Mekka. Jaarboek voor lezers. Jaargang 1996

[p. 8]

Ik ben de man: nul graden en toch een korte broek. Als ik het tot nieuwjaar volhoud krijg ik een Mekka.

Adriaan van Dis, Indische duinen

[p. 9]

1.1 Jaaroverzicht 1995

Foto's: Chris van Houts

Januari

◆ Uitgeverij Van Halewyck, van de vorig jaar door Meulenhoff ontslagen Kritakdirecteur André van Halewyck, kondigt zijn eerste eigen titels aan. Schrijvers als Marc Reynebeau, Jozef Deleu en Pjeroo Roobjee zijn hem gevolgd en ook Nederlandse uitgeverijen, onder andere Balans, De Balie en Thomas Rap, die zich in België door Kritak lieten vertegenwoordigen, blijven bij Van Halewyck. Andere ex-Kritak/Meulenhoff-auteurs, zoals Kamiel Vanhole en Stefan Hertmans publiceren hun werk in 1996 niet meer bij Van Halewyck, maar bij Meulenhoff. Veelal gaat het om bestaande contracten, maar het ziet ernaar uit dat de meeste literaire auteurs voor het Nederlandse moederhuis opteren. Of ze op termijn ook zullen publiceren onder het nieuwe Vlaams-Nederlandse imprint Meulenhoff/Manteau is de vraag. Manteau-directeur Wim Verheije wil in elk geval dat het fonds spoedig weer een literaire uitstraling heeft. Van Halewyck intussen laat zich niet meer onderbrengen in een Nederlands concern, maar geeft wel opvallend veel co-produkties uit met Balans. Niet zonder succes. Het privé-teven van Mao, van Li Zhisui, zal in Vlaanderen het best verkochte non-fictieboek van 1995 worden.

◆ Britse uitgevers zijn opgelucht. Hun Publishers Association (pa) heeft een belangrijke overwinning behaald in de strijd om het behoud van de vaste boekenprijs. Eerder had de Europese Commissie bepaald dat het Net Book Agreement (nba) niet mocht worden opgelegd aan omliggende landen, in dit geval Ierland. Dat zou in strijd zijn met de Europese regelgeving. De pa heeft nu kans gezien om het Europese Hof te overtuigen van het belang van een grensoverschrijdende vaste prijs. Maar: wordt vervolgd.

◆ Een nagel aan de doodkist van de Nederlandse vaste prijs wordt onschadelijk gemaakt. Freerk Reiber heet hij, een prijsbreker die tot in Brussel probeerde het recht te verwerven om onder de vaste prijs boeken te verkopen. Inmiddels mag de Koninklijke Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels (kvb) hem als dwangsom een half miljoen gulden in rekening brengen, nu duidelijk is geworden dat Europese instanties in dit geval geen invloed kunnen uitoefenen op afspraken tussen boekverkopers en uitgevers in Nederland. Reiber, die grote ramsjwinkels (onder meer ‘De Witte Boekenhal’) exploiteert en noodlijdende boekhandels opkoopt om daar onreglementaire uitverkoop te houden, werkte volgens de U-bocht-constructie: hij kocht Nederlandse boeken in België (waar de vaste prijs niet geldt) en verkocht ze goedkoop in Nederland.

◆ Het bestuur van de ako Literatuur Prijs kondigt aan dat de prijs voortaan weer uitsluitend door een jury van beroepsrecensenten zal worden toegekend. Zonder Volkskrant-recensent Arjan Peters weliswaar, want die had zich al definitief teruggetrokken na het debâcle, in 1994, in de Sonja-uitzending - toen Nicolaas Matsier, als in een loterij, de prijs op het nippertje niet kreeg, en G.L. Durlacher wel.

◆ Het gedoe rond de ako-prijs heeft het fenomeen prijzen geen goed gedaan. Schrijvers die gelauwerd worden, staan weliswaar even in de schijnwerpers maar is het niet veel chiquer, dapperder dan wel bescheidener om helemaal van bekroning af te zien? Willem Jan Otten, Toon

[p. 10]

Tellegen en Wim de Bie laten via hun uitgevers weten dat zij hun werk niet zullen inzenden, noch voor de ako-prijs, noch voor die van Libris. Evenmin dingen zij mee naar De Gouden Uil, alweer de derde grote prijs in het Nederlands taalgebied. Deze Vlaamse schrijversbeloning, gefinancierd door Standaard, is 2,25 miljoen frank waard, te verdelen over een fictieschrijver, een kinderboekenschrijver en een non-fictieschrijver. In februari volgen de nominaties, in maart de bekendmaking van de winnaars.

◆ Meulenhoff-boeken uit 1995 worden misschien ooit collector's items. De bekende, sobere ‘M’ die altijd hun ruggen siert, heeft alleen dit jaar een feestslinger. Een gelegenheidslogo, ontworpen door Zeno. Vanwege het eeuwfeest verschijnen extra edities van de promotiekrant Het Seizoen en houdt literair tijdschrift De Gids een verhalenwedstrijd. Meulenhoff laat ook anderen delen in het eeuwgeluk: het Letterkundig Museum krijgt een doos met vijftig manuscripten van Meulenhoffauteurs, en ook het Archief en Museum van het Vlaamse Kultuurleven ontvangt zo'n interessante doos.

◆ Na de profijtelijke overstap van zijn vader, Kingsley Amis, van Hutchinson naar concurrent HarperCollins, vertrekt ook Martin Amis naar die concurrent. Amis jr. verliet Jonathan Cape, dat, evenals Hutchinson, een dochterbedrijf is van Random House. Amis had zijn agent een paar maanden eerder opgedragen om voor zijn nieuwe boek The Informatian een voorschot te vragen van een half miljoen pond. Jonathan Cape vond dat een te ‘Amerikaans’ voorschot, waarop Amis de rechten aan andere uitgevers aanbood. Intussen huurde hij agent Andrew Wylie, alias De Jakhals, in en die sleepte er, bij HarperCollins, een voorschot van een half miljoen pond uit. Amis' hebzucht wordt alom gehekeld.

◆ Een schrijfster die (nog) geen hebzucht kent, is de Surinaamse Cynthia McLeod. Van haar romandebuut Hoe duur was de suiker? werden in Suriname tweeduizend exemplaren verkocht: een bestseller. Dat zag ook de Nederlandse uitgeverij Conserve en die mag het boek nu, in een iets aangepaste editie, in het Nederlandse taalgebied uitbrengen, zonder een voorschot te hoeven betalen.

◆ De daders van de mislukte moordaanslag op de 83-jarige Egyptische Nobelprijswinnaar Naguib Mahfoez krijgen zware straffen. Twee van hen worden ter dood veroordeeld, twaalf anderen krijgen drie jaar tot levenslange celstraf. In Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh, begint intussen het proces tegen Taslima Nasrin. De naar Zweden uitgeweken schrijfster wordt ervan beschuldigd dat ze de islam heeft beledigd en de gevoelens van moslims heeft gekwetst. Een affaire-Rushdie in het klein dus. Rushdie zelf, die al zes jaar onder de Iraanse fatwa lijdt, heeft een boek aangekondigd, The Moor's Last Sigh, over elkaar tegenstrevende krachten in India.

◆ Lichte wrijving is er tussen Salman Rushdie en de Turner Broadcasting Company. De schrijver wil in één van zijn korte verhalen het lied Meet the Flintstones opnemen, maar krijgt van deze Amerikaanse Endemol geen toestemming. Rushdies reactie: ‘Ik vermoed dat ze vreesden dat Fred Flintstone zou worden neergeknald, als ik hem citeerde.’

◆ Ali Ahmed Saïd, alias Adonis, is deze maand de derde schrijver die in de moslimwereld in opspraak komt. De in Parijs wonende Libanees van Syrische origine wordt uit de bond van Arabische schrijvers gestoten, omdat hij voorstander is van normalisering van de betrekkingen met Israël.

◆ In Nederland komen schrijvers ook, zij het veel zachtzinniger, in botsing met gevoelige bevolkingsgroepen. Voor de Amsterdamse rechtbank verschijnt Theodor

[p. 11]

Holman die in juli 1994 in zijn Parool-column schreef dat hij ‘elke christenhond een misdadiger’ vond. De officier van justitie eist een boete van duizend gulden of twintig dagen hechtenis, wegens belediging van het christelijk volksdeel. Op 9 februari zal de rechter Holman vrijspreken. Holman: ‘Cabaretiers en columnisten moeten kunnen beledigen en satirisch zijn.’ Ook de schrijver Graa Boomsma, die het aan de stok kreeg met Indië-veteranen omdat hij hen met s s'ers had vergeleken, wordt deze maand vrijgesproken. Voor de rechtbank roept hij nog eens op tot een intensief debat over de politionele acties.

◆ Romanschrijver/dichter/uitgever Wim Hazeu, wiens Slauerhoff-biografie nog niet eens helemaal af is, kondigt aan dat hij een biografie van Vestdijk gaat schrijven. Hij heeft daarover al afspraken gemaakt met Mieke Vestdijk. Hazeu mag alle nodige documenten inzien.

◆ De Franse parfumfabrikant Fragonard maakt een nieuw lekker luchtje dat eruitziet als de Franse pocket van Süskinds Das Parfum. Hoewel het niet, zoals de parfum in het boek, wordt gemaakt van vermoorde vrouwen, is de luxeflacon direct een verzamelobject.

◆ Een andere nouveauté, maar dan voor geavanceerde lezers, is de cd-rom die Fischer Verlag uitbrengt van de kritische editie van Kafka's Der Prozeß.

◆ Bebuquin is een opmerkelijke toneeluitgeverij uit Antwerpen, waarvan het eerste doel niet is winst te maken, maar wel ervoor te zorgen dat publikaties die in het commerciële circuit uit de boot vallen, toch verschijnen. De vormgeving is prachtig. In 1994 verschenen al mooie toneelteksten van Elvis Peeters en Arnon Grunberg. Nu presenteert de jonge uitgeverij Oeuvres van regisseur/acteur/schrijver Jan Decorte. De drie boekdelen bevatten toneel dat het op papier weliswaar niet altijd even goed doet, maar zelfs die stukken zijn een interessante illustratie van het verfrissende karakter van Decortes werk. Dat Vic de Donder in De Standaard opmerkt dat Decorte zomaar wat op papier gooit, en dat het pas werkelijk erg wordt als hij aan Shakespeare raakt, is dan ook alleen maar grappig.

◆ In Amsterdam gaat het, naar schatting, driehonderdduizendste exemplaar van Jung Changs Wilde zwanen. Drie dochters van China over de toonbank van boekhandel Scheltema Holkema Vermeulen. Een Nieuwzeelandse boekhandel, zo meldt Boekblad, schoof deze bestseller tussen de kookboeken, op de plank ‘wild en gevogelte’.

◆ Op 28 januari verschijnt de eerste vernieuwde Standaard der Letteren, die al na een maand verhuist van de zaterdagnaar de donderdagkrant. Bart Vanegeren noemt de restyling in De Vlaamse Gids een gemiste kans: ‘De letteren verdienen een betere standaard.’

Gedebuteerd:

Basha Faber, De Maagdenmantel (Meulenhoff)

Overleden:

Gerald Durrell (70), Brits schrijver en zoöloog.

Alje Olthof (59), vooraanstaand grafisch vormgever, onder andere voor De Arbeiderspers en Querido.

Miguel Torga (87), Portugees schrijver (pseudoniem van Adolfo Correia de Rocha).

[p. 12]

Februari

◆ Op 14 februari, zijn 52ste verjaardag, sterft plotseling Ischa Meijer. Op straat houden mensen elkaar staande: ‘Heb je gehoord dat Ischa dood is?’ Verbijsterde reacties. Indrukwekkend, priemend, zelfs schokkend waren Meijers teksten voor de radio, in Het Parool, in de boeken die de laatste jaren bij Prometheus verschenen en in zijn eigen televisieprogramma op rtl-5. De media herdenken de schrijver-interviewer-performer uitvoerig en Prometheus bereidt een dikke bundel ‘Dikke man’-columns voor. Nederland is een stuk saaier geworden.

◆ Ruimschoots voor de Boekenweek begint het gesodemieter al: scholen van zekere christelijke signatuur weigeren het Boekenweekgeschenk dat Leon de Winter dit jaar schreef. In een uitzonderlijk gebaar, en met extra rijkssubsidie vanwege de vijftigste herdenking van het einde van de Tweede Wereldoorlog, had de cpnb (Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek) besloten om alle eind-examenkandidaten in het voortgezet onderwijs een exemplaar van Serenade te schenken. Tientallen schooldirecteuren slaan de geste nu af: ze ontwaren te veel seks, erotiek en gevloek in De Winters verhaal over een jongeman wiens doodzieke joodse moeder zich naar Sarajevo begeeft.

◆ De Stichting Literaire Salon, die in het hele land literaire cursussen verzorgde, is ter ziele. Sinds 1991 kreeg de stichting geld uit de experimentenpot leesbevordering van het Ministerie van wvc, maar in 1994 werd de begroting niet gehaald. Cursusleiders en andere schuldeisers klagen over niet-betaalde rekeningen en declaraties. Directeur Hanneke Eggels wordt op non-actief gezet, nog voordat de subsidie voor 1995 kan worden aangevraagd. ‘Het is een slangenkuil,’ legt ze uit.

◆ Het Achterhuis van Anne Frank is 's werelds meest gelezen dagboek. Alleen van de Japanse vertaling werden al vier miljoen exemplaren verkocht. Een Japanse filmproducent wil een nog veel groter publiek bereiken en krijgt toestemming van het Anne Frank Fonds in Bazel om een Disney-achtige tekenfilm te maken op basis van het dagboek.

◆ Renate Dorrestein en Rosita Steenbeek kunnen de nieuwe Vlaamse literaire prijs De Gouden Uil met geen mogelijkheid winnen. Niet omdat de jury hun boeken terzijde schoof. Bij de bekendmaking van de nominaties voor de eerste Gouden Uilen komt uit dat die boeken, toch echt verzonden door uitgeverij Contact, nooit zijn aangekomen. Waarschijnlijk als gevolg van een verhuizing van de jury.

◆ Uitgeverij bzztôh uit Den Haag en uitgeverij sun, de - niet meer zo - Socialistische Uitgeverij Nijmegen, bestaan deze maand allebei 25 jaar.

◆ De Peruaanse schrijver Mario Vargas Llosa mag van zijn eigen regering niet meer meedingen naar de Nobelprijs. Hij zou zich ‘onperuaans’ hebben gedragen, dat wil zeggen: hij heeft zich kritisch uitgelaten over de regering. In artikelen heeft Vargas Llosa president Fujimori ervan beschuldigd oorlog te voeren met Ecuador alleen om zijn eigen, tanende populariteit op te vijzelen.

◆ Op 22 februari, de 99ste geboortedag van Paul van Ostaijen, beleeft Aalst de première van het toneelconcert Music-Hall. Meteen zijn al tientallen voorstellingen geboekt in Vlaanderen en Nederland. Het Davidsfonds zorgt voor een opname op cd. Willy Tibergien van het Gentse Poëziecentrum spreekt de profetische woorden: ‘Dat is nog niet alles. Posters, poëziekrantjes, t-shirts: het wordt moeilijk om in 1996 naast Paul van Ostaijen te kijken.’

