Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 25

[p. 121]

Alleen nog maar vragen bij Weyermans' blijspel De Hollandsche Zin(de)lykheyt
W.R.D. van Oostrum

Geerars was er stellig over: De Hollandsche sinnelykheid van Jacob Campo Weyerman hekelt zowel de overdreven properheid als de verzamelwoede.^1. Mevrouw Keizersthee en apotheker Spadulano, twee van de acht personages, hebben inderdaad een absolute obsessie voor schoonmaken en voor porseleinen gebruiks- en siervoorwerpen. Maar er is meer. Geeft de titelpagina in 1713 De Hollandsche sinnelykheid, in 1727 krijgt het lezende oog twee aanwijzingen gepresenteerd: het stuk handelt over zowel De Hollandsche zinlykheyt als De Hollandsche zindelykheyt. De eerste titel staat op de pagina waarop alle vijf in de bundel-1727 voorkomende stukken worden opgesomd en correspondeert tevens met de (nieuwe) slotregel: ‘pronk [is] het Outer, en de Zinlykheyt haar Wet’ (p. 47); de tweede gaat als Franse titelpagina direct aan het stuk zelf vooraf.^2. Zindelijkheid en zingenot blijken in het stuk hand in hand te gaan en liggen soms in elkaars verlengde. Alle zinnen van de personages worden geprikkeld en Weyerman getrouw, uiteraard tevens seksueel.^3.

1. C.M. Geerars. ‘Jacob Campo Weyerman (1677-1747)’, in MedJCW nr 34 (dec 1980), p. 350-361; 353.

2. Druk-1713: De Hollandsche sinnelykheid. Blyspel. [Motto:] Prodiga non sentit pereuntem faemina censum [Uit Satire VI van] Juvenalis. Door ***. t'Amsteldam, by Johannes Oosterwyk, en Hendrik van de Gaete, A[nn]o. MDCCXIII (Gebr. exx. UBA 694 H 86:3 en UBU Te Winkel 731): druk-1717: De Hollandsche zinnelykheid. Blyspel. [Motto: idem als 1713]. Door ***. Tweede druk. Te Amsterdam, by Hendr. Bosch, en te Leiden by Gillis de Knotter. 1717 (Gebr. ex. UBA 691 G 13): druk-1727: De Hollandsche zindelykheyt, Blyspel. [Motto: idem als 1713 en 1717]. Opgenomen in: Jacob Campo Weyerman. Den Persiaansche zydewever. Demokriets en Herakliets' Brabandsche voyagie[.] De Hollandsche zinlykheyt. Den Antwerpsche courantier, en De gehoornde broeders, benevens eenige uyt het Grieks vertaalde gezangen van Anakreon, voorzien met de sleutel van het geheele werk. Gedrukt voor den autheur, en zyn te bekomen by de Voornaamste Boekverkopers in de Hollandsche Steden. Z.j. [= 1727] (Gebr. exx. J. Bruggeman - Zoetermeer, UBA 691 B 115).
De onderscheiden drukken komen in grote lijnen inhoudelijk overeen: er zijn vooral kleine (later herstelde) verschillen, zoals ‘kreplen’ (1713: 30) dat is hersteld als ‘kreup'len’ (1727:26). Over grote tekstafwijkingen later elders.

3. WNT 28, kolom 1100 merkt op dat de betekenis van zinnelijk en zindelijk door elkaar kunnen heenlopen. Voor zindelijkheid (k. 1103-1106) geldt vooral de uitleg in de zin van netheid, properheid en wordt tot slot ook gerefereerd aan de betekenis van gevoel voor schoonheid, esthetisch gevoel (k. 1104). In geval van zinnelijkheid (k. 1219-1237) wordt in een geval naar een ‘natuurlijke trek tot orde en netheid’ verwezen met een citaat naar één passage uit het blijspel hier aan de orde (k. 1236). Bij dit lemma domineert echter de begeerte naar zingenot (weelde, pracht en praal) en seksueel verlangen, waarbij de rede ondergeschikt is aan de zintuigen en onzindelijk handelen op de loer ligt. Ook lijkt hier van toepassing de uitleg: zijn eigen zinnelijkheid volgen: doen wat men wil (k. 1232). Daarnaast geldt binnen dit blijspel voor zinlijkheid ook de betekenis zoals toegepast door kunstschilder-reiziger-verzamelaar Cornelis de Bruyn (1652-1726/7). Hij merkte op dat de omgang ‘met luiden van letteren, en minnaars van zeltzame zinlykheden’, d.w.z. met geleerde verzamelaars van kunst- en rariteitenkabinetten, hem heeft doen beseffen hoe groot het belang is om ontdekkingen wereldkundig te maken. Geciteerd bij J. van der Veen, ‘Met grote moeite en kosten. De totstandkoming van zeventiende-eeuwse verzamelingen’, in: E. Bergvelt en R. Kistemaker (red.), De wereld binnen handbereik. Nederlandse kunst- en rariteitenverzamelingen, 1585-1735. Zwolle 1992, p. 51-69; 55.

Zeer korte inhoud

Zusje Fenix, ‘het Bloempje en het Schuympje van Properheid’, heeft de aandacht van Mevrouw Keizersthee op apotheker Spadulano gevestigd. Diens hele huis, ‘zelfs het klein Gemak’, blinkt als een spiegel en puilt uit van kostelijke Japanse serviezen en kostbare kleinoden. Voor mevrouw Keizersthee is zijn porseleinverzameling al voldoende om ‘dol en dronken’ van liefde te worden, maar ze bestemt hem voor haar nichtje Klarinde. Die wijst hem rigoureus af; ze heeft haar zinnen gezet op Alfonso - die haar trouwens al het hof maakt - en die in alles het tegendeel van Spadulano is: hij is jong, zwierig en viriel.

Tante is onverbiddelijk: Alfonso is een lichtmis. Bovendien beheert zij nichtjes kapitaal, en dus is haar wil wet. Klarindes kamenier Antonet verzint een list. Alfonso's knecht presenteert zich in dameskledij als verkoopster van porseleinen voorwerpen. Hebberig wil tante hieraan al haar (ook het aan haar toevertrouwde) kapitaal besteden, maar er is één voorwaarde. Om in het bezit te komen van die kostelijke spullen moet ze een contract tekenen en toestemmen dat haar nichtje trouwt met de broer van de verkoopster. Dat is voor tante geen probleem en - u raadt het al - die zogenaamde broer is Alfonso.

Opgevoerd?

Zo samengevat is het geen verhaal om opgewonden over te raken. Een blijspelletje van dertien-in-een-dozijn, zoals er alom in de Republiek talloze op het schouwburgrepertoire stonden.^4. Toch is er tot nog toe maar één opvoeringsgegeven van dit stuk bekend. Meer dan eens is gewezen op die ene passage uit Weyermans Rotterdamsche Hermes, waar de auteur in aflevering 58 van 28 augustus 1721 suggereert dat de troupe van Jacob van Rijndorp het heeft gespeeld: de rollen ‘van Antonet, Mevrou Keizers Thee, Clarinde, Spadulaan en Herbamuf, zyn in de Hollantsche zinnelykheit naar genoegen van den Ouden [= de auteur van de RH] geëxecuteert.’^5. Barbara Sierman veronderstelt dat het om een opvoering tijdens de Delfshavense kermis van 1721 gaat en ik heb geen enkele behoefte haar dit te betwisten.^6. Maar is het niet curieus dat de enige bewijsplaats uit de pen van Weyerman zelf komt? Jacob van Rijndorp, wiens acteerprestaties Weyerman vaker niet dan wel waardeerde, is december 1720

4. Voor de meest uitvoerige zie: A.S. de Haas, Het repertoire van de Amsterdamse schouwburg 1700-1772. Maastricht 2001. Uiteraard geldt voor Weyermans toneelstukken met betrekking tot opvoering op de Amsterdamse schouwburg de beperking niet bij de officiële schouwburgdrukker te zijn gepubliceerd - al meldt De Haas wel uitzonderingen, doch dit terzijde.

5. J.C. Weyerman, De Rotterdamsche Hermes [nr 1 - 59 van 13.09.1720 - 04.09.1721]. Ed. A. Nieuweboer. Amsterdam 1980, p. 403.

6. B. Sierman, ‘“Monarchen by de Kaars, en Leidslui voor de zondern”; of Weyerman en het theater’, in: P. Altena, W. Hendrikx e.a., Het verlokkend ooft. Proeven over Jacob Campo Weyerman. Amsterdam 1985, p. 142-159; E. Groenenboom-Draai, De Rotterdamsche woelreus. De Rotterdamsche Hermes (1720-'21) van Jacob Campo Weyerman: cultuurhistorische verkenningen in een achttiende-eeuwse periodiek. Amsterdam-Atlanta 1994, p. 239-240 acht deze veronderstelling aannemelijk, boven die van Kossmann (Nieuwe bijdragen toneel 17e-18e eeuw 1915, p. 25) die eerder Rotterdam aanwees.

[p. 122]

overleden en zijn gezelschap wordt voortgezet door zijn weduwe Anna de Quintana.^7. Wil Weyerman bij haar een wit voetje halen of alleen zijn blijspel onder de aandacht brengen?

Van zijn andere toneelstukken is er maar één mogelijke opvoering bekend.^8. Zou het zo kunnen zijn dat zijn gedrukte toneelstukken niet (allemaal) bedoeld waren om opgevoerd te worden? Dat het vooral leesstukken waren - iets dat mogelijk ook voor andere auteurs overwogen zou kunnen worden. Want we kunnen niet om het feit van de vele herdrukken van Weyermans toneel heen: De Hollandsche zin(de)lykheyt driemaal, anderen zelfs viermaal.^9. Ook dan blijft de vraag hoe de promotie van zijn werk verliep, recht overeind. En last but not least: de Sleutel die hij ter interpretatie toevoegt, suggereert eerst en vooral dat hij ervaren situaties en concrete personen voor het voetlicht wil brengen. Daarom gaat het Weyerman immers bij voortduring. De preoccupatie met illusie en bedrog van het kluchtige blijspel lijkt hem op het lijf geschreven.

Om op voorhand misverstanden te voorkomen: ik ga ervan uit dat Weyerman ook in zijn toneelstukken fictie mengt met realiteit, zeker níet dat daarin beschreven situaties en personen in een één-op-één-verhouding ‘de’ of zijn realiteit weergeven. Over de theoretische kant van dit blijspel in kwestie en het genre als zodanig wil ik het op deze plaats niet hebben en ik volsta nu slechts met te zeggen dat ik - met bijvoorbeeld Van Stipriaan - het nog steeds algemeen geldende minachten van blij- en kluchtspelen niet deel.^10.

7. D. Meijer, ‘1705 Jacob van Rijndorp sticht een schouwburg in Leiden’, in: R.L. Erenstein (red.), Een theatergeschiedenis der Nederlanden [...]. Amsterdam 1996, p. 290-297; 297. Over Weyermans waardering voor Van Rijndorp bijv. E. Groenenboom-Draai, De Rotterdamsche woelreus, p. 241-245; ook D. Meijer, ‘1705 Jacob van Rijndorp’, p. 294.

8. Het zou om een versie van Den Antwerpsche courantier gaan; P. Altena, ‘Antwerpen - Documentatie II’, in: MedJCW nr 45 (nov 1982), p. 529-535; Th. Matthey, ‘Enkele bibliografische kanttekeningen bij het toneelwerk van J.C. Weyerman’, in: MedJCW 9-2 (1986), p. 33-42; J. Bruggeman, ‘Het debuut van Jacob Campo Weyerman’, in: MedJCW 23-1 (2000), p. 1-18; ook E. Groenenboom-Draai, De Rotterdamsche woelreus, p. 241.

9. Zie P. Altena, W. Hendrikx e.a., Het verlokkend ooft; Th. Matthey, ‘Enkele bibliografische kanttekeningen’, en M. de Vries, Aanzet tot een bibliografie van de gedrukte werken van Jacob Campo Weyerman (1677-1747). Amsterdam 1990.

10. In Leugens en vermaak. Boccaccio's novellen in de kluchtencultuur van de Nederlandse Renaissance (Amsterdam 1996) betoogt R. van Stipriaan dat over de klucht maar ook over het blijspel veelal nog steeds ‘het filter van het classicisme’ wordt gelegd waarbij normen worden gehanteerd zoals neergelegd in Andries Pels' Gebruik en misbruik des tooneels (1681). Hij relativeert en ontkracht eerdere aannames dat culturele elites zich niet bezighielden met c.q. lieten amuseren door deze ‘lage’ genres, dat het slechts om moralisatie en belering (zedengisping) zou gaan en dat kluchten en blijspelen zonder meer als een realistisch tijdsdocument kunnen gelden, los van hun literaire context (1-6).

Personen en personages

In de lopende tekst en in de Sleutel op het stuk komen verwijzingen voor naar tal van voor ons inmiddels oude bekenden. De Engelse medicus John Woodward en zijn rariteitenkabinet, de Bossche bloembollenman Lambert Pain et Vin, de Delftse mr. Bernard Tigurinus, de schilder Karel Emanuel Biset, de Rotterdamse collectionneur Adriaen Paets, de Haagse kunst(ver-) koper en schilderijenvervalser Jacob Bart, de medicus Cornelis Bontekoe. Maar dit gebeurt vergelijkenderwijs: ze treden noch zelf noch via een van de personages op.

