Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 24

[p. 43]

Timotheus ten Hoorn, uitgever van de Europische Mercurius
Frank Peeters

Joop W. Koopmans schrijft in de Mededelingen van het JCW 23 (2000) 3, p. 117-133 over ‘De presentatie van het nieuws in de Europische Mercurius (1690-1756)’. Hij stelt daar onder meer dat gegevens over de ontstaansgeschiedenis en het productieproces van de EM schaars zijn en dat veronderstellingen over de vergoedingen voor het redactiewerk van de EM moeilijk te formuleren zijn, zolang de verkoopprijs van deze mercuur alsook de kosten en baten van de uitgever niet zijn achterhaald.

Met betrekking tot de eerste uitgever, Timotheus ten Hoorn, kan ik enige aanvullende mededelingen doen.

Zoals Koopmans al opmerkt, wordt de EM in 1702 door Daniel van den Dalen en Andries van Damme overgenomen. Dat gebeurde ten overstaan van notaris Daniel Moors en getuigen te Amsterdam op 29 juni 1702. Ten Hoorn verkoopt alle exemplaren die er tot eind 1701 zijn

[p. 44]

gedrukt en zowel binnen als buiten Amsterdam te vinden zijn.

Dit wijst erop dat Timotheus ten Hoorn al was overgegaan tot verkoop in verschillende steden ten einde een gunstig effect op de verkoop te hebben. Vanaf 1698 was de EM in ieder geval ook te verkrijgen in Rotterdam bij Adriaen van Dijk.

Voor een halfjaar deel betalen Van Damme en Van den Dalen acht stuiver. Er blijken 6071 exemplaren te zijn, waardoor de verkoopprijs komt te liggen op f 2428,40. Dit bedrag moest in zes termijnen binnen vier jaar worden betaald.^1.

Ten Hoorn adverteerde vaak en gedurende meerdere jaren met de EM in de Amsterdamse Courant,^2. alsmede enige malen in de Opregte Haarlemse Courant.^3. Zo biedt hij in de eerstgenoemde krant op 5 mei 1699 alle complete negen tot dan toe verschenen jaargangen van de EM aan voor f 20.-. Ik heb het vermoeden dat het hier gaat om een aanbieding die te maken heeft met de, zoals Koopmans al memoreerde, penibele financiële situatie van Ten Hoorn.^4.

Van den Dalen en Van Damme betalen omgerekend f 7,20 voor die negen jaargangen(!), hetgeen dus voor zowat een derde van de naar mijn idee lage verkoopprijs uit 1699 is.

Overigens bestonden er al geruime tijd banden tussen de broers Jan en Timotheus ten Hoorn en Daniel van den Dalen, op zowel zakelijk als privégebied. Zo geeft hij samen met Timotheus in 1680 een roman uit,^5. zo blijkt een uitgave van Ten Hoorn uit 1683^6. in 1700 door Van den Dalen te worden uitgegeven en zo is Van den Dalen in 1706 executeur-testamentair van Timotheus' nalatenschap.^7. Ook was Van den Dalen voogd over de minderjarige kinderen van Ten Hoorn. Bovendien behoorden ze binnen het gilde tot de kleinere boekhandel en probeerden ze hun positie wel te versterken door gezamenlijk de rechten voor een uitgave te verkrijgen om die dan weer onderling te veilen, of om daarmee andere voorrechten van het gilde los te krijgen.^8. Ondanks de lage prijs die Ten Hoorn voor de EM betaald krijgt, heb ik toch het gevoel dat het hier om een dienst gaat om een in problemen verkerende vriend en collega uit de nood te helpen. Of het veel heeft geholpen is de vraag. Bij het bovengemelde testament blijkt Ten Hoorn zo goed als geen bezittingen van enig belang te hebben. Bij zijn overlijden^9. hebben zijn erfgenamen uiteindelijk schulden noch bezittingen. Zijn kinderen worden in verschillende weeshuizen^10. opgenomen en zijn derde vrouw gaat wonen in de Plantage (dus in een soort tuinhuisje!).

