|
| |
| |
| |
Verschenen
Paul de Ridder, Nieuw licht op J.B.C. Verlooy (1746-1797), vader van de Nederlandse beweging. Gent, Stichting Mens en Kultuur 2001 (Cahiers Studiecentrum 18e-eeuwse Zuid-Nederlandse Letterkunde 20). isbn 90-72931-88-2. 126 blzz. Prijs 10,50 euro.
In 1788 verscheen Verlooys bekende Verhandeling op d'Onacht der Moederlyke Tael in de Nederlanden: pleidooi om de Nederlandse taal, cultuur en identiteit in de Zuidelijke Nederlanden te herstellen. Deze verhandeling is vaak in verband gebracht met de Brabantse omwenteling van 1788. Naar nu blijkt is de tekst van dit geschrift een stuk ouder. Zo vatte Verlooy de essentie reeds samen in een memorie die hij in 1785 stuurde aan keizer Jozef II. De verlichte Verlooy was al veel langer bezig met zijn ideeën over een door burgerzin gemotiveerde samenleving. Zulks was onmogelijk zonder dat de taal van de meerderheid van de bevolking weer kansen kreeg.
In deze uitgave wordt genoemde memorie herdrukt. Daaraan vooraf gaat een heldere inleiding over de persoon en de ideeën van Verlooy. Deze aanwinst wordt slechts op één plaats ontsierd: de Verlichting wordt gekarakteriseerd als ‘rationalisme’ (p. 8). Een Frans naweetje, blijkbaar.
[ah]
| |
Sybren Polet, Veldwerk. Verhalen. Amsterdam, Wereldbibliotheek 2001. isbn 90-284-1936-5. 176 blzz. Prijs 15,50 euro.
De hoofdpersoon in het zeer leesbare openingsverhaal uit deze bundel. ‘Na de revolutie’ (p. 5-63) is Robespierre, die terugblikt op zijn leven in de uren vóór hij zelf geguillotineerd zal worden. Vooral in de herinnerde gesprekken met zijn financée Nicole komt de tegenstelling naar voren tussen de vrouwelijke warmte van de vroege revolutie en de mannelijke kilte van de jakobijnen met hun puriteinse Opperwezen en hun tot absoluut Kwaad geworden idealen. Hoofdpersoon is tegelijkertijd: de filmregisseur van nu, die dit leven van Robespierre in shots probeert te vangen, en die zich afvraagt wat geschiedenis is.
[ah]
| |
Marion Peters (tekst) en Ferry André de la Porte (foto's), In steen geschreven. Leven en sterven van VOC-dienaren op de Kust van Coromandel in India. Amsterdam, Stichting Historisch Onderzoek in Woord en Beeld / Bas Lubberhuizen 2002. isbn 90-76314-950. 284 blzz. Prijs 37,50 euro.
Met veel liefde en zorg samengesteld werk over de restanten van een deel van de VOC-posten en forten op de oostkust van India. Het betreft tientallen nederzettingen uit de 17e en 18e eeuw. Het is vreemd te constateren dat de grafstenen en kerkhoven vaak van rijker allure zijn dan die in patria.
Dit bijzonder fraaie boek probeert tevens de dagelijkse gang van zaken in deze factorijen (die uit ons nationale geheugen verdwenen zijn) te reconstrueren, soms aan de hand van archieven, soms met behulp van auteurs als Havart en de vandaag gelukkig weer bekende Haafner die eind 18e eeuw schreef. Zeer vele biografica. En passant blijkt dat ene Godefridus Weyerman hoofd was van Cananore (Malabar); mogelijk dezelfde als de Weyerman van MedJCW 15 (1992), p. 64.
[ah]
| |
Joke Spaans [red.], Een golf van beroering. De omstreden religieuze opwekking in Nederland in het midden van de achttiende eeuw. Hilversum, Verloren 2001 (Amsterdamse historische reeks, grote serie 25). isbn 90-6550-641-1. 176 blzz. Prijs 17,- euro.
Diverse opstellen over al dan niet met elkaar samenhangende golven van emo-religiositeit in diverse plaatsen in Nederland (inclusief Nieuw-Nederland). De Nijkerkse beroerten van 1749 zijn de bekendste gebleven. Men ‘bekeerde’ zich en toonde daarbij allerlei religieuze lichaamstaal.
De verklaring voor dit alles blijft hier wat vaag. Doorgaans geven de auteurs allerlei historische verbanden aan, waardoor deze ‘opwekkingen’ geplaatst kunnen worden bijvoorbeeld in het kader van de Nadere Reformatie. Dat leidt vaak tot een soort historisch-sociologisch-tautologisch verklaringsmodel. Daarom doet het opstel van Joris van Eijnatten verfrissend aan: ‘Droefheid in Nederland. De fysiologie van het fanatisme en de nieuwe openbaarheid’. Misschien zou er eens een nieuw boek moeten verschijnen over de diverse vormen van godsdienstigheid in de Nederlanden, waarbij men niet uitgaat van allerlei bekend veronderstelde historische kennis en terminologie die wezenlijk vreemde religieuze verschijnselen op voorhand acceptabel of onschadelijk maakt.
[ah]
| |
Simon Vuyk, De dronken Arminiaanse dominee. Over de schaduwzijde der verlichte remonstranten. Amsterdam, De Bataafsche Leeuw 2002. isbn 90-6707-542-6. 216 blzz. Prijs 21,- euro.
Simon Vuyk produceert sneller boeken over de geschiedenis der remonstranten dan een lezer kan bijhouden; maar een remonstrantie daartegen indienen is vermoedelijk zinloos, en, meer nog, ongewenst. Nooit eerder werden wij zo goed geïnformeerd over de historie van dit (soms) vrijzinnige kerkgenootschap, vooral ten tijde van de Verlichting.
| |
| |
Na een drietal delen over de geschiedenis en ideeën van de remonstranten geschreven te hebben vergast Vuyk ons nu op een heel ander soort boek, handelend over de remonstrantse petite histoire. Er wordt licht geworpen op de bij elk gezelschap bestaande, onontkoombare, maar zelden beschreven schaduwzijde. De aandacht gaat uit naar de politieke, theologische en culturele stellingnames bij personen: niet zelden ook naar criminele trekjes en escapades. Geestelijken die voor het voetlicht treden zijn de proponent Kornelis Disselwerf uit Rotterdam (alcoholist). Abraham van der Meersch, van Delft (falsaris), de student Pieter van Woensel. Paulus van Hemert en Daniel Wyttenbach. Jan van der Werken (vader van Margareta Geertruid Cambon-Van der Werken): maar men vindt zeer veel over anderen. De armenzorg krijgt een apart hoofdstuk. Er is een lijst van remonstrantse proponenten en predikanten 1712-1790, en een persoonlijke epiloog.
Alles is weer Vuykiaans-degelijk: maar tegelijk smakelijk. Een boek voor in de NS-trekschuit.
[ah]
| |
Lambert ten Kate Hermansz., Aenleiding Tot de Kennisse van het verhevene deel der Nederduitsche Sprake. [...] met een inleiding door Jan Noordegraaf en Marijke van der Wal. Alphen a/d Rijn, Canaletto 2002. isbn 90-6469-766-3. 32 + 26 + 744 + 8 + 750 blzz. Prijs 115,- euro.
Reprint (2 dln.) van het in 1723 te Amsterdam bij de Wetsteins verschenen beroemde werk van de veelzijdige Ten Kate (1674-1731). Een zeer belangrijk boek wegens de ideeën over en observaties van de gesproken taal, de samenhang van ‘Indogermaanse’ talen, en vele andere zaken. Ten Kate was zijn tijd ver vooruit. De inleiders behandelen vooral de taalkundige vernieuwingen.
[ah]
| |
Jan de Vet, Spinoza en het Spinozisme in enkele ‘Journeaux de Hollande’. Delft, Eburon 2002. isbn 90-5166-903-8. 32 blzz. Medelingen vanwege het Spinozahuis 83. Prijs 4,30 euro.
De denkbeelden over Spinoza worden nagespeurd in aantal belangrijke geleerdentijdschriften. ‘Het was zeer overwegend een presentie in polemische context: zijn denken dwong gelovigen langdurig rekenschap af’ (p. 31).
[ah]
| |
Ds. Wilhelmus à Brakel, Redelijke godsdienst. Bijbels dagboek, (samenstelling en bewerking: J.M. Vermeulen] Kampen, Uitg. De Groot Goudiaan 2002. isbn 90-6140-809-1. 384 blzz. Prijs 19,95 euro.
De drie delen van het oorspronkelijke werk dateren uit 1700. Hier vindt men een selectie daaruit. De redelijke godsdienst (term uit Rom. 12:1) is het dienen van God. wiens natuur het fundament van religie moet zijn: aldus zegt à Brakel in zijn eerste overweging, op 1 januari. De lezer vindt een overweging voor elke dag van het jaar. Zo'n tekst kan aanleiding zijn voor bezinning, meditatie: of een leidraad voor de dag. De taal is, in deze bewerking, verrassend helder. De auteur is in kringen van de Nadere Reformatie veel gelezen, en dat is zo gebleven tot heden.
[ah]
| |
John H de Bye, Ter dood veroordeeld. Liefde en dood in de Surinaams-Joodse geschiedenis. Schoorl, Conserve 2001, 3e druk. isbn 90-5429-149-4. 396 blzz. Prijs 29,50 euro.
Zinderende roman uit tropisch Suriname, gebaseerd op historische gebeurtenissen. De actie begint 1778 en loopt tot 1804. Veel liefde, hitte, moord. Helemaal niet Anton Pieck. Voor de liefhebbers: er is ook een paperbackversie (4e druk).
[ah]
| |
J.G.M. Sanders [eindred.], Noord-Brabant in de Bataafs-Franse Tijd, 1794-1814. Een institutionele handleiding. Hilversum, Verloren 2002. isbn 90-6550-628-4. 532 blzz. Prijs 20,- euro.
Geschiedenis van allerlei besturen en overheidsorganen in deze periode. Behandeld worden: regionale en lokale besturen; rechtspraak en notariaat: belastingen: defensie; onderwijs; waterstaat; domeinen; overheidsenquêtes. Opgave van de hierbij behorende archieven. Degelijk en nuttig.
[ah]
| |
In vogelvlucht door Europa. De reisjournalen van Dionysia Catharina Temminck-Cau 1807-1824. Bezorgd door A.M. van Lynden-De Bruïne. Zutphen, Walburg Pers 2001. isbn 90-5730-168-7. 288 blzz. Prijs 36,95 euro.
De heer Temminck (1778-1858) was directeur van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie. Zijn vrouw (1779-1828) vergezelde hem op doorgaans wetenschappelijk bedoelde reizen in Frankrijk. Duitsland en Italië. Caatje heeft ons niet veel mee te delen: er staan ook in het buitenland gebouwen, zo vernemen wij. Na een bezoek bij madame de Charrière en Constant Rcbecque horen wij slechts dat er toneel werd gespeeld. Het verbaast dan ook niet dat zij erin slaagt Vincennes te spellen als ‘Vint Seine’, gendarme als ‘jean d'arme’.
[ah]
|
|
Auteursrechtelijk beschermd