁵⁾.

De vormen benoorden, bezuiden, beoosten en bewesten vinden we als voorzetsels gebruikt in vele aardrijkskundige namen, zoals beoosten - en bewesten Blijpolder; Beoosten-Steene; Bewesten-Terhofstede; Bezuidenhoutsche sloot (Lijst der Aardrijkskundige namen van Nederland).

(2) W.J. Formsma, De oude archieven der gemeente Hasselt (Assen, 1959), p. 201.

(3) W. de Vries, Drentse Plaatsnamen (Assen, 1945), p. 69.

(4) Inventaris van het oud-archief der stad Vollenhoven, in: Verslagen omtrent 's Rijks oude archieven, 1922.

(5) S. Muller Fz., De Registers en Rekeningen van het Bisdom Utrecht 's-Gravenhage, 1891), II, 739.

[p. 78]

Schönfeld⁽⁶⁾ vermeldt in Zeeuws Vlaanderen de zestiende eeuwse benamingen Beoosterhepolder en Bewesterhepolder, waar he een variant van ee ‘water’, is; hiervan afgeleid zijn de familienamen Boosterhee en Bostree. Voorbeelden uit de negende eeuw bij Rijnsburg zijn binorthan Flieta en besuthan Flieta, geciteerd door Schönfeld⁽⁷⁾.

Gesubstantiveerd vinden we ze echter niet meer; de vraag hoe ze oorspronkelijk gebruikt werden, blijkt niet. Vergelijking met soortgelijke Engelse namen kan misschien verhelderend werken.

Northwood (Kent)	832 bi Northanuude	Ekwall, Dict.^(8)
Westwood (Kent)	805 Beuuestanuudan	Id.
Bestwall (Dorset)	1086 Beastewell	Id.
	1310 Byestewalle
Southwimpel (Devon)	1333 Bysouthewympel (= south of the river Wimpel)	Id., Introd. XVIII
door Ekwall betiteld als ‘elliptical names’.

We zien hier dat in de Engelse plaatsnamen het hoofdsubstantief wood, wall, wimpel, bewaard is gebleven; in de Nederlandse kan oorspronkelijk zo'n substantief aanwezig zijn geweest, dat later verloren ging. Door hun veel oudere vermeldingen kunnen de Engelse namen licht werpen op de mogelijke ontstaanswijze van de Nederlandse.

Hengelo (O).

B.J. Hekket

(6) M. Schönfeld, Nederlandse Waternamen (Amsterdam, 1955), p. 141.

(7) Id., p. 146.

(8) E. Ekwall, The concise Oxford Dictionary of English Place-Names. Oxford, 1960.