Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 28

[p. 61]

J.C. Weyerman in de Mededelingen: een veelkleurig palet
Joop W. Koopmans

Het onderzoek naar leven en werk van Jacob Campo Weyerman heeft in de afgelopen decennia een indrukwekkende lijst van publicaties opgeleverd.^* Een niet onbelangrijk aantal is te vinden in het in 1978 gestarte tijdschrift van onze stichting. Voor inventarisatie van zowel resultaten als lacunes in het Weyermanonderzoek zou het wellicht raadzaam zijn dat we allereerst stilstaan bij de serie boeken die over Jacob Campo in dezelfde periode is gepubliceerd: de circa twintig tekstedities, bundels en anderssoortige werken. Voor deze observatie kies ik echter voor de Mededelingen als startpunt. Na zevenentwintig jaargangen wordt het tijd te recapituleren welke aspecten van Weyerman in ons tijdschrift aandacht hebben gehad. Een dergelijke historiografische verkenning is alleen al zinvol, omdat de oudste artikelen over Weyerman langzaamaan uit het zicht dreigen te raken en al dan niet terecht vergeten worden. Een ongeorganiseerde stroom van tijdschriftartikelen beklijft nu eenmaal minder gemakkelijk dan een overzichtelijk lijstje van boektitels.^1. Al in 1979 bracht de klacht van de lezers dat het ‘niet meer te volgen [was] wat nu wél en nu níet in de Mededelingen verschenen [was]’ de redactie tot het samenstellen van een eerste index.^2.

Nu waren registers in de beginjaren van de Mededelingen, gelet op de hoge frequentie van het tijdschrift, de tamelijk gebrekkige opmaak en de stand van de techniek, ook meer dan tegenwoordig nodig en wenselijk. Zo verschenen er in de eerste jaren, zonder inhoudsopgaven, nog tien korte afleveringen per jaar en tot 1983 werden de bijdragen in getypte vorm op goedkoop A4-papier gepresenteerd - en dat naar huidige maatstaven weinig overzichtelijk. In die tijd ontbraken ook nog alle digitale zoek- en ontsluitingsmogelijkheden. Opvallend in de eerste jaargangen zijn in dit verband de verslagen over het ‘spotten’ van Weyermans werken in allerlei binnen- en buitenlandse bibliotheken evenals archieven.^3. Tegenwoordig kunnen we dit type bibliografisch onderzoek grotendeels vanuit de bureaustoel verrichten door geautomatiseerde catalogi op te roepen. Een digitaal overzicht van de vindplaatsen van Weyermans werken behoort inmiddels dan ook tot de mogelijkheden, maar dit terzijde.^4.

Wat de beginjaren betreft zal het niemand verbazen dat er veel aandacht was voor tot dan toe onopgehelderde vragen over de levensloop van Jacob Campo. Basale bijzonderheden over zijn geboorteplaats en overlijdensdatum, zijn beide ouders en echtgenote, andere familieleden en minnaressen, als ook zijn verblijf in bijvoorbeeld 's-Hertogenbosch en Engeland leverden diverse bijdragen op.^5. In dat licht herplaatste de redactie aanvankelijk ook af en toe (delen van) biografische artikelen en lemmata uit oudere (naslag)werken en tijdschriften.^6. Van meet af aan was uiteraard het werk van Weyerman object van studie, zowel zijn geschriften als zijn activiteiten als kunstschilder.^7. Voor de eerste vijf jaargangen geldt natuurlijk verder dat veel artikelen een voorlopig karakter hadden. Een deel had slechts de functie min of meer toevallige vondsten mee te delen. Ook de opname van bestuurlijke bijdragen gaf het tijdschrift het karakter van een heus mededelingenblad.^8.

