Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 38

[p. 70]

A la mode
De Japonse rok
Een informeel kledingstuk of huisgewaad
Leontine Kuijvenhoven-Groeneweg

De Japonse rok was een lange kamerjas, die al aan het einde van de zestiende eeuw en in de zeventiende eeuw in Europa populair was. In de achttiende eeuw werd het een rage om dit comfortabele kledingstuk te dragen. Vooral door heren, soms door dames. Dames hadden echter meer vormen van informele kleding. De elite liet zich afbeelden in deze negligédracht en soms zijn zowel de afbeelding als de desbetreffende jas bewaard gebleven (bijvoorbeeld in het Amsterdam Museum). Het was een huisdracht: men droeg de jas over de eerste laag bovenkleding en combineerde die met een slaapmuts en gemakkelijke sloffen. Om de taille strikte men bij de wijde exemplaren een koord (cingel).

Het dragen van een Japonse rok droeg bij aan een intellectuele uitstraling. Denis Diderot schreef zelfs een gedicht over zijn oude kamerjas. Onze vriend Weyerman had er ongetwijfeld ook één of meer. Gekleed in een Japonse rok zat men bij het vuur, aan een schrijftafel of met een boek op schoot, maar hoewel bedoeld voor de privésfeer, schroomde men niet ermee over straat en naar het koffiehuis te gaan. Buitenlandse bezoekers als Samuel Pepys en Baron von Pöllnitz vroegen zich af of er zo veel mensen ziek waren, omdat ze niet de moeite hadden genomen hun overjas aan te trekken.

Niet iedereen kon zich zo'n nieuwe huisjas permitteren, want de stoffen waar deze kledingstukken van gemaakt werden waren verre van goedkoop. De kooplieden van de Verenigde



Oost Indische Compagnie (voc) brachten zowel de jassen als de losse stoffen mee, waardoor de Republiek de spil was bij de verspreiding van dit modeverschijnsel. Dit was te danken aan de monopoliepositie van de Nederlanders op de handel met Japan (sinds 1623), waar de Japonse rok oorspronkelijk vandaan kwam. Vandaar de naam: de jassen werden aanvankelijk geschonken door hun Japanse handelspartners. Toen de handel intensiever werd, haalde men reeds geknipte exemplaren uit

[p. 71]

het Oosten, die in Europa op maat in elkaar gezet werden. Later ging men de stoffen, vanwege hun hoge prijs, in West-Europa goedkoper produceren. Op de tweedehandsmarkt waren de huisjassen ook te koop.

De kleuren van de gebruikte stoffen waren helder rood, geel, lichtblauw, groen of paars. De stof was dikwijls beschilderd of geborduurd met bloem- en rankmotieven. Een Japonse rok werd dikwijls gemaakt van sits (ook chintz genoemd en in Frankrijk Indienne): een katoenen stof uit India die met behulp van een tijdrovende techniek was beschilderd en geverfd. Met hars of lijm tekende men de dessins en uitsparingen op de stof. Andere delen werden beschilderd. Daarna ging de stof in diverse verfbaden. Het resultaat was bijzonder: een patroon van bloemen en ranken, besjes en figuurtjes in onder andere karmijnrood, indigoblauw, jadegroen en paars. Daarna wreef men de stof met een gladde steen glimmend (het kalenderen). In de achttiende eeuw kon men de sits goedkoper produceren in bijvoorbeeld Amsterdam, aan de Overtoom, waar de stof niet meer werd beschilderd maar bedrukt.

Japonse rokken konden ook worden gemaakt van andere stoffen, zoals van wollen en zijden damast, waarbij patronen zoals granaatappels, bloemen en ranken in dezelfde kleur ingeweven zijn, of van een doorgestikte en gewatteerde (mattelassé) stof. Ook zijn er Japonse rokken van al dan niet geborduurde of beschilderde zijde.

Er waren twee modellen. Het wijde kimonomodel heeft aangeknipte mouwen en een sjaalkraag met een overslagsluiting. Het rechte, smalle Cambaymodel, genoemd naar de stad Cambay in het westen van India, heeft daarentegen ingezette strakke mouwen, een opstaand kraagje, zakken opzij en een voorsluiting van knopen met Brandenbourgs (gevlochten koordjes) of knoopsgaten. Aan de randen werd de jas doorgaans afgebiesd met luxueus band. Het Cambaymodel was geïnspireerd op de Perzische militaire jas.

De jas op de foto is aan twee kanten draagbaar. Hij is gemaakt van Indiase sits en stamt uit het laatste kwart van de achttiende eeuw. Deze jas is eigendom van de Stichting Archief Honig(h) uit Zaandijk.