Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 42

[p. 70]

De Vrolyke Navorscher
Het faillissement van Jacob Campo Weyerman

Jacob Campo Weyerman ondertekende de opdracht van De leevens van den Paus Alexander den VI. en van zyn zoon Caesar Borgia (2 delen, Rotterdam, Daniel Beman 1731) met ‘Amsterdam, 30 november 1730’. Het bleek zijn zwanenzang als Amsterdams auteur, want eind 1730 vroeg hij aan de Gecommitteerde Raden van Holland een vrijgeleide voor Vianen. Dat verzoek is nooit teruggevonden, maar in de aanhef van de op 2 januari 1731 verleende toestemming herhaalden de Gecommitteerde Raden de bewoordingen uit de ‘ootmoedige supplicatie’ van Weyerman. Die had in Amsterdam verlies geleden op het laten uitgeven en drukken van boeken. Zijn financiële problemen waren eigenlijk niet bijzonder groot, maar helaas kon hij op dit moment zijn schulden niet betalen. Vanuit Vianen zou hij echter op termijn met zijn schuldeisers accorderen.¹

Amsterdamse faillissementen werden afgehandeld door een instantie die een omvangrijk archief heeft nagelaten, de Desolate Boedelkamer. Toch is het faillissement van Weyerman nooit teruggevonden. De indexen op de studiezaal geven duizenden namen, maar die van Weyerman schittert door afwezigheid. Dat laat zich vrij simpel verklaren: de indexen ontsluiten niet het gehele archief, maar slechts een deel daarvan, de verbalen en akkoorden. Verbalen en akkoorden zijn overeenkomsten van gefailleerden met schuldeisers. Om in aanmerking te komen voor opname in deze procedure, die gericht was op schuldsanering en formele rehabilitatie, moest de gefailleerde meewerken en bereidwillig zijn handtekening plaatsen onder al die met zijn schuldeisers overeengekomen regelingen. Dat is wat Weyerman de Gecommitteerde Raden voorspiegelde: vanuit Vianen zou hij mettertijd accorderen met zijn schuldeisers. Hij zou zich coöperatief opstellen. Die belofte is hij echter nooit nagekomen. Weyerman ontving het felbegeerde vrijgeleide, verliet de stad en liet de boel de boel.

Faillissementen van dergelijke niet-coöperatieve personen werden afgehandeld via een snellere procedure. Soms werden de in beslag genomen goederen getaxeerd en onderhands verkocht aan een opkoper of aan een familielid of vriend van de gefailleerde. In het geval van Weyerman kreeg de conciërge van het stadhuis de opdracht om diens bezittingen te veilen. In april 1731 ging de boedel onder de hamer. De verwachtingen waren niet hooggespannen, want bij grotere boedels werd een inventarislijst opgesteld, maar de spulletjes van Weyerman vond men niet de moeite waard om nader gespecificeerd te worden. Dat bleek een juiste inschatting, want op 19 april 1731 ontving de desolate boedelkamer van de conciërge 33:6 gulden.² Het volledige bedrag werd nog dezelfde dag uitbetaald aan twee schuldeisers, Jacob en Dirk Kool.³ Dat was het. Aan dit schamele boedeltje maakte men verder geen woorden meer vuil.

1 Peter Altena en Marijke Gijswijt-Hofstra, ‘Weyerman in Vianen: zijn vrijgeleide in 1731’, in: Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman 6 (1983), p. 16-19, met daarin de tekst van het vrijgeleide, afkomstig uit het Nationaal Archief, toegang 3.01.05 (Gecommitteerde Raden van het Zuiderkwartier), nr. 3392 (appointementen, 2-1-1731).

2 Stadsarchief Amsterdam (saa), toegang 5072 (Desolate Boedelkamer) (dbk) nr. 220 (journaal, 19-4-1731).

3 saa, dbk nr. 260 (grootboek n), p. 381 (19-4-1731).

De schuldeisers

Dirk en Jacob Kool waren twee doopsgezinde broers die in 1709 trouwden met twee zusjes Van Bronkhorst, Dirk met Katarina en Jacob met Geertruij. Van hun moeder erfden ze een spiegelwinkel in de Kalverstraat. Als ondernemers waren

[p. 71]

de gebroeders Kool geen kleine jongens. In september 1730 overleed Jacob.⁴ Vervolgens kocht Dirk de weduwe uit. Daarvoor moest hij de helft van 190.000 gulden op tafel leggen.⁵ Het kan zijn dat hij zich daaraan vertilde, want enkele jaren later ging Dirk failliet. Dat faillissement werd door de Desolate Boedelkamer uitvoerig gedocumenteerd. Honderden spiegels en lijsten gingen onder de hamer en uiteindelijk bracht de spiegelwinkel meer dan tienduizend gulden op.⁶

Toch is het niet zo dat Weyerman een zo grote narcist was dat hij voor 33 gulden of meer aan spiegels had gekocht. De broers hadden hun geld, en ook een aanzienlijk bedrag aan geleend geld, in vastgoed belegd. Dat blijkt uit de boedelverdeling tussen Dirk en zijn schoonzus Geertruij. Onder de onroerende goederen die zij verdeelden, bevond zich een huisje aan de zuidzijde van de Wijde Lombardsteeg, het tweede huis vanaf het hoekhuis aan het Rokin.⁷ Aangezien Weyerman in de Lombardsteeg woonde, verklaart dat de schuld: Weyerman woonde daar in een huis van Dirk en (wijlen) Jacob Kool.