[p. 13]

Seamus Heaney in het Stedelijk Museum Amsterdam

◆ Seamus Heaney treedt op in het Stedelijk Museum van Amsterdam, als eerste gast in een nieuwe reeks poëzievoordrachten. Niemand weet nog dat hij later in dit jaar de Nobelprijs zal krijgen. In de Volkskrant vertelt Heaney dat hij het een voorrecht vindt te mogen dichten, maar dat hij ook altijd het besef heeft iets te moeten uitleggen: ‘Ik heb een broer die in de bouw werkt, een ander is boer, eentje is er barkeeper. Als ik zit te schrijven vormen die in mijn hoofd een koor van ongeletterden, die allemaal roepen “wat bedoel je?” of “wat een onzin”.’

◆ Eind februari komt er weer wat beweging in de Vlaamse poot van Meulenhoff. Uitgeverij Kritak - in de personen van Hans Vandevoorde en Karin Kustermans - verhuist naar Antwerpen en werkt voortaan op het adres waar ook Manteau is gevestigd.

Gedebuteerd:

Simon Bottema, De rectrix (Meulenhoff) Frithjof Foelkel, Onder de pannen (Meulenhoff)

Hans Jansen, De geselecteerde (Papieren Tijger)

Hemke Koning, De dans om de veer (Contact)

Sammi Landweer, Woestijn (Contact)

Ap van der Meulen, De erfenis (Kwadraat)

Overleden:

James Herriot (78), Brits schrijver-dierenarts

Patricia Highsmith (74), Amerikaanse, feministische thrillerschrijfster, vertaald bij De Arbeiderspers.

Ischa Meijer (52), interviewer-schrijver-performer, die onder andere schreef Brief aan mijn moeder en Hoeren.

James Merrill (68), Amerikaans dichter - bevriend met Hans Lodeizen - van wie dit jaar bij Meulenhoff een bloemlezing uitkomt.

Rachid Mimouni (49), Algerijns schrijver, die in Nederland publiceerde bij uitgeverij Thoth.

[p. 14]

Boekenbal: Rik Smits, Hugo Brandt Corstius, Ina Rike, Arnon Grunberg

Maart

◆ Trots presenteert De Bezige Bij op 1 maart het eerste nummer van de honderdveertigste jaargang van Dietsche Warande & Belfort. De Nederlandse uitgeverij is voortaan co-uitgever en verspreider van het oudste literaire tijdschrift van Vlaanderen. Hugo Bousset, Anneke Brassinga, Hugo Brems, Patricia de Martelaere en Peter Verhelst vormen de kernredactie.

◆ De Bijenkorf, die de maand maart steevast ‘Literaire Boekenmaand’ noemt, brengt exclusief een nieuw werkje van Gerard Reve uit, de novelle Op zoek.

◆ De Vlaamse jeugdboekenweek, van 8 tot 12 maart, heeft als thema ‘Geen tijd. Ik lees’ en wakkert de jeugdige aandacht voor boeken weer aan via publikaties en acties.

◆ Maarten Asscher, directeur van Meulenhoff, zwengelt een discussie aan over de taak van openbare bibliotheken. Per brief vraagt hij de Nederlandse Bibliotheekdienst, de overkoepelende bestelafdeling van alle openbare bibliotheken in Nederland, waarom deze niet meer dan elf exemplaren bestelde van de nieuwe, bejubelde dichtbundel van Arjen Duinker, De gevelreiniger en anderen. ‘Bibliotheken hadden tot voor kort een culturele functie die het marktbeeld diende te corrigeren, maar ze richten zich meer en meer op het kioskenrepertoire,’ zegt Asscher in Vrij Nederland.

◆ Op de presentatie van de nog ontbrekende delen van Multatuli's complete werken spreekt W.F. Hermans, ondanks de door hem ‘verboden’ aanwezigheid van Hugo Brandt Corstius (op stoel 17 van rij 10, meldt de Volkskrant minutieus). Hermans, die zich verbaasd toont dat ook hijzelf dit nog allemaal mag meemaken, neemt de kans waar om de voordelen van een zelfgekozen ballingschap in Brussel te prediken. En om de menigte in de Stadsschouwburg van Amsterdam nog eens in te wrijven dat Nederland niet zuinig is op zijn auteurs. ‘Wel op de slechte, die krijgen subsidie,’ bijt hij. De eerste complete set van 25 delen dundruk wordt door opperbezorger - en verklaard republikein - Hans van den Bergh overhandigd aan kroonprins Willem Alexander. De prins vertelt dat hij op zijn eindexamen ondervraagd werd over Max Havelaar en Nooit meer slapen. En dat hij dus de verzamelde werken van Hermans, mochten die ooit ook zo mooi worden uitgegeven, graag in ontvangst zal komen nemen.

[p. 15]

◆ Verder beleeft Hermans dezer dagen het genoegen om publicist Bob Polak te vloeren in een proces wegens roofdruk. In 1992 schreef Polak de bloemlezingen-met-commentaar Pang. De oorlogsjaren en Lebensraum. Een oorlogsdagboek, vol citaten van Hermans en met diens naam op het omslag. De boekjes zijn uitgegeven door Gerard Timmer Prods; Polak heeft ze zelf verkocht op de Beurs voor Kleine Uitgevers. Eerder al was Polak veroordeeld tot f 7500 boete, nu moet hij nog een schadevergoeding van twintigduizend gulden betalen. Onderzoek naar het aantal overgebleven exemplaren moet uitwijzen of Hermans daarenboven nòg maximaal tienduizend gulden van Polak krijgt.

◆ Haarlem is een milde stad. Harry Mulisch, die, zoals hij zelf graag toegeeft, ‘de vreselijkste dingen over Haarlem’ heeft gezegd, krijgt het ereburgerschap van zijn 750-jarige geboortestad. Hij is de eerste sinds eeuwen.

◆ Op 6 maart sterft Emile van Moerkerken (78), enkele uren nadat de rechtbank had bepaald dat het Letterkundig Museum de collectie van zijn vader, de schrijver P.H. van Moerkerken, aan hem moest teruggeven. Van Moerkerken jr. wilde die collectie onderbrengen in de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek, waar ook de rest van de literaire nalatenschap van zijn vader zich bevindt. De rechter moest zich buigen over de vraag of de stukken aan het Letterkundig Museum geschonken waren of alleen in bruikleen gegeven. Dat laatste, zo was het oordeel.

◆ De literaire kwaliteit van Belcampo is, volgens het Produktiefonds, te inconsistent. Daarom krijgt uitgeverij Querido geen financiële steun bij het uitbrengen van een driedelige gebonden uitgave van Belcampo's Verzameld werk. ‘Een culturele blunder van de eerste orde,’ zegt schrijver-schilder Jean-Paul Franssens, ook Groninger, in het Utrechts Nieuwsblad. Querido kan wèl rekenen op steun voor Elsschot. Diens verzamelde werken zullen, misschien al in 1997, verschijnen in een nieuwe historisch-kritische editie, onder het toeziend oog van het Constantijn Huygens Instituut, waar eerder al de Volledige werken van Couperus werden geëditeerd.

◆ In het geboortehuis van Theo Thijssen, Eerste Leliedwarsstraat 16, midden in de Amsterdamse Jordaan, wordt het Theo Thijssenmuseum geopend. Het huisje dreigde een paar jaar geleden te worden gesloopt, maar dank zij een groep uiterst liefdevolle vrijwilligers, herbergt het nu manuscripten, eerste drukken en persoonlijke bezittingen van de schrijver, onder andere een door Jan Mens gemaakte boekenkast.

◆ Het wetsvoorstel om de duur van het auteursrecht te verlengen van vijftig naar zeventig jaar passeert op 21 maart moeiteloos de Tweede Kamer. Nu de Eerste Kamer nog. Naar verwachting zal de nieuwe auteurswet voor het einde van dit jaar van kracht zijn. Advocaten kunnen alvast de mouwen opstropen. Er worden de nodige complicaties verwacht bij uitgaven van auteurs die stierven tussen 1926 en 1946, en van wie de rechten dus zullen herleven. Dat geldt onder andere voor H. Marsman, Paul van Ostaijen, E. du Perron, J. Slauerhoff en Theo Thijssen.

◆ A. Alberts (83), die een paar jaar geleden op de voor hem kenmerkende laconieke toon zei dat hij ‘in de prijzen niet erg gesorteerd’ was, krijgt de P.C. Hooftprijs. Van de f 125 000 moet hij f 50 000 voor een ander, literair doel bestemmen. Alberts en zijn uitgever Van Oorschot komen voor het eind van dit jaar niet tot een besluit daarover.

◆ Nicolaas Matsier wint de Mekkaprijs. Hij eindigt overtuigend op de eerste plaats in Mekka's Honderd, samengesteld uit de voorkeurslijstjes van 81 critici uit Nederland en Vlaanderen. Bij de uitrei-

[p. 16]

king zegt de veelgenomineerde Matsier: ‘De laatste tijd heb ik nogal vaak een of ander bedankbriefje op zak, je weet maar nooit. Nu kan ik het dan eindelijk uit mijn zak halen - waarvoor dank aan de jury.’

◆ Adriaan van Dis, die in een marathon-uitzending op de brtn de eerste Gouden Uil in de categorie fictie wint, heeft zich niet voorbereid - zegt hij - en betreurt het nu dat hij zijn tandenborstel thuisliet. Want de winnaar moet de volgende dag de Belgische pers te woord staan. In de categorie non-fictie wint Jeroen Brouwers, bij de kinderboeken Anne Provoost, die een week eerder ook al de Libris Woutertje Pieterse Prijs en de Boekenleeuw kreeg.

◆ Christian Bourgois, de enige Franse uitgever die het in 1989 aandurfde om Rushdies Satanic Verses te vertalen en uit te brengen, moet nu bieden op de vertaalrechten van The Moor's Last Sigh, Rushdies nieuwste. De veiling, georganiseerd door het Londense agentschap Aitken, Stone & Wylie (zie Januari - Amis), jaagt de prijzen zo hoog op dat Bourgois moet afhaken ten gunste van Plon, onderdeel van Groupe de la Cité. ‘Betekent dit dat alle risico's die ik gelopen heb in het geheel niet meetellen?’ aldus een woedende Bourgois. Hij wist het antwoord al.

Nicolaas Matsier met de Mekka-cup

◆ Eye for an eye. The Untold Story of the Jewish Revenge Against Germans in 1945 is geschreven door de joods-Amerikaanse journalist John Sack op basis van historisch onderzoek. Het gaat over joodse overlevenden van Auschwitz die na de oorlog als kampbewakers optraden in Russische interneringskampen vol etnische Duitsers. Koren op de molen van extreem-rechts. Als de Duitse uitgeverij Piper de vertaling Auge um Auge aankondigt, breekt een storm van kritiek los. Uitgever Viktor Niemann besluit het boek uit de aanbieding te schrappen, om op geen enkele manier de schijn te wekken ‘dat de Holocaust zich met enigerlei misdaad uit die tijd liet vergelijken.’

◆ Behalve prijzenmaand is maart de maand van de Boekenweek, die dit jaar in het teken staat van het einde van de Tweede Wereldoorlog, ofwel ‘De vijftigste mei’. De Boekenweekthema's liepen in de afgelopen jaren uiteen van Reizen en België tot Poëzie en Egodocumenten, thema's die zich leenden voor serieuze benadering èn feestgedruis met schrijvers. Marketingmensen vragen zich af of de Tweede Wereldoorlog behalve grote belangstelling ook verkoop teweeg kan brengen. Maar in het jaar dat de oorlog vijftig jaar voorbij is, vond de cpnb dat het moest. Zeker gezien de invloed van de oorlog op de Nederlandse literatuur. Alleen boekverkopers morren achteraf een beetje, want ze hebben minder verkocht dan in de vorige Boekenweek. Niet alleen door de zwaarte van het thema, ook doordat de Tweede Wereldoorlog overal al zo uitvoerig herdacht was. De vriendschap van Connie Palmen, geen oorlogsboek, wordt tijdens de Boekenweek het best verkocht.

[p. 17]

◆ Het Britse boekenvak siddert. Twee grote uitgevers kondigen aan dat ze zich niet meer aan het Net Book Agreement (nba) willen houden, en andere uitgevers dreigen dat voorbeeld te volgen. Tot nu toe kon de Publishers Association zulks voorkomen, maar als grote uitgevers uit de eigen gelederen hun boeken in de supermarkt gaan leggen, is de pa machteloos. De nieuwe boeken van bestseller-schrijvers John Le Carré en Stephen King liggen straks tegen afbraakprijzen naast de aardappelen en het brood. Eén van de prijsbrekers, Hely Hutchinson van Hodder Headline, voorspelt dat boekhandels binnenkort vanzelf zullen volgen in het afprijzen van net verschenen boeken. En dat zou dan het definitieve einde van de Britse vaste prijs zijn.

Gedebuteerd:

Hans Aarsman, Twee geloven op één kussen (Van Gennep)

Serge van Duijnhoven, Dichters dansen niet (Prometheus), prozadebuut

Henk van der Horst, Het geuroffer (De Arbeiderspers)

Edzard Mik, De bouwmeester (De Arbeiderspers)

Mariska Mourik, De ijszee op (Contact)

Roel Richelieu van Londersele, De overtocht (Atlas), prozadebuut

Overleden:

Fernand Lodewick (84), auteur van de veelvuldig herdrukte schoolboeken Literaire kunst en Literatuur. Geschiedenis en bloemlezing.

Vladimir Maksimov (64), Russisch schrijver-dissident die in 1974 uitweek naar Frankrijk.

Emile van Moerkerken (78), filmer, fotograaf en schrijver (pseudoniem Eric Terduin) van onder andere Volgend jaar in Holysloot.

Helene Weijel (44), auteur bij Van Gennep, waar in 1992 haar verhalenbundel Middagvoorstelling uitkwam.

[p. 18]

April

◆ Kun je een stroming ten doop houden? Lydia Rood en Jeroen Goulooze doen het gewoon. Begin april presenteren zij in Groningen ‘Het Literair Produkt’, een ‘stroming’ die op de bres springt voor triviale literatuur. Weg met de intellectuele benadering van poëzie en romans - goede boeken horen spannend en herkenbaar te zijn, vinden Rood en Goulooze. In Vrij Nederland veegt Rood desgevraagd de vloer aan met Connie Palmen en Margriet de Moor. Hun romans zijn, vindt ze, ‘bedoeld om erudiet over te komen’.

◆ Na de alarmbrief van Meulenhoff-directeur Maarten Asscher over het benepen bestelgedrag - als het gaat om poëzie - van de bibliotheken ontspint zich een discussie tussen boekenvak en bibliotheekbobo's. De laatsten wijzen erop dat zij met handen en voeten gebonden zijn aan hun budgetten. Dichter Arie van den Berg, tevens secretaris van de Vereniging van Letterkundigen, schrijft in nrc Handelsblad dat de overheid de ‘bibliothecaire verantwoordelijkheid’ heeft afgeschoven door de bibliotheken te decentraliseren en zo het rendementsdenken aan te wakkeren.

◆ De Nederlandse fans van de in Frankrijk wonende Tsjechische schrijver Milan Kundera zien reikhalzend uit naar de vertaling van diens nieuwste roman, La lenteur. Maar Kundera, die over het algemeen weinig fiducie heeft in vertalingen, houdt de rechten deze keer nog even vast. Zijn vaste uitgever Ivo Gay is vorig jaar van Ambo naar Van Gennep vertrokken en verwacht min of meer dat Kundera hem volgt. Intussen tracht Ambo-uitgeefster Eva Cossee de schrijver over te halen om bij haar fonds te blijven. En dat lukt: De traagheid komt later dit jaar, in een vertaling van Joop van Helmond, uit bij Ambo.

◆ In een ziekenhuis in Utrecht sterft op 27 april, 73 jaar oud, Willem Frederik Hermans, onomstreden één van ‘de grote drie’. Zijn laatst verschenen boek, eind 1994, was Malle Hugo. Vermaningen en beschouwingen. Kort voor zijn dood rondde hij nog een nieuwe roman af, Ruisend gruis, die binnenkort bij zijn vaste uitgever De Bezige Bij zal verschijnen. Hermans was al een tijd ziek. Hij trad voor het laatst in het openbaar op bij de presentatie van de laatste delen van Multatuli's Volledige werken in maart. In een veelgeroemd, maar dezer dagen niet vertoond vpro-portret uit 1989 zei Hermans dat hij zich geen illusies maakte over het leven na de dood. ‘In de hemel kun je niet gelukkig worden als je niet je totale aardse leven vergeet, maar als je alles zou vergeten, je hele leven, zoals bij sommige krankzinnigen, dan besta je helemaal niet meer, dan ben je niemand meer. Dus dat is iets onmogelijks om te verlangen.’

◆ De Europese Unie vraagt Iran om het doodvonnis van Salman Rushdie in elk geval niet binnen de Europese grenzen te voltrekken. In ruil voor de veilige zone die zo zou ontstaan, biedt de eu uitbreiding aan van de handelscontacten met Iran, dat ernstige economische problemen heeft. Daarop doet de Iraanse president Rafsanjani, tijdens een bezoek aan India, de volgende uitspraak. Als het Westen niet zo'n ophef had gemaakt over de fatwa tegen Salman Rushdie, zegt hij, dan was de hele zaak al met een sisser afgelopen. Iran zou namelijk nooit zo ver zijn gegaan om huurlingen of doodseskaders op de schrijver af te sturen. Nee, Rushdie blijft vervloekt, maar daar kan het, wat de regering in Teheran betreft, bij blijven.

◆ De eci heeft iets nieuws bedacht: de tweejaarlijkse essayprijs die de boekenclub tot vorig jaar uitreikte, wordt een kwartaalprijs voor beginnende literatuur-schrijvers. Debutanten en schrijvers die tot nu toe onopgemerkt bleven, kunnen hun werk laten meedingen naar een

[p. 19]

prijs van f 5000. Extra beloning is dat hun boek onderdeel wordt van de eci-serie ‘Schrijvers van nu’. En eens in de twee jaar wordt uit de acht kwartaalwinnaars een hoofdprijswinnaar gekozen, die daar dan f 35 000 voor krijgt. De eerste winnaar is Stefan Hertmans, met zijn roman Naar Merelbeke (Meulenhoff/Kritak).

◆ Opwinding in Duitsland over de vertaling van Bret Easton Ellis' American Psycho. Om de gruweldaden van een seriemoordenaar die erin worden beschreven, plaatste de Bundesprüfstelle, een soort boekenkeuringsdienst, de roman op de index. Toelichting: het boek is gevaarlijk voor de jeugd. Gevolg van deze maatregel is dat boekverkopers het boek alleen van onder de toonbank kunnen verkopen. Uitgever Kiepenheuer & Witsch uit Keulen is verbijsterd en noemt de censoren ‘wezensvreemd en incompetent’. Easton Ellis' boek is in de hele wereld vertaald en verkrijgbaar in elke literaire boekhandel.

◆ Als de scholieren in Rotterdam hun gratis Boekenweekgeschenk uit hebben, kunnen ze meteen doorlezen. Uitgeverij Ad. Donker doet met financiële hulp van het gemeentebestuur aan bijna dertigduizend jonge Rotterdammers het herdenkingsboek Rotterdam geblaakte stad cadeau.

◆ De vaste prijs is van cruciaal belang voor een kwalitatief hoog, divers en ruim verkrijgbaar literair aanbod, schrijft de Raad voor de Kunst in het adviesrapport ‘Kunst op de groei’. Het is een ‘vooradvies’ aan staatssecretaris Aad Nuis, in de voorbereidingsfase voor de nieuwe Cultuurnota 1997-2000. De Raad vraagt de regering om uitdrukkelijk haar steun uit te spreken voor de vaste boekenprijs. ‘In de huidige situatie dreigt anders het gevaar dat de prijsbinding van buitenaf, dan wel van binnenuit, wordt uitgehold.’

◆ Met de bibliotheken komt het nooit meer goed, suggereert ook ‘Kunst op de groei’. Terwijl openbare leeszalen grondig worden geplaagd door gemeentelijke en provinciale bezuinigingen, neemt het gebruik van audiovisuele middelen een hoge vlucht. En ook dat gaat ten koste van het boek. ‘Door de vergevorderde decentralisatie lijkt de rijksoverheid onvoldoende in staat de zo noodzakelijke culturele functie van de bibliotheek overeind te houden,’ schrijft de Raad voor de Kunst, maar belooft daar nog verder over te adviseren.

◆ Voor een schrijver die voor 1995 zijn laatste boek aankondigde, is Herman Brusselmans wel erg produktief. Maar het lijkt alsof de appreciatie van de recensenten omgekeerd evenredig is met zijn publikatiedrift. Aan de gewone lezer zal het niet liggen: De terugkeer van Bonanza (Prometheus) en de in het najaar te verschijnen Vrouwen met een IQ zullen allebei top-tien hits worden, en dat geldt ook voor de vuistdikke Ooievaar-pockets Kou van jou en Plotseling gebeurde er niets, waarin een groot deel van Brusselmans' vroegere werk wordt gebundeld. De recensies over de nieuwe boeken zijn meedogenloos: ‘romans zonder inspiratie’, ‘onbenul’, ‘schotelvoddenliteratuur’ zijn maar een paar opmerkingen. Recensent Jos Borré doet later dit jaar een wanhopige poging om enige appreciatie voor Vrouwen met een IQ op te brengen. Voor hem gaat het boek in al zijn flauwheid juist over wat Brusselmans níet wil zeggen: ‘Zoals een vogel met dubbelzinnig gekrijs de belager van zijn nest weglokt om zijn gekoesterde gebroed te beschermen.’

◆ J.M.H. Berckmans, wiens Taxi naar de Boerhaavestraat eind april verschijnt, kan dan weer rekenen op erg lovende recensies. Over zijn in 1996 te verschijnen boek Bericht uit Klein Konstantinopel zegt hij in Humo: ‘Weet je in hoeveel tijd ik dat geschreven heb? Twee maanden en één dag. En daarna heb ik drie weken constant coke gesnoven. Om die helderheid te hebben, om te begrijpen wat ik allemaal geschreven had. Omdat ik het allemaal geschreven

[p. 20]

had in wat mijn psychiater achteraf als een twee maanden durende euforische trance bestempelde.’

◆ Nieuws aan het pocketfront: uitgeverij J.M. Meulenhoff bundelt haar krachten met die van Rainbow, het pocketfonds van Maarten Muntinga. En zoals elke uitgeverij die een nieuwe pocketreeks lanceert, laat Meulenhoff weten dat er ‘een afgewogen reeks’ wordt opgezet, ‘zonder de consument te overvoeren’. De pockets krijgen het uiterlijk van de bekende Rainbow-reeks, maar komen er niet voor in de plaats - ze verschijnen erbij, om te beginnen 24 titels per jaar.

◆ Op 27 april bestaat de Poëziekrant 20 jaar, en zijn uitgever, het Poëziecentrum in Gent 15 jaar. Dit documentatie- en studiecentrum, met 12 000 boektitels, 550 tijdschriften en 4000 knipselmappen, organiseert ook literaire activiteiten en tentoonstellingen. De boekhandel werd per 1 februari overgenomen door De Sporen. Voor begin 1996 kondigt de nieuwe hoofdredacteur Bart Vanegeren een inhoudelijke herstyling van de Poëziekrant aan.

◆ Een schrijver die beslist niet wil dat zijn schoolopstellen en andere probeersels ooit openbaar worden, doet er goed aan ze zelf te verbranden. Of zou het Margaret Mitchell wèl bevallen, als ze wist dat het manuscript van haar nooit uitgegeven roman Lost Laysen in een schoenendoos is gevonden? Ze schreef het op haar zestiende, in 1916, en brak pas twintig jaar later door met haar eerste en enige roman Gone with the Wind. Voordat ze in 1949 stierf, liet ze weten dat al haar privé-paperassen vernietigd moesten worden. Nu, ruim veertig jaar later, zijn fragmenten uit de schoenendoosroman te lezen in het Amerikaanse tijdschrift Arts & Antiques.

◆ De Britse schrijver Brian Aldiss (69) is levend aanwezig als zijn jeugdzonden, letterlijk, van stof worden ontdaan. In 1943 begroef hij een biscuitblik vol seks- en misdaadverhalen, vlak bij zijn school in West Buckland, Devon. Eind april gaat hij er samen met een groep schooljongens naar op zoek. Vier uur duurt het, voordat ze de koekdoos blootleggen. Aldiss gunt de schooljongens een kijkje in zijn oude lesboek Latijn dat er ook inzit, maar de rest van het blik houdt hij voor zichzelf. De schrijver sluit niet uit dat hij de teksten nog kan gebruiken, als basis voor een nieuwe roman.

Gedebuteerd:

Michel Maas, De vleugels van Lieu Hanh (De Bezige Bij)

Tommy Wieringa, Dormantique's manco (In de Knipscheer)

Arjan Witte, Rode zeep (In de Knipscheer)

Overleden:

W.F. Hermans (73), één van de grootste naoorlogse Nederlandse schrijvers en polemisten.

Roberto Juarroz (69), Argentijns dichter. Peter Wright (78), voormalig Brits spion en schrijver van het in 1988, ondanks tegenwerking van Thatcher, verschenen Spycatcher.

[p. 21]

Mei

◆ Je werkt zeventien jaar aan de vertaling van Baudelaires Les fleurs du mal, als enige Nederlander, denk je, en dan, vlak voor het heidense karwei is geklaard, verschijnt De bloemen van het kwaad, van iemand anders. Geen nachtmerrie, maar waar gebeurd in het leven van Petrus Hoosemans. Zijn eigen vertaling zal begin juni bij de Historische Uitgeverij verschijnen, maar die van zijn onvermoede concurrent Peter Verstegen is nu al uitgekomen bij Van Oorschot. Hoosemans koelt zijn woede met aantijgingen - Verstegen zou dankbaar gebruik hebben gemaakt van fragmenten die Hoosemans voorpubliceerde.

◆ De toch al niet zo warme betrekkingen tussen boekhandels en bibliotheken raken extra bekoeld als de Provinciale Bibliotheek Centrale Noord-Holland (pbc) aankondigt een landelijke keten te gaan opzetten voor de verkoop van boeken in bibliotheken. De pbc heeft het weliswaar gemunt op plaatsen waar geen boekwinkels zijn, maar de Nederlandse Boekverkopersbond (nbb) is furieus. Bibliotheken worden immers gesubsidieerd, dus er zou direct sprake zijn van concurrentie-vervalsing. De Tweede-Kamerleden Cherribi en Van Erp, beiden lid van de vvd-fractie, vuren kamervragen af op staatssecretaris Nuis.

Paul Kleyngeld (Libris) en Thomas Rosenboom (Literatuur Prijs)

◆ Gloednieuwe bestsellers van grote uitgevers liggen in Groot-Brittannië voor de helft van de ‘vaste’ prijs in de supermarkt. Het honderd jaar oude Net Book Agreement wankelt, want ook steeds meer Britse boekhandels willen de-netten. Schrijvers zoeken soms een eigen weg. Timothy Mo bij voorbeeld brengt zijn nieuwe roman Brownout on Breadfruit Boulevard in eigen beheer uit en verkoopt, tegen alle verwachtingen, binnen een maand duizend hardcovers en meer dan achtduizend paperbacks. Hij verwacht dit jaar meer dan 60 000 pond winst te boeken. Dat is veel, voor een literaire schrijver.

◆ De vrouw die kort na de oorlog Het Achterhuis van Anne Frank in het Engels vertaalde, krijgt een eredoctoraat van de Hofstra University in Hempstead, New York. Barbara Mooyaart-Doubleday (75), Engelse van geboorte, zegt in een interview met de Leeuwarder Courant dat ze nooit zal kunnen jubelen. Ze leefde zich bij het vertalen sterk in Anne Frank in en voerde lange gesprekken met Otto Frank, Annes vader. Haar vertaling, nog

[p. 22]

met de hand geschreven omdat ze niet kon typen, is de basis geweest voor bijna alle andere vijftig vertalingen, behalve voor de Duitse en de Franse.

Begrafenis van Annie M.G. Schmidt

◆ De tweede Libris Literatuur Prijs - vorig jaar won Frida Vogels de f 100 000 - valt toe aan Thomas Rosenboom voor zijn roman Gewassen vlees. De jury roemt zijn verbeeldingskracht en de historische detaillering, waar een immens bronnenonderzoek aan vooraf moet zijn gegaan. Bovendien is het ‘een roman die op aanstekelijke en tegendraadse wijze over moraal gaat, zonder te moraliseren’. De jury bestaat dit jaar uit Alexander Rinnooy Kan (voorzitter), Jacques Kruithof, Philippe Noble, Rob Schouten en Paul de Wispelaere. Rosenboom was de gedoodverfde winnaar, ook al gunden velen de roem en het geld aan de vaak genomineerde Nicolaas Matsier of aan Adriaan van Dis met zijn autobiografische roman Indische duinen.

◆ Hardnekkig zijn de geruchten over het voornemen van het concern Wolters Kluwer om de ‘poot’ algemene boeken, in het bijzonder de Veen Uitgevers Groep, te verkopen. Even hardnekkig ontkennen de woordvoerders van het concern. Wel zijn er plannen om de kluwen van de drie uitgeefkernen Luitingh-Sijthoff, Kosmos Z&K en Contact (onderverdeeld in L.J. Veen, Contact, Atlas en Piramide) te ontwarren. De afdelingen zouden zozeer uit elkaar groeien dat de directie geen heil meer ziet in de ooit zo efficiënt lijkende, overkoepelende afdelingen verkoop en publiciteit.

◆ Maarten Steenmeijer, Willem Weststeijn en Jo Radersma stappen zonder ruzie uit de redactie van De Gids om een nieuw literair tijdschrift over ‘de hele wereldliteratuur’ op te richten, onder de hoede van de Wereldbibliotheek. Armada heet het, naar de Spaanse oorlogsvloot die ten onder ging.

◆ Wie op zondagavond 21 mei zomaar even de televisie aanzet en daarop Ischa Meijer met Annie M.G. Schmidt ziet praten, raadt het al: dit is een gesprek van twee mensen die nu allebei dood zijn. De nacht ervoor, net na haar 84ste verjaardag, stierf de grootste Nederlandse kinderboekenschrijfster in haar slaap. Nog dagenlang gedenken de media, unaniem dankbaar, de betekenis en de literaire nalatenschap van Annie M.G. Schmidt. Rob Schouten schrijft in Trouw dat ze de P.C. Hooftprijs had verdiend. Toen hijzelf in 1983 in de jury zat, was haar naam ter

[p. 23]

sprake gekomen, maar de jury, inclusief Schouten, vond het werk iets te licht.

‘Waarschijnlijk omdat geen van de juryleden kind was of er net een had gehad,’ aldus een spijtige Schouten. In dezelfde week nog wordt bekend dat in het oude Utrechtse Universiteitsmuseum het ‘Annie M.G. Schmidthuis’ zal worden gevestigd, een cultureel centrum voor kinderen, met een leeszaal, een computerruimte, een bioscoop, een bibliotheek en een boekhandel. Eind 1996 gaat het open. Tegen de initiatiefnemers had de naamgeefster gezegd dat ze popelde om de eerste paal te slaan: ‘De hamer ligt al onder mijn kussen.’

