Signalering
Lyste van spreek-woorden (1708). Ed. M. van Vliet. Leiden, Astraea, 1997. isbn 90-75179-10-3. Marollenreeks 1. 32 p. f 17,50 (excl. verzending).
In een kleine oplage is onlangs bij uitgeverij Astraea verschenen de integrale lijst van 477 apologische spreekwoorden zoals afgedrukt in de anonieme Lyste van Rariteiten, ook wel genoemd de ‘leugenboeken van Anna Folie’ (2 dln, ca. 1708). De Lyste van Spreek-woorden staat afgedrukt in het tweede deel van de leugenboeken en is nu voor het eerst opnieuw uitgegeven, voorzien van een kort nawoord.
Apologische spreekwoorden hebben wegens hun scabreuze karakter lang niet altijd ieders belangstelling gehad (de ‘hoofdrolspelers’ zijn altijd onbenullige personages die quasi-intelligente uitspraken doen over faecaliën, sex en onmatige drink- en eetgenoegens). Spreekwoorden als ‘Dat is om zeker te gaan, [sey Gril] en hy trouwde een bestruyfde dochter’ of ‘Dat is vunse kost [sey Dries] en hy at Koestront voor Spenage’ konden nu eenmaal niet door de beugel.
Eén van de eersten die er uitgebreid aandacht aan besteedden, was C. Kruyskamp met zijn Apologische spreekwoorden (1948). Een aantal apologische spreekwