Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 34

[p. 67]

De vrolyke navorscher

Weyerman en Engeland: zelfmoord in Bristol

Een van de autobiografische verhalen van Weyerman die zich in Engeland afspelen, is het verhaal over een zelfmoord in Bristol. Het komt voor in de Levens-beschryvingen der Nederlandsche konst-schilders en konst-schilderessen (deel 4, p. 425-430).

Weyerman ontmoet in Bristol een Londense koopman, die aan de vooravond van de ‘Bristolsche Kermis’ vertelt dat hij zijn schulden, die de volgende dag voldaan moeten worden, niet kan betalen; hij wil zelfmoord plegen. Weyerman, ‘al ommers zo bedreven in Zeedekunde, als Euklides in de Wiskunde’, spreekt hem drie pagina's lang opbeurend toe, en denkt hem overtuigd te hebben, maar de volgende dag blijkt dat de koopman zich toch door het hoofd geschoten heeft.

Archiefonderzoek naar dit verhaal heeft mij tot op heden niets opgeleverd. Begin achttiende eeuw was de Bristolse jaarmarkt een van de grootste van Engeland, en ook veel Londense kooplieden deden er zaken. Maar Weyerman geeft geen jaartal en geen naam, en vermeldt zelfs niet waarin de koopman handelde. Van de Bristol Post Boy uit die jaren zijn maar een paar losse nummers overgeleverd, en die bevatten geen lokaal nieuws. En het bestaan van het ‘Wynhuis de Valk’, waar Weyerman en de koopman hun gesprek zouden hebben gehad, heb ik ook niet kunnen bevestigen.

Toch is er nieuws, en wel over de ‘Zeedekunde’ van Weyerman. Tot enkele maanden geleden dacht ik dat hij daarvoor altijd te rade ging bij de Resolves van Owen Felltham, of, voor kortere passages, bij The anatomy of melancholy van Robert Burton. De uitgebreide Bristolse vermaning over de ‘verachting des doods’ bleek echter niet aan Felltham's Resolves ontleend te zijn. Weyerman had er een andere Engelse bron voor gebruikt: hij vertaalde het hoofdstukje ‘Life, Death, Time’ uit The English Theophrastus, dat in 1702 verscheen en in 1706 en 1708 herdrukt is. Het boek verscheen anoniem, maar is vermoedelijk het werk van de Franse emigrant Abel Boyer. Het werkje bevat veel meer ‘Zeedekunde’, en het verdient beslist een plaats op de lijst van werken die geraadpleegd dienen te worden bij het zoeken naar bronnen voor passages in het latere werk van Weyerman.

jac fuchs

Weyerman voor het Hof van Holland

In een van zijn recente (in eigen beheer uitgegeven) Cahiers behandelt A.H. Huussen de lotgevallen van drie ‘willekeurige’ rechtszaken om een indruk te krijgen van wat met strafdossiers in de afgelopen drie eeuwen kon gebeuren. Zijn achttiende-eeuwse voorbeeld is het dossier van Jacob Campo Weyerman dat voorzover afkomstig van het Hof van Holland weliswaar in chaotische vorm is gearchiveerd, maar redelijk goed bewaard lijkt te zijn. Volledig is het echter niet, alleen al omdat de stukken van de Staten van Holland en de magistraten van Vianen en Culemborg - alledrie bij het vooronderzoek betrokken - ontbreken. Huussen betreurt de ordening van Karel Bostoen en André Hanou in gedateerde en ongedateerde stukken in hun editie van de stukken van het Hof (zie Geconfineert voor altoos, 1997). Het ongedateerde materiaal zou volgens hem met kennis van de gehanteerde procedures te dateren zijn geweest. Weyermans procesgang was dan meer inzichtelijk geworden. Er ligt hier dus nog een schone taak te wachten.

joop w. koopmans

A.H. Huussen jr., Cahiers uit het Noorden xxiii: Sporen wissen? De lotgevallen van drie Hollandse strafdossiers, in zake Jacob Campo Weyerman (1738-1739), Ferdinand Domela Nieuwenhuis (1886-1887) en Henricus (Han) Antonius van Meegeren (1945-1947), Oegstgeest, 2009 [verkrijgbaar bij de auteur].