Musaeus. Kennismakingsnummer

[p. 10]

Petrus Wittewrongel: Het tweede boeck van de Oecomonia Christiana ofte Christelicke Huys-houdinghe [...]. Amsterdam: Voor de Weduwe van Marten Jansz. Brant, en Abraham van den Burgh, Boeckverkooper by Jan Boon Poorts-Tooren, in de Gereformeerde Catechismus. Anno 1661. [UB Leiden 528 F 22].

1. [Pagina 1055-1056]:

III. Wat nu de St. Nicolaes-avonden belanght, die insonderheyt in dese onse Stadt, tot een blaem van onse Reformatie, veel ergher als in het midden van het Pausdom selfs geviert, ende jaerlicks onderhouden worden. Het is niet anders als een gantsch versiert, superstitieus, ende afgodisch werck. Want desen St. Nicolaes een is van de versierde Santen van het Pausdom, die wel mede eenen heyligen dagh heeft in den Almanack. Maer de Pausen van Roomen selfs, zijn bewoghen geworden, om het Feest van dien versierden Sant, in dese onse daghen, volkomen af te schaffen, ende te vernietighen. 't Zijn oock geheel leugenachtighe fabulen, diemen van desen ghemeynden St. Nicolaes, in hare gulden (of liever leugenachtighen) Legende, uytgestroyt, ende soo langhe in het Pausdom ghelooft heeft. Hy was naer het oordeel van dien Legende, of Leughenschryver, een Burger van Patras; die soo haest als hy was gheboren, konde hy op sijn koten staen, ende maer tweemael des weecks en soogh, des woonsdaghs [sic], ende des vrydaghs. Groot gheworden zijnde, was hy van weghen sijn Godtsdienstigheyt, gheworden Bisschop binnen Smijrnen. Ende om hier niet in het breede alle de versierde fabulen, van desen Sant op te halen. In 't korte; sy hebben hem in het Pausdom in plaetse van den Heydenschen Neptunus ghestelt als eenen Godt van de Zee; op welckers aenroepinghe, dat men in de meeste nood zijnde, op de wateren geholpen kan werden: voegende de heylige Maget Maria, nevens hem; gelijk de Heydenen Venus ende Neptunus, t' samenvoegen. Sy verhalen van hem, hoe dat hy op eenen seeckeren tijdt van honghersnoodt, uyt een groote menighte van Schepen met Koorn geladen, hondert mudden koorn uyt elck schip voor den armen had genomen; met verseeckeringe, dat niemant van haer, daerom een graentjen te minder soude t' huys bringen; 't welck de Schippers (die hem daer naer voor een halven God hielden)

[p. 11]

oock alsoo bevonden hadden. Gestorven zijnde, is hy van sijne Vrienden gheleght in een Marmeren graf, aen welckers hooft-eynde, eene oly-rijcke Fonteyne, ende aen het voet-eynde eene suyvere Water-beecke soude uytgheborsten | zijn [sic]; sulcks dat noch langije [sic] daer naer, als die Stadt van de Turcken ingenomen is geweest, by dat graf een grooten overvloedt van olie is gevonden; daer mede men vele seeren ende wonden hadde konnen heelen, ende genesen. Verhalen oock hoe dat seker Jode, beweeght door alle dese miraculen, het beeldt van desen Sant, tot een hoeder van sijn huys gestelt hadde; 't welck van den selven oock gheslaghen zijnde, om dat het hem voor de dieven niet bewaert en hadde, haer den gestolen roof soude hebben doen wederbringhen, ende een occasie zijn gheweest, om den Jode ende dese dieven, tot het geloove te bewegen. Alleen moeten wy dit beusel fabeltjen te deser plaetse niet vergeten; hoe hy het groote goedt (dat hem sijn Vader na-liet) altijdts tot Godts eere heeft soecken te besteden; ende onder andere hoe hy om drie dochteren (die door armoede haer selven tot hoerereye lieten misbruycken) van haer vleeschelicke onkuyscheden af te trecken; des nachts in haer huys drie klompen goudts, door de schoorsteen soude hebben laten vallen; ende op sijne liberaelheydt ende mondelicke onderwijsinge, de selve van sulcken vuylen leven hebben afgetrocken. Van waer oock dit lieve Feest van St. Nicolaes in het Pausdom sijnen oorspronck heeft, daer men sijne kinderen (om haer alsoo van jonghs op, tot superstitie ende afgoderye te gewennen) onderwesen heeft, hare schoenen oock in de schouwe te hanghen; op dat desen St. Nicolaes, oock yets goets daer in mochte bringen. Ende derhalven soo is dit oock een van die Paepsche hooghten, die den naem van den Afgodt, op sijn voor-hooft heeft; daer van wy alle Gereformeerde Christenen, oock geern souden af-schricken.

2. [Pagina 1059-1060]:

III. Wie en siet oock niet dat de vruchten van de St. Nicolaes-avonden, onvruchtbare wercken der duysternisse zijn? Hy steeckt noch in de duysternisse, die soo veel niet en kan begrypen. Zijn het oock niet dagen van enckel weelde

[p. 12]

ende wellust geweest? Maer aldermeest vol superstitie, ende grouwelicke afgoderye; die van dese avonden niet en konnen afgescheyden worden? Salmen nu noch geloove ende vertrouwen willen stellen op eenen Afgodt? Van een versierden Sant, so veel wercks maken? Salmen tot sijner eeren, noch een Feest vieren? Voor sijne jonge Kinderen St. Nicolaes-goet willen koopen, ende dat onder sulcken tytel overgheven; om de selve al van hare teere jeught, met sulcke grove superstitien ende afgoderyen, te besoedelen? Konnen versierde fabulen, ende leugenen van een afghesette Sant, noch goede vruchten gheven? Voorwaer, sulcken vermaeck ende Apen-spel, moet noodtsaeckelick op het eynde, eene bitterheyt zijn.

3. [Pagina 1061]:

Wy sien hier wel insonderheyt, op die noch soo seer uytstekende hooghten van het Pausdom; die grouwelicke Kerckmis-feesten, Vasten-avonden, St. Nicolaes-avonden, die (ofse schoon soo quaden wortel hebben, ende sulcke schadelicke vruchten draghen) onder de Gereformeerde Christenen, noch soo plichtelick, tot grooten blaem van onse Reformatie, gheviert, ende in hare volle kracht onderhouden worden. Die oock soo ghemeen onder ons zijn; dat sich hooghe ende laghe, rijcke ende arme, jonghe ende oude (dickmael oock die gene die het minst betaemt) daer aen besoedelen, ende haer selven aen vele Paepsche superstitien, afgoderyen, ende vele vleeschelicke onreynigheden schuldigh maken.