◆ De Indonesische schrijver Pramoedya Ananta Toer ziet zijn boeken de laatste jaren eerst in het Nederlands verschijnen, daarna pas op de Indonesische markt. Zo verging het ook Stil lied van een stomme dat in 1989 en 1991, in twee delen, bij Het Wereldvenster uitkwam. In februari verscheen de Bahassa-versie in Indonesië, maar die is nu, in mei, op last van de regering uit de handel genomen. Het pen-centrum Nederland vraagt het internationale pen-centrum om een officieel protest in te dienen in Jakarta. Een nieuw, in het Nederlands vertaald boek van Toer staat op stapel bij De Geus. De stroom uit het noorden heet het. Voor zijn hele oeuvre krijgt Toer deze maand de Filippijnse Ramon Magsaysay Award, een belangrijke literaire prijs in Zuidoost-Azië. De schrijver gaat de prijs niet ophalen, want hij heeft geen uitreispapieren. En als hij die toch zou krijgen, durft Toer er geen gebruik van te maken, bang als hij is dat de grens bij terugkeer voor hem gesloten blijft.

◆ Op 8 mei komt het honderdduizendste gebonden exemplaar van De wereld van Sofie van de binder, kondigt uitgeverij Houtekiet aan. Het boek van Jostein Gaarder was al snel na verschijnen (medio 1994) een enorme bestseller in Vlaanderen en zal ook dit jaar nog maandenlang hoog scoren in de boeken-toptienen van Knack en Humo.

Gedebuteerd:

Peter van der Klugt, Een zinderende avond (Prometheus)

Overleden:

David Avidan (61), Israëlisch dichter en schrijver van toneelstukken en filmscenario's.

J.W. Holsbergen (80), auteur van onder meer De handschoenen van het verraad en Een koppel spreeuwen, uitgegeven door De Bezige Bij.

Annie M.G. Schmidt (84), schrijfster van kinderboeken, musicals, lied- en cabaret-teksten.

Ruth Wolf (77), vertaalster uit het Duits en Engels, en biografe van Carry van Bruggen.

[p. 24]

Juni

◆ Iedereen die werkt aan een biografie, een autobiografie of een film over Poncke Princen mag daarmee doorgaan, zo oordeelt rechter R. Gisolf op 1 juni. Zijn uitspraak volgt op een kort geding dat uitgever Jan Mets en schrijver Wiecher Hulst aanspanden tegen uitgeverij bzztôh en mensenrechtenactivist Poncke Princen. In 1993 hadden Hulst en Mets een overeenkomst gesloten met Princen over het publiceren van een biografie, maar twee maanden geleden kondigde bzztôh plotseling een autobiografie van de ooit gedeserteerde Indiëstrijder aan. Princen is erg ziek en wil, volgens bzztôh, niet te lang wachten met het openbaar maken van zijn levensverhaal. Vorig jaar nog tekende hij bij Mets een clausule waarin werd vastgelegd dat hij niet zou meewerken aan het vastleggen van zijn persoonlijke geschiedenis in welke vorm dan ook, zolang Hulsts biografie niet is verschenen. ‘Onduidelijk is,’ aldus het vonnis, ‘of deze overeenkomst voor Princen opzegbaar is.’ Hoe dan ook, bij bzztôh verschijnt kort hierna Een kwestie van kiezen. Jan Mets' uitgave komt pas over een paar jaar.

◆ Tegen het tarief van één A-4'tje per nacht kunnen schrijvers voortaan ‘in de intieme sfeer van een echte Eifellander’ ver van de verleidingen van de grote steden aan hun oeuvre werken. Schrijver & Caravan heet het innemende initiatief van de Groningers Erik Nieuwenhuis en Sako Kiers. De verplichte A-4'tjes komen terecht in het literaire leesblad Schrijver & Caravan (uitgeverij Passage), waarvan deze maand het eerste nummer verschijnt, met werk van onder anderen Dirk van Weelden, Atte Jongstra en Don Duyns. De intieme Eifellander staat dit jaar op camping De Fruitberg van Frank en Wil van Lier in Onnen.

◆ Intiem zijn ook de antwoorden van de Arnhemse recensent Ares Koopman, in een interview met de Arnhemse Courant. Al zes jaar is hij de grote man van het tweejaarlijkse literatuurfestival De Wintertuin, en hoewel hij er sinds een jaar bezoldigd, parttime directeur van is, stopt hij. Koopman heeft een nieuwe liefde, de fotografe Cathrine van Ommen, en met haar begint hij ‘Koopman & Van Ommen’, ‘een tweeëenheid die creatief wil zijn’, ontboezemt hij in de krant. De Wintertuin was volgens Koopman in januari van dit jaar op een niet te overtreffen hoogtepunt, en dat is nog een reden om te stoppen.

◆ Op de jaarlijkse beurs van de American Booksellers Association (aba) in Chicago doen de Nederlandse en Vlaamse literatuur het goed. Nog niet zo goed als in Duitsland, schrijft Peter Nijssen in Vrij Nederland, maar de belangstelling groeit. Het Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds ijvert om een Amerikaanse uitgever te vinden voor Advocaat van de hanen. De aanstaande verfilming maakt A.F.Th. van der Heijdens bekendste roman immers very promotable. Arnon Grunbergs Blauwe maandagen vond, dank zij het Produktiefonds, al zijn weg naar het prestigieuze Farrar Straus & Giroux.

◆ De verfilming van Advocaat van de hanen haalt de nieuwspagina's van de kranten. Levensechte krakers bestormen de filmset in de Amsterdamse Ruyschstraat en bezetten twee decor-kraakpanden. ‘Ik dacht dat ze de figuranten opslag hadden gegeven. Er werd opeens met zoveel gedrevenheid geacteerd,’ zegt schrijver-toeschouwer A.F.Th. van der Heijden, die zijn boek voor een deel baseerde op de Amsterdamse kraakbeweging aan het begin van de jaren tachtig. De echte krakers eisen dat in de film een scène wordt opgenomen waarin kraker Hans Kok gewelddadig wordt omgebracht door de politie. ‘Kraken is geen geintje,’ roepen ze. Uiteindelijk moet filmproducent Matthijs van Heijningen de krakers belo-

[p. 25]

ven dat in de aftiteling een verklaring komt waarin staat dat de film níet over Hans Kok gaat.

◆ Het aloude festival Poetry Park (door Rotterdammers fonetisch uitgesproken) is, nu de vorig jaar begonnen samenwerking met Festival aan de Maas zich voortzet, omgedoopt in Dunya Festival. Op 11 juni genieten Rotterdammers in het park bij de Euromast van muziek, dans, een grote boekenmarkt en talloze levende dichters en vertellers uit onder andere Turkije, Marokko, Suriname en de Nederlandse Antillen.

◆ Kopers van de Nederlandse vertaling van Les fleurs du mal hebben een luxeprobleem nu ook Hoosemans' monnikenwerk is verschenen, naast De bloemen van het kwaad van Peter Verstegen. De boeken dragen dezelfde titel, maar zijn heel verschillend: Hoosemans bleef dichter bij het origineel - zijn versie is dus iets archaïscher dan de wat originelere vertaling van Verstegen. Recensent Ed van Eeden legde de twee bundels naast elkaar en schrijft in het Utrechts Nieuwsblad: ‘Echt: bij zoveel kwaliteit is de keuze uiteindelijk een kwestie van smaak.’

◆ België viert de vijftigste verjaardag van Suske en Wiske. Een omvangrijke tentoonstelling in het Brusselse stripmuseum is maar één van de vele vieringen.

◆ Het literaire televisieprogramma Passages, gepresenteerd door Philip Freriks, verdwijnt en dat heeft iets te maken met nieuwe samenwerkingsverbanden op Nederland 3. Een woordvoerder van de nps kondigt haast schuldbewust aan dat het programma Kunstmest voortaan een keer in de week aandacht aan boeken en literatuur gaat besteden.

◆ Met Vertraging wint Tim Krabbé de Gouden Strop voor het spannendste boek. Als de schrijver zijn prijs in ontvangst neemt, steekt hij meteen het vuur onder de discussie aan. Dat de prijs voor de tweede achtereenvolgende keer - vorig jaar won Maarten 't Hart - is gewonnen door iemand die niet als zuivere thriller-schrijver wordt gezien, kan volgens Krabbé voorkomen worden als voortaan alleen boeken mogen meedoen die letterlijk het predikaat ‘thriller’ of ‘misdaadroman’ dragen. Hij is de critici daarmee voor. Misdaadschrijver Tomas Ross bij voorbeeld vindt dat de prijs voorbehouden moet zijn aan pure misdaadromans. Krabbé zelf zou liever ook eens een ‘echte’ literaire prijs krijgen, maar, zegt hij sportief: ‘Ik zie de toekenning van de Gouden Strop als een bekroning van mijn streven boeken te schrijven die alles moeten hebben, maar zeer beslist ook een boeiend verhaal met een kloppende plot.’

◆ Bij de verschijning van de biografie van Hans Andreus door Jan van der Vegt (De Prom) wordt alom bekend wat literaire insiders al wisten: Andreus heeft zich in maart 1943, op 17-jarige leeftijd, aangemeld bij het Vrijwilligers Legioen Nederland - dat twee maanden later opging in de Waffen-s s - en trok vervolgens met zijn onderdeel naar het Oostfront. Hoewel het Amsterdamse tribunaal na de oorlog concludeerde dat Andreus de belangen van het Nederlandse volk niet moedwillig had geschaad, hield Johan van der Zant, zoals Andreus eigenlijk heette, zijn verleden altijd angstvallig verborgen. Hij stierf in 1977. Op de verschijning van de biografie volgt een stroom van publikaties over Andreus en over de vraag of de hem toegekende prijzen moeten worden ingetrokken. Het bestuur van de Jan Campertstichting vindt van niet en wijst op Andreus' jeugdige leeftijd destijds. Alleen het bestuur van de Hans Andreus-school in Putten neemt maatregelen. De school heet voortaan De Korenbloem.

◆ Er is nog iemand die postuum wordt nagewezen: de dichter P.N. van Eyck. Zijn schitterende gedicht De tuinman en de dood (‘Toen 'k 's morgens hier nog stil

[p. 26]

aan 't werk zag staan,/Die 'k 's avonds halen moest in Ispahaan’) is niet volkomen origineel. Herman Franke ontdekte dat Van Eyck een oud verhaal op rijm heeft gezet. Eerst vond hij het oergegeven in een bundel van de Baskische schrijver Atxaga, en die wees hem er eerlijk op dat hij het ontleend had aan een verhaal van Borges. En Borges vermeldde keurig Le Grand Écart van Jean Cocteau als bron. Een variatie van het verhaal over de tuinman die zijn dood niet kan ontlopen, is trouwens ook nog te zien in de film Targets van Peter Bogdanovich. Herman Franke, die zijn speurtocht smakelijk beschrijft in Trouw, vraagt zich af waar Cocteau het oude verhaal vandaan had. Niet van Van Eyck in elk geval, want die moet het juist van Cocteau hebben overgenomen.

◆ Het blijft maar rommelen om de vaste boekenprijs (nba) in Groot-Brittannië, waar een parlementaire onderzoekscommissie in een rapport heeft gezegd dat de verticale prijsbinding op dit moment politieke steun verdient, ‘maar niet tot in lengte van dagen’. Dat zal later dit jaar een understatement van het bitterste soort blijken.

◆ Nu alvast kondigt de organisatie van de komende Frankfurter Buchmesse aan dat het aantal elektronisch georiënteerde beursdeelnemers straks in oktober verdrievoudigd zal zijn. Een veeg teken voor de van oudsher in papier-en-inkt gespecialiseerde beurs? Nee, de organisatoren zien in deze grote toename juist een erkenning: de Frankfurter Buchmesse blijft dè beurs voor uitgevers.

◆ Ook De Bezige Bij kondigt aan om per 1 november Kritak te verlaten (zie Januari) en de distributie in België over te doen aan uitgeverij Van Halewyck. Zo verliest Kritak nog eens een derde van zijn omzet.

◆ Lex Spaans en Oscar van Gelderen, beiden tot eind vorig jaar werkend bij uitgeverij Arena, kondigen aan dat hun nieuwe uitgeverij Vassallucci, genoemd naar de vorig jaar gestorven Michel Vassallucci, dit najaar twaalf nieuwe titels uitbrengt. Van Gelderen en Spaans verkochten naar verluidt allebei hun huis om de eerste aanbieding mede te financieren.

Gedebuteerd:

Peter Schmink, Het slinkende papier (Contact)

Overleden:

Ernest Borneman (80), schrijver-seksuoloog (onder meer Lexicon van de liefde), pleegt zelfmoord om een vrouw.

Emile Cioran (84), Roemeens-Frans schrijver-filosoof, bekend om zijn zwartgalligheid. Geboren zijn is ongemak en andere vertalingen verschenen bij De Arbeiderspers.

Johan Sonneville (1941), Vlaams auteur en uitgever.

Sony Labou Tansi, Zaïrees schrijver van wie drie romans verschenen in de Afrikaanse Bibliotheek van In de Knipscheer. Martin Veltman (66), oprichter van het reclamebureau fhv, later fhv/bbdo, en, sinds zijn pensionering in 1984, dichter.

[p. 27]

Juli

◆ Uitgeverij De Kern roept op tot het schrijven van ‘beleefd geformuleerde’ protestbrieven aan de Chinese ambassadeur, in verband met de gevangenneming van Harry Wu. De tot Amerikaan genaturaliseerde Chinese mensenrechtenactivist en schrijver werd in China aangehouden, ondanks zijn geldige visum. Wu heeft al eerder negentien jaar in werkkampen doorgebracht en publiceerde in vele landen zijn aanklachten tegen het Chinese gevangenissysteem. Het relaas van zijn eigen kampperiode, Bittere kou, verscheen bij De Kern. Eind augustus zal China Wu, onder zware politieke druk, uitwijzen naar de Verenigde Staten.

◆ Net zoals in Nederland te gebeuren staat, heeft het kabinet van Italië de wet op het auteursrecht aan de Europese richtlijnen aangepast. Het auteursrecht is voortaan ook in Italië zeventig jaar in plaats van vijftig jaar na de dood van de auteur geldig. Alleen laat de Italiaanse overgangsregeling nog op zich wachten, waardoor grote verwarring ontstaat onder uitgevers. Werk van Pirandello en Svevo bij voorbeeld was al niet meer beschermd, maar is dat nu ineens weer wel.

◆ Het Haagse stripantiquariaat Panda, genoemd naar het beertje dat Marten Toonder in 1944 bedacht, bestaat 25 jaar en geeft een speciaal boekje uit. In Panda de meesterjubilaris staan 25 verhaaltjes die Piet Wijn in 1972 tekende en schreef voor een reclamecampagne van Bolletje. Intussen zet het antiquariaat van Hans en Franny Matla de integrale uitgave voort van de in kranten verschenen Bommelverhalen van Toonder. Sinds 1991 verschijnen er elk jaar vier; de laatste vier zullen uitkomen in 2000.

◆ Een permanent Vertalershuis waar de literaire wereld elkaar kan ontmoeten. Dat is één van de ideeën die staatssecretaris Nuis op 15 juli lanceert in zijn notitie Pantser of ruggegraat, die moet dienen als uitgangspunt voor de aankomende Kunstenplanperiode 1997-2000. Nuis legt de nadruk op onderwijs, dat nodig is om jongeren toe te rusten voor het zelfstandig kiezen voor kwaliteit. Niet alleen op het gebied van popmuziek en nieuwe media, maar ook op het gebied van literatuur. Op de vraag van een Trouw-verslag-geefster of hij daarover niet pessimistisch is, zegt Nuis: ‘Ik wil gewoon niet geloven dat ze alleen maar uit zijn op economisch eigenbelang. Hun belangstelling gaat, zeker als ze jong zijn, verder dan de vraag: hoeveel schuift het?’

◆ Meer dan dertig jaar na de dood van K. ter Laan verschijnt K. ter Laans Multatuli Encyclopedie, onder redactie van Chantal Keijsper (Sdu). Ter Laan, die dialectwoordenboeken en boeken over folklore schreef, was een van de eerste socialistische burgemeesters van Nederland (in Zaandam), en zijn grootste held was... Multatuli. Bij Ter Laans dood in 1963 werd in een kastje een compleet Multatuli-archief ontdekt, met aantekeningen op duizenden kaartjes. De nu pas tot stand gekomen encyclopedie is grotendeels op die kaartjes gebaseerd. Onder ‘Beethoven’ vinden we bij voorbeeld dat Multatuli geen muziekliefhebber was. Onder ‘krankzinnigheid’ de verwijzing naar een citaat uit Woutertje Pieterse waarin staat dat regelmaat en arbeid er een probaat middel tegen zijn.

◆ Penguin Books bestaat deze maand zestig jaar en viert dat ondermeer met de historische uitgave Allen Lane and the Penguin Editors 1935-1970. Lane, de bedenker van het eerste Britse fonds voor goedkope herdrukken, verzamelde gesigneerde exemplaren van elke nieuwe Penguintitel. Als een auteur onverhoopt al dood was, deed hij alles om diens oorspronkelijke uitgever een, desnoods uit een ander boek geknipte, handtekening van de dode af te troggelen. Lane plakte hem dan tevreden in zijn eigen pocket. Alleen bij

[p. 28]

Shakespeare is het hem nooit gelukt. Penguin viert zijn jubileum ook met de uitgave van zestig titels, in kleine boekjes, voor zestig pence. Deze doen het in Engeland goed - zo goed dat elf van de vijftien posities op de lijst van paperback bestsellers worden ingenomen door miniboekjes. Collega-uitgevers klagen al over oneerlijke concurrentie. Ook in Nederland zijn ze gewild. Carel Peeters schrijft in Vrij Nederland dat hij erg hebzuchtig wordt van de jubileumuitgaven. De Franse uitgeverij Editions Mille et Une heeft intussen succes met de reeks La Petite, boekjes die tien franc kosten. In Italië doet de reeks Mille Lire het goed, en in Spanje brengt Grupo Anayo ingekorte bellettrie voor honderd pesetas. Is het nu een modeverschijnsel of hèt bewijs dat de consument goedkopere boeken wil? In nrc Handelsblad zegt Penguindirecteur Tony Lacey: ‘Het zegt misschien ook wel iets over de aandachtsspanne. Misschien spreekt het feit dat het om kort materiaal gaat mensen aan.’

◆ De maand juli is een windstille boekenmaand waarin één titel, zonder publiciteit, plotseling heel goed begint te lopen: De Celestijnse belofte van de Amerikaan James Redfield. Een soort bijbel voor new age-geïnteresseerden is het. Ofschoon al in het vorige najaar verschenen, bereikt het in de loop van de zomer de top van de toptienen en overal in het land schieten werkgroepjes uit de grond om met het gelijknamige werkboek aan de slag te gaan. De groepjes mijmeren en praten over de negen wijsheden tot spirituele zelfontplooiing, die Redfield zijn lezers laat ontdekken via een avontuurlijke tocht door de jungle van Peru. De tiende wijsheid bewaart de schrijver voor een tweede boek, dat volgend jaar uitkomt. Met zijn eerste boek heeft Redfield lang moeten leuren, voordat hij besloot om het in eigen beheer uit te geven. Inmiddels wil Hollywood De Celestijnse belojte verfilmen.

◆ Bij Meulenhoff/Manteau verschijnt deze maand Enkele reis van de Franse schrijver Didier van Cauwelaert, die er eind 1994 de Prix Goncourt mee won. Van Cauwelaerts vader was een Vlaming, en de auteur herinnert zich hoe hijzelf daarmee koketteerde en met een sticker ‘Ik hou van Vlaanderen’ op zijn boekentas rondliep. ‘Voor mij was het een middel om aan dat leven in Nice te ontsnappen. Je moet beseffen: ik leefde daar met een naam die niemand over zijn lippen kon krijgen, en die mij tot mikpunt van spotternijen maakte. Zelfs zuiver lichamelijk was ik een sociaal onaangepaste: ik had een huid die geen zon kon verdragen. En dus maakte ik er een gewoonte van om met mijn hoofd elders te gaan leven. Ik droomde mij een Vlaanderen’ (uit De Morgen).

Overleden:

Aziz Nesin (80), Turkse satirische schrijver, die het in de media vaak openlijk opnam voor Rushdie.

Stephen Spender (86), Brits dichter/schrijver, die behoorde tot de literaire vrienden van Christopher Isherwood en W.H. Auden.

[p. 29]

Augustus

◆ Ivo Gay is nog geen jaar directeur geweest van uitgeverij Van Gennep als hij te horen krijgt dat hij per 1 september weer kan vertrekken. Of stapt hij zelf op? De partijen spreken elkaar tegen. Mededirecteur Jaap Jansen, die na de dood van Rob van Gennep de uitgeverij eerst een half jaar alleen leidde, zegt dat er een ‘verschil van opvatting’ bestaat over het te voeren beleid. In overleg met de raad van commissarissen werd besloten om de samenwerking met Gay te beëindigen. Als hij terugkomt van vakantie zegt Gay in Boekblad dat hij zelf is opgestapt. En: ‘Deze zaak heeft me een forse schep idealisme gekost. Nadat ik 25 jaar lang toch redelijk succesvol uitgeverijen heb gerund, is dit echt een zware klap voor me. (...) Eigenlijk ben ik nog steeds een Van-Gennepiaan. Ik verwijt hen ook niets. Maar ik heb te lang in concerns gewerkt om nog te kunnen accepteren dat medewerkers niet met hun tijd meegaan.’

◆ Staatssecretaris Nuis van ocw kondigt vast aan dat de Koninklijke Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels (kvb) van het ministerie van Economische Zaken tot 2005 ontheffing zal krijgen van de Wet Economische Mededinging. Daardoor zou de vaste boekenprijs weer tien jaar veilig zijn. Nuis laat de betrokkenen nog wel in spanning over de voorwaarden die daaraan verbonden zullen worden.

◆ Leo Apostel (1925), een boegbeeld van de vrijzinnige beweging en een van de grootste filosofen die Vlaanderen gekend heeft, overlijdt plots op 11 augustus. De Gazet van Antwerpen noemde hem ooit ‘een verlicht vrijmetselaar’. Twee maanden voor zijn dood ontving Apostel de Arkprijs van het Vrije Woord. Op de vraag van De Morgen of dat een poging is om hem alsnog in te lijven bij het Humanistisch Verbond antwoordt hij: ‘Zij kennen mij daar ondertussen wel, ze weten wel dat hun dat niet zou lukken.’

◆ Op één van de actieschepen van Greenpeace die protesteren tegen Franse kernproeven in de Stille Zuidzee maakt de Nederlandse schrijfster Lydia Rood haar mening wereldkundig door voor de internationale pers haar broek te laten zakken. Later schrijft ze in de Volkskrant: ‘Het was maar een gebaar, een zinloos gebaar op het toneel van de wereldpolitiek.’ Maar ze deed het niet zomaar: ‘Je achterste tonen is een traditionele belediging van de Maori's, die verre familie zijn van de Polynesiërs. Vandaar dat wij, in een opwelling overigens, onze broek lieten zakken, als een signaal.’

◆ Het nieuwe boek van Salman Rushdie, The Moor's Last Sigh, wordt voorlopig niet verspreid in India. De distributeur is bang voor represailles, deze keer niet van moslim-fundamentalisten, maar van een militante Hindoegroep in Rushdies geboorteplaats Bombay. Eén van de personages in het boek is een karikatuur van de leider van die groep.

◆ Scryption, het Tilburgse museum voor ‘techniek en vormgeving van schrift en kantoor’, krijgt de verzameling oude en bijzondere typemachines van W.F. Hermans langdurig in bruikleen. Onder de mim tweehonderd stukken uit Hermans' collectie bevinden zich ook reken- en stencilmachines. Van bijna alle machines maakte de schrijver zelf een beschrijving en een letterproef. Het museum belooft een speciale tentoonstelling.

◆ Een pure rel in de Duitse literaire wereld. Op het omslag van Der Spiegel verschijnt een montagefoto van Marcel Reich-Ranicki die het nieuwe boek van Günter Grass woest in tweeën scheurt. Binnenin staat een vernietigende bespreking van deze ‘paus van de literaire kritiek’. Volgens Reich-Ranicki wordt Ein weites Feld zodanig beheerst door Grass' politieke overtuiging dat maar een paar van de 871 pagina's het lezen waard zijn.

[p. 30]

Het verhaal speelt zich af rond de val van de Muur, een gebeurtenis waar Grass allerminst blij mee was. De herinnering aan Auschwitz vond hij reden om de Duitse eenwording te verbieden. Grass is zo woedend over de montagefoto dat hij een al goedgekeurd interview met Der Spiegel terugeist. De schrijver krijgt bijval van Harry Mulisch die tijdens een voordracht in Duitsland de aanval van Reich-Ranicki ‘meedogenloos’ en ‘een literaire herinvoering van het Führerprincipe’ noemt.

A.F.Th. en Tonio van der Heijden signeren op de Amsterdamse Boekenmarkt

◆ Op aandrang van de schrijver ontruimt de Koninklijke Bibliotheek een vitrine met dertien roofdrukken van werk van Gerard Reve. De vitrine is onderdeel van de tentoonstelling ‘Uit de kast’, met een keur aan marginaal drukwerk uit de bibliotheekcollectie. De roofdrukken, die daar volgens de directie bij horen, werden ooit anoniem opgestuurd. Reves juridisch adviseur vindt dat de kb ze zelfs niet in haar collectie hoort te houden, want ‘eigenlijk maakt zij zich schuldig aan heling. Zij verwerft roofdrukken en dat hoort een staatsinstelling niet te doen.’

Gedebuteerd:

Bert Wagendorp, De proloog (Veen)

Overleden:

Leo Apostel (1925), Vlaams filosoof en publicist.

Michael Ende (65), Duits kinderboeken-schrijver, vooral beroemd door het verfilmde boek Het oneindige verhaal.

Ernest Mandel (1923), invloedrijk trotskist, hoogleraar en auteur van een vijftiental boeken.

Hugo Pratt (68), Italiaans schrijver en striptekenaar.

J.W. Schulte Nordholt (75), emeritus hoogleraar in de geschiedenis en cultuur van Noord-Amerika, dichter en psalmberijmer. Bij De Prom verscheen eind vorig jaar nog zijn dichtbundel Aan mijn tongval te horen.

[p. 31]

September

◆ P.C. Boutens' dichtbundel Naenia is wel het zeldzaamste boek uit de Nederlandse literatuur genoemd. Naenia is een rouwbeklag, geschreven na de plotselinge dood van jonkheer Willem van Tets van Goudriaan. In 1903 gaf Boutens opdracht aan Joh. Enschedé en Zonen om het te drukken in een door schilder Jan Toorop met de hand ‘vercierde’ oplage van twaalf. De lokatie van één van de twaalf, een minder mooi exemplaar, is bekend, en nu verwerft de Koninklijke Bibliotheek, via antiquariaat André Swertz, een veel beter exemplaar.

◆ Het wereldwijde uitgeefconcern Reed Elsevier, dat onlangs aankondigde de Dagbladunie van de hand te willen doen, voert alleen onderhandelingen met pcm Uitgevers (Perscombinatie Meulenhoff). pcm wil nrc Handelsblad, Algemeen Dagblad en het Rotterdams Dagblad inlijven, om de ‘krantenpoot’ te versterken, en zo zal het per 1 januari 1996 geschieden. Wat betekent dat voor Meulenhoff? De boekenuitgeverijen die onder die naam verenigd zijn, zo rekent Boekblad uit, maken na de fusie nog maar twintig procent uit van het concern. Meulenhoff-directeur Laurens van Krevelen zegt dat de ‘boekenpoot’ ook groeit, want de uitgeverij zal zich, naast literaire en educatieve uitgaven, meer en meer gaan toeleggen op informatief en wetenschappelijk werk.

◆ In hun zoektocht naar de harde kern van de maffia, beschreven in Bloedsporen (Atlas), noemen de Belgische journalisten Danny Illegems en Raf Sauviller naam en toenaam van een man die stroman zou zijn van de maffia. Deze Christoffel Smeets, president-directeur van het bedrijf Citco op de Nederlandse Antillen, eist voor de rechter dat Atlas het boek onmiddellijk uit de handel neemt en hem een schadevergoeding van f 50 000 betaalt. De rechter oordeelt dat het boek, dat wekenlang op de Vlaamse bestsellerlijsten staat, voor Smeets weliswaar onaangenaam is, maar niet onrechtmatig. Bijna zo vergaat het de Belgische auteur Pierre Mertens, die zich voor de rechter moet verantwoorden voor het bij de Franse uitgever Le Seuil verschenen Une paix royale. Hierin wordt koning Leopold III ‘een oude losbandige nozem’ genoemd en Leopolds weduwe Liliane Baels en haar zoon hebben daarom een kort geding aangespannen. De Parijse rechter noemt het al uitverkochte boek onduldbaar, maar wijst erop dat het een duidelijke melange van verzinsels en feiten is. Mertens moet 1 franc als symbolische schadevergoeding betalen.

◆ Adriaan van Dis is Youp van 't Hek voorbijgestreefd in de cpnb-lijst van de honderd best verkochte boeken in de periode januari 1994 tot en met juni 1995. Indische duinen (Meulenhoff) staat bovenaan met 154 000 exemplaren. Tweede is Van 't Heks Amah Hoela (Thomas Rap) met 145 000. Maar de cabaretier staat ook op de vijfde plaats met Ergens in de verte (Thomas Rap).

◆ Van Walschap-waanzin spreken zou overdreven zijn, maar de aandacht voor de prestigieuze Walschap-serie Ons Geluk op vtm is enorm. De voorpublikaties waren dat ook: onder meer verscheen een hele special van Knack over de serie. Zesentwintig afleveringen literair drama onderbreken spelletjesshows en reality-tv. Het scenario portretteert een reeks personages uit verschillende boeken van Gerard Walschap in een door Paul Koeck aaneen gesmeed verhaal. De kijkcijfers vallen mee, de leescijfers zijn minder spectaculair: half november heeft Manteau 3000 exemplaren van de 7000 gedrukte van Ons Geluk verkocht.

◆ Ruim een maand voor de Frankfurter Buchmesse (thema Oostenrijk) begint het protest tegen de beoogde laureaat van de Friedenspreis des Deutschen Buchhandels. De jaarlijkse Vredesprijs, die al-

[p. 32]

tijd in Frankfurt wordt uitgereikt - vorig jaar aan Jorge Semprun - is dit jaar toegekend aan de 73-jarige islamdeskundige Annemarie Schimmel. Maar daar zijn 75 Duitse wetenschappers, uitgevers, boekverkopers en schrijvers, onder wie Elfriede Jelinek en Günter Grass, het helemaal niet mee eens. Schimmel heeft namelijk ooit ‘begrip’ getoond, zeggen zij, voor het doodvonnis dat zes jaar geleden werd uitgesproken over Salman Rushdie. De tegenstanders brengen een petitie naar bondspresident Roman Herzog. Schimmel, geschokt: ‘Het enige dat ik destijds gezegd heb, is dat ik er begrip voor heb dat gelovige moslims aanstoot nemen aan bepaalde passages in Rushdies boek.’