Meteen dringt zich een vraag op: zou die woning nog bestaan? Volgens de Amsterdamse transportregisters of ‘kwijtscheldingen’ werd het pand gedurende de achttiende eeuw enkele malen verkocht.⁸ Bij de verkoop in 1803 blijkt het een nummer te hebben gekregen: nr. 5. Vervolgens is het voormalige huurhuis van Weyerman tweemaal omgenummerd, in 1853 en in 1875. Van 1875 tot 1901 ging het door het leven als nr. 4.⁹ Toen wilde The Marine Insurance Company Ltd. een kantoor bouwen. Architect Gerrit van Arkel, een liefhebber van de Jugendstil, maakte er iets moois van; daar is de stad niet slechter van geworden. Wel werden ten behoeve van de nieuwbouw alle panden aan de zuidzijde van de Lombardsteeg gesloopt, inclusief nr. 4. Een pelgrimage naar de woning van Weyerman zit er dus niet meer in, maar de schrijver die wanhopig op zoek is naar inspiratie zou natuurlijk kunnen overwegen om bij de flexwerkplekken-makelaar Unitz een ‘stylish workspace’ te huren. Misschien zweeft de geest van Weyerman nog rond in het tegenwoordige rijksmonument aan het Rokin.

ton jongenelen

4 saa, toegang 5001 (Doop-, trouw- en begraafboeken) nr. 1058, p. 61 (begraafboek Nieuwe Kerk en Engelse Kerk, 12-9-1730).

5 saa, toegang 5075 (Oud Notarieel Archief) (ona) nr. 9998, akte 23 (Pieter van Gulik, 9-2-1731).

6 saa, dbk nr. 805 (executoriale verkopingen van meubelen, 31-3-1739).

7 saa, ona nr. 9998, akte 23 (Pieter van Gulik, 9-2-1731).

8 Zie saa, toegang 5062 (Transportregisters). In 1740 werd het huis uit de insolvente boedel van Dirk Kool verkocht aan Arend Wiggerink. In 1747 werd het verkocht aan Gilles Nieuwenbeek, in 1760 aan Johannes Wilhelmus Dirker en in 1803 aan Johannes Roelvink.

9 saa, klappers op de omnummeringen: het woonhuis van Weyerman, in 1803 aangeduid als Wijde Lombardsteeg nr. 5, werd in 1852 omgenummerd tot wijk A nr. 399 en in 1875 tot Wijde Lombardsteeg nr. 4.

[p. 72]

Rectificaties

Helaas zijn er in het vorige nummer van de Mededelingen (2018, nr. 2) op het laatste moment enkele fouten geslopen.

In het artikel van Jan Postma, ‘Joan Melchior Kemper, oud-patriotse wegbereider van de constitutionele monarchie’ (p. 122-135) zijn twee portretten verwisseld. Het portret op p. 127 verbeeldt Joan Melchior Kemper ten voeten uit, geschilderd door D.P.G. Humbert de Superville, en had op p. 123 afgedrukt moeten worden. Het portret op p. 123 is van de oud-patriot en napoleontische directeur van belastingen Elias Canneman. Het is een kopie van een verloren gegaan schilderij door Charles Howard Hodges.

Joan Melchior Kemper ten voeten uit, door D.P.G. Humbert de Superville

Portret Elias Canneman, door Charles Howard Hodges (kopie)

Verder zijn in dit artikel de laatste tekstuele wijzigingen van de auteur niet verwerkt. De laatste alinea van p. 126 behoort te beginnen als ‘Daar ging het echter minder voorspoedig. De bijeenkomst bij Van Hogendorp thuis aan de Haagse Kneuterdijk werd een fiasco. De vreesachtige oud-regenten weigerden het plakkaat te ondertekenen. Alleen werd afgesproken dat iedere deelnemer in een nieuwe vergadering op 20 november met een patriots regent zou terugkomen. Daar werd onder meer door Falck op aangedrongen, die als secretaris was aangezocht’. Op p. 130 (zesde regel van onder) moet ‘Souverein de Vorst’ uiteraard worden gelezen als ‘Souverein Vorst’. De laatste alinea op p. 131 spreekt van ‘de prestatie’ van Kemper, hetgeen gelezen moet worden als ‘de verdienste’.

[p. 73]

Portret Jan Jacob Mauricius

Portret Pieter de la Ruë

In de bijdrage van Lieke van Deinsen en Geert-Jan Janse aan de rubriek De Vrolyke Navorscher, ‘Twee onbekende pruikendragers: de onthulling’ (p. 169-171), zijn op p. 170-171 de portretjes verwisseld. Het portret op p. 170 verbeeldt Pieter de la Ruë en hoort dus thuis op p. 171, terwijl het portret op p. 171 toch echt van J.J. Mauricius is en dus op p. 170 had moeten staan.

redactie