Naamkunde. Jaargang 4

[p. 134]

Persoonsnamenstudie en Migratie.
De herkomstnamen in de kasselrij Kortrijk 1350-1400.

Niet alleen, maar toch heel belangrijk zijn de herkomstnamen voor de kennis van de migratie in vroegere eeuwen. Een herkomstnaam als ‘van Aelst’ wijst erop dat de naamdrager uiteindelijk uit Aalst stamt, m.a.w. dat zijn voorvader op een zeker ogenblik uit Aalst verhuisd is en in zijn nieuwe woonplaats naar zijn herkomst werd genoemd. Op dezelfde manier zijn namen als Van Brabant of De Brabander te verklaren. Die herkomstnaam hoeft echter niet noodzakelijk een gemeentenaam te bevatten, het kan ook een lokaal toponiem zijn. Wie vander Beke heet, moet wel ergens van een goed ter Beke stammen. In verband met de migratie is dit natuurlijk wel een zeer slecht voorbeeld. Een zo verspreid toponiem als ter Beke is niet geschikt om de herkomst van een vander Beke te lokalizeren. Maar als we te Ruiselede in 1382 Gosin van den Abeele aantreffen en bij de Flou⁽¹⁾ in 1457 een plaatsnaam den Abeel eveneens in Ruiselede, dan mogen we er zeker van zijn dat dit toponiem de bakermat van genoemde Gosin is. We mogen zelfs beweren dat de lokalizering van persoons- en plaatsnamen soms identifikatie van verschillende naamvormen en ook zelfs taalkundige interpretaties mogelijk maakt. Te Sint-Baafs-Vijve vinden we b.v. in 1382 de naam van Coudebrouc en te Dentergem in 1415 de plaatsnaam Coebrouck. Wegens de nabijheid van de twee genoemde gemeenten mogen we gerust de twee vormen Coudebrouc = Coebrouc identificeren en zelfs konkluderen dat er d-synkope heeft plaatsgehad, hoewel dat na ou vrij ongewoon is⁽²⁾.

Aan de hand van deze geografische en topografische toenamen is het bijgevolg mogelijk de bevolkingsmigratie te volgen en de geografische rekrutering van de bevolking van een gebied of gemeente na te gaan. Het gebied dat we hier behandelen, is de kasselrij Kortrijk in de tweede

(1) K. de Flou, Woordenboek der toponymie van Westelijk Vlaanderen (18 dln.), Gent, 1914-38 (I, 14-27).

(2) Maar toch niet onmogelijk, vgl. Kortrijks [sku:rə] voor ‘schouder’, [zu:n] voor ‘zouden’ en de gemeentenaam Moen uit ‘Mouden’.

[p. 135]

helft van de veertiende eeuw, de gemeente is de stad Kortrijk in dezelfde periode⁽³⁾.

(3) F. Debrabandere, Studie van de persoonsnamen in de kasselrij Kortrijk, 1350-1400. Handzame, 1970. - Het hier afgedrukte artikel was een hoofdstuk uit onze onuitgegeven doktorale dissertatie, dat evenwel in de hier genoemde uitgave niet opgenomen werd.

I. Migratie van buiten de kasselrij.

1. Migratie naar Kortrijk.

Hier noemen we de herkomstnamen die te Kortrijk zelf voorkwamen van 1350 tot 1400 en die op herkomst van buiten de kasselrij wijzen. We beperken de verklaring van de onduidelijke vormen zoveel mogelijk door de moderne vorm tussen haakjes te noemen.

Van Aelst, van Aet, van Ansterdamme, van Avennis (Avesnes), van Aventsijn (Anchin), van Bavecove⁽⁴⁾, van Biaulmont (Beaumont in Hen.), van Belle, van Bissenzele, van Blankenberghe, van Broucborgh (Broekburg, Bourbourg), van Brugghe, van Busbeke (nu Bousbecque), van der Delft (in Hazebroek), van Denremonde, van Dielbeke (Dilbeek), Dickibus (Dikkebus), van Douway, de Duutsche, van Erdenborch (Aardenburg), van Erpeghem (te Helkijn), Desplechiin (Esplechin)⁽⁵⁾, van Gheeroudsberghe (Geraardsbergen), de Ghelre (van Gelderland?), van Ghend, Griecourt (Gricourt of Grécourt?), van Haefskerke, van Halewine, van Halle, Hameide⁽⁶⁾, van Hare (Haren), de Heusdine⁽⁷⁾, van Hoelbeke (Hollebeke), de Inghelsche, Yperlinc, van Ypre, van Kaectem (Kachtem), Camphin (Camphin-en-Pévèle, arr. Rijsel), van den Karnote (te Bossuit), van der Caserie (Passendale of Celles), de Clari (Clary, arr. Kamerijk), van Leinsele (bij Veurne of in Frans-Vlaanderen), van Lichtervelde, van Liere, van Lovendeghem, van Maldeghem, van Marchienes (bij Charleroi of Dowaai), van Massemine (bij Wetteren), van Mechline, van Meetkerke, de Méry (Fr.), van Neuville, van Nivelle, de Noel (Noyelle? Pas-de-Calais), van Oestende, van Oesterwijc (Nord-Brabant), van Oringhen (Heuringhem, kant. Ariën), van Orsus (Orchies?), van Oudeghem (Oudegem

(4) Bavikhove lag vanzelfsprekend in de kasselrij Kortrijk (roede van Harelbeke); maar het kan ook wel Bavincove in Frans-Vlaanderen zijn.

(5) Zie ook F. Debrabandere, De familienaam Dispersyn. Biekorf LXIX (1968), 184.