◆ Als hommage aan de uitgever-naamgever brengt Vassallucci een geschenkboekje uit over Michel Vassallucci, Ik ben een leugen die altijd de waarheid spreekt. De medewerkers van Vassallucci, voorheen werkzaam bij Vassallucci's uitgeverij Arena, onderdeel van uitgeverij Maarten Muntinga, laten zich in dag- en weekbladen negatief uit over hun vroegere baas Muntinga. En díe zegt op zijn beurt onaardige dingen over Vassallucci's Lex Spaans en Oscar van Gelderen. Over en weer doen de partijen smalend over elkaars bedrijfsresultaten. Maar dan sluiten ze een overeenkomst. En die bepaalt, aldus Spaans in Boekblad, ‘dat we niets negatiefs over elkaar zullen zeggen, noch dat er anderszins iets in de publiciteit komt over die overeenkomst.’ Muntinga verspreekt zich bijna: ‘Als ik zou zeggen wat er allemaal precies is gebeurd - dat kan ik Lex niet aandoen.’

◆ Ondenkbaar in Nederland en Vlaanderen, maar in Amerika werkt het: twee schrijvers sturen vrienden en bekenden erop uit om hun boek The Discipline of Market Leaders (Addison-Wesley) in het groot in te slaan en bereiken zo de bestsellerlijsten in The New York Times en in Business Week. De auteurs Michael Treacey en Fred Wiersema zochten simpelweg uit in welke boekhandels de twee bladen hun metingen laten doen, en stuurden daar de kopers op af. De manipulatie is weliswaar ontdekt door een journalist van Business Week maar dat deert Wiersema en Treacey niet meer. Hun notering op de bestsellerlijsten maakt hen tot hoogbetaalde, veelgevraagde sprekers. Bedragen van tien- tot dertigduizend dollar per lezing zijn in Amerika niet ongewoon.

◆ Helemaal ondenkbaar is het niet, getuige de inzendingen voor de verkiezing van de Publieksprijswinnaar, dit jaar. In de postzakken vol formulieren vindt de cpnb opvallend veel stemmen voor Kwispelen met taal van Willem Hietbrink en Ronald Lagendijk (Phoenix & Den Oudsten). Als blijkt dat op de formulieren veelvuldig hetzelfde handschrift voorkomt, en dat sommige adressen zijn verzonnen, worden de stemmen ongeldig verklaard. Waren ze geldig geweest, dan nog zou het grappig bedoelde boekje toch niet als hoogste zijn geëindigd.

◆ De Marokkaanse Nederlander Mustafa Stitou was vorig jaar nog een uitzondering, met zijn dichtbundel Mijn vormen (Arena). Het woord immigrantenliteratuur krijgt nu betekenis door de romandebuten van twee andere tweede-generatie-Marokkanen. Bij Contact verschijnt De weg naar het noorden van Naima El Bezaz. Het is het relaas van een jonge Marokkaan die zonder geldige papieren op zoek gaat naar welvaart. De Arbeiderspers geeft Hans Sahars Hoezo bloedmooi uit, over een Marokkaanse jongen in Den Haag, die schippert tussen het ruige leven in de stad en de strenge regels van de islam. Uitgever Ronald Dietz zegt in Vrij Nederland over hem: ‘Zijn literaire achtergrondkennis is één boek groot: Oorlogswinter van Jan Terlouw.’ Sahar verwijst vooral naar songteksten.

◆ Mevrouw I.J.A. van der Zant, de wedu-

[p. 33]

we van Hans Andreus, laat haar in 1977 gestorven man in stilte herbegraven. Na het rumoer om de biografie (zie Juni) wildeze niet dat zijn graf in Putten zou blijven, zeker niet toen de plaatselijke Hans Andreus-school werd omgedoopt in De Korenbloem. De dichter krijgt een graf in Amsterdam, op Zorgvlied.

◆ De negentiende editie van Het Andere Boek in Antwerpen is als vanouds een geslaagde alternatieve opwarmer voor de Boekenbeurs. Kleinschaliger ook, gezelliger, en dikwijls interessanter. Schrijvende allochtonen zijn traditioneel ruim aanwezig op Het Andere Boek, dit jaar onder anderen ook Hans Sahar. Niet dat de rest van Antwerpen op slag minder racistisch zou worden: later op de avond wordt Sahar de toegang ontzegd tot de Antwerpse discotheek Café d'Anvers. Als journalist Mark Vlaeminck dit later aanklaagt in Het Nieuwsblad, moedigt het Centrum voor Gelijke Kansen Sahar aan om een klacht in te dienen, wat hij ook doet.

◆ Tijdens Het Andere Boek wordt ook de winnaar van de Groene Waterman-prijs bekend gemaakt. De eer gaat naar Joris van Parys, met Masereel. Een biografie (Houtekiet/De Prom), een minutieus gedetailleerde, vrij vlot geschreven en mooi geïllustreerde levensbeschrijving van de mens en de kunstenaar Frans Masereel. De vormgeving is meer dan verzorgd, met kleurplaten en een stevig zwart linnen band. Uitgever Leo de Haes is trots op zijn ontdekking: het komt hoogst uitzonderlijk voor, maar dit werk viste hij gewoon uit de talrijke ongevraagde manuscripten.

◆ Het in 1989 in eigen beheer uitgegeven debuut van een onbekende Mexicaanse schrijver wordt zes jaar later heel bekend als die schrijver een wereldberoemde collega, Carlos Fuentes, voor de rechter daagt. Victor Manuel Celorio, de schrijver-uitgever van El Unicorno Azul, beschuldigt Fuentes van schaamteloos kopiëren. Meer dan 110 passages uit het in eigen beheer uitgegeven boekje zouden overeenkomen met passages in Fuentes nieuwste roman, in Engeland uitgekomen als Diana, The Goddess Who Hunts Alone. Maar het merkwaardige is dat die nieuwe roman van Fuentes heel veel autobiografische elementen bevat, juist ook in de passages die Celorio aanstreepte. Toeval? De zaak komt volgend jaar voor.

◆ In 1963 verscheen J.J. Voskuils Bij nader inzien, dat vijf jaar geleden herleefde door de gelijknamige televisieserie. Voskuil kondigt nu Het bureau aan, een vervolg dat zich afspeelt in de dertig jaar na het einde van het eerste boek. Het manuscript telt 5500 getypte vellen en het zal in zeven losse delen uitkomen, het eerste in maart 1996. Maarten Koning, de autobiografische hoofdpersoon, keert terug in Het bureau, maar dat geldt niet voor alle personages uit Bij nader inzien. De schrijver zegt dat er tweehonderd nieuwe personen in voorkomen.

◆ Het Vlaamse dichtersimpresariaat ‘Behoud de begeerte’ moet een tournee van Benno Barnard, Jeroen Brouwers en Geert van Istendael afzeggen, omdat Brouwers plotseling niet meer naar Nederland wil. Eerder al verruilde hij zijn huis in Noord-Groningen voor een onderkomen in een bos in Belgisch-Limburg. Nu wil hij zelfs niet meer op bezoek in Nederland.

◆ De shortlist voor de ako-prijs haalt de nieuwspagina's van de kranten, vooral omdat er een merkwaardige non-fictietitel bijzit, van de bioloog Tijs Goldschmidt. Zijn niet alom opgemerkte boek Darwins hofvijver (Prometheus) gaat over eigen veldonderzoek naar de visstand in Afrika. Ook de andere genomineerde boeken hebben een hoog werkelijkheids-gehalte. Sterk autobiografisch zijn in elk geval de boeken van Kees van Beijnum (Dichterop de Zeedijk, Nijgh & Van Dit-

[p. 34]

mar), Adriaan van Dis (Indische duinen, Meulenhoff), A.F.Th. van der Heijden (Asbestemming, Querido) en Connie Palmen (De vriendschap, Prometheus). Alleen Geertrui Daems Een vader voor Elizabeth (Manteau/Meulenhoff) is zuivere fictie.

◆ Frankrijk ontdekt Antoon Coolen. Een recensent van Le Monde las de in 1936 verschenen Franse vertaling van De goede moordenaar en schrijft er een groot, bijzonder lovend artikel over. Een meesterwerk noemt hij deze streekroman van de in 1961 overleden Brabander en hij pleit hartgrondig voor een herdruk. De vertaling is destijds gemaakt door Jean Giono, wiens werk in Nederland door Coolen werd vertaald. De goede moordenaar is ook in Nederland allang niet meer verkrijgbaar.

◆ Aan het eind van deze maand gebeurt het dan: de Engelse vaste boekenprijs valt. De Publishers Association zou op 28 september beslissen of het Net Book Agreement nog levenskansen had, maar twee dagen eerder maken de uitgeverijen HarperCollins en Random House bekend dat zij, in samenwerking met de boekhandelsketens WHSmith en Waterstone's, in oktober een prijsbrekende actie gaan voeren. Dat is het sein voor Penguin, Virgin en Simon & Schuster om vergelijkbare acties aan te kondigen. WHSmith was tot voor kort één van de felste voorstanders van de vaste prijs, maar nu warenhuizen en supermarkten tegen afbraakprijzen (zie Januari) bestsellers aanbieden, ziet de directie van de boekhandelsketen nog maar één uitweg: het spel meespelen. En zo vergaat het alle voormalige voorstanders. Een loopgravenoorlog breekt uit tussen warenhuizen, onafhankelijke boekhandels en boekhandelsketens, die elk bedrijf marge kost en de consument alleen op korte termijn voordeel biedt.

Gedebuteerd:

Stijn Aerden, Goochelaar (geen konijnen) (Nijgh & Van Ditmar)

Naima El Bezaz, De weg naar het noorden (Contact)

Christine Otten, Blauw metaal (Atlas)

Rick Rococco, Odysseus op drift (In de Knipscheer)

Hans Sahar, Hoezo bloedmooi (De Arbeiderspers)

Jaap Scholten, Tachtig (Thomas Rap), romandebuut

Nanne Tepper, De eewwige jachtvelden (Contact)

Overleden:

Carl Hollander (61), illustrator van, onder andere, Pippi Langkous en Spaghetti van Menetti en veel van de boeken van Paul Biegel.

Josepha Mendels (93), journaliste, actrice en schrijfster. Ze debuteerde in 1947 met de roman Rolien en Balien. Mendels was de eerste schrijfster die de Anna Bijnsprijs won.

Rien Poortvliet (63), schilder-tekenaar, wereldberoemd door zijn Leven en werken van de kabouter.

[p. 35]

Oktober

◆ De Ierse dichter Seamus Heaney (zie ook Februari) krijgt de Nobelprijs voor de literatuur, om wat de jury noemt ‘de lyrische schoonheid en ethische diepte’ van zijn werk, en om zijn openlijk afwijzen van het geweld in Noord-Ierland. Hugo Claus, die op de Spaanse boekenbeurs Liber 95 is - waar de Vlaamse en Nederlandse letteren in het middelpunt staan - drinkt champagne op zijn hotelkamer als op vijf oktober om vijf voor één bekend wordt dat niet hij maar Heaney de Nobelprijs krijgt. ‘Binnen zeventien seconden zijn alle mannen met camera's en lampen verdwenen en heeft Claus zijn rust weer terug - voor een jaar,’ schrijft Michel Maas in de Volkskrant.

◆ Joost Zwagermans jongere broer Alexander debuteert met een roman over liefde, zonde en seksualiteit binnen een niet nader aangeduide Amsterdamse pinkstergemeente. Recensenten zijn niet zo enthousiast over De Heilige Geest (Prometheus), maar nog veel minder blij is de pinkstergemeente die zichzelf erin herkent. Voorganger Jan Barendse in Trouw: ‘Elke twee pagina's wordt de huwelijksdaad beschreven. Ik dacht: hier spreekt iemand die problemen heeft met de seksualiteit, maar de omschrijvingen zijn wel erg plastisch.’

◆ ‘Het moet geen roman zijn. Schrijf alles maar gewoon op zoals ge het voelt. Niet te veel punten en komma's, niet te veel vijven en zessen.’ Dat zegt de psychiater tegen het hoofdpersonage aan het begin van Liefde is doof van journalist en regisseur Marc Didden, die met deze korte novelle - 99 pagina's - debuteert bij Houtekiet. Ondanks een grote lezersactie in De Morgen (een spaarzegelactie voor een gratis exemplaar, reclamespots op de tv) is de recensent van dezelfde krant onverbiddelijk. Hij hoeft zich niet eens te ergeren aan de plot - het ontbreken van enige redactie blijkt al storend genoeg: ‘Taalfouten (waaronder manifeste fouten tegen het elementairste Engels), grammaticale fouten, zetfouten, verkeerde woordsplitsingen, komma's waar ze niet horen, regels die niet uitgelijnd zijn...’

◆ In De Standaard verschijnt een heerlijk conservatief stuk van Karel Osstyn over ‘De nieuwste tendensen in de Nederlandse literatuur’, meer bepaald: de ondertussen door de auteurs in kwestie ‘afgeschafte’ generatie Nix. ‘Jammer eigenlijk dat de Nix'ers, om de chaotische leegte van deze tijd uit te drukken, terugvielen op door en door verroeste vormen. Hun anti-helden vliegen in het rond als opblaaspoppen in een dijenkletser. Dat slaat blijkbaar wel aan bij de eigen generatie, die alweer met een heel ander normbesef zit dan de vorige. Grootgebracht als ze is met soaps, is de tolerantiedrempel vrij hoog geworden. Het materialisme van de Generation X van Douglas Coupland zit er wel degelijk in. (...) Nou ja, als het de leegte is die ze willen uitdrukken, dan zijn ze daar alvast in geslaagd. Een vorm om die in te gieten? Die halen ze gewoon even bij McDonald's.’

◆ Eén van de grootste literaire ontdekkingen van dit jaar is de brievenschrijf-kunst van Geert van Oorschot. In het Nieuw Wereld Tijdschrift drukt Herman de Coninck acht aan hemzelf gerichte brieven af. Van Oorschot schreef openhartig, geëmotioneerd, gedetailleerd, kortom: de brieven maken nieuwsgierig. Uitgeverij Van Oorschot geeft, ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan, een bundel met een ruimere selectie uit, die moet dienen om subsidie te vergaren voor een nóg ruimere selectie uit de, naar schatting, twin-tigduizend brieven.

◆ Het geschenk in de Kinderboekenweek (thema: Beestenbende) is deze keer niet door een mens, maar door een hond geschreven. Dat vertelt althans de vermeende schrijfster van Bombaaj!, Els Pelgrom. ‘Het lukte me gewoon niet. Ik schreef van

[p. 36]

alles, om het meteen weer weg te gooien,’ zegt ze en daarom heeft ze een hond aan het woord gelaten, die een paar maanden haar logé was. ‘Ik kon goed met hem communiceren, we hadden ook een beetje dezelfde ideeën over het leven, mensen, dingen.’ De hond vertelde Pelgrom over zijn avonturen in een park in Madrid en op zo'n manier dat het resultaat, volgens Pelgrom, een bijna literaire symbolische gelaagdheid heeft gekregen.

◆ In 1992 werd de audio- en video-uitgeverij ic overgenomen door Sony Music Nederland. Een hele opluchting voor eigenaar Maurits Rubinstein, want hij kampte met ruimtegebrek en via Sony zouden zijn ‘luisterboeken’ nu ook hun weg vinden naar de platenbranche. Drie jaar later staat ic weer op eigen benen. Officieel omdat het gesproken woord en ic's kinderuitgaven niet meer passen in Sony's beleid. ic nam van Sony video-series als The Thunderbirds en Kookschrift in beeld mee en wil nu ook cd-roms gaan maken. Wat tien jaar geleden begon als een piepklein cassette-uitgeverijtje is nu een multimediaproducent.

Ben Schoemakers (ako), A.F.Th. van der Heijden, Connie Palmen, Kees van Beijnum, Mai Spijkers, Sonja Barend

◆ Na een slappe discussie over de autobiografische elementen in vijf van de zes genomineerde boeken, wint Connie Palmen de ako Literatuurpijs 1995, in een rechtstreekse uitzending van Sonja. Een kleine studentenjury vindt dat Dichter op de Zeedijk van Kees van Beijnum (Nijgh & Van Ditmar) de prijs verdient, en de lezers Joop van Tijn en Hedy d'Ancona noemen desgevraagd Geertrui Daems Een vader voor Elizabeth (Manteau/Meulenhoff). Maar gedoe zoals vorig jaar is er verder niet, of het moet de belevenis van de chauffeur van juryvoorzitter Paula d'Hondt zijn. Die is, naar verluidt, uit zijn auto gesleurd en gemolesteerd omdat hij de winnaar niet wilde of kon verklappen. Wie zou de geweldenaar hebben ingehuurd?

◆ J.M.H. Berckmans lijkt wel multimediaal bezig: na zijn rock 'n' roll-optredens met Bulderdrang, schrijft hij nu voor het theater. Op 13 oktober gaat De menagerie van de schamele drie van toneelgezelschap Cie. De Koe in première. Het stuk is gebaseerd op het gelijknamige ongepubliceerde korte verhaal en ander werk van Berckmans.

◆ De Weense romanschrijver Michael Scharang schrijft in Die Zeit dat hij niets ziet in de literatuurshow Frankfurter Buchmesse, en dat hij niet wil behoren tot de door de staat ‘gedresseerde auteurs-

[p. 37]

troep’ die naar Frankfurt afreist om het Schwerpunktthema Oostenrijk te ondersteunen. Er morren meer Oostenrijkse auteurs, Gerhard Roth bij voorbeeld is razend, omdat ‘een middelmatige schrijver’ en ‘intrigant’ als Robert Menasse de Buchmesse mag openen. Weense cultuur-ambtenaren houden toch even hun hart vast dat andere schrijvers, net als Roth, weg zullen blijven. Ze hebben immers voor ongeveer acht miljoen mark een paviljoen van staal en glas (meteen al die Sachertorte genoemd) laten bouwen, waar de schrijvers zullen optreden. Het loopt allemaal met een sisser af.

Frankfurter Buchmesse, Michaël Zeeman en zijn uitgever, Albert Voster

◆ Net zoals de protesten tegen de uitreiking van de Friedenspreis (zie September) aan Annemarie Schimmel. Ook de Duitse branche-organisatie Börsenverein heeft de beschuldigingen tegen Schimmel van de hand gewezen en op 15 oktober neemt ze de prijs gewoon in ontvangst. Buiten de Frankfurter Paulskirche staan tweehonderd demonstranten te schreeuwen, maar verder gebeurt er niets. Een dag eerder organiseerden de tegenstanders een forumdiscussie, en naar aanleiding daarvan concludeert Boekblad: ‘Er is hoe dan ook een smet gekomen op de Friedenspreis. Wat een uiting van branche-brede solidariteit had moeten zijn, is een bron van diepgaande onmin geworden.’

◆ Voor Nederlandse en Vlaamse uitgevers is de Frankfurter Buchmesse weer vruchtbaar geweest. Vooral Duitse en Amerikaanse uitgevers komen met steeds meer vertrouwen vertaalrechten kopen. Luchterhand gaat bij voorbeeld het Verzameld werk van Elsschot uitgeven. ‘En Suhrkamp schrok niet terug voor het corpulente Gewassen vlees,’ ontdekte Vrij Nederland. De opvallendste aankoop, een boek waarop een tiental Nederlandse uitgevers forse bedragen zou hebben geboden, is Magdalena Sünderin van de Oostenrijkse schrijfster Lilian Faschinger. Uitgever Robbert Ammerlaan van Anthos heeft de rechten, voor een door hem verzwegen, maar beslist hoog bedrag, verworven. Hij hoopt en verwacht er veel van - een tweede Donna Tartt zelfs, misschien.

◆ Uitgever Joost Bloemsma van Het Spectrum is het wachten beu. Begin 1994 sloot hij een contract om te zijner tijd voor $92 500 de rechten te kopen van een boek over de elektronische toekomst, te schrijven door Microsoft-topman Bill Gates. Als het boek er eind oktober nog

[p. 38]

niet is en zijn faxen niet worden beantwoord door Gates' agent, maakt Bloemsma de deal ongedaan. Toch heeft Bill Gates geen writer's block, want Meulenhoff krijgt wèl gehoor in Amerika en koopt De weg die voor ons ligt voor $50 000. Bloemsma, die het boek Omhels de toekomst had willen noemen, troost zich met een boek over dezelfde thematiek, maar dan van onze eigen Maurice de Hondt.

◆ Lezers kunnen zich nu ook gaan verdiepen in het proces tegen O.J. Simpson, want er zijn in de Verenigde Staten al bijna veertig boeken over de voormalige sportheld verschenen. I want to tell you, een verdediging van Simpson zelf met behulp van een co-auteur, is het meest succesvol. Meer dan zeshonderdduizend exemplaren zijn ervan verkocht.

◆ Ondanks tegensputteren van uitgever Albert Voster van De Bezige Bij publiceert Hans van Straten in de reeks De Nieuwe Engelbewaarder van uitgeverij Bas Lubberhuizen een oud interview met W.F. Hermans. Een klein wonder, want het vraaggesprek was destijds niet goed opgenomen. Op de band stond alleen geruis. Nieuwe, gevoelige afspeelapparatuur maakte dat Van Straten het na al die jaren toch nog op papier kon uitwerken.

Gedebuteerd:

Russell Artus, Zonder wijzers (Meulenhoff)

Adriaan Jaeggi, De tol van de roem (Prometheus)

Bart Koene, Mooie jaren of het gelijk van de ezel (Kwadraat)

Peter van Lier, Miniem gebaar (Meulenhoff)

Han Nefkens, Bloedverwanten (Wereldbibliotheek)

Truus Roeygens, Sneeuw draagt geen vruchten (Querido)

Bram van Stolk, S-1 (Meulenhoff)

Durk Wille, De zeven wegen der waanzin (Kwadraat)

Overleden:

Sir Kingsley Amis (73) sterft aan de gevolgen van een ongeval. Hij behoorde tot de generatie van de angry young men. Zijn meest verkochte roman, tevens debuut, is Lucky Jim.

Ellis Peters (82), Brits thrillerschrijfster, schepster van Brother Cadfael, in Nederland uitgebracht door De Boekerij.

Henry Roth (89), Amerikaans auteur; zijn debuutroman Call it Sleep werd dertig jaar na verschijnen een bestseller.

Marc Windsant (52), volledige naam Marc Vermeulen Windsant, was ambtenaar op het ministerie van Economische Zaken en publiceerde twee satirische romans bij De Bezige Bij.

[p. 39]

November

◆ De Nigeriaanse schrijver Ken Saro-Wiwa wordt op 10 november, samen met acht medestanders, opgehangen. Ze maakten deel uit van een beweging die strijdt voor het onderdrukte Ogonivolk en tegen de schadelijke oliewinning in het gebied van de Ogoni's. De negen werden beschuldigd van moord op vier regerings-functionarissen. De Europese Unie, het Gemenebest, Amnesty International en Shell oefenden tevergeefs druk uit om het doodvonnis ongedaan te maken. Shell heeft zich teruggetrokken uit Ogoniland en na de ophanging is Nigeria geschorst als lid van de Gemenebest. De eu dreigt met zware economische sancties. De 54-jarige Ken Saro-Wiwa werd onlangs nog voorgedragen voor de Nobelprijs voor de Vrede.

◆ Op de opening van de Antwerpse boekenbeurs belooft de nieuwe minister van Cultuur Luc Martens eindelijk werk te maken van het langslepende dossier rond de vaste boekenprijs in Vlaanderen. Leenvergoeding lijkt hem dan weer minder tot de prioriteiten te behoren. Wel wil Martens nieuwe impulsen geven aan de campagne voor leesbevordering. Als volbloed christen-democraat vindt hij dat in de eerste plaats ‘het gezin’ daarvoor moet zorgen, maar de Vlaamse Gemeenschap zal nu ook voorleesboeken aankopen voor onthaalmoeders en crèches.

◆ ‘Paul van Ostaijen is bijna klaar’ meldt de Gazet van Antwerpen op 8 november. Het gaat uiteraard om het bronzen beeld van kunstenaar Wilfried Pas dat op 22 februari 1996 wordt onthuld op het pleintje bij de Minderbroedersrui. Pas baseerde zich op de laatste foto van de op tweeëndertigjarige leeftijd gestorven dichter. Wilfried Pas is zowat de literaire beeldhouwer van Vlaanderen geworden. Eerder maakte hij al monumenten voor Karel van de Woestijne en Willem Elsschot. ‘Ik heb de jonge, vitale dichter Van Ostaijen heel anders willen typeren dan de burgerman Willem Elsschot,’ vertelt Pas in de Gazet van Antwerpen. ‘Vluchtig, in beweging, gespannen en vooral alert, vol aandacht voor het veranderende leven rondom zich. Mijn Van Ostaijen zit noch staat. Hij lééft.’

◆ Jaap Scholten, de schrijver van Tachtig (Thomas Rap), heeft herrie met zijn familie. Eén tante wil een proces aanspannen tegen haar neef en andere familieleden dreigen met een boycot van boekhandel Broekhuis in Hengelo, als die het waagt om Tachtig te verkopen. En natuurlijk waagt Broekhuis dat: het boek over het decadente leven van een familie van Twentse textiel-baronnen, Scholtens familie, verkoopt juist erg goed in deze regio.

◆ De chef kunstredactie van de Volkskrant, Michaël Zeeman, van wie vorige maand de prozabundel De verduistering (De Bezige Bij) verscheen en óver wie in Hier gebeurt nooit iets (Nijgh & Van Ditmar) van Ton van Dijk veel lelijks staat, krijgt een standje van zijn hoofdredactie. In Zeemans bundel treedt een personage op dat lijkt op filmrecensent Peter van Bueren. De echte Van Bueren voelt zich nu diep gekwetst door Zeemans beschrijvingen van een altijd dronken, opdringerige, botte, onsamenhangend schrijvende filmrecensent, en daarom dringen mederedacteuren bij de hoofdredactie aan op stappen. Dus krijgt Zeeman een brief waarin hem ‘vermenging van functies’ wordt verweten. Andere redacteuren nemen het weer voor Zeeman op, en Kees Fens zegt in Vrij Nederland: ‘Jammer dat de hoofdredactie zich heeft laten meeslepen door het modieuze misverstand dat autobiografie en literatuur hetzelfde zijn.’

◆ Jubilea te over. De Wereldbibliotheek viert haar negentigjarig bestaan met Een dampkring van cultuur van Niek Miedema over de premies behorend bij het befaamde volksverheffende abonnementensys-

[p. 40]

teem (1925-1986) van de uitgeverij. Over die ‘Wereldbibliotheekvereniging’ en de tot verzamelobject geworden premies is in de Universiteitsbibliotheek in Amsterdam een tentoonstelling te zien. Van Oorschot brengt, bij het vijftigjarig bestaan (zie September), alvast een bundel brieven uit van Geert van Oorschot, inclusief commentaar van enige penvrienden. In het Stedelijk Museum in Amsterdam wordt een tentoonstelling ingericht met de eerste drukken van alle 782 boeken uit Van Oorschots eerste halve eeuw.

Een uitgeverij jubileert: Gemma Nefkens en Wouter van Oorschot

◆ En nog een jubileum: de Vereniging van Letterkundigen bestaat negentig jaar en houdt een symposium over probleemstellingen als ‘is er nog plaats voor literaire schrijvers in een samenleving die overspoeld wordt door lasertrucjes in beeld en geluid?’ Auteurs uit zeven windstreken zijn uitgenodigd, onder wie de Zuidafrikaan André Brink, de Chileen Luis Sepúlveda en de Russische Tatjana Tolstaja.

◆ Bij jubilea komen soms minder mooie zaken uit het verleden naar boven. Auteur en ex-uitgever Jan Schilt schrijft, met financiële steun van de Koninklijke Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels, een boek over de branche-organisaties in de periode 1933-48. Maar hij krijgt geen inzage in dossiers over de naoorlogse zuiveringen in het boekenvak. De kvb noemt de informatie privacy-gevoelig en de zuiveringen zouden niet volgens hedendaagse maatstaven zijn uitgevoerd; concurrentie-overwegingen zouden een rol hebben gespeeld. Overwogen was eerst om rondom het boek een tentoonstelling in te richten ter gelegenheid van het komende 150-jarig bestaan van de bibliotheek van de kvb. De tentoonstelling, in de Universiteitsbibliotheek van Amsterdam, komt er nu wel, maar is minder omvangrijk en niet verbonden met het jubileum. Het boek verschijnt ook, zonder die nieuwsgierigmakende informatie, onder de titel Hier wordt echter het belang van het boek geschaad (Jan Mets). De kvb maakt bekend in 1996 een jubileumtentoonstelling in te zullen richten over de 19de-eeuwse boekverkoper en antiquaar Frederik Muller.

◆ Inkt noch papier kwamen te pas aan de eerste elektronische roman, eigenlijk novelle, die wordt gepresenteerd door uitgeverij Album. Schaman gaat voor goud, een cd-rom, is getikt door Gertjan van Schoonhoven. Een recensente van nrc Handelsblad roemt de vormgeving en de

[p. 41]

ambient-klanken, maar vindt het jammer dat het zeer fragmentarisch opgebouwde verhaal nu juist over vervreemding moet gaan.

◆ Van tien uur 's morgens tot tien uur 's avonds lezen op 26 november ongeveer driehonderd bekende en onbekende Nederlanders 347 versjes van Annie M.G. Schmidt voor in de aula van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. De voorleesmarathon is bedoeld als eerbetoon aan de in mei gestorven schrijfster en trekt ongeveer drieduizend betalende bezoekers. Zelfs het eerste team van Ajax, inclusief trainer Louis van Gaal, had graag mee willen doen als het niet op weg moest naar Tokyo, voor de wedstrijd om de wereldbeker. Eén genodigde, Maarten 't Hart, heeft bewust bedankt. Hij laat weten: ‘Ik ben waarschijnlijk de enige Nederlander die geen plezier beleeft aan het werk van Annie Schmidt. Ik vind haar oubollig en vervelend, ik zie er echt helemaal niks in. Dus een versje voorlezen - dat zou wel erg vreemd zijn, gegeven mijn onbegrip voor haar kennelijk zo verbijsterende genialiteit.’

◆ Maatstaf heeft weer een volledige redactie. Naast uitgever Ronald Dietz en redacteur Martin Ros zijn Henk Pröpper en de nieuwe ap-redacteur Peter Nijssen toegetreden. En het Vlaamse literaire tijdschrift Yang wordt een uitgave van Kritak. Het literaire blad, dat tot nu tot in eigen beheer verscheen, kreeg onlangs de Prijs van de Stad Antwerpen (100 000 Bfr) en gaat nu verder met een grotere redactie, gemiddelde leeftijd: 25 jaar.

