|
| |
| |
| |
Slimme regenten bestrijden geen zeerovers
In 1637 werd Maarten Harpertszoon Tromp aangesteld als luitenantadmiraal van de Nederlandse vloot door Frederik-Hendrik. Zijn eerste taak ligt in het bestrijden van de Duinkerkers, beruchte kapers gedurende de 16e en 17e eeuw. Geheel onervaren in het bestrijden van kapers is Tromp niet, in 1624 kreeg hij als 26-jarige al eens de leiding over een schip dat ook veel werk maakte van het bestrijden van kapers. In 1639, het jaar van het verschijnen van het Zeepraetien, waaruit hieronder een stuk is overgenomen, verslaat hij de Duinkerkers in een slag voor de stad.
Het eerste deel van het Zeepraetien is waarschijnlijk voor die tijd geschreven: er wordt wel verteld over het aanstellen van Tromp en over een blokkade van de stad Duinkerken, maar over een zeeslag wordt niet gerept. Het tweede deel van het Zeepraetien gaat over de zeeslag bij Duins (tegenwoordig The Downs), waar Tromp een loopje neemt met de Engelse neutraliteit en in Engelse wateren de Spaanse Armada verslaat. Indirect was dit de aanleiding voor de Tweede Engelse Zee-oorlog.
In 1653 komt een derde Zeepraetien uit, onder de naam Rotterdams Zeepraetien, dat onmiddelijk wordt verboden omdat het beledigend zou zijn voor Jan Evertsen, een van de gezaghebbers onder Tromp in de eerste Zee-oorlog met Engeland.
Vreemd is echter dat het eerste Zeepraetien niet verboden is: het stuk is namelijk zeer beledigend voor de Hollandse regering, omdat hen laksheid m.b.t. het bestrijden van de kapers verweten wordt. Opvallend aan het stuk is verder dat er heel wat meningen over de handelswijze van de regering inzake de bestrijding van de kaapvaart ter sprake komen, die allen worden weerlegd door een vrij heldere argumentatie.
| |
| |
| |
[3] Zee-Pratien, Gehouden by een
| Rentier |
Heer |
| Winckelier |
Predikant |
| Zee-man |
Koopman |
| Boer |
Schryver |
| |
Bode |
Van wat te Zee al omgaet, en van de Slach tusschen onse Schepen ende de Spaensche Vlote.
Goeden dach buerman, van waar komt ghy so vroeg?
Ick hebbe voort openen van myn Winckel een Zee-Luchjen wesen halen, om eens te hooren wat nieuws daer uyt de Zee komt.
Hebt ghy al wat goets gehoort, deel het my dan mede, want ick hebbe den heelen nacht in mijn droom besich geweest met de Zee: my docht dat ghelijck wy door de Zee zijn op-ghekomen, dat wy so door de Zee sullen verloren gaen.
Daer is niet dat my ook meer bekommert dan de Zee en ick vreese dat uwen droom noch waer sal worden. Maer dese morghen hebbe ick noch goet, noch quaet ghehoort; dan ick sie daer een Zee-man komen die ick wel kenne, die sal ons moghelijck wat nieuws komen segghen. Welkom Maet uyt de Zee, hoe is de reyse al vergaen, brenght ghy ons al veel goets mede?
Ick bedancke u Vriende; maer wat goet wilt ghy uyt de Zee hebben? Die is op-ghegheven: men siet niet als Duynkerckers en men verneemt niet een van onse Oorloghse Schepen. De vyandt neemt al dat hem voor den Boech komt.
| |
| |
Wel hoe isser dan eenighe schade geschiet?
Ja dat sullen veel kooplieden wel gewaer worden: Onlancks zijnder maer drye Boeyers kostelijck geladen ghenomen en nu weer alle de Londen Bootjens, die wel op seven of acht Tonnen Gouts gheschat worden. En noch eenige Oorloch-Schepen, met andere kostelijcke Schepen. Ja, wie weet wat wy dese Somer verloren hebben, maer die het quijt zijn, sullent niet weer krijgen.
Waer zyn alle onse Oorlochs Schepen? Men heefter immers by-nae hondert in dienst. Ick hope dat mense immers nu niet en gebruyckt om den Admirael te Convoyeren, ghelijck men pleech te doen.