Anders is het blijkens de Sleutel bij de druk van 1727 gesteld met het merendeel der toneelpersonages zelf. Zo wordt het optreden en gedrag van Klarinde, het nichtje van mevrouw Keizersthee, rechtstreeks in verband gebracht met de levende wufte Brabantse Petronella Clara van Espendonk, en dan is de eerste karakterisering die tante Keizersthee van haar geeft: ‘Coquette’ niet vreemd meer (1727: 5, 77-79). In het verlengde hiervan wordt het dan echter wel verleidelijk om bij de toelichting op Alfonso: ‘Hy liefde, eerde, en vierde de Fles en den Hoepelrok’ en zijn consistente (speel-)schulden (1727: 51) vermoedens richting Jan van Hoogstraten te ventileren.^11.

Maar vergeet dit even. Het is niet alleen veel te prematuur, maar sluit onnodig al op voorhand andere verrassende mogelijkheden buiten. Aan wie denkt u, om een voorbeeld te nemen, bij de volgende begroetingsregels van Alfonso: ‘Ha! tedere Klarinde; / Zo groet Diane omringt met starren, haar beminde Endimion...’ (1727: 21)? Inderdaad, die naam schoot ook door mij heen en we weten dat Weyerman Poot kende, via Thomas van der Wilt of via Daniel van Beke, en tevens dat deze in 1711 reeds aan het dichten was geslagen.^12. En waarom zou ‘Don Juan’ Weyerman ook zichzelf niet kunnen of willen portretteren?^13. Een van de vele onopgeloste raadsels in zijn leven is immers nog steeds de begrafenis op 29 juni 1714 in Bodegraven van een doodgeboren kind van ‘Jacobus Weyermans’. Het is bekend dat Weyerman in 1714 de Bodengravense schout Daniel van Beke schilderles zou hebben gegeven en zich op 2 mei 1714 in Leiden als student medicijnen laat inschrijven, afkomstig uit Breda.^14. Maar om naar het blijspel terug te keren: mevrouw Keizersthee, noteert de auteur, is ‘een

11. J.C. Weyerman. Den vrolyken tuchtheer (1729). Ed. A.J. Hanou. 2 delen. Amsterdam 1978, deel 1, p. 116 en 133; deel 2, p. 349, 350/118 nt 3, 362-363; E. Groenenboom-Draai, De Rotterdamsche woelreus, p. 209, 210, 216-217.

12. C.M. Geerars, Hubert Korneliszoon Poot. Groningen-Castricum 1979 (herdr. Assen 1954), p. 25-28.

13. Zie M. de Vries, ‘Over bindingsangst bij Weyerman’, in: MedJCW 18-3 (1995), p. 105-111.

14. T.J. Broos, Tussen zwart en ultramarijn. De levens van schilders beschreven door Jacob Campo Weyerman (1677-1747). Amsterdam-Atlanta 1990, p. 20. Geerars citeert Arnold Houbraken, dat Weyerman zich rond 1712 ‘Verscheyde agtereenvolgende Jaren’ wist op te houden bij de Bodengravense schout Daniel van Beke. C.M. Geerars, Hubert Korneliszoon Poot, p. 31.

[p. 123]

Delfsche Dame’ met een zindelijkheidsmanie, waarlijk ‘de Pauzinne van de Schrobbisten’. Hij kende haar man: die kreeg geen kans

om een Pijp Tabak te moogen rooken in den Omtrek van de Muuren van Mevrouws Huys, wel op de Plaats, of in een Tuynhuysje, en dat by een singuliere Privilegie, vergunt in den jaare Een duyzent zeven hondert en een, in het vyftiende jaar na haar Huuwelijks Voltrekking (1727: 49-50).

Hier rinkelt een bel. Het stuk is voor het eerst in 1713 gedrukt. Uit 1712 kennen we de kwestie van Weyermans (nog onverklaarde) aankoop van een tuinhuisje in Delft, die om duistere redenen uiteindelijk toch geen doorgang vond.

Delftse geschiedenis?

Eerder is al uitvoerig beschreven dat op 30 juli 1712 bij notaris Nicolaes Knaeps in Breda een contract is opgemaakt waarin de Delftse mr. Bernardus Tigurinus aan Weyerman een ‘lust thuijn’ met daarop een huis even buiten de toenmalige stad Delft heeft verkocht. Op 10 augustus 1712 blijkt de koop echter niet te zijn doorgegaan, want dan is het perceel in handen van de Delftse smid Hendrik de Vroom, die al op 27 juli 1712 door mr. Tigurinus was gemachtigd om namens hem op te treden.^15.

Een van de vragen nog is hoe Weyerman ertoe kwam in 1712 een tuinhuisje met grond in juist Delft te willen bezitten. Het is bekend dat hij na de dood van zijn vader op 21 juni 1695 in Delft in de leer geweest bij de ‘konterfytselschilder’ (= portretschilder) Thomas van der Wilt (1659-1733).^16. Hoe lang is niet duidelijk, maar in of voor 1699 is Weyerman voor enige jaren weer terug in Breda. In ieder geval verblijft hij in 1712 op enig moment opnieuw in Delft waar Valerius Röver voor 50 gulden een schilderijbloemstuk van hem koopt.^17. Dat het contact met Van der Wilt dan nog levend is, bewijst diens drempelgedicht bij De Hollandsche Sinnelykheid in 1713 (ook opgenomen in de andere drukken). Van der Wilt schrijft daar onder meer over de inhoud: ‘Zo scherst hy met de Pronkery, / En haar, die van geringe zaaken / Haar daag'lyks werk en Goden maaken, / En 't nut en waardig zien voorby’ (1727: [3]).