1. Gemeentearchief Amsterdam. Notarieel Archief (N.A.) 6318. 57.
Contract Srs Timotheus ten Hoorn. Daniel vanden Dalen etc. in dato den 29en Junij 1702.
Op den negen en twintighsten Junij des Jaers duyzend seeven honderd en twee, compareerden voor mij Daniel Moors, openbaar Notaris etc.
Sr. Timotheus ten Hoorn, Boekverkooper, hiertersteede woonende, ter eenre: Ende Srs Daniel vanden Dalen en Andries van Damme, meede Boekverkoopers, de Eene tot Leijden end'andere alhier woonaghtigh, t'samen met hen beijde, ter andere zijde: Ende verklaerde de eerste Comparant sr Timotheus ten Hoorn voornoemd, verkoght te hebben aan beijde de, tweede comparanten srs Daniel vanden Dalen en Andries van Damme voorengemeld: die ook bekenden, van denzelven eersten Comparant te hebben gekoght - alle de Exemplaeren vande Europisch mercurius, die 'er tot het eijnde vanden voorleedenen Jaere seeventien honderd en een toe gedrukt zijn, mitsgaders zoo wel buijten - als binnen - deeze stad bevonden werden: Ten fine en omme alle dezelve, met den eersten, te leeveren ende te ontfangen respective: Zonder, dat eenen vandien versweegen off aghtergehouden zal mogen werden, direct of indirect: Ende dat teegens aght stuijvers ieder deel of exemplaer van een halff Jaer: Te betaelen in ses paeijen of termijnen, t'elkens een gereghte Sestepart vandien: als, de eerste paeij off termijn by of neevens de leeverantie, de tweede paeij off termijn een hallf Jaer daernae, de derde paeij nogh een halff Jaer nae die tweede paeij. En naederhand van Jaer tot Jaer meede t'elkens een paeij off sesdepart: Zulks, dat inde tyd van vier Jaeren alles zal moeten weezen betaeld: Ingevolge van welk voorenstaende, de tweede Comparanten srs Daniel vanden Dalen en Andries van Damme dan ook bij deezen bekenden, doorden eersten Comparant sr Timotheus ten Hoorn albereijds aen hen beijde geleeverd te zijn ses duijzend een en seeventigh zodanige exemplaeren vande Europische Mercurius, als hiervooren gementioneerd staen, en Bedraegende, teegens aght stuijvers ieder exemplaer off deel, eene somme van twee duijzend vier honderd aght en twintigh guldens ende aght stuijvers; Welke somme de tweede Comparanten hierbij ook aennaemen en belooffden, aen hem eersten Comparant te zullen betaelen op de ses paeijen of termijnen voorengemeld ingaende de eerste paeij m.i.v. deezer maend Junij 1702: Tot naerkominge van allen 't voorenstaende verbonden alle de Comparanten in deezen, ende ieder in sijnen regarde, hunne persoonen en goederen, dezelve daertoe stellende ten bedwangh van alle Reghten en reghteren.
Aldus gedaen in Amsterdam voorsz, ter presentie van Abraham vander Wind ende Jan Garlinghs, als getuigen. [volgen de handtekeningen]

2. In de Amsterdamse Courant van 24 augustus 1690 tot en met 5 mei 1699.

3. Op 21 november 1697, 8 november 1698, 7 april 1699, 3 november 1699, 20 april 1700, 21 september 1700, 5 en 16 april 1701, 20 september 1701 en 4 mei 1702.

4. Zie: G.F.L. Peeters. Timotheus ten Hoorn (1644-1715), boekverkoper-uitgever: een onderzoek naar de persoon en zijn fonds. Doctoraalscriptie UvA. 1980.

5. 't Ongelyk Huwelyk, of De twee standvastige Gelieven [...]. Amsterdam. 1680.

6. Kerk-zeeden ende Gewoonten die huiden in gebruik zijn onder de Jooden. Uit het Italiaans van Leo de Modene [...].

7. Testament voor notaris Daniel Moors, 27 augustus 1706. Gemeentearchief Amsterdam. N.A. 6322. 97.

8. Zie noot 4.

9. Inventaris voor notaris Daniel Moors op 3 juni 1715. Gemeentearchief Amsterdam. N.A. 6331, 42.

10. Kinderboek Burgerweeshuis. Gemeentearchief Amsterdam, P.A. 367 nr. 623 en Grootboek Diaconie Weeshuis. P.A. 446. nr. 378.