(6) Hier kan natuurlijk een inheems Hameide-toponiem bedoeld zijn, maar ook Lahamaide (Hen.) en la Hamaide in Hautrage, Tertre en Saint-Ghislain komen in aanmerking.

(7) Heusden kan natuurlijk Hesdin zijn in N.-Frankreijk (Ternasland) (zie Ons Heem XVII (1963), 127), en ook Heusden bij Gent of teoretisch zelfs Heusden in Limburg. Maar volgens J. de Cuyper (De Leiegouw II (1960), 183) is de hier bedoelde kanunnik Jan van Heusden van Heusden in Noord-Brabant afkomstig.

[p. 136]

bij Dendermonde, in Loppem, of Oudergem?), van Oudenborch (Ouderburg), van Outerive, Outhawe (Houtave), van Pamele, Passchendale, van Peene, de Penen (Peene in Fr.-Vl.), Poitevijn (Poitevin, van Poitou), de Radinghem (Fr.-Vl.), van Risele, van Robais (Roubaix), van Roeselare, van Ronneke (Ronse?)⁽⁸⁾, van Ruckaenge (Zuid-Holland?), Scotte (Schot), van Sent Omaers, van Somerghem, van Staden, van Stapele, van Steenbeke, van Torout, van Troi(e)s (Aube, Fr.), de Turc, van Uutkerke, Veurnaert (van Veurne), de Vriese (Fries), de Wale, de Walsche, van Welle (bij Aalst).

(8) Vgl. 1220 apud Ronneka, zie M. Gysseling, Toponymisch Woordenboek (1960), 859.

2. Migratie naar de kasselrij Kortrijk.

Om deze saaie opsomming niet nog saaier te maken, vermelden we de gemeenten niet waar de namen voorkomen; de belangstellende kan ze in de gepubliceerde studie⁽³⁾ vinden.

Van Adighem (Adegem of Aaigem), van Aelst, van Aeltre, van Aet, van Aken (kan ook Aken zijn tussen Ieper en Langemark), van Akerne (Ekeren of les Deux-Acres), van Angnau (Anjou), van Aspere, de Bapaumes, van Basseghem, van Bavecove⁽⁴⁾, van Beaumont, van Beernem, van Belle, van (der) Berst (Beerst), van Biervliet, van Biesbrouc (onder Oekene), van Bies(h)em (Ursel?), Bieshul, van Bissensele (Fr.-Vl.), van Boeseghem (Fr.-Vl.), van der Borch (Geluveld), Bossuut, van Bray (Dowaai, Orchies), van den Bruele (Ingooigem), Brugghe, van Brugghe, van Busbeke, de Dene, van Dronghine, de Duutsche, van Eesine (Esen), van Erken (Nijvel), de Froimont, van Ghend, van den Grave (Noord-Brabant), van Gremberghe (Brabant of bij Dendermonde), van Gulken (Jülich), van Haesbrouc, van Halewine, Hameide⁽⁶⁾, van Haringhen, van den Heere (Moorslede), van Heyne (Eeklo of gewoon de gemeente Eine bij Oudenaarde), van Heist, van Hem (Fr.-Vl.), van Hontscote, van Huuse (Huizen), van Ychteghem, Dinghelsche, van Calays (Kales), van Caloen (Calonne)⁽⁹⁾, Camphin, van den Carniere, van der Caserie (zie boven), de Culnaere (Keulenaar), van Landeghem, Latem, van Lederne (Sint-Martens-Leerne), van Leins (Lens), van Leinsele, van Lishout (N.-Br.), van Ludeke (Luik, D. Lüttich), van Maldeghem, van Massemine, Moerkerke, van Mordic (Zeeuws-Vl.), van Namen, de Namur, van Neuville (Wervik of Tourcoing), van Nieukerke, de le Noe (Bethune), van Oukene, van Outerive, de Pelkein (Esplechin?), des Pierchins (idem?), van Piene (Peene, Fr.-Vl.), Poitevijn, van Quaethem (Lichtervelde), van Robais, van Roeselare, van Ronneke⁽⁸⁾, van Ruddervoorde, van Santvoerde, Scotte, van der Sluus, (van) Steenbeke, van Swijnaerde, van Torout,

(3) F. Debrabandere, Studie van de persoonsnamen in de kasselrij Kortrijk, 1350-1400. Handzame, 1970. - Het hier afgedrukte artikel was een hoofdstuk uit onze onuitgegeven doktorale dissertatie, dat evenwel in de hier genoemde uitgave niet opgenomen werd.

(4) Bavikhove lag vanzelfsprekend in de kasselrij Kortrijk (roede van Harelbeke); maar het kan ook wel Bavincove in Frans-Vlaanderen zijn.

(6) Hier kan natuurlijk een inheems Hameide-toponiem bedoeld zijn, maar ook Lahamaide (Hen.) en la Hamaide in Hautrage, Tertre en Saint-Ghislain komen in aanmerking.

(9) J. Van Calloen, Histoire généalogique de la maison de Calonne et van Caloen en Tournaisis et au comté de Flandre, suivant le manuscrit du baron Jean van Caloen (Brussel, 1959), blz. 11.

(8) Vgl. 1220 apud Ronneka, zie M. Gysseling, Toponymisch Woordenboek (1960), 859.

[p. 137]

van Troi(e)s, van Tsemmerzake, de Turc, van Valois (Lunéville), van Viane, de Vriese, de Wale, van Walem (Houtave), Waterloes (Wattrelos bij Rijsel?), van Weldene (Zevergem O.-Vl.), Westende, van den Westhove (Torhout).

We voegen hier nog enkele nog niet-gepubliceerde persoonsnamen aan toe, waarvan we vaak niet weten in welke gemeente van de kasselrij ze voorkwamen⁽¹⁰⁾:

1373	van Alisen van Aelmaengen, V f50v. - Allemagne, Duitsland.
1386	mesire Renaud Danvain barijs c ans et i jour, BR2 f23v. - Anvaing in Henegouwen.
1397	Hannekin de Aken, BR2 f235v (Deerlijk).
1386	por coper lorelye de Paskine Daraes, BR2 f22v. - Arras, Atrecht.
1368	up Jhans cateile van Aerdoie, V f81. - Ardooie.
1348	Daniel Darmentiers, RG3 f6. - Armentières, Armentiers.
1369	Marikin van Ateracht, V f49. - Atrecht.
1367	up her Baziins van Biauvalz cateile, V f75v. - Beauval, arr. Amiens.
1394	Hannin de Bertines, BR2 f164v (Wervik). - Berten in Fr.-Vl.
1368	Pieter van Beselare up Maien cateile van Beselare, V f79.
1400	Arnoud van Breusele, SR8 f7. - Brussel.
1399	inde name van minen heere van Briffuel, KR8 f6. - Briffoeil, onder Wasmes in Henegouwen.
1371	Jhan van Dalem, V f19v. - Dalem in Noord-Brabant of Dalhem bij Wezet?
1378	up Lauwereins cateile van Deurle, V f89.
1397	ghegheven Michiele van Duffele, SR6 f19v.
1367	Olivier van Eggherloe, V f75v. - Leengoed van Komen te Neerwaasten.
1367	up Robbin van Errefort, V f76. - Erfurt in de DDR?
1368	up Clements cateile van Ghisene, V f80.
1378	joncvrauwe Clare van Ghisene, V f37. - Guines bij Kales.
1396	Thorin van Ghistele, SR5, f6v.
1368	Stevin van Glabbeke, V f46v. - Glabbeek bij Tienen?
1397	Clais van Haerlem... metste, SR6 f20.
1387	Oste van Haregheem, D f75v.

(10) Afkortingen:

Rijksarchief Brussel:	KR:	Kasselrijrekening.
	BR:	Baljuwsrekening.
	SR:	Stadsrekening.
Rijksarchief Kortrijk:	V:	Vierschaar.
	SR:	Stadsrekening.
	RG:	Rentenboekjes van Groeninge.
	D:	Register van de Draperie 1366-1561.
	LI:	Liber Insulensis (OLV).

[p. 138]

1399	Pietre de Hemskerke, BR2 f291v (Kortrijk). - Heemskerk in Noord-Holland.
1368	up Kateline van Holland, V f81.
1377	Lauwereins van Ydeghem, V f29. - Idegem bij Ninove.
1385	Lysbette Dysendike, BR2 f3v. - Ijzendijke in Zeeuws-Vlaanderen.
1395	Swane, Willekin, Staskin ende Hannekin Godevaert van Campen, D f77v. - Kampen o.m. in Zeeland.
1399	messire Nicole de Cassel, LI f17. - Kassel in Fr.-Vl.
1367	doot van joncvrauwe Prone van Kemmele, V f1. - Kemmel in W.-Vl.
1397	Hans van Keullene metser, SR6 f21v.
1368	van Jakemine van Clerkine, V f47. - Klerken bij Diksmuide.
1386	sire Radoulf de Cluzi, BR2 f9.
1400	ghegheven Pietren van Coelkerke... omme tremanand dat noch bleef in den dam vander nieuwer veste ute te doene, SR8 f9. - Koolkerke.
1368	up Jhanne van Cotengnies, V f3. - Cottignies^(11).
1393	Jehan de Courchelles, BR2 f125v. - Courcelles bij Charleroi of Courcelles-le-Comte (Atrecht) of Courcelles-lès-Lens (Bethune).
1376	den heere Jacob van Crombrugghe^(12).
1367	up joncvrauwe Lisbetten van Lamprenesse, V f76. - Lampernisse bij Veurne.
1368	Gheraerd van Leffinghen, V f2v. - Leffinge bij Oostende.
1371	van Jhan van Lembeke, V f50. - Lembeek bij Halle of bij Eeklo.
1360	dame Maroie de Lescines boursiere, RG12 f27. - Lessines, Lessen in Henegouwen.
1397	Gheeraerd van Leuvene, SR6 f20v.
1367	Pieter de Leuvenere, V f75.
1395	Mort Griele de Loo, BR2 f175 (Menen).
1395	de Margareta de Mendonc, OLV 405. - Mendonk (O.-Vl.).
1377	Andries van der Nieuwerpoert, V f28. - Nieuwpoort.
1368	Willem van Nokere, V f78. - Nokere bij Oudenaarde.
1368	Sare van Parijs, V f5.
1368	Jhan van Praet, V f83v.
1397	Janne van Rasighem van 1 slotele, SR6 f30v.
1387	mort Jehan de Rysberghe, BR2 f41 (Wingene). - Toponiem in Lo.
1399	Roeger van Robais, BR2 f292v. - Roubaix, Robeke.
1393	an Janne van Rossem, SR2 f13. - Rossem in Brabant.
1393	Pieter de Zarren, BR2 f140v (Waregem). - Zarren bij Diksmuide.
1398	Hannequin le Zeelandere, BR2 f268 bis (Zwevezele).