Qua uiterlijk kregen de Mededelingen in 1983 hun huidige kwaliteit, met het tot nu toe gehandhaafde formaat en een verzorgde omslag, voorzien van een kenmerkende illustratie.^9. Een jaar eerder was al besloten tot uitgave van (minimaal) drie substantiële afleveringen per jaar.^10. De facsimile-uitgave van Weyermans Rotterdamsche Hermes^11. resoneerde tijdens de jaren tachtig in het tijdschrift, in de vorm van observaties, annotaties en andere commentaren.^12.

* Observatie gehouden tijdens de grondvergadering van de Stichting Jacob Campo Weyerman op 15 januari 2005 in de Gevangenpoort. Den Haag - tevens bedoeld als hommage aan alle redacteuren van de Mededelingen sinds 1978.

1. Nuttig voor het Weyermanonderzoek zijn de cumulatieve index van de Mededelingen op de website van de Stichting (www.weyerman.nl/content/list_tijdschrift.html) en het Register Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman jaargang 1 t/m 17 (1978-1994), samengesteld door R. van Vliet en M. de Niet, Amsterdam, 1995.

2. MedJCW 2, 15 (1979), p. 152. Adèle Nieuwenboer verzorgde registers op de afleveringen 1-20 (MedJCW 2, 21 (1979), p. 211-222), 21-40 (MedJCW 4, 41 (1981), p. 426-444) en 42-45 (MedJCW 5, 45 (1982), p. 543-551).

3. Soms ook met een negatief resultaat, bijv. in de bibliotheken van Stockholm en Wolfenbüttel (zie de berichten van J. Vleugels in MedJCW 1, 4 (1978), p. 28 en K. Bostoen in MedJCW 2, 22 (1979), p. 231). Een kritische beschouwing van dit type onderzoek: B. Sierman, ‘JCW-exemplaren in de Mededelingen’, in: MedJCW 6, 1 (1983), p. 9-11.

4. De website biedt de mogelijkheid aanvullingen op Marleen de Vries, Aanzet tot een bibliografie van de gedrukte werken van Jacob Campo Weyerman (1677-1747), Amsterdam, 1990, meteen te verwerken en recente vondsten, zoals Weyermans Redenvoering over het geheugen, door J. Bruggeman (zie MedJCW 27, 1 (2004), p. 13-15), toe te voegen.

5. Bijv. H.M. de Blauw, ‘De geboorteplaats van Jacob Campo Weyerman. Een vluchtig onderzoek’, in: MedJCW 1, 2 (1978), p. 8-9; B. Sierman, ‘Doodsklok’, in: MedJCW 1, 3 (1978), p. 22; A. Hanou, ‘Onterfd van f 8000 of een minnares(?) van JCW: Adriana Simons-de Visser’, in: MedJCW 1, 9 (1978), p. 88-97; B. Luger, ‘Nog een minnares van Weyerman’, in: MedJCW 2, 13 (1979), p. 129; T. Broos, ‘Jacob Campo Weyerman en Castle Howard’, in: MedJCW 2, 20 (1979), p. 204-205; F. Wetzels, ‘Campo's moeder in 1682-83’, in: MedJCW 3, 26 (1980), p. 269-272: A. Hanou, ‘“Mijn vadertje, hij was rechtvaardigheid”: enkele nieuwe gegevens over Campo's vader’, in: MedJCW 3, 31 (1980), p. 329-331; M. Kok, ‘Voorzet voor Den Bosch’, in: MedJCW 3, 33 (1980), p. 343-344); P. Altena en B. Sierman, ‘Weyerman en 's-Hertogenbosch’, in: MedJCW 4, 40 (1981), p. 414-424.

6. Bijv. E. du Maine, ‘Stijl en Witsen Geysbeek over JCW’, in: MedJCW 1, 9 (1978), p. 83-87; A. Hallema, ‘Een Bredasche journalist uit de 18de eeuw’ [uit: Historia 12 (1947)], in: MedJCW 2, 22 (1979), p. 223-225; D.J.H. ter Horst, ‘De geschriften van Jacob Campo Weyerman. Een bibliografische herziening’ [uit: Het boek 28 (1944-46)], in: MedJCW 3, 24 (1980), p. 243-253; C.M. Geerars, ‘Jacob Campo Weyerman’ [uit: Annalen van het Thymgenootschap 45 (1957)], in: MedJCW 3, 34 (1980), p. 350-361.

7. Bijv. E. de Blauw, ‘Ontleeder... ontleeding... ontleed’, in: MedJCW 1, 4 (1978), p. 27-28; B. Broos. ‘JCW en de “honing van de smaakelyke leevensbeschryving eens konstschilders”’, in: MedJCW 2, 12 (1979), p. 121-126; A.J. Hanou, ‘Een wandelende jood I’, in: MedJCW 2, 15 (1979), p. 158-161 (met vervolgen).

8. Sinds 2000 worden de meeste aankondigingen en vergaderstukken los van de Mededelingen verspreid.

9. Vanaf aflevering 2 van 1983 waren er ook af en toe illustraties bij de tekst. In 2000 werd de omslag verder verfraaid.

10. MedJCW 5, 44 (1982), p. 479.

11. J.C. Weyerman, De Rotterdamsche Hermes, ed. A. Nieuweboer, Amsterdam, 1980.

12. Bijv. K. Bostoen, ‘Literaire voorkeuren van Weyerman in de Rotterdamsche Hermes’, in: MedJCW 6, 1 (1983), p. 7-9; H.M. de Blauw, ‘Annotaties Rotterdamsche Hermes no. 1 en F. Wetzels, ‘Annotaties Rotterdamsche Hermes no. 3’, in: MedJCW 6 afl. 1 (1983), p. 19-26; J.J.V.M. de Vet, ‘Annotaties Rotterdamsche Hermes no. 8’ en E.C.J. Nieuweboer, ‘Annotaties Rotterdamsche Hermes no. 2’, in: MedJCW 6, 2 (1983), p. 20-32; A. Nieuweboer, ‘Een nieuwe ader Brits erts aangeboord; The Tatler revisited’, in: MedJCW 7 afl. 1 (1984), p. 4-16; E. Groenenboom-Draai. ‘Enige problemen rond de Rotterdamsche Hermes’, in: MedJCW 8 afl. 2 (1985), p. 50-53 en vanwege de expeditievergadering te Rotterdam in 1987: E. Groenenboom-Draai, ‘Hermes in huis bij Maasgodt en Rotha’, in: MedJCW 10 (1987), p. 38-50 en P. Altena, ‘“Doldriftiger Monster verscheen ons noit aan de Maze”. Jacob Campo Weyerman en Rotterdam’, in: MedJCW 10 (1987), p. 74-89.

[p. 62]

Dit verschijnsel zou zich ook voordoen bij andere heruitgaven van Weyerman, zij het in mindere mate.^13. Daarnaast zorgden expeditievergaderingen naar plaatsen waar Jacob Campo ooit woonde, bijvoorbeeld Breda (1983), Vianen (1984) en Den Haag (1985), voor veel kopij en enkele speciale afleveringen.^14. Ook lezingen op de jaarvergaderingen vonden hun weg naar de Mededelingen, zoals die van I.H. van Eeghen over Weyermans contacten met de Amsterdamse boekhandel.^15. In 1986 betrad Thomas Matthey vrijwel ontontgonnen terrein met zijn bijdrage over Weyermans toneelstukken.^16. De volgende jaargang, 1987, stond voor een belangrijk deel in het teken van Weyerman als luis in de pels van de Verlichting. Dit hield verband met het thema van de tentoonstelling die in de Koninklijke Bibliotheek werd georganiseerd om het tweede lustrum van de Stichting luister bij te zetten.^17.

In de jaren negentig stonden ook Weyermans bronnen en bewerkingen in de belangstelling. Zo verschenen in de jaargang 1990 artikelen over de bron van zijn Vermakelyk wagen-praatje en zijn vertaling van de biografie van de Schotse kolonel Francis Charteris.^18. In 1995 werd er zelfs een themanummer gewijd aan Weyermans bewerking Don Quichot.^19. Eervolle vermelding verdienen verder de dikke lustrumnummers uit 1992 in 1997. De aflevering van 1992 telde liefst acht bijdragen over De zeldzaame leevens-byzonderheden van Weyerman. Dit nummer was tevens een impliciet antwoord op André Hanous oproep Weyermans kritische houding tegenover de vrijmetselarij nader te bestuderen.^20. In het themanummer van 1997 stonden Weyermans - uiteindelijk minder gewaardeerde - Maandelyksche 't zamenspraaken tusschen de dooden en de leevenden centraal.^21.

In de laatste zeven jaargangen is het aantal artikelen gerelateerd aan Weyerman in de minderheid geraakt en hoofdzakelijk beperkt tot teksten van lezingen en observaties, niettemin met steeds weer verrassende onderwerpen zoals Weyerman en de prostitutie of Russen in Weyermans werk.^22. Wel valt op te merken dat in de afgelopen jaren het onderzoek naar Weyerman als stillevenschilder en toneelschrijver nieuw leven werd ingeblazen.^23. Evengoed zijn ook veel van de overige bijdragen over geestverwanten en tijdgenoten,^24. achttiende-eeuwse periodieken^25. en andere literaire en pershistorische onderwerpen waardevol voor de context van Jacob Campo en zijn receptiegeschiedenis. Bovendien bevatten sommige stukken toch nog ‘verdwaalde’ details over Weyerman of diens werk, doordat de auteurs - doelbewust of niet - de band met het tijdschrift wilden uitdrukken. Alles overziend representeren de recente bijdragen in de Mededelingen, al dan niet over Weyerman, uitstekend de hernieuwde belangstelling in de laatste decennia voor allerlei facetten van de Nederlandse Verlichting. Het tijdschrift is hiermee een goede weg ingeslagen.

Ter afsluiting nog enkele opmerkingen. Het is binnen dit bestek onmogelijk recht te doen aan alle bijdragen over Weyerman in de Mededelingen. De meeste laten zich ook niet eenvoudig in één categorie rubriceren - ik denk dan aan personalia, geschriften, inspiratiebronnen, opvattingen, conflicten enzovoort. Ze zijn al met al net zo veelkleurig als de bloemstukken die Jacob Campo schilderde. Verder geldt dat de meeste auteurs onderwerpen hebben uitgewerkt die min of meer toevallig op hun weg kwamen, soms natuurlijk ook aangespoord door de redactie, die altijd stimulerend heeft gewerkt. Hoewel deze creatieve stream of consciousness ongehinderd doorgang moet vinden, zou het tegelijkertijd geen kwaad kunnen de leemten in het onderzoek naar Weyerman in te vullen. Zo zou de sinds lang gekoesterde biografie over hem sneller gerealiseerd kunnen worden - en het staat buiten kijf dat Weyerman een moderne biografie verdient. Zijn tijdgenoot Laurens Arminius typeerde hem niet zonder reden in de Europische Mercurius reeds als één van de ‘schranderste geesten’ van de achttiende eeuw.^26. Een biografie over Weyerman zal ook een aanwinst voor het internationaal

13. Bijv. door de heruitgave van Weyermans Baron van Syberg (K. Bostoen in MedJCW 8 (1985), p. 12-17) en Weyermans De vrolyke tuchtheer (J. Leenes en F. van Lamoen in MedJCW 8 (1985), p. 26-31 en 42-50).

14. Zie de bijdragen van R. Tempelaars en W. Hendrikx in MedJCW 6, 2 (1983), A. Hanou en A. Koenheim in MedJCW 7, 2 (1984), M. Gijswijt-Hofstra in MedJCW 7, 3 (1984), A. Koenheim in MedJCW 8, 1 (1985), W. Hendrikx en J. Bruggeman in MedJCW 8, 2 (1985) en R. Huijbrecht in MedJCW 8, 3 (1985).

15. I.H. van Eeghen, ‘Jacob Campo Weyerman en de boekhandel’, in: MedJCW 6, 3 (1983), p. 1-16.

16. T. Matthey, ‘Enkele bibliografische kanttekeningen bij het toneelwerk van J.C. Weyerman’, in: MedJCW 9, 2 (1986), p. 33-42.

17. Wegens de tentoonstelling bijdragen van A.W. Willemsen, A. Hanou en D. Wortel in MedJCW 10 (1987).

18. T. Koelewijn, ‘Een mager boek doorspekt met het vet van andere schrijvers. Robert Burtons The Anatomy of melancholy als bron van Vermakelyk wagen-praatje van Jacob Campo Weyerman’, in: MedJCW 13, 1 (1990), p. 1-20; J. Leenes, ‘Jacob Campo Weyermans vertaling uit het Engels van de criminele biografie van kolonel Francis Charteris: een genreverkenning’, in: MedJCW 13, 3 (1990), p. 65-73.

19. Zie m.n. J. Lechner, ‘Vertaler, bewerker, bederver. Jacob Campo Weyerman en Don Quijote’, MedJCW 18, 1 (1995), p. 42-50.

20. MedJCW 15, 3 (1992), met bijdragen over de vrijmetselarij van P. Altena en M. Broecheler. Zie voor Hanous wens MedJCW 10 (1987), p. 65 en ook zijn recente ‘Weyerman en de Vrijmetselarij. Een bouwsteen’. in: MedJCW 26 afl. 1 (2003), p. 49-58. Weyermans houding tegenover godsdienst en kerk was al wel aan de orde geweest, bijv. in J.J.V.M. de Vet, ‘Weyerman en zijn kartuizer’, in: MedJCW 6, 1 (1983), p. 1-3.

21. MedJCW 20, 3 (1997), met een introductie van het genre door F. van Lamoen.

22. L.C. van der Pol. ‘Jacob Campo Weyerman en de prostitutie van zijn tijd’, MedJCW 22, 1 (1999), p. 1-13; R. Hoogma, ‘Peter de Grote en de Russen in het werk van Jacob Campo Weyerman’, in: MedJCW 23, 1 (2000), p. 36-45. Alleen aflevering 1 van de jaargang 2004 was weer eens een typisch ‘Weyermannummer’,

23. E. Boom, ‘“in de smaak van een Haaze saus”. Weyermans denkbeelden over kunst’, in: MedJCW 24, 3 (2001), p. 129-141; W.R.D. van Oostrum, ‘Alleen nog maar vragen bij Weyermans’ blijspel De Hollandsche zin(de)lykheyt’, in: MedJCW 25, 3 (2002), p. 121-131.

24. Een willekeurige selectie: Laurens Arminius, Jan Willem Claus van Laar, Jan Goeree, Robert Hennebo, Franciscus Lievens Kersteman, Ferdinand van Kessel, Dirk Kuipers, Simon van Leeuwen, Pieter Poeraet, Johan Willem Ripperda, Petrus Santvoort. Cornelis Troost en Gysbert Tysens.

25. Bijv. Het koffy-huis der nieusgierigen, Amsterdamsche merkuuren, De modese groltrompetter, de Europische Mercurius en de Schiedamse Saturnus.

26. In zijn aankondiging van een door Weyerman en Robert Hennebo geschreven lofdicht op kapitein Cornelis Schrijver in de Europische Mercurius (1724) deel 2, p. 56; zie ook J. Bruggeman, ‘Jacob Campo Weyerman inventor van een onbekende heldenzang’, in: MedJCW 7, 1 (1984), p. 16-20, aldaar p. 19.

[p. 63]

gezien laat tot bloei gekomen biografische genre in Nederland kunnen betekenen. Bovendien zal het mogelijk zijn aan de hand van Weyerman diverse onderbelichte aspecten van de Nederlandse achttiende-eeuwse cultuur in de schijnwerpers te plaatsen.