Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 42

[p. 28]

A la mode
Robe à la Polonaise
Leontine Kuijvenhoven-Groeneweg

De hier te bespreken jurk was niet bedoeld voor feestvierende vrouwen die in een rij zingend voorbij kwamen. Het kledingstuk kon zeker als feestjurk gedragen worden, maar ook als wandeljapon (met een wandelstok) of visitekleding, al naar gelang de stofkeuze. Niets bijzonders dus? Toch veroorzaakte de voetvrije rok veel ophef. De kousen werden gezien en de elegante hooggehakte schoentjes! Witte of blauwe gestreepte kousen waren een pikant detail. Bovendien hoorden bij de korte japon extreem hoge kapsels van wel meer dan vijftig centimeter, en grote mutsen en hoeden.

De Polonaise was een kittig jurkje, met alle kenmerken van een japon uit de achttiende eeuw: driekwart mouwen met kanten stroken, een laag decolleté met of zonder fichu, een rijglijf, paniers onder de rok en een lange of driekwart over japon. De bovenste onderrok werd aan het lijfje (de corsage) vastgezet met haakjes en oogjes.

[p. 29]

Dit kledingstuk kwam na 1771 in de mode en bleef dat tot ver in de jaren tachtig. Niet iedereen was blij met lange rokken. Boerinnen droegen tijdens hun werk al voetvrije rokken en zij trokken hun onderrokken door splitten in de zijkant van de bovenrok. Dat werd robe retroussé dans les poches genoemd. Dames namen dit over, zodat ze niet steeds op hun rokken trapten. Een andere manier was om koordjes aan de binnenkant van de kleding te maken, die men aantrok en met een knoopje vastzette. Zo was het mogelijk de rok lang of kort te dragen.

Het was populair om onderdelen van werkkleding toe te passen en in dure stoffen uit te voeren. Decadent? Zeker, maar ook uit interesse voor de boerenstand die zich begon te roeren en voor de zogenaamde puurheid van het platteland.

Politiek

In de zeventiende eeuw werd de bovenste rok opgeschort, waarbij de gekleurde onderrok zichtbaar werd. In de achttiende eeuw nam men bij feestkleding de bovenrok op in vele draperieën met strikken, linten, volants en bouillons (ornamenten in reliëf). Maar vanaf 1771 waren er drie draperieën (poufs): op de beide heupen en op de bips. De driedeling van Polen had in Frankrijk voor consternatie gezorgd. Het lag voor de hand om de Polonaisejurk hiermee te associëren. In Polen kende men deze dracht echter niet en ze doet ook niet denken aan de Poolse klederdracht.

Politieke gebeurtenissen en statements waren terug te vinden in de kleding en in de kapsels.

Veranderingen

In de periode na 1770 gaat men bij de Polonaise uit van de oude snit. Andere kledingstukken worden eenvoudiger, zoals de hemdjurk (robe chemise) en de robe anglaise.

De rococoperiode (Lodewijk xv) was vol krullen, ranken en bloemen; nu werden de dessins eenvoudiger en geometrisch. Er werden strepen en ruiten toegepast, maar de Polonaise was toch een bombastisch geheel. De onderrok was rijkelijk versierd met geplooide en geplisseerde stroken dwars over en aan onderkant. Het overkleed was opgenomen en ook versierd met linten, strikken en plooien. Aan de voorkant van het lijfje werd een strikjesladder aangebracht om de rijgsels te verbergen, zoals op bal- en bruidskleding.

Kapsels

De kapsels van de dames werden steeds hoger. Ze waren een combinatie van echt en vals haar, waarbij het eigen haar tegen de pruik werd opgekamd. De vulling was van paardenhaar; in de nek en aan de zijkant waren valse krullen aangebracht. In het kapsel werden allerlei attributen verwerkt, zoals spiegeltjes en portretjes. Deze kapsels werden poufs au sentiment genoemd. Zelfs waren er kapsels, versierd met schepen of oorlogstuig ter ere van een militaire overwinning. Over de hoofdtooi kwam een grote batisten muts of een wijde kap. Kappers beschouwden zich als kunstenaars; de bekendste was Leonard Autier, die ook voor koningin Marie Antoinette werkte. Maar kappers zijn weer een ander verhaal.