(11) Vgl. 1321 Jaquemes de Cotignies et se mere... Ghilebiers de Cotignies, RAK Oork. Groeninge 64.

(12) C. Wyffels, Een fragment van de Kortrijkse stadsrekening van 1376-77. De Leiegouw II (1960), 157-168.

[p. 139]

1394	Hannekin van Sent Moor, SR3 f15. - Saint-Maur (Seine)?
1368	† Wouter van Sentruden, V f83. - Sint-Truiden.
1388	mort Cateline de Sinay, BR2 f56v (Wontergem). - Sinaai-Waas.
1388	mort Gille de Smedevorde, BR2 f56v (Tielt). - Pln. in Dentergem.
1395	Gillekin et Lauwerkin de Zoetendale, BR2 f173 (Zwevezele). - Abdij bij Maldegem.
1387	mijn vrauwe van Stavle, KR1 f6. - Stavele bij Veurne.
1393	batu Lisebette dele Estavele, BR2 f133 (Menen).
1368	Pieraerd van Tienes, V f80v. - Thiennes in dép. du Nord.
1368	† Henricx cateile van Tienen, V f85.
1392	le femme Wautier de Valenchine, BR2 f116v (Ruiselede). - Valenciennes, Valencijn.
1391	Pietre Veinkem, SR1 f24v. - Vinkem bij Veurne, nu door fusie met Wulveringem de gem. Beauvoorde.
1393	de Michiel de Viane, BR2 f141v (Kuurne). - Viane bij Geraardsbergen.
1376	den heere Fransois van Vleterne, SR^(12). - Vleteren, nu Westvleteren en Oostvleteren (tussen Poperinge en Diksmuide), of Flêtre in Fr.-Vl.
1396	Jaque de Wadripont, BR2 f207v. - Wattripont in Henegouwen^(13).
1392	Beatrise van Watine, SR1 f14. - Waten in Fr.-Vl.
1393	Beatrisen Jans wedue van Watine, SR2 f5v.
1368	Pieter van Werkin, V f79v. - Werken bij Diksmuide.
1370	Willem van Wienendale, V f13. - Wijnendale bij Torhout.

In onze onuitgegeven verhandeling hadden we de plaatsen die in onze herkomstnamen vertegenwoordigd zijn, op kaart gebracht (kaart 15, blz. 778). Het kaartje geeft een duidelijk beeld van de migratie naar de kasselrij. Het valt op dat vooral uit de nabijgelegen gemeenten inwijkelingen in de kasselrij binnengekomen zijn, wat ook volkomen normaal is. Uit heel Vlaanderen (het huidige Frans-Vlaanderen, West-Vlaanderen, Zeeuws-Vlaanderen, Oost-Vlaanderen) werd de bevolking gerekruteerd. Dit bewijst de stevige samenhang als afzonderlijke entiteit van het toenmalige graafschap Vlaanderen. Ook het verkeer met Noord-Frankrijk, Henegouwen en Brabant zal betrekkelijk groot geweest zijn. Zelfs vinden we inwijkelingen uit Holland en Duitsland. Met Wallonië en Limburg schijnt er weinig kontakt bestaan te hebben.

Laten we deze gegevens nu samenvatten naar de streek van herkomst:

(12) C. Wyffels, Een fragment van de Kortrijkse stadsrekening van 1376-77. De Leiegouw II (1960), 157-168.

(13) Zie ook F. Debrabandere, Romaanse invloeden bij de Kortrijkse persoonsnamen van omstreeks 1400. De Leiegouw I (1959), 95-105 (101-102).

[p. 140]

West-Vlaanderen:

We noemen slechts de steden: van Blankenberghe, van Brugghe, van Ypre, van der Nieuwerpoert, van Oestende, van Roeselare, van Torout, Veurnaert.

Frans-Vlaanderen:

(Van Bavecove), van Belle, de Bertines, van Bissenzele, van Boeseghem, van Broucborgh, van Busbeke, van Haefskerke, van Haesbrouc, van Halewine, van Hem, van Hontscote, de Cassel, van Leinsele, van Oringhen, van Peenen, de Radinghem, van Risele, van Robais, van Sent Omaers, van Steenbeke, van Watine.

Oost-Vlaanderen:

Van Aelst, van Aeltre, van Aspere, van Denremonde, van Deurle, van Dronghine, van Gheeroudsberghe, van Ghend, van Heyne, van Huuse, van Ideghem, Latem, van Lederne, van Lembeke, van Lovendeghem, van Maldeghem, van Massemine, van Mendonc, van Nokere, van Ronneke, van Sinay, van Somerghem, van Swynaerde, van Tsemmerzake, van Viane, van Welle.

Zeeuws-Vlaanderen: de Zeelandere.

Van Biervliet, van Erdenborch, van Ysendike, van Mordic, van der Sluus.

Brabant: de Brabandere.

Van Akerne, van Breusele, van Dalem, van Dielbeke, van Duffele, van Erken, van Glabbeke, van Halle, van Hare, van Heusdine, van Lembeke, de Leuvenere, van Leuvene, van Liere, van Mechline, van Lishout, van Nivele, van Oesterwijc, van Rossem.

Holland: de Hollandere⁽¹⁴⁾.

Van Ansterdamme, van den Grave, van Haerlem, van Hemskerke, van Holland, van Ruckaenge.

Limburg:

Van Sentruden.

Friesland: de Vriese.

Henegouwen:

Van Aet, Danvain, van Avennis, Desplechiin, de Froimont, Hameide, van Caloen, van den Carniere, van Leins, de Lescines, de Courchelles, van Marchienes, van Wadripont.

