Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 35

[p. 179]

À la mode
De jas van Weyerman
Leontine Kuijvenhoven-Groeneweg

Het type jas dat Jacob Campo Weyerman droeg is in de Nederlandse archieven terug te vinden als justekoor, juste, mansro(c)k, rokjas of simpelweg ro(c)k. Rok, met of zonder c, betekent ‘omhulsel’. Het is dus handig als erbij staat om welk soort rok het gaat als dat niet uit de context kan worden opgemaakt. Zo zijn er de hemdrok, de vrouwenrok en onderrok, de japonse rok, het roklijf, de borstrok, de kinderrok, de rokjas en de mansrok. De benaming ‘justekoor’ is afgeleid van het Franse juste-aucorps (justaucorps). Deze drie-kwart mansrok vormt met een vest en (knie)broek een driedelige combinatie die ons heden ten dage niet onbekend is. Het colbertjasje van nu is de rokjas van toen, de combinatie van toen is de voorloper van het huidige mannenpak.

Hoewel de Franse mode in de achttiende eeuw toonaangevend was in de uitgaans-en burgerdracht, kwam het driedelig kostuum oorspronkelijk uit het zeventiende-eeuwse Engeland. Het werd in 1666 ontworpen door kleermakers aan het hof van Charles ii, die zich voor de jas lieten inspireren door de Perzische militaire dracht. In Frankrijk



nam men het ontwerp over als hofdracht en noemde het ‘habit à la française’, een benaming die overging op alle galakleding. De onderdelen zijn meestal van dezelfde fraaie, zijden, stof. Het is een elegantere dracht dan de wambuis (een kort jasje), zo vond ook de burgerman. Het kostuum nivelleerde in de achttiende eeuw tot algemene burgerdracht en werd dan, behalve van zijde, ook van andere stoffen gemaakt.

De burgerjas van Weyerman sluit nauw om het lijf, zoals de term juste-au-corps aangeeft. Vanaf de taille loopt de onderkant wijd uit tot op de knie. Het kraagloze kledingstuk heeft een lange rij knopen met de sluiting naar rechts overslaand zoals nu nog gebruikelijk bij herenkleding. Dit is om de degen, die links aan de gordel hangt, te kunnen trekken zonder dat het wapen achter de sluiting blijft haken. Alleen de bovenste knopen worden dicht gemaakt. Ook de mouwen zijn aansluitend. Grote knopen prijken op de forse manchetomslagen en op de eveneens grote zakken op dij-

[p. 180]

hoogte van de mansrok. In deze vorm droeg bijna iedere man de rok tot ongeveer 1760. Burgers, boeren, buitenlui en eenvoudige lieden voorzagen zich, al of niet tweedehands, van zo'n rok. De rokjas werd gedragen met een kniebroek (Franse benaming: culotte) en een dichtgeknoopt vest, kamizool genaamd. De kniebroek kon in kleur verschillen van jas en vest. Ze sluit met een split of klep en aan de knieën zitten zijsplitten met knoopjes.

De rok, die in kleur en stof kon verschillen van de kniebroek, werd gemaakt van effen laken (wollen stof), ribzijde, fluweel, gladde zijde of een mengweefsel van wol en zijde, al naar gelang de gelegenheid en welstand van de drager. De kleur bruin, ‘puce’ genoemd naar een diertje waar men vertrouwd mee is, de vlo, bleef de hele eeuw populair. De verschillen in tint duidde men aan met namen als vlooienbuik, vlooienkop en vlooienrug. Ook Weyerman droeg bruin. Bij feestelijkheden droegen rijke heren fraai geborduurde manchetten en ook de randen langs de sluiting waren geborduurd, met zijde- en soms met goud- of zilverdraad. Grijze, zwarte en blauwe stoffen werden eveneens toegepast.

Ongetwijfeld trok Weyerman een ‘surtout’ (wijde overjas) aan als hij naar buiten ging. Wat hij ónder zijn rokjas draagt is niet zichtbaar op zijn portret. Dat is een mooi onderwerp voor de volgende aflevering.