Is op het blijspel enig licht te werpen door er het Delftse tuinhuis bij te betrekken? Uit de opgemelde artikelen over deze kwestie bleek dat Bernardus Tigurinus het perceel in kwestie op 28 juni 1710 voor 1200 gulden (400 contant, schuldbrief voor 800) had gekocht van ‘weduwe Daket’, dat wil zeggen van Vrouwe Sophia Liefting, weduwe van Hendrik d'Acquet. Het stuk land grensde oostzijde aan dat van apotheker mr. Jan Liefting, westzijde aan de tuin van Elisabeth Schagen, weduwe van N.N. van Berckel, noordzijde aan de tuin van de arts Petrus Cocquius en zuidzijde aan het ‘gelderloose pat’ en tevens de toegang tot het perceel. Iets meer dan twee jaar later tracht Tigurinus het perceel alweer voor 1600 gulden aan Weyerman te verkopen. Waarom? Viel het onderhoud tegen, was het een soort beleggingsobject voor Tigurinus? De Sleutel bij het stuk suggereert het volgende:

Aldaar oogt den Schryver op een Meester der beyde Rechten gedoopt Tiguri[nus], die een Tuyn aanley, in order brogt, en korts daar aan verkocht, dewyl den Noot niet aan den Man noch aan den Advokaat kwam, (want hy was noch het een noch het ander,) maar dewyl een zeker Apotheekers Jongen hem naliep met zyn Suster, die voorgaf de Provisie te hebben genooten van de Rechtsgeleerdheyt, en gevolglyk doelde op een goed Huuwelyk (1727: 71).

Tigurinus zou het perceel verkopen om geld vrij te maken voor een mogelijk huwelijk? Wat betreft de verdachtmaking over diens ‘mannelijkheid’: ene Bernard T. komt in de DTB-registers van Delft eenmaal voor bij de doop op 9 juni 1660 van zoon Isaacus; moeder en echtgenote Susanna de Nijs komt in relatie tot hem niet meer voor.^18. In het blijspel treedt een apotheker op leeftijd op, Spadulano, die wel iets voelt voor een huwelijk met de jeugdige

15. W. Hendrikx. ‘JCW's lusthof buiten Delft’, in: MedJCW nr 30 (aug 1980), p. 320; B. Sierman. ‘Géén speelhuis van Weyerman bij Delft?’, in: MedJCW nr 32 (okt 1980), p. 340: P. Altena, W. Hendrikx e.a.. Het verlokkend ooft, p. 21; en F. Wetzels. ‘Jacob Campo Weyerman en Delft’, in: MedJCW 22-1 (1999), p. 28-31.

16. Over Weyerman en Van der Wilt zie T.J. Broos, Tussen zwart en ultramarijn, met name p. 4, 8, 20, 84, 289.

17. P. Altena, W. Hendrikx e.a.. Het verlokkend ooft, p. 18. 21; Ton Broos signaleerde in zijn Tussen zwart en ultramarijn op p. 241: ‘Het is ruym veertien jaaren geleden dat ik woonde tot Delf (1712-1715 = als hij [Weyerman] dit schrijft: 1726-1728).’

18. GA-Delft (via internet), inv. nr 10 fol. 47v. Het is nog onduidelijk of het om ‘onze’ Bernard Tigurinus gaat. In de jaren negentig komt een Suzanna de Nijs voor als echtgenote van Claas Pietersz, van Wich in de doopboeken, maar 34 jaar later zal het op grond van haar vruchtbaarheid toch vrijwel zeker om een ander gaan. Nader archiefonderzoek naar woon- en verblijfplaats van Bernard Tigurinus is gewenst. Op 4.12.1683 gaat ene Abraham Tigurinus in ondertrouw met Cornelia d'Assignies (inv. nr. 76).

[p. 124]

Klarinde. Zij echter verbaast zich hierover, want Spadulano heeft volgens haar tot dan toe niet laten blijken iets voor de vrouwelijke sekse te voelen (1727: 9). In de Sleutel op Spadulano wordt hem een zuster toebedacht, ‘Keesje’ (Cornelia) geheten, die ongetrouwd zwanger is geraakt (en onder dak moet worden gebracht?; 1727: 53). Er lijkt kortweg linksom of rechtsom (de zuster van een) een apotheker bij betrokken. De officiële apothekers in het achttiende-eeuwse Delft zijn in beeld gebracht,^19. maar laten we eerst, de blijspelfictie volgend, dicht bij het tuinhuis beginnen.

De familie Lieftingh behoort tot de haute vole van Delft en kende achtereenvolgende generaties gerenommeerde apothekers. Genoemde Jan Lieftingh is Johan Gerritsz. (1604-84) en vader van eveneens genoemde Sophia (1637-1733). Zij trouwde mei 1658 met de medicus Henricus d'Acquet (1632-1706), van 1674 tot en met zijn dood stadsgeneesheer van Delft.^20. Naast de algemener bekende Delftenaar Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723), was ook d'Acquet in het bezit van een internationaal befaamde verzameling van planten, dieren, gesteenten en artificialia (waaronder klassieke munten), kortweg een rariteitenkabinet. Mede voor zijn collectie bezochten geleerden en liefhebbers Delft. Voor d'Acquet werkten verschillende kunstenaars om zijn verzamelingen op tekening vast te leggen (ook amateur-tekenaars zonden hem trouwens tekeningen) en nog steeds worden drie albums met een deel van zijn botanische en zoölogische collectie bewaard.^21. Zowel de medicus d'Acquet als zijn schoonvader apotheker Lieftingh kweekten in hun tuinen medicinale gewassen; d'Acquet in de zijne daarnaast ook bijzondere soorten. Kende Weyerman (de naam van) d'Acquet nog van zijn eerdere bezoek aan Delft, waarschijnlijk via Thomas van der Wilt, die velen van de gegoede burgerij schilderde? Gezien zijn latere werkzaamheden voor Lambert Pain et Vin: heeft Weyerman bij d'Acquet zijn tekendiensten aangeboden? Het lijkt de moeite waard hier eens nader onderzoek naar te doen.^22. De passage waarin Antonet, de kamenier van Klarinde, rariteitenverzamelingen en het kweken van ‘raare plantgewassen’ ridiculiseert wordt in de Sleutel toegelicht met een tirade tegen de Engelsman John Woodward, die het bij Weyerman regelmatig moet ontgelden (1727: 19 en 68-71). Maar steekt hier mogelijk eveneens een (onverteerde) ‘Hollandse’ situatie achter?

Om tot Sophia Lieftingh terug te keren: aanleiding om haar, sinds 1706 weduwe van Hendrik d'Acquet, op enigerlei wijze bij Weyermans blijspel te betrekken lijkt er niet. Een peiling vanachter mijn bureau naar Elisabeth Schagen en de arts Petrus Cocquius leverde tot op heden evenmin enig houvast op.^23. Apotheker Spadulano wekt in relatie tot zijn knecht Herbamuf (apothekers maar vooral chirurgijns hadden Duitse knechten in dienst) als rolmodel vermoedens in de richting van de uit het Duitse Lippe afkomstige Antoni Hendrik Stork (1664-1740), die Hendrik d'Acquet in 1706 als stadsdokter opvolgde en die nimmer getrouwd zou zijn geweest. Doch wèg van dit soort speculaties.^24.