Noord-Frankrijk:

Daraes, van Aterecht, de Bapaumes, van Bray, van Calays, Camphin, de Clari, (de Courchelles), van Douway, van Marchienes, de le Noe, de Noel, van Ghisene, van Valenchine.

Frankrijk:

van Angnau, van Biavalz, de Méry, van Parijs, Poitevijn, van Sent Moor, van Troies, van Valois.

Wallonië: de Wale, de Walsche.

Van Dalem, van Ludeke, van Namen.

(14) Zie F. Debrabandere, Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400 (Werken Kon. Comm. Top. en Dial., Vlaamse Afdeling, n^r 8). Tongeren, 1958.

[p. 141]

Duitsland: de Duutsche.

Van Aelmaengen, van Aken, van Errefort, van Gulken, van Keullene, de Culnaere.

Engeland: Dinghelsche.

Schotland: Scotte.

Denemarken: de Dene.

II. Migratiebeweging binnen de kasselrij.

1. Inwijking in Kortrijk.

a. Aan de hand van de gemeentenamen.

Als we de gegevens uit deze studie kombineren met die uit onze Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400⁽¹⁴⁾, dan stellen we vast dat er onder de Kortrijkse herkomstnamen 37 namen van gemeenten uit de kasselrij Kortrijk voorkomen. Voor Kortr. Psnn.⁽¹⁴⁾ alleen is dat cijfer 30⁽¹⁵⁾. We laten hier deze toenamen volgen:

Van Aersele, van Bavecove, van Bellegem, van Beverne, van Dadizele, van Doinze (Deinze), van Geudelghem (Gullegem), van Gothem, van Haerlebeke, van Heule, van Hulste, van Inghelmonstre, van Yseghem, van Canenghem, van Coeyeghem (Kooigem), van Cuerne (Kuurne), van Lauwe, van Lede (Lendelede), van der Loenge (Lowingen)⁽¹⁶⁾, van Maerke, van Meenine (Menen), van Meulenbeke, van Moersele, (van) Mosscheroen, van Mouden (Moen), van Oedighem (Ooigem), van Oetighem (Otegem), van Olsene, van Rechem, van Rolleghem, van Ruselede, van der Spiere, van Zulte, van Swevezele, van Tielt, van Werveke, van Winghine.

b. Aan de hand van de toponiemen.

Tussen haakjes vermelden we telkens de vermoedelijke ligging van het toponiem.

Aelgemond (Desselgem), van Andelghem (Desselgem), van Boelnare (Lendelede?), van Busevelt (Meulebeke-Tielt), van der Dolaghe (Aarsele), van Gheilbrouc (Geluwe), van den Hecke (Dentergem), van den Hoeghenweughe (Wervik), van der Caent (Menen), van der Cruusbeke (Pittem), van Medele (Desselgem), van Patvoerde (Dentergem), van Zwinvoerde (Deerlijk), van Walecamp (Rekkem).

(14) Zie F. Debrabandere, Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400 (Werken Kon. Comm. Top. en Dial., Vlaamse Afdeling, n^r 8). Tongeren, 1958.

(14) Zie F. Debrabandere, Kortrijkse persoonsnamen omstreeks 1400 (Werken Kon. Comm. Top. en Dial., Vlaamse Afdeling, n^r 8). Tongeren, 1958.

(15) F. Debrabandere, Herkomstnamen en de familienaam ‘Van Kortrijk’. De Leiegouw IV (1962), 117-127.

(16) De spelling Loenge wijst op een uitspraak van Luingne, ongeveer zoals die nu in Kortrijk nog wordt gehoord, nl. [luṇḍə] of [luṇdʒə]. Hieruit ook familienaam Verlonje. Voor de ndzj[ṇḍ] vóór gemouilleerde n, zie C. Tavernier, De Franse n mouillé en voormalige l mouillé op het einde van het woord in de Zuidn. dialekten, inz. het Vlaams en het Brabants. Hand. KCTD XLIV (1970), 43-103. Dit loendzje is evenwel niet ‘het Noordfra. stadje Luigne’ (blz. 99), maar Luingne, uit de kasselrij Kortrijk, later arr. Kortrijk, dat naar Henegouwen (arr. Komen-Moeskroen) werd overgeheveld.

[p. 142]

Kaart 1: De kasselrij Kortrijk.
De zwarte vlakjes (rechthoek, vierkant, cirkel of driehoek) duiden de gemeenten aan waar het toponiem lag, de witte waar de herkomstnaam voorkwam.

[p. 143]

Kaart 2: De kasselrij Kortrijk.
Verspreidingsgebied van enkele herkomstnamen (Eeke, van den Eyghine, van der Hontstrate, van Iseghem, van den Hecke, Brugghe, vander Canne of Cannaert, de Clerbus). Van vier ervan wordt de bakermat, de plaats waar het toponiem ligt (ten Eyghine, Hontstrate, ten Hecke, ter Canne), met een zwart stempeltje aangeduid.

[p. 144]

2. Interlokale migratie in de kasselrij.

a. Op zeer geringe afstand.

Heel veel herkomstnamen vinden we in de onmiddellijke nabijheid van het toponiem waaraan de toenaam zijn ontstaan te danken heeft. Daarom is het altijd aangewezen de herkomstnamen zoveel mogelijk uit naburige toponiemen te verklaren. Ook Schwarz⁽¹⁷⁾ is van mening, dat ‘bei der Bestimming der Herkunftsorte die Nachbarschaft zu durchmustern ist und beim Vorhandensein mehrerer gleichbenannter Orte der nächstliegende den Vorzug verdient, falls nicht etwa besondere Umstände dagegen sprechen’.

Vóór het pijltje (→) staan telkens de gemeenten waar het toponiem lag; achter het pijltje staan de gemeenten waar de herkomstnaam voorkomt. B.v. het toponiem Aelmersch lag in Rumbeke en de toenaam van Aelmersch kwam in Rumbeke en Emelgem voor.

van den Abeele: Harelbeke → Harelbeke. Kuurne → Hulste, Wevelgem. Ruiselede → Ruiselede. Deerlijk → Waregem.

van Aelmersch: Rumbeke → Rumbeke, Emelgem.

van den Aerde: Bavikhove → Bavikhove.

van den Ackere: Kortrijk → Kortrijk.

van Ame(l)ghem: Dentergem → Olsene, Zulte, Harelbeke.

van Andelgem: Desselgem → Desselgem.

van Ankelare: Dentergem → Dentergem.

van Bachterelst: Heule → Heule, Kuurne, Harelbeke.

van den Baerde: (?) → Lowingen, Dotenijs, Moen.

van den Ballande: Rumbeke, Meulebeke, Ingelmunster → Ingelmunster, Izegem, Kortrijk.

van den Banhoute: Zwevegem → Zwevegem.

van der Banc: Moen → Moen.

van den Beulke: Rekkem → Rekkem, Lauwe.

van Bistert: Wingene → Wingene, Pittem (zie kaart 1).

van den Bordele: Tielt → Tielt.

van der Bouverie: Moeskroen → Moeskroen.

de Braqueval: Moeskroen → Lowingen.

van der Brasseide: Bellegem, Rollegem → Bellegem, Rollegem.

van den Broele: Menen, Moorsele, Kortrijk → Kortrijk, Bissegem, Wevelgem.

van den Buere: Rollegem → Rollegem, Kortrijk.

van Buxam: Gullegem, Moorsele, Menen → Wevelgem.

Deynsvelt: Wontergem → Wontergem.

(17) E. Schwarz, Deutsche Namenforschung. I Ruf- und Familiennamen (Göttingen, 1949), 188.

[p. 145]

van Desselbrouc: Dentergem → Dentergem.

van Dierdonc: Meulebeke → Meulebeke, Oostrozebeke, Wontergem.

van Dichout: Dentergem? → Aarsele, Tielt.

van der Doers: Geluwe, Moorsele, Wervik.

van der Dolaghe: Aarsele → Aarsele, Grammene, Kortrijk.

van den Dorpe: Rekkem → Rekkem, Menen, Kortrijk, Ingelmunster, Izegem, Emelgem.

Eeke: Kortrijk → Zwevegem, Marke, Lauwe, Rekkem, Wevelgem, Menen, Moorsele, Gullegem, Heule (zie kaart 2). De Tn. van der Eeke komt hoofdzakelijk ten noorden van Kortrijk voor.

van den Eechoute: Geluwe, Menen → Wervik. Menen → Wevelgem. Harelbeke → Harelbeke, Zwevegem, Kortrijk. Pittem, Meulebeke.

van der Eenode: Aarsele, Dentergem → Aarsele, Kanegem, Tielt, Machelen.

van Egghenghem: Rumbeke → Rumbeke.

van den Eyghinen: Egem, Pittem, Tielt, Wingene → Egem, Pittem, Zwevezele (zie kaart 2)^(18).

van der Espt: Pittem → Pittem.

de le Fontaine: Moeskroen → Moeskroen.

du Gardin: Dottenijs → Moeskroen, Kortrijk.

van den Gavere: Kortrijk (o.m.) → Heule, Gullegem, Moorsele, Hulste, Ingelmunster, Harelbeke, Sint-Eloois-Vijve, Waregem, Oeselgem, Grammene, Tielt, Kanegem.

Gaverlinc: Markegem, Wakken.

van den Ghehuchte: Harelbeke → Harelbeke, Gullegem.

van den Ghenste: Bellegem → Kortrijk-Buiten, Rollegem, Zwevegem, Heestert.

van der Gote: Kortrijk → Kortrijk.

van Grijsperre: Heule, Kortrijk-Buiten → Kortrijkse.

van den Gruuthuze: Aarsele, Tielt → Tielt, Meulebeke, Ingelmunster.

Haghedoren: Egem, Ruddervoorde → Zwevezele.

van Ham: Komen → Wervik.

van der Hasselt: Tielt-Buiten → Tielt.

van Heedackere: Tielt → Tielt.

van Heimsrode: Ledegem, Moorsele → Gullegem, Wevelgem, Menen, Wervik (zie kaart 1).

van den Hecke: Aarsele, Dentergem → Dentergem, Ruiselede, Machelen, Wielsbeke, Sint-Baafs-Vijve, Waregem, Kortrijk (zie kaart 2)^(19).

van der Helle: Kortrijk → Kortrijk. Tielt → Wingene, Meulebeke.

(18) F. Debrabandere, De familienaam Van Eyghene. Biekorf LXIII (1962), 282.

(19) Ruiselede: 1397 mort Jaque de le Hecke, BR2 f253.

