Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 41

[p. 71]

De vrolyke Navorscher
Twee onbekende pruikendragers

Recent doken tijdens een veiling in Parijs twee achttiende-eeuwse portretjes op van bepruikte, vooralsnog onbekende heren, beiden met een hand in hun vest. De veilingcatalogus bestempelde de miniatuurtjes, onder lotnummer 190, als ‘Ecole Allemande de xviiie siècle’.¹ Op basis van de uiterlijke kenmerken van het portret - de afmetingen, de materiaalkeuze en de vergulde, metalen omlijsting in de vorm van een lauwerkrans - kan echter worden vastgesteld dat de portretjes niet van Duitse komaf zijn, maar onderdeel moeten zijn geweest van een achttiende-eeuwse verzameling portretten van literaire figuren uit de Lage Landen, beter bekend als het Panpoëticon Batavûm.

Het Panpoëticon Batavûm, grofweg vertaald als ‘alle Nederlandse dichters’, was een collectie Nederlandse auteursportretten die omstreeks 1700 werd begonnen door de Amsterdamse schilder Arnoud van Halen.² Hij schilderde de gezichten van dichters, geleerden en andere cultuurdragers op ovale metalen dragers van ongeveer 11 × 9,5 centimeter. Elk portret kreeg een vergulde omlijsting in de vorm van een lauwerkrans, het symbool van dichterlijk eerbetoon. Op de achterzijde noteerde Van Halen steeds de naam van de geportretteerde. Om de snelgroeiende collectie op gepaste wijze op te bergen liet hij een speciaal houten kabinet ontwerpen. Het initiatief sprak aan. Na Van Halens dood veranderde het kabinet enkele keren van eigenaar, steeds literatuurliefhebbers die nieuwe portretten aan de collectie bleven toevoegen of oude exemplaren vervingen door beter gelijkende. Uiteindelijk zouden ten minste 327 literaire kopstukken en minstens zoveel nu vergeten dichters in het Panpoëticon verenigd worden. De

1 Millon & Mathias Commissaires-Primeurs, Collections & successions. Vendredi 16 mars 2018, Paris, p. 71.

2 Voor de geschiedenis van de collectie zie Lieke van Deinsen, The Panpoëticon Batavûm (Amsterdam 2016); idem, Literaire erflaters. Canonvorming in tijden van culturele crisis (Hilversum 2017), p. 149-248.

[p. 72]

verzameling belichaamde de trots van de Nederlandse letteren tot zij in 1849 in handen viel van een op winst beluste kunsthandelaar. Vanaf dat jaar ontbreekt van het houten kabinet elk spoor. De portrettencollectie werd in delen verkocht en raakte verspreid over heel Europa. Nog altijd duiken er onbekende portretten op. Een overzicht van de auteurs wier portret eens deel uitmaakte van de verzameling is gereconstrueerd op www.schrijverskabinet.nl.

Naar de identiteit van de twee dichters op de portretten die in Parijs onder de hamer kwamen, is het op dit moment nog gissen. De achterzijde van beide miniatuurtjes bleek beplakt met papier waardoor de inscripties onleesbaar waren. De huidige eigenaar is vooralsnog onbekend. De schilderstijl en vroeg-achttiende-eeuwse kleding van de geportretteerden lijken erop te wijzen dat de portretjes werden gemaakt door de Amsterdamse schilder Jan Maurits Quinkhard. Hij vervaardigde in opdracht van de tweede eigenaar van het Panpoëticon, Michiel de Roode, zeker 113 portretten voor de verzameling (21 verbeterde versies van reeds bestaande miniaturen en 92 nieuwe exemplaren). Mocht u enig idee hebben welke dichters dit kunnen zijn, dan kunt u contact opnemen met schrijfster dezes.

lieke van deinsen