De auteur merkt over mevrouw Keizersthee op dat ze in 1701 vijftien jaar is getrouwd met de door hem gekende man, gekarakteriseerd als ‘Job Patientie’. Dat brengt de tijd terug naar 1686, met uiteraard in het achterhoofd dat het pure fictie kan zijn. Voor deze dame met Job Patientie trouwde, leefde ze er lustig op los in Den Haag. Ze bezocht de Haagse opera, de schouwburg van Jacob van Rijndorp, het etablissement de Gouden Leeuw waar ze met ‘welgemaakte jonge Heeren’ een flesje bourgogne of champagne dronk. Desondanks is ze ongeschonden het huwelijk binnengetreden ‘als een Stuk Meyboter eer dat er een Mes is ingezet’ (1727: 50, 80-82).

De overdekte kaatsbaan van Pieter van Gool aan de zuidzijde van de Casuaristraat in Den Haag werd tussen 1682 en 1709 gebruikt door de Franse opera. Maar Jacob van Rijndorps

19. H.A. Bosman-Jelgersma, Vijf eeuwen Delftse apothekers. Een bronnenstudie over de geschiedenis van de farmacie in een Hollandse stad. Amsterdam 1979.

20. H.A. Bosman-Jelgersma. Vijf eeuwen Delftse apothekers, p. 98. 127, 144-145. Huwelijk 30.5.1658, begrafenis Sophia Lieftingh 8.1.1733 (GA-Delft inv. nrs 22. 48).

21. Zie J. van der Waals. ‘Met boek en plaat. Het boeken- en atlassenbezit van verzamelaars’, in: E. Bergvelt en R. Kistemaker (red.). De wereld binnen handbereik, p. 205-231 en met name 223-230: ook elders in deze bundel wordt met regelmaat naar zijn collectie verwezen, bijv. p. 143, 194-5, 211, 259, 283, 335. John Woodward komt eveneens aan bod. Tevens van belang voor auteurs als Agneta Block, Catharina Questiers en tijdgenoot en speerpunt voor Weyerman: Willem van der Hoeven!

22. Mogelijk is het een idee de drie albums van d'Acquet op de initialen van Weyerman te controleren? Ex. in resp, het Kon. Inst. voor de Tropen (inv. nr RG 84), UBA (hs IV B 28) en de landbouwhogeschool. Artt. hierover van met name D.O. Wijnands. Heeft de niet opgehelderde inschrijving van Weyerman aan de Leidse universiteit als student medicijnen op 2.5. 1714 misschien als achtergrond het willen tekenen ten behoeve van naturaliënkabinetten?

23. Ene Elisabeth Schagen als weduwe van N.N. van Berckel bleek via de internettoegang van de Delftse DTB-registers niet te vinden. Wel een Elisabeth (van) Schagen die op 16.10.1710 de eerste echtgenote wordt van Marten Vlaerdingerwout en op 28.8.1718 wordt begraven in Delft. Hij is de zoon van Willem Jacobsz, en Margaretha d'Acquet. Petrus Cocquius is familie van de beroemde Cornelis 's-Gravesande. Op De anatomische les van Dr. Cornelis 's-Gravesande uit 1681 van Cornelis de Man zijn onder meer Henricus d'Acquet en Abraham Sigismundus Tigurinius te zien, op De anatomische les van Dr. Abraham Cornelisz. van Bleyswijck uit 1727 van Thomas van der Wilt staat onder meer Petrus Cocquius afgebeeld. Zie De stad Delft, cultuur en maatschappij van 1667 tot 1813, deel 2. Delft z.j., afb. 155, 161.

24. H.A. Bosman-Jelgersma, Vijf eeuwen Delftse apothekers, p. 188. Komt in 1686 als 22-jarige naar Leiden, doch promoveert in 1688 in Utrecht; verwerft in 1688 het Delftse poorterschap. Hij wordt op 6.10.1740 in Delft begraven (GA-Delft, inv. nr 49).

[p. 125]

schouwburg is nipt. Voor 1686 acteerde hij in het gezelschap van Jan Baptist van Fornenberg en pas in 1687 formeerde hij samen met Jan Nooseman een gezelschap dat tot maart 1703 in Van Fornenbergs oude schouwburg aan de Haagse Dennenweg speelde.^25. Wat de jonge mevrouw Keizersthee betreft: de beschrijving brengt bij mij - het is een beperkt kader geef ik toe - de ‘Opdragt aan Klimene, Haagse Cortisane’ in de herinnering. Het vers is ondertekend met Fumus Gloria Mundi, en gaat vooraf aan de (tweede?) druk uit 1710 van de door Jan van Hoogstraten bewerkte Spiegel der vermaardste courtisanen, in haren optoy, en toestel naar yders tyd.^26. Mogelijk moeten we voor de dame in kwestie denken in de richting van een Delftse theekoopman? Delft had een kamer van de VOC (en de WIC) en dit zou dan tevens diens in de toneeltekst genoemde reis naar Spanje (1727: 7; de Republiek was immers ook stapelmarkt) kunnen verklaren. Mevrouw Keizersthee zegt dat haar echtgenoot twee jaar geleden naar Spanje is afgereisd; sindsdien heeft ze niets meer van hem heeft gehoord en ze beschouwt hem daarom als dood (1727: 7). De werkelijke context is dan de laatste fase van de Spaanse Successieoorlog.^27.

Wat kooplieden (in thee) en andere bewoners betreft, de binnenkijk die Wijsenbeek-Olthuis biedt op het eerste oog tal van aanknopingspunten, ook voor enkele incidenteel optredende personages in het blijspel, die via hun geschetst gedrag en kledij duidelijk dan bekende Delftenaren zijn.^28. Maar ook hier geldt dat speculeren nog te vroeg is en aanvullend archiefonderzoek noodzakelijk voor de schimmen een gezicht kunnen krijgen.

25. Vanaf 1690 presenteerden ze zich als de Groote Compagnie Nederduytsche Acteurs. Vgl. A. Lieffering, Opera, toneel en het stadhouderlijk hof in de Haagse stedelijke cultuur. Utrecht 1999 (diss. uitg, in eigen beheer), p. 17, 18, 19, 22. Ook D. Meijer, ‘1705 Jacob van Rijndorp’, p. 292-3.

26. Zie E. Groenenboom-Draai, De Rotterdamsche woelreus, p. 206-7, die ook informatie over verschillende drukken en het mogelijk Franse origineel geeft. Zij noemt op grond van de zinspreuk Willem van Focquenbroch als auteur, maar tekent aan dat het mogelijk ook om een ander kan gaan.