Ick sie daer een van onse Heeren koomen, die sal u daer beter op antwoorden. Goeden dach myn Heere, ghy komt wel te passe om ons gherust te stellen. Dese Maet komt uyt de Zee en seght dat de Duynkerckers de heele Zee schuymen en dat men gheen van onse Oorlochs Schepen verneemt. Wy en konnen niet bedencken waerse steken.
Goeden dach Vrienden. Hoe zijt [4] ghy so vroegh aan discoreren van Staets saecken; men moet dat de Heeren bevelen, die sullen wel sorghe dragen voor de Zee.
Och of ghy waer seyt myn Heer, maer wy worden het wel anders gewaer.
De Zee-luyden klaghen altijts, elck Schip soude wel willen een Convoyer hebben. Wie kan de Zee so bewaren, of hieren daer wort somtijts een Schip ghenomen. Het gaet so qualijck niet.
| |
| |
Met oorlof mijn Heer, ghy hebt goet seggen, ghy hebt een goet vet Officie, ghy wort rijck en wy arm, ghy slaept alle nacht gherust by u Vrouwe, als wy in Zee alle ure in vreese zijn van genomen en in vuyle stinckende gaten geworpen te worden: ghy hoort van de Verliesen ter Zee, maer wy gevoelense.
Toch Maets weest gherust, het sal wel gaen. Daer is nu immers by de E. Heeren Staten van Holland een treffelijck Admirael verkoren: dieder wel op past. Wat konnen de Heeren meer doen?
Dat is waer. Onse Heeren van Hollandt hebben ghethoont dat sy Liefhebbbers zijn en alle goede patriotten zijn seer blijde gheweest, als sy hoorden, dat den Heer Tromp tot Admirael verkoren was. Want hy heeft proeven ghenoech gegeven dat hy 't wel meynt: het sal oock aen hem niet schorten. Maer als hy geen goede Commissie en krijcht en van alles niet voorsien wordt, wat kan hy dan uytrichten.
Dat sal wel gaen, hy heeft immers het voorgaende Jaer order gehadt, de Havenen van Vlaenderen te sluyten en hy heeft het oock so nauw gedaen de heele Somer tot diep in de Winter, datter niet een Schip in of uyt ghekomen heeft. So dat wy naeulijcx een Schip verloren hebben, maer yeder heeft gerust ghevaren en goede reyse gedaen.
Daer heeft mijn Heer ghelijck in: wy zijnt oock in onse Winckel wel ghewaer gheworden; wy hebben in langhe soo veel schulden niet ghe-int, noch soo veel verteert, als de voorgaende Somer. Wat de Maets wonnen, het was voor haer en niet voor de Duynkerckers en dan deelen wy mede.
| |
| |
Waerom heeft ment dese Somer niet weer soo ghedaen? De Heeren hebben nu immers proeve ghenoech gehadt, dat dese order vande Havens te sluyten het beste middel is om de Zee te veylen, ghelijck onse Voor-ouders en alle ervaerne Zee-luyden altijts geoordeelt hebben.
De Zee-man heeft ghelijck: de ervarenheyt is der Sotten Leermeester, en daerom is het wonder datment nu dit Jaer niet weer ghedaen heeft. Soo het soo maer twee of drie Jaer ghecontinueert hadde, al 's Vyandts Bootsvolck soude verloopen hebben, de Schepen souden vergaen hebben, de Reers soude verbiestert hebben en men soude haest van geen Duynkerckers geweten hebben.
Dat is waer. Want ick ben selver by eenige Maets geweest, die vandaer waren komen loopen, die my seyden datter sulcken armoede te Duynkercken was onder de Maets, dat het niet buyt te spreken was, en datse al souden wech-loopen, indiense niet Schepe ghehouden en de Poorten naeuw beset wierden en noch raeckter al veel wech, seyden sy.
Goeden dach vrienden, ick hebbe al staen luysteren naer u kout en ben verwondert, daer ghy Steets-luyden zijt, dat ghy niet weet waerom men de Havens van Vlaenderen niet weer gesloten heeft.