[p. 146]

Hellebrouc: Waregem → Desselgem.

van den Herenthoute: Rumbeke → Izegem (zie kaart 1).

van den Hille: Zwevezele → Zwevezele.

van der Hoebeke: Dentergem → Tielt.

van Hoebussche: Dentergem → Aarsele.

van Hoey: Sint-Baafs-Vijve → Sint-Baafs-Vijve.

van den Hoenackere: Beveren → Beveren, Harelbeke.

van der Hofstede: Aalbeke → Lauwe, Wevelgem, Zwevegem, Gottem. Hulste → Bavikhove, Lendelede, Emelgem.

van Hoyt: Tielt → Tielt.

van der Hontstrate: Ingelmunster → Hulste, Meulebeke (zie kaart 2).

van der Houstrate: Ooigem → Ooigem.

van der Houthaghe: Aarsele → Aarsele, Tielt.

van der Hulst: Bavikhove → Hulste, Kuurne, Kortrijk. Dentergem, Tielt → Aarsele, Pittem.

van Hulsvelde: Meulebeke → Meulebeke.

van den Joe: Zwevezele → Zwevezele.

van der Cabocherien: Dottenijs → Dottenijs.

de Calemont: Dottenijs → Dottenijs.

Calfhaghe: Hulste → Bavikhove, Kortrijk.

des Camps: Moeskroen → Moeskroen, Dottenijs.

vander Canne, Cannaert: Kortrijk-Buiten → Kortrijk-Buiten, Bellegem, Aalbeke (zie kaart 2).

van Carzele: Sint-Baafs-Vijve, Sint-Eloois-Vijve, Waregem, Kortrijk.

van den Casteele: Zwevegem, Sint-Denijs → Moen, Heestert, Harelbeke, Kortrijk.

van Cathem: Wervik → Wervik, Menen.

van Cattenbeke: Bellegem, Kortrijk-Buiten → Kortrijk, Zwevegem, Harelbeke, Deerlijk, of omgekeerd (zie kaart 1).

van Kersbeilc: (?) → Meulebeke, Ingelmunster, Kuurne, Kortrijk. Meulebeke, Oostrozebeke, Markegem, Desselgem.

van der Kersene: Aarsele, Dentergem, Markegem, Wakken → Aarsele, Dentergem, Markegem, Oeselgem, Machelen, Wakken, Sint-Eloois-Vijve, Tielt, Meulebeke (zie kaart 1).

van der Kerst: Meulebeke → Ingelmunster, Bavikhove.

(van) Claerhout: Pittem → Pittem, Egem, Tielt, Meulebeke, Ooigem, Zulte.

de Clerbus: Moeskroen → Moeskroen, Lowingen (zie kaart 2).

van Clessenare: Kortrijk-Buiten → Kortrijk.

van Cleurvinghe: Beveren → Beveren.

Ook de toenamen van der Leie (Wervik, Kortrijk, Bavikhove, Hulste, Desselgem, Zulte, Wakken, Oeselgem, Gottem, Meulebeke, Herseaux) en van der Mandele (Rumbeke, Izegem, Emelgem, Meulebeke, Sint-Baafs-Vijve, Gottem, Kortrijk, Wervik) vinden we hoofdzakelijk aan de oevers van resp. Leie en Mandel.

[p. 147]

Hieruit blijkt duidelijk dat de toenamen over het algemeen nog in aaneensluitende groepen van gemeenten voorkomen. Bovendien zijn ze meestal nog niet ver van hun plaats van herkomst verwijderd. De herkomstnamen leveren hiervan wel het klaarste bewijs; de herkomstnaam bestaat gewoonlijk nog op dezelfde plaats (of in de onmiddellijke buurt ervan) als het toponiem. Gewoonlijk heeft de migratie geen te grote sprongen gemaakt; we kunnen ze zelfs vaak op de voet volgen, als we zien hoe een naam van dorp tot dorp verder getrokken is. Het is zelfs soms zo, dat een toponiem op het zuidelijke deel van het Kortrijkse grondgebied - op Kortrijk-Buiten dus - in familienamen voortleeft in gemeenten die ten zuiden aan Kortrijk grenzen. Of een naam komt in Kortrijk-Buiten en de eraan grenzende dorpen voor, maar niet in Kortrijk (stad).

van Laerberghe: Kortrijk-Buiten, Marke → Kortrijk-Buiten, Marke, Rollegem, Zwevegem.

van den Mierhulle: Kortrijk-Buiten → Zwevegem, Moen.

van den Ghenste: Bellegem → Kortrijk-Buiten, Rollegem, Zwevegem, Heestert.

b. Op iets grotere afstand.

Aelgemont: Desselgem → Harelbeke, Kortrijk.

van den Aste: Tielt → Wingene.

van Axpoele: Ruiselede → Ruiselede, Dentergem, Oeselgem, Wontergem.

van den Baelberghe: Aarsele → Meulebeke, Ingelmunster, Izegem, Lendelede, Kortrijk.

van der Bauwede: Waregem → Zulte, Petegem.

van Bavecove: Bavikhove → Kortrijk, Lowingen.

van Belleghem: Bellegem → Bellegem, Kortrijk, Heule.

van Beversluus: Dentergem → Markegem, Oeselgem, Wakken, Zulte, Machelen.

van der Biest: Wevelgem, Lauwe → Aalbeke, Marke, Kortrijk. Waregem, Desselgem → Bavikhove, Sint-Baafs-Vijve, Sint-Eloois-Vijve, Gottem, Kanegem, Poeke^(20), Moen.

van Bosterhout: Meulebeke → Meulebeke, Pittem. Waregem, Sint-Baafs-Vijve → Sint-Eloois-Vijve, Wakken, Kortrijk.

van den Bouke: Rollegem^(21) → Bellegem, Kooigem, Kortrijk.

(20) Poeke: 1394 Soyer de le Biest, BR2 f150.

(21) Het verband pln.-tn. blijkt duidelijk uit het volgende excerpt uit Rollegem: a Gillion dele Bouke ki fu le quele rente fu assignee souffissamment a prendre et a rechevoir sour tout lyretage kil tenoit a cense de Daniel de Belleghien, cest a savoir sour nuef bunniers de terre pau plus ou pau mains gisant en le parroche de Rodelghien au liu kon apiele a le Bouke (F. Debrabandere, Persoonsnamen in het Kortrijkse 1300-1350 (Anthroponymica XIX) (Leuven-Brussel, 1971), 69.

[p. 148]

van Brabant^(22): Menen, Geluwe → Rekkem, Herseaux. → Wervik. → Rumbeke, Izegem. Petegem → Olsene, Zulte.

van der Braemt: Pittem → Pittem, Egem.

van Dadizele: Dadizele → Rekkem, Dotenijs.

van der Deeve: Ingelmunster → Ingelmunster, Izegem, Lendelede, Hulste, Kortrijk, Heestert.

van Dotenijs: Dottenijs → Heule, Zwevegem.

van Eedighem: Egem → Egem, Meulebeke, Dentergem, Aarsele, Wontergem.

de l'Espiere, van (der) Spiere: Spiere → Moeskroen, Rekkem, Wervik.

van Gaemplare: Astene → Ruiselede.

van Haerlebeke: Harelbeke → Kortrijk, Bavikhove, Olsene.

van der Halle: Harelbeke → Ingelmunster.

van den Hauwe: Wontergem → Kanegem.

van Hersele: Herseaux → Rekkem^(22).

van Heule: Heule → Gullegem, Ingelmunster, Dentergem. → Kortrijk, Aalbeke, Wervik.

van Heurne: Emelgem → Bavikhove.

van Hulste: Hulste → Kortrijk, Zwevegem.

van Yseghem: Izegem → Izegem, Lendelede, Bavikhove, Bissegem, Kortrijk, Harelbeke (zie kaart 2).

de Courtray: Kortrijk → Dottenijs.

van Croevelt: Pittem, Meulebeke → Tielt.

van Cuerne: Kuurne → Kortrijk, Bavikhove, Hulste, Machelen.

van Laerberghe: Kortrijk-Buiten → Kortrijk-Buiten, Zwevegem, Rollegem, Marke.

van Lede: Lendelede → Kortrijk, Harelbeke, Rumbeke, Ingelmunster, Meulebeke.

van Limbrouc: Oekene → Gullegem.

van der Loenge: Lowingen → Kortrijk, Harelbeke.

Maelstapel: Wingene, Ruiselede → Ruiselede, Tielt, Rumbeke.

van Marem: Wevelgem, Moorsele → Aalbeke, Moeskroen, Rollegem, Dottenijs, Kortrijk-Buiten, Desselgem.

van Medele: Desselgem → Sint-Eloois-Vijve, Kortrijk.

van Meulenbeke: Meulebeke → Kortrijk, Aalbeke, Rekkem.

van Morsele: Moorsele → Izegem, Kortrijk.

van Mouden: Moen → Bellegem, Rollegem, Herseaux, Rekkem, Kortrijk, Gullegem.

van Oedighem: Ooigem → Kortrijk, Machelen, Zulte.

van Oetighem: Otegem → Desselgem, Oostrozebeke, Ruiselede, Sint-Baafs-Vijve, Kortrijk.

van Patvoerde: Dentergem → Dentergem, Gottem, Zulte, Kortrijk.

van Putthem: Pittem → Wingene.

van Rechem: Rekkem → Rekkem, Dadizele, Wervik, Kortrijk.

(22) Van Hersele in Olsene stamt wrsl. uit Herzele in Oost-Vlaanderen.

(22) Van Hersele in Olsene stamt wrsl. uit Herzele in Oost-Vlaanderen.

[p. 149]

van Riemeersch: Bellegem → Spiere.

van Rozebeke: Oostrozebeke → Sint-Eloois-Vijve, Moen.

van Rumbeke: Rumbeke → Gullegem, Wevelgem, Ruiselede.

van Zeverne: Zeveren → Hulste.

van St(r)aseghem: Stasegem (Harelbeke) → Moen.

van Zwevezele: Zwevezele → Ruiselede, Waregem.

van Zwinvoerde: Deerlijk → Zulte, Kortrijk, Wervik.

van Tielt: Tielt → Grammene, Wontergem, Harelbeke, Kortrijk.

van der Vael: Moeskroen → Wevelgem.

van Wackine: Wakken → Sint-Baafs-Vijve.

van Werveke: Wervik → Kortrijk, Lendelede, Meulebeke.

van Wielsbeke: Wielsbeke → Harelbeke.

van Winghine: Wingene → Wingene, Zwevezele, Ingelmunster, Kortrijk, Herseaux, Moen.

We mogen niet besluiten, dat in alle gevallen de migratie uit de gemeente van herkomst naar bovengenoemde rechtstreeks gebeurd is. We kunnen ons voorstellen dat een inwoner van Moen naar het nabije Bellegem trok, dat diens gezin zich vervolgens naar Rollegem en Herseaux vertakte; een volgende generatie maakte misschien een aftakking naar Rekkem mee enz.

Hieruit is alweer voldoende gebleken, dat persoonsnamen ons niet alleen taal- en naamkundige gegevens aan de hand doen, maar ook een rijke bron zijn voor de kennis van de geschiedenis, de kultuurgeschiedenis en in dit bepaald geval van de migratie. Dat de kennis van de plaats van herkomst van een familienaam van belang is voor de verklaring ervan, is even duidelijk.

Brugge.

F. Debrabandere.