27. J. Israël, Nederland als centrum van de wereldhandel 1585-1740. Franeker 1991, p. 316-9; ten gevolge van de Spaanse Successieoorlog waren er na 1713 nauwelijks meer Nederlandse kooplieden in Spanje aanwezig (p. 380).

28. Th. Wijsenbeek-Olthuis, Achter de gevels van Delft. Bezit en bestaan van rijk en arm in een periode van achteruitgang (1700-1800). Hilversum 1987. Ik ga hier aan de gevonden nog na te zoeken referenties voorbij: met andere woorden wordt vervolgd.

Andere mogelijkheid?

Maar voor geheel en al ondergedompeld te raken in een chronique scandaleuse: gaat het alleen om de Delftse situatie? Trekt Weyerman hiermee mogelijk een mistgordijn op? Wat is de voornaamste aantijging tegen hoofdpersonage mevrouw Keizersthee? Dat ze geobsedeerd is door (porseleinen) kostbaarheden en daar al haar bezittingen voor over heeft?

Het motto op de titelpagina luidt: ‘Prodiga non sentit pereuntem faemina censum’, kortweg: de spilzucht van de vrouw zet haar verstandelijk oordeel op nul en is een citaat uit de zesde satire van Juvenalis.^29. Deze is, met een dertigtal portretten van nogal onaangename vrouwen, zoals bekend Juvenalis' ongelukswens in reactie op de mededeling van het voorgenomen huwelijk van een vriend. De Vries (1995) tekende bij Weyermans' veelvuldig gebruik van deze satire aan: ‘zijn vrouwenhaat en angst voor het huwelijk hoeven in principe niet meer te zijn dan literaire boutades, passend bij de rol van satiricus die hij zich heeft aangemeten’. Maar ze constateert ook dat Weyermans belangstelling voor ‘deze zesde satire wel heel erg groot is.’^30.

Mevrouw Keizersthee stelt zich opmerkelijk op. Ze presenteert zich als weduwe alhoewel de dood van haar echtgenoot niet vaststaat en zwaait met een papier dat ze betitelt als het testament van haar echtgenoot (1727: 7), maar dat mogelijk slechts een acte van procuratie is, waarin haar man haar machtigt om tijdens zijn afwezigheid zijn zaken waar te nemen. Zonder testament immers had ze als weduwe slechts recht op haar helft van de boedel; de andere helft wordt verdeeld over de erfgenamen van haar man. Tussen Klarinde en haar man bestaat bloedverwantschap: hij beheerde haar nalatenschap. De (onbestorven) weduwe neemt dat zonder meer over, terwijl dan ten noorden van de Hollandse IJssel geldt: ‘naaste bloed erft goed.’^31.

Ook de dialoog met Jan als ‘porseleinverkoopster’ is veelzeggend. Mevrouw Keizersthee, conform het motto, raakt bezeten van hebzucht en wil haar hele vermogen geven en zelfs meer dan dat om de kostbaarheden in haar bezit te krijgen. Daarop vraagt Jan:

29. Juvenalis, De satiren. Vert. M. d'Hane-Scheltema. Baarn-Amsterdam 1984: Satire 6 ‘Vrouwen’, p. [63]-91. Betreffende gehele passage: ‘En dat terwijl hun mannen soms echt wel leren van de mier en angstig reserves sparen tegen kou en honger, hetgeen hun vrouw gedachteloos verkwist, alsof zich in een lege kist de munten vanzelf verdubbelen en zij met scheppen maar door kan gaan zonder zich af te vragen op hoeveel geld die pret haar komt te staan’ (p. 76-7). Eerder ook verschenen onder de titel ‘Weg met het huwelijk’ ('s-Gravenhage 1981, p. [25]-49, citaat p. 38).

30. M. de Vries. ‘Over bindingsangst bij Weyerman’, p. 106.

31. Gebaseerd op A. Schmidt. Overleven na de dood. Weduwen in Leiden in de Gouden Eeuw. Amsterdam 2001, p. 69. 80-81.

[p. 126]

Heeft ook Mevrouw een man? / Want koopmanschap...
Mw K.
Daar 's niets dat ons beletten kan / Myn man is tot uw dienst: ik zal me doen ontrouwen. /
Indien ik 't tiendepart mag van uw schat behouwen.
Jan
Dat is 't niet, maar een man is meester naar i[k] gis. / Een vrouwe koop is nul. voor 't minsten ongewis; / Schoon dat ik met Mevrouw mogt komen t'akkordeeren. / Myn Heer, als Meester mogt daar tegen protesteeren. / En dan was 't falikant.
Mw K
Myn man, ja wel 'k word dul! / Die protesteeren, die 't akkoort verklaaren nul! Neen, neen, de authoriteyt der mannen is hier veylig, / Als zynde onbekent, een vrouw haar woord is heylig / En bondig hier te land. De man... de man zwygt stil / Is onderdaanig en gehoorzaam aan de wil / Van zijne huysvrouw (1727: 38-9).

Jan refereert aan de wetgeving inzake de dan geldende maritale macht van mannen over vrouwen, terwijl mevrouw Keizersthee dit clichébeeld omkeert. Inderdaad was het wel zo dat een borgstelling door gehuwde vrouwen geen juridische waarde bezat. Ze was weliswaar vrij uitgaven ten behoeve van het huishouden te doen, maar het kwam regelmatig voor dat een man aankopen van zijn echtgenote weigerde te betalen omdat hij deze niet als ‘huishoudelijk’ beschouwde. Jans bezwaren hebben m.a.w. realiteitsgehalte.^32. Bij het ondertekenen van het contract zegt mevrouw Keizersthee evenwel overmoedig: ‘Ik ben hier Heer en Voogd, en zal het vonnis stryken’ (1727: 40).

Wat is nu de relatie met Weyerman en zijn tuinhuisje in Delft? Frans Wetzels 1999 suggereerde dat Weyerman een dergelijke aankoop overwoog om zoon Jacobus, die bij zijn moeder Catharina Snep in Breda woonde, bij zich te kunnen hebben. Laat ik ook eens een wild guess doen.

Wat mij bij het lezen over het Delftse tuinhuisje vooral heeft beziggehouden, is waarom de acten niet in Delft zijn opgemaakt en de Delftse partij in kwestie naar Breda is afgereisd. Waarom? In genoemd artikel gaat Wetzels in op Catharina Snep, op haar broer Nicolaas Snep die circa 1708 met echtgenote en kinderen vanuit Breda naar Delft verhuisde en niet in de laatste plaats op de verdeling van de erfenis van hun beider moeder, die 30 april 1709 is gestorven. Hij meldt dat Nicolaas in 1711 een huis in Delft kan kopen: 800 contant en een schuldbrief van 1500. Zou het zo kunnen zijn dat Weyerman Catharina Snep heeft proberen te bewegen de benodigde gelden voor het tuinhuisje te fourneren? Of in ieder geval de aanbetaling van 800 voor te willen schieten? Van de vaak zieke Catharina^33. kon blijkbaar niet verwacht worden dat ze naar Delft zou reizen. Komt het Delftse gezelschap naar Breda als extra emotionele druk en bewijs dat het Weyerman serieus is?

Suggereerde Weyerman dat als ze ook in Delft woonde, ze tenminste in de buurt van haar enige echte familie zou zijn nu haar moeder is overleden. Stel dat Catharina heeft gezegd dat ze het wil doen. Maar wel op één voorwaarde: Weyermans officiële ja-woord. Mevrouw Keizersthee heeft met een dergelijke toezegging, inclusief een echtverbintenis, geen moeite (1727: 41), maar voor Don Juan-Weyerman zijn dat twee letters te veel. De koop springt noodgedwongen af. Betekent het ook gezichtsverlies voor hem in Delft? En wordt zijn woede dat Catharina Snep haar geld niet aan zijn zaak wil besteden, maar aan dingen die ze zelf belangrijk vindt (zijn daar trouwens nog gegevens over?), uitvergroot in De Hollandsche sinnelykheid? Weyerman vertrekt naar Rotterdam - Delft - Bodegraven en laat zich op 30 juni 1713 verleiden tot een trouwbelofte aan Johanna Ernst, die hij pas jaren later zal inlossen.

Maar zijn tuindroom blijft en in 1721 schrijft de auteur van Den Amsterdamschen Hermes:

32. A. Schmidt. Overleven na de dood, p. 55-60. Het stuk van Weyerman voldoet aan de stereotypie zoals Schmidt die verwoordt: vrouwen zijn ‘bazig, daadkrachtig, dominant, heerszuchtig en behept met een overdreven zindelijkheid’ (p. 51).

33. Vgl F. Wetzels. ‘De drie testamenten van Catharina Snep’, in MedJCW nr 45 (nov 1982), p. 536-538.

[p. 127]

O! wat is dat een adelyke gerustheid, bezitter te zyn van een vrye Tuin! van een Vianen voor de schult-eischers! [...] van een schuilplaats voor het bisaard [= grillige] humeur van een Wyf, die veeltyds zo koppig is als een oude Dorp-apotheker; van een wyf die de knegts en meisjes onderwyst, de kinderen slaat, en den Man door haare Vrouwelyke welsprekentheid verdooft! van een vryplaats om zonder schroom te domineren! [...]

Geen woning voor een gelukkig gezinnetje. En gaat hij verder:

Een vermaard Verwertje, woonagtig in Ab[dera = Breda], na dikmaals, en voornaamlyk wanneer hy droomde, met zyn inbeelding geconsulteert te hebben, bevond eindelyk, dat een open lucht zo overnootzakelyk was, voor een Heer van zyn fonctie, als een Beterhuis voor een Ligtmis, of een wakke [= natte] winter voor een Geneesheer. Hy kogt dan een erf, in een buurt van Hekelteeven [= vlas- of hennepmaaksters]. Schoonmaaksters en Turftonsters [= vrouwen die turfplakken in tonnen doen om ze uit te meten] [...] en hy stichte daarop een Winter- en Zomer-vertrek.^34.

Wie dat ‘Verwertje’ is laat zich raden. Onder meer de turfgronden rond Delft zijn bekend in het kader van de plateelbakkerij. En die ‘Schoonmaaksters’? Voorbeelden van die typisch Hollandse zindelijkheidsmanie? Mevrouw Keizersthee wordt voor Weyerman zelfs een meetlat om langs anderen te leggen: op 19 september 1729 laat hij in Den vrolyken tuchtheer een man over een vrouw zeggen ‘dat haar huyd zo glad was als de geboende Spaansche matten van mevrouw Keyzersthee, daar geheel Abdera weet dat ruym zo verkreukelt is als het verschroeyt leer eens afgekeurden ankersmids blaasbalk’ (curs. VO).^35. En zo cirkelt het raadsel opnieuw van Delft naar Breda.

Tot zover mijn eerste opmerkingen vanachter de schrijftafel bij dit blijspel. Het is duidelijk dat De Hollandsche zin(de)lykheyt een stuk is dat om het ‘te kraken’ meer dan één brein vereist. Wie denkt mee?

34. J.C. Weyerman. Den Amsterdamschen Hermes I (1722) no. 1-8. Ed. R. Hoogma en M. Ruthenkolk.
Leiden 1996: nr 6 (04.11.1721), p. 146-166: citaten p. 149-150. 153.

35. Weyerman. Den vrolyken tuchtheer, deel 1, p. 91 en deel 2, p. 326 nt. 8.

[p. 130]

Bijlage

Artikelen met substantiële informatie over toneel van Weyerman in de Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman

P. Altena. ‘Antwerpen - Documentatie I’, in: MedJCW nr 44 (jun 1982), p. 480-492.

P. Altena. ‘Antwerpen - Documentatie II’, in: MedJCW nr 45 (nov 1982), p. 529-535.

P. Altena, ‘De Rotterdamsche Hermes in het land der kikvorsen’, in: MedJCW nr 43 (mrt 1982), p. 461-466.

P. Altena. ‘De wereld van Jacob Bart volgens Jacob Campo Weyerman’, in: MedJCW 6-1 (1983), p. 11-16.

P. Altena, ‘Werk van Weyerman in Nijmegen’, in: MedJCW nr 28 (jun 1980), p. 288-289.

P. Altena en B. Sierman. ‘Weyerman in 's Hertogenbosch’, in: MedJCW nr 40 (jun 1981), p. 414-424.

E. de Blauw. ‘Een drietal korte observaties bij werk van Weyerman’, in: MedJCW nr 26 (apr 1980), p. 272-274.

K. Bostoen. ‘Signalering’, in: MedJCW nr 24 (feb 1980), p. 241-242.

K. Bostoen, ‘Weyerman en de Zuidelijke Nederlanden’, in: MedJCW 12-2 (1989), p. 58-74.

J. Bruggeman. ‘De betekenis van het woord theebriefje’, in: MedJCW 21-3 (1991), p. 95-100.

J. Bruggeman. ‘Huygens en Weyerman over het décolleté’, in: MedJCW nr 43 (mrt 1982), p. 472.

J. Bruggeman. ‘Het debuut van Jacob Campo Weyerman’, in: MedJCW 23-1 (2000), p. 1-18.

K. Degryse. ‘De Brugse drukker Jacob Bernacrts (1657-1706)’, in: MedJCW 11-3 (1988), p. 65-66.

R. Dekker. ‘Weyerman tussen Van Overbeke en Derrida [...]’, in: MedJCW 20-3 (1997), p. 93-96.

I.H. van Eeghen. ‘Jacob Campo Weyerman en de boekhandel’, in: MedJCW 6-3 (1983), p. 1-16.

C.M. Geerars. ‘Jacob Campo Weyerman (1677-1747)’, in: MedJCW nr 34 (dec 1980), p. 350-361 (herdr. Annalen van het Thymgenootschap 45 (1957), p. 294-311).

M. Geesink. ‘Werken van Weyerman in de Stadsbibliotheek Haarlem’, in: MedJCW nr 18 (aug 1979), p. 189.

A.J. Hanou. ‘Weyermans “Schoone Dwaalster”’, in: MedJCW nr 2 (apr 1978), p. 9-12.

A.J. Hanou, ‘Onterfd van fl 8000 of Een minnares van JCW: Adriana Simons-De Visser’, in: MedJCW nr 9 (nov 1978), p. 88-97.

A.J. Hanou. ‘Weyerman en Breda’, in: MedJCW nr 44 (jun 1982), p. 506-511.

W. Hendrikx. ‘JCW-bezit in gemeentearchief Breda’, in: MedJCW nr 28 (jun 1980), p. 289.

W. Hendrikx. ‘JCW's lusthof buiten Delft’, in: MedJCW nr 30 (aug 1980), p. 320.

W. Hendrikx. ‘Weyerman en de Bredase Kamer Vreugdendal: de waarheid en niets dan de waarheid’, in: MedJCW nr 44 (jun 1982), p. 506-511.

R. Hoogma. ‘Weyerman en Caligula’, in: MedJCW 24-1 (2001), p. 40-43.

D.J.H. ter Horst. ‘De geschriften van J.C. Weyerman. Een bibliografische herziening’, in: MedJCW nr 24 (feb 1980), p. 243-253 (herdr. Het boek 28 (1944-1946), p. 227-240).

H. de Kooker. ‘Met de eige hand van den Autheur geschreven [...]’, in: MedJCW 14-1 (1991), p. 10-17.

J. Leenes. ‘Een dronken tor in Rotterdam, of wie zijn neus schendt...: Weyerman en Jan van Hoogstraten’, in: MedJCW 10-2 (1987), p. 57-61.

J. Leenes. ‘Signaleringen’, in: MedJCW 9-3 (1986), p. 93-95.

B. Luger. ‘Over De Hollandsche sinnelijkheid’, in: MedJCW nr 13 (mrt 1979), p. 130.

[p. 131]

G. Maréchal, ‘JCW in het Rijksprentenkabinet te Amsterdam’, in: MedJCW nr 27 (mei 1980), p. 278-279.

G. Maréchal & B. Sierman, ‘Weyerman en Amsterdam’, in: MedJCW 12-1 (1989), p. 24-29.

Th. Matthey, ‘Enkele bibliografische kanttekeningen bij het toneelwerk van J.C. Weyerman’, in: MedJCW 9-2 (1986), p. 33-42.

A. Nieuweboer, ‘JCW en Amérique’, in: MedJCW nr 43 (mrt 1982), p. 473-474.

A. Nieuweboer, ‘JCWeyermanniana ter UBA’, in: MedJCW nr 44 (jun 1982), p. 501-504.

A. Nieuweboer, ‘JCW-varia’, in: MedJCW nr 20 (okt 1979), p. 205-209.

A. Nieuweboer, ‘Weyerman en de satire’, in: MedJCW 7-2 (1984), p. 61-63.

E. Olykan, ‘Naamregister H. de Wit (1768)’, in: MedJCW nr 32 (okt 1980), p. 334-339.

F. Peeters, ‘Oeuvre Weyerman in de Bibliothéque Nationale Parijs’, in: MedJCW nr 18 (aug 1979), p. 187-189.

L. van de Pol, ‘Jacob Campo Weyerman en de prostitutie van zijn tijd’, in: MedJCW 22-1 (1999), p. 1-13.

E. de Roo, ‘Weyerman-advertenties in de periode 1720-1745’, in: MedJCW 11-3 (1988), p. 81-91.

B. Sierman, ‘Géén speelhuis van Weyerman bij Delft?’, in: MedJCW nr 32 (okt 1980), p. 340.

B. Sierman, ‘JCW-exemplaren in de Mededelingen’, in: MedJCW 6-1 (1983), p. 9-11.

B. Sierman, ‘“Monarchen by de Kaars, en Leidslui voor de zondern”; of Weyerman en het theater’, in: P. Altena, W. Hendrikx e.a., Het verlokkend ooft. Proeven over Jacob Campo Weyerman. Amsterdam 1985, p. 142-159.

B. Sierman en G. Maréchal, ‘JCW in Fryslan’, in: MedJCW nr 32 (okt 1980), p. 334.

L. Snelders en A.D.A. Monna, ‘JCW-iana in de Universiteitsbibliotheek Utrecht’, in: MedJCW nr 15 (mei 1979), p. 157.

R. van Vliet, ‘Glazige weiden. De samenspraak tussen Balsamina en de steenbok’, in: MedJCW 20-3 (1997), p. 97-106.

F. Wetzels, ‘Demokriet en Herakliet tussen de konstschilders’, in: MedJCW 19-1 (1996), p. 23-25.

F. Wetzels, ‘Jacob Campo Weyerman en Delft’, in: MedJCW 22-1 (1999), p. 28-31.

Voorts - naast individuele werken over Weyerman en heruitgegeven tekstuitgaven - in het bijzonder de volgende Weyerman-publicaties

Bijdragen in: P. Altena, W. Hendrikx e.a.. Het verlokkend ooft. Proeven over Jacob Campo Weyerman. Amsterdam 1985.

Bijdragen in: A. Bossers, K. Bostoen, J. Bruggeman e.a., De satiricus Jacob Campo Weyerman, de luis in de pels van de Verlichting. 's-Gravenhage 1987 (= Pels-1987).

Jakob Campo Weyerman. Den Heer is betoovert, en De Juffer is behext: De Schoone Dwaalstar, of De vereenigde gelieven: De Vruchtbare Juffer. Ed. A.J. Hanou, Amsterdam 1979 (m.n. inleiding p. 2-7).

R. van Vliet en M. de Niet, Register [op de] Mededelingen [...]. Jrg 1 t/m 17 (1978-1994). Amsterdam 1995.

M. de Vries, Aanzet tot een bibliografie van de gedrukte werken van Jacob Campo Weyerman (1677-1747). Amsterdam 1990.