Wel hoe Boer! Meynt ghy dat ghy de secreten in u Tasse hebt, ghy moocht op de Mis-wagen verstaen.
Ghy hoeft so spijtich niet te spreken, al woonen wy in 't Landt, wy hooren onse Pachtenaers, dat Heeren zijn, alsse men een Wagenken in 't Landt komen rijen en ons mede aen Tafel setten, met een Glaesken op de hant, wel wat kouten, daer het vast is.
| |
| |
Wel hoe vrienden, hoe zijt ghy so al by een gerocht soo vroech in de morgen; ick meynde dat maer Coopluyden ende Schippers vroech op waren. En wat hoore ick: soude den Boer weten te segghen waerom men de Havens van Vlaenderen niet weer ghesloten heeft, dat wilde ick wel eens hooren.
Ja Sinjeur, meynt ghy dat de Koopluyden alleen advijsen krijghen: O neen! de Boeren weten oock wel wat, maer ick vreese dat het u niet wel bollen sal, het gene ick segghe wil.
Ey Landtman laet ons hooren u ghevoelen daer over.
Als ghy 't immers weten wilt Sinjeur, het is om u kapjen te doen, ghylieden wort al te rijck en te weeldrich en laet de geck al te veel uyt de mouwe kijcken; als u Schepen soo al vry en vranck mochten varen, ghy soudt al te machtich worden.
Ja wat souden wy rijck worden, wy worden al kael en beroyt. De een speelt banckroet voor de andere na.
D [sic] kostelijcke Huysen, Heerlijckheden, Speel-hoven, die ghy hebt. En groot Bancketten die ghy gheeft, thoonen wel anders en maken dat de Staets-luyden en insonderheyt den Adel en die van 't Hof zijn, al dapper jaloers van u worden en liever hebben dat het u qualijck dan wel gaet.
En ghy raest Boer, wat gaet het de Staets-luyden of den Adel aen, of wy rijck worden of niet?
| |
| |
Ja wel ter dege: want nu zijt ghy haer over-al in de weech en waer een stuck lants of een Heerlijckheyt is, ghylieden hebt het wech en sy moetender op kijcken, of anders verde boven de weerde betalen. Maer als ghy geen gelt en hebt, dan ist al voor haer en dat soecken de Heeren maer.
Dat is gheen Boere praetjen, voorseker Huysman, dat hebt ghy erghens gheluystert.
Dat zijn quade Suspicien en daer mede bekladtmen de Regenten: Alle devoiren worden ghedaen om de Koop-handel te doen floreren. Want dat is naest Godt de eenige Pilars van onse staet.
Ja mijn Heer, dat placht eens de marime [sic] te zijn en doen ginckt het Landt wel. Doe wasser neeringe en welvaren. Doe en dochten de Koopluyden op gheen Landt of Heerlijckheden te koopen; sy wisten haer gelt doe wel beter te ghebruycken, daer het inkomen van 't Landt oock beter ghevoelen van hadde. Maer den Boer heeft niet al onghelijck dat de groote den Koopman soecken 't Landt uyt te helpen.
Goeden dach vrienden, wat is hier te doen, dat ghy soo in een troep vergadert zijt? En al volck van verscheyden conditien, ick ben dat niet ghewendt te sien!
Goeden dach Domine, wy zijn soo al vreemt by den anderen gherocht en onsen hoop groeyt al, ghelijck een rollende snee-balle. Wy discoreren vast wat vande Zee en desen Koopman meynt dat het welvaren vande Koop-lieden by de Regeringhe benijdt wordt.
| |
| |
De liefde en denckt niet quaets en insonderheyt van sijn Overicheyt; sy zijn[6] Vaders des Vaderlants: hoe souden sy dan het welvaren van haer ingeseten, dat haer kinderen zijn, niet soecken? En insonderheyt vande Koopluyden, daer de Regeringe altijts verstaen heeft, dat het Landt sonder de Koopmanschap niet bestaen kan en daerom moet men so quaelijck niet oordeelen.
Wy bedancken dat ghy ons vermaendt het beste te gevoelen van onse Overicheyt; ick woude het oock gheerne doen, als wy het contrarij niet gewaer en wierden.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd