Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 31

[p. 158]

De vrolijke navorscher

[2008-3] De violist Johannes Quickelenberg

Een van de tijdgenoten die enkele keren in het werk van Weyerman opduikt, en die kennelijk enige bekendheid genoot, is de violist Johannes Quickelenberg. Elly Groenenboom besprak hem in De Rotterdamse Woelreus,¹ maar daarmee is vrijwel alle literatuur over hem genoemd. Een poging meer over zijn wel en wee na zijn vertrek naar Engeland in 1721 te vinden heeft vooralsnog weinig opgeleverd: in de kranten uit de jaren na 1720, waarin advertenties voor concerten toch al niet in grote aantallen voorkomen, lijkt hij niet genoemd te worden. Wel is, met enig voorbehoud, zijn overlijdensdatum te noemen: in de begraafboeken van St. Leonards, Eastcheap, wordt onder 9 oktober 1727 een J[oh]n Quicklenberg vermeld.²

Wie weet er meer over deze vioolvirtuoos te melden?

jac fuchs

1 Elly Groenenboom-Draai, De Rotterdamse Woelreus, Amsterdam/Atlanta 1994, o.a. p. 247-248.

2 Microfiche in de Guildhall Library, Londen.

[2008-4] Van der Capellen, het ‘schrijven tot verlichting’, de dringende nood en de telemarketeers.
Een brief van J.D. van der Capellen tot den Pol aan de directie van het Utrechts genootschap ‘Besteed den Tijd, met Konst en Vlijd’ (1777).

Op 1 januari 1773 werd in Utrecht een ‘Konst-genootschap’ opgericht. Het voerde de zinspreuk ‘Besteed den Tijd met Konst en Vlijd’ en het ontwikkelde zich mettertijd tot een vooral op wetenschappen gericht genootschap, met een andere naam ook: het Provinciaal Utrechts Genootschap van Kunsten en Wetenschappen (kortweg pug).

In het Utrechts Archief wordt het archief van het genootschap bewaard (hua 713-11) en in dat archief bevinden zich brieven van diverse geleerde en aanzienlijke landgenoten, die antwoorden op de genootschappelijke uitnodiging om lid te worden (inv.nrs. 87 en 88). Er waren diverse soorten leden: schrijvende en ‘contribueerende’ leden. De uitnodiging ging meestal vergezeld van de ‘Wetten’ van het genootschap. De man tot wie de antwoorden kwamen, was Johannes van Haeften (1751-1827), advocaat en raad te Utrecht. Anderen beloonden hem later voor zijn ijver en zij vereerden hem met het lidmaatschap van Dulces en Kunst Wordt Door Arbeid Verkreegen.

Het is een merkwaardige brievencollectie. Sommige briefschrijvers gaan op de uitnodiging in, zoals Le Francq van Berkheij, Hieronymus van Alphen en J. Luzac, al gaat de instemming vaak gepaard met gepruttel. Van Alphen bijvoorbeeld reageert op de vraag naar zijn titulatuur provocerend met ‘Titels heb ik niet’. De kroon spant zoals zo vaak Berkheij, die wel lid wil worden, maar aan bepaalde wetten van het genootschap liever niet gehoorzaamt, zoals de voor hem onverteerbare regel dat door het genootschap gepubliceerd werk eigendom van het genootschap blijft en door de auteur niet elders - in een eigen boekdeel bijvoorbeeld - opgenomen mag worden.

Het wemelt echter van de weigeringen, de bedankjes voor de eer, en die zijn het mooist. De Perponcher schrijft op 10 augustus 1776 dat hij af wenst te zien van een lidmaatschap vanwege een ‘vermeenigvuldiging van beezigheden’. Ook Aernout Vosmaer laat de beker het liefst aan zich voorbij gaan, in zijn schrijven van 11 november 1776 wijst hij behalve op zijn ‘meenigvuldige bezigheden’ nog op zijn ‘zwakke constitutie’. Petrus Camper is voor zijn weigering gaan zitten: in zijn brief, geschreven vanuit Franeker op 12 november 1776, zegt hij gevleid te zijn door het aanzoek, maar dat in de ‘Wetten’ hem heel veel niet bevalt. Het bezwaar van Berkheij is ook het zijne. Het lijkt erop of hij al schrijvend steeds kwader is geworden, want aan het slot van zijn brief ontploft hij bijna waar

[p. 159]

hij op het genootschappelijke verzoek om in geval van een weigering de ‘Wetten’ weer naar Utrecht te zenden reageert door voor te rekenen wat hem dat kosten gaat. Camper adviseert het genootschap in zekere zin om naar de maan te lopen.

Aan de vage kant is daarentegen de motivering van Robert Jasper van der Capellen: vanuit de Lathmer bericht hij op 20 mei 1777 dat ‘bijzondere redenen’ hem tot een neen hebben aangezet. Een paar dagen ervoor, op 17 mei 1777, schreef zijn neef Joan Derk van der Capellen vanuit Wittenstein een wat uitvoeriger reactie. Kennelijk waren Robert Jasper en Joan Derk vrijwel tegelijkertijd benaderd om lid te worden. Omdat de brief van Joan Derk niet voorkomt in de bekende bundeling van zijn brieven en bij mijn weten niet eerder gesignaleerd is,¹ wordt die hieronder weergegeven:

WelEdele Gestrenge Heer
Hoe zeer het belang der nuttige Kunsten en Weetenschappen, waarmede dat van ons Vaderland ten naauwste is verbonden, mij moge ter harte gaan, zo is 't mij egter niet mogelijk, vooralsnog, tot derzelver bevordering iet meer dan bloote wenschen toetebrengen. Ik bezit geenen dier kundigheeden, die noodig zijn om aan het oogmerk en de verwagting des Loflijken Kunstgenootschaps te kunnen beantwoorden. Het schrijven tot verlichting van anderen is mijne zaak niet: ik gevoel mijne onbekwaamheid hierin zo wel dat ik nooit de pen gebruik dan wanneer er de nood mij toe dringt en ik geene kans zie om het werk door kundiger verrigt te krijgen. Aan mijne verhandelingen zou 't Genootschap derhalve zeer weinig hebben; terwijl aan den anderen kant de contributie van een enkel Lid min of meer luttel zou toebrengen ter voortzetting van het plan, dat zig Hetzelve zo edelmoedig heeft voorgesteld: Ik heb nog daarenboven zo vaak ondervonden wat het in heeft aan zijne oude verpligtingen naar behooren te voldoen, dat ik voorgenomen heb zo weinig nieuwe verbindtenissen, als mogelijk zal zijn, meer aantegaan. Om alle welke redenen ik de vrijheid neem UWelEdelgestr: te verzoeken het Genootschap uit mijnen naam hartelijk te willen bedanken voor de eer van het aangebooden Medelidschap; met verzeekering dat het mij leed doet dat mijn toestand mij niet toelaat hetzelve te kunnen aanneemen.
De Wetten gaan hiernevens met deszelfs gelegenheid waarmede UWelEdelgestr: mij die heeft gelieven te zenden, te rug, en ik ben inmiddels
WelEdele gestrenge Heer
UWelEdelegr: onderdaanige Dienaar
J.D. van der Capellen
Wittenstein
Den 17. May 1777²

Een opmerkelijk schrijven! Capellen wil dus niet, omdat hij zich niet waardig acht. Tot ‘verlichting van anderen’ schrijft hij niet, de pen vat hij naar eigen zeggen alleen op ‘wanneer er de nood mij toe dringt’. Misschien toch ook niet zo opmerkelijk, want wat moet je antwoorden als je de last van een dergelijk lidmaatschap niet wilt dragen? Je kunt natuurlijk géén reden opgeven, zoals J.F. Martinet in zijn briefje deed. Je kunt ook liegen: je kunt voor je reputatie altijd beter verwijzen naar je wankele gezondheid of je overvolle agenda, ook al ben je kiplekker en heb je zoals gebruikelijk niks om handen. Misschien is de reactie van Van der Capellen dan ook te vergelijken met de net niet korzelige reactie, die ik me veroorloof als me telefonisch een fantastisch aanbod gedaan wordt om over te stappen op een andere rente-regeling of een nieuwe stroomaanbieder. Meestal verklaar ik dan balorig dat ik liever te veel geld betaal en dat ik de andere kant nog een lang en gelukkig leven toewens. Hopelijk leggen de telemarketeers mijn reactie niet vast.

peter altena

1 W.H. de Beaufort (ed.), Brieven van en aan Joan Derk van der Capellen van de Poll. Werken, uitgegeven door het Historisch Genootschap, gevestigd te Utrecht, Nieuwe reeks, no 27. Utrecht 1879. Ook het door J.A. Sillem in 1883 bezorgd vervolgje biedt déze brief niet.

2 hua, Archief Provinciaal Utrechts Genootschap (713-11), inv. nr 87: Correspondentie, bij de directie ingekomen brieven.