◆ Best verkochte auteur en ook nog lieveling van de lezers (plus Gouden Uil en ako-nominatie): Adriaan van Dis beleeft een goed jaar. Met ruim tien procent van de in totaal 26 570 stemmen wint hij deze maand de Trouw Publieksprijs voor het Nederlandse Boek 1995. Indische duinen kreeg de meeste stemmen van lezers uit de leeftijdsgroep 50 tot 65 jaar.

◆ Jeroen Brouwers krijgt de Prix Fémina Etranger 1995 voor de Franse vertaling van Bezonken rood. In nrc Handelsblad zegt hij dat hij geen idee heeft waarom. ‘Ik hoorde van de dames van de jury dat het om een liefdesverhaal ging, en over een jongetje dat zijn moeder haat. Waarschijnlijk zijn Fransen gecharmeerd van het amoureuze aspect,’ zegt hij. Rouge décanté, een uitgave van Gallimard, streed om de eer met vijf andere genomineerden: Alain de Botton, Peter Høeg, Vikram Seth, Carol Shields en William Trevor.

◆ Het is allemaal nog erg vaag en geheimzinnig, maar publicist Henk Rijks en uitgever Harko Keijzer zijn in elk geval druk doende om een bedrijf op Internet op te zetten, waarin Vlaamse en Nederlandse uitgevers gezamenlijk hun fondsen zouden kunnen presenteren. Het digitale bedrijf zal niets te maken hebben met uitgeverij Contact, Keijzers huidige werkgever. Rijks en Keijzer beloven opening van zaken in januari.

◆ Onbekende brieven en ansichtkaarten die dichter-schrijver J.J. Slauerhoff vlak voor zijn dood schreef, komen te voorschijn uit de nalatenschap van dichter Hendrik de Vries. De inhoud blijft nog geheim; eerst mag De Vries-biograaf Jan van der Vegt ze gebruiken, daarna gaan ze naar het Letterkundig Museum.

◆ Salman Rushdie, die vorige maand voor het eerst aangekondigd in de openbaarheid trad in een kerkje in Londen, krijgt in Chili huisarrest. Hij zou een boekenbeurs openen in Santiago en interviews geven, maar de Chileense autoriteiten sluiten hem ‘om veiligheidsredenen’ op in een flat, tot zijn terugreis naar een onbekende bestemming.

◆ Velen dachten dat Salman Rushdie de Booker Prize zou krijgen, maar dat gebeurt niet. Bill Buford, hoofdredacteur van The New Yorker, toont zich bij de uitreiking verbijsterd over het passeren van

[p. 42]

Rushdie en vergelijkt de toekenning met de zaak-O.J. Simpson door te zeggen: ‘Je kunt niet van jury's op aan.’ Pat Barker wint met The Ghost Road, het derde deel van haar trilogie over de Eerste Wereldoorlog.

◆ Een nieuwe auteur in het esoteriefonds van Ankh-Hermes is Irene von Lippe-Biesterfeld. Haar Dialoog met de natuur, waarin ze getuigt van de wondere krachten van onder andere bomen en dolfijnen, wordt meteen een bestseller. pr-man Hans Bienefeldt van Ankh-Hermes in Boekblad: ‘Elke uitgever zou het manuscript geaccepteerd hebben, of het nou van Ireentje was of niet.’

◆ Bij de viering van het twintigjarig jubileum van boekhandel Van Gennep in Rotterdam krijg boekverkoopster Maria Heiden van burgemeester Bram Peper de Erasmuspenning, wegens haar bijzondere culturele verdiensten voor de stad Rotterdam.

Gedebuteerd:

Michel Boll, Kus me kus me kus me (De Arbeiderspers)

Marc Didden, Liefde is doof (Houtekiet/Anthos)

Harmen Lustig, Wit licht (In de Knipscheer)

Max Niematz, Twee vreemden in een bootje (Veen), prozadebuut

Manon Uphoff, Begeerte (Balans)

Henk van der Waal, De windsels van de sfinx (Querido)

Overleden:

Jean-Louis Curtis (78), lid van de Académie Française, debuteerde in 1946 met Les jeunes hommes en won in 1947 de Prix Goncourt met Les forêts de la nuit.

Maartje Draak (88), eerste vrouwelijke lid van de afdeling Letterkunde van de Koninklijke Academie van Wetenschappen, lector en buitengewoon hoogleraar Keltische taal- en letterkunde.

Jack Finney (84), schrijver van de meervoudig verfilmde roman The Body Snatchers.

Ken Saro-Wiwa (54), Nigeriaans auteur en mensenrechten-activist.

[p. 43]

December

◆ Zal 23 april 1996 de eerste boek-metroos-dag zijn in het Nederlandse taalgebied? De datum die in Barcelona traditioneel wordt aangegrepen om een geliefde een boek en een roos te offreren, is door Unesco uitgeroepen tot Day of Books and Copyright.

◆ Happigheid kan hem niet worden verweten. Jo Peters van uitgeverij Herik in Landgraaf geeft elk jaar, zorgvuldig, zes dichtbundeltjes uit in de Zwarte reeks. ‘En ik zat aan mijn quantum toen Brouwers belde,’ vertelt hij in nrc Handelsblad. Jeroen Brouwers bood hem de kleine prozabundel De vervulling aan. ‘We hebben toch besloten dat ik het maar moest doen. Het was gewoon te bijzonder,’ aldus Peters. Gewoonlijk nodigt hij zelf schrijvers, en vooral dichters, uit om werk te publiceren in de Zwarte reeks. Remco Campert bij voorbeeld en die reageerde zo: ‘Eindelijk nodigt u mij uit. Ja!’

◆ Elke soap-ster heeft een eigen fanclub. Een enkele schrijver lokt gewild of ongewild ook handtekening- en parafernalia-jagers, maar Kees 't Hart is toch lichtelijk verbaasd als hij van een Volkskrant-verslaggever hoort dat hij zijn eigen fanclub heeft: de Eerste Nederlandse Kees 't Hart Fanclub. Acht leden telt die al, en ze willen elk jaar een wisselbeker uitreiken voor het slechtste debuut, de Zo-Kan-Het-Ook-prijs. Mede-oprichter Chrétien Breukers zegt dat verspreiding en bestudering van het werk van Kees 't Hart de hoofddoelstelling is. Wat hij er zo mooi aan vindt, is de mengeling van melig en serieus.

◆ Het Groene Waterman-eindejaars-geschenk is vaak een collector's item. Een paar jaar geleden werden al eens driehonderd Kartonnen dozen van Tom Lanoye in een speciaal gemaakte kartonnen box verkocht, nu biedt de Antwerpse boekhandel honderd gesigneerde exemplaren van Paul Mennes' Soap - in plaats van flippo's - in Croky-chipszakken aan. In het boek illustreert een lange lijst van chipsvariëteiten hoe het leven nooit meer eenvoudig werd na de introductie van pickleschips.

◆ Badplaats Zandvoort was de laatste woonplaats van Herman Heijermans. Zijn huis is er nog, maar de nieuwe eigenaar wil het afbreken en op dezelfde plaats een ‘droomhuis’ laten bouwen. Het Genootschap Oud Zandfoort probeert met man en macht de gemeente en de provincie Noord-Holland tot actie te bewegen, maar het ziet ernaar uit dat de eigenaar kan doen wat hij wil.

◆ Supergeheim waren de documenten die de Amerikaan Fishman, een afvallige van de Scientologykerk, in een rechtszaak openbaar maakte. Deze ‘Fishman-Affidavit’ bevatte teksten die voor een handjevol ingewijden van Ron L. Hubbards enge sekte bestemd waren. Internet bood uitkomst. In de Verenigde Staten werden de teksten door Scientology-bestrijders via een computernetwerk verspreid. De Nederlandse schrijfster Karin Spaink vroeg ze ook op, heeft ze gedownload en toen verspreid via de homepages op het World Wide Web. De sekte doet nu een beroep op het auteursrecht om Spaink en enkele Internet-aanbieders voor de rechter te dagen. Maar het kort geding dat op 14 december zou dienen, wordt door de aanklager zelf uitgesteld. Jammer voor geïnteresseerde juristen. Want gesteld dat er een verbod zou volgen op het verspreiden van de geheime teksten, hoe moet dat praktisch worden uitgevoerd?

◆ Ondanks de digitalisering dreigt een wereldwijd papiertekort. Internationale samenwerkingsverbanden van uitgevers dringen bij de World Trade Organization aan op grootscheepse investeringsprogramma's om de stijgende papiervraag aan te kunnen. Niet het al te gretige kappen van bomen is trouwens de eerste oorzaak van de schaarste; de welvaart is de boos-

[p. 44]

doener. De vrije handel neemt toe, en daarmee het advertentievolume van periodieken. Bovendien wordt het analfabetisme vakkundig teruggedrongen, waardoor de vraag naar ‘drukwerk’ stijgt en stijgt.

◆ Gaan kleine boekhandels op postkantoortjes lijken, of lijken postkantoren straks sprekend op boekhandels? In elk geval worden de postkantoren steeds winkelachtiger (‘retailcultuur’ noemt Brunadirecteur Eijffinger het), zeker nu de Koninklijke Bijenkorf Beheer de 97 eigen en 287 franchisevestigingen van de boekhandels Bruna en Boekelier verkoopt aan Postkantoren bv. Op het platteland zullen postzegel- en boekenkopers daar het meest van merken: kleine, niet-levensvatbaar geachte postkantoren en boekhandels moeten daar in elkaar opgaan.

◆ Niet iedereen merkt het, maar op donderdag 14 december is het Nederlandse boekenvak in rep en roer. De Free Record Shop adverteert die dag in de grote ochtendkranten met een aantrekkelijk aanbod: in de blauwe cd-winkels is een tiental bestsellers te koop, waaronder De Celestijnse belofte, de nieuwe Tom Clancy en Amah hoela van Youp van 't Hek, tegen een prijs die 25% lager is dan die in de boekhandel. Engelse toestanden? Naar verluidt dreigen Bruna en Vroom & Dreesmann hun prijzen ook te verlagen, als de betrokken uitgevers niet ingrijpen. Free Record Shop blijkt de partij boeken te hebben betrokken van distributeur Multiboek in Rotterdam. De Vereeniging met de lange naam (zie Januari) reageert met een kort geding. Free Record Shop schendt immers de leveringsvoorwaarden waar Nederlandse uitgevers, boekverkopers en distributeurs elkaar aan houden. De rechter verbiedt de verkoop, maar het kort geding krijgt een vervolg in januari 1996, in afwachting van de zaak die Reiber (zie ook Januari) heeft aangespannen tegen de regeling van de vaste boekenprijs en die door de Hoge Raad is teruggewezen naar het gerechtshof in Den Haag. Het gerechtshof moet gaan uitmaken of de in Nederland geldende vaste boekenprijs strijdig is met de regels van het Europees mededingingsrecht.

◆ Na zijn lezing in de Week van de Biografie in het P.C. Hooft-huis wordt Wim Hazeu op straat in Amsterdam overvallen. Hij gaat een gevecht aan en wint, maar ziet er een dag later, bij de uitreiking van de Dordtprijs voor de Biografie, gehavend uit. Als hij de prijs in ontvangst neemt, laat hij een exemplaar van zijn Slauerhoff zien en beweert: ‘Dit is de enige biografie waar het bloed van de biograaf aan kleeft.’

◆ Salman Rushdie raakt gehavend bij een auto-ongeluk in Australië. Er is geen sprake van sabotage, zo lijkt het. Tijdens een tournee komt de auto van de schrijver, onderweg naar Sydney, op de verkeerde weghelft en botst met een vrachtauto. Rushdie houdt er alleen een hoofdwond aan over.

◆ ‘Ik word er niet jonger op, en ik heb zo langzamerhand wel geschreven wat ik heb willen schrijven. Wanneer ik een grote prijs zou krijgen, zal ik met genoegen stoppen.’ Dat zei A. Alberts begin 1994 in een interview in het Utrechts Nieuwsblad. Op 16 december van het jaar waarin hem de P.C. Hooftprijs ten deel valt, sterft hij, 84 jaar oud. Necrologieën reppen van ‘kleine stem’, ‘grote stilte’, ‘stilste schrijver’, ‘geen woord te veel’ en ‘geen tierelantijnen’. Robert Anker in Het Parool: ‘Net als de congeniale Nescio is Alberts de grote schrijver van het kleine gebaar, de ingetogen melancholie, de gedempte emotionaliteit die zo hevig kan ontroeren. Alle diepte aan Alberts zit aan de oppervlakte. Alles wat zich wil meedelen zit in de toon van de zinnen en in het ritme van hun opeenvolging.’

◆ Kennelijk was de jury er dit jaar snel uit. Al voor Kerstmis wordt bekendgemaakt dat K. Schippers de winnaar is van

[p. 45]

de P.C. Hooftprijs 1996. ‘Het verrassende van zijn essayistiek is dat hij door zijn omcirkelende wijze van schrijven de lezer verleidt tot zijn blik,’ schrijft de jury.

◆ De grootste nog levende Turkse schrijver Yashar Kemal wordt in Istanbul vrijgesproken voor de rechtbank ‘voor staatsveiligheid’. In januari verscheen in Der Spiegel een artikel van hem over de Koerdische kwestie. Daarop klaagde de staat hem aan wegens verspreiding van separatistische propaganda, waar twee tot vijf jaar gevangenisstraf op staat. De rechtszaak leidde tot felle protesten van schrijvers. De openbare aanklager stelde dat er geen sprake van een misdrijf was.

◆ Jules Deelder zei ooit in een interview in Vrij Nederland: ‘Ik ga nooit in Wedden dat zitten, dat soort expansie hoef ik niet. Dat is een gevoelsmatige kwestie - ik ga niet op tv in panels en kwissen zitten.’ Helemaal vies van televisie is hij niet, want Veronica contracteert hem nu voor een eigen praatprogramma, te beginnen op 9 februari 1996.

◆ Voor sommigen het grootste nieuws van 1995: Gerard Reves roman met de sinds lang circulerende titel Het boek van Violet en Dood komt eraan. Althans, zijn uitgever Veen maakt dat bekend. De 256 bladzijden tellende roman wordt de meest autobiografische genoemd en het zal daarin gaan over God, liefde, dood, kunst, politiek en, al geraden, ‘de Mededogenloze Jongen’.

◆ De veiling van een partij boeken uit de bibliotheek van W.F. Hermans brengt, boven verwachting, meer dan zeventigduizend gulden op. Niet dat het zulke zeldzame of antiquarische boeken zijn; de hoogte van de prijs wordt bepaald door de aantekeningen die de in april gestorven schrijver erin maakte. Sommige schrijvers kopen op de veiling werk van zichzelf. Uit interesse, maar ook om te voorkomen dat de dikwijls meedogenloze aantekeningen in andere handen vallen.

Gedebuteerd:

Leon Gommers, De hondewacht (De Bezige Bij)

Overleden:

A. Alberts (84), indoloog en schrijver van onder meer - het debuut - De eilanden en De vergaderzaal (Van Oorschot). Winnaar van de P.C. Hooftprijs 1995 en de Constantijn Huygensprijs 1975.

Robertson Davies (82), Canadees schrijver die tientallen romans en toneelstukken publiceerde. Zijn laatste boek, The Cunning Man, verscheen in 1994.

Emmanuel Levinas (89), Frans-Litouwse filosoof-schrijver, in wiens filosofische werk (vertaald bij Ambo) de nadruk ligt op ethiek. Hij schreef ook een reeks over de talmoed (Kok Agora).

Heiner Müller (66), Duits toneelschrijver. Schreef onder meer Germania Tod in Berlin en Hamletmaschine.

Koos Schuur (80), experimenteel dichter, verwant met de vijftigers, die na de in 1980 verschenen bundel Waar het was (De Bezige Bij) niet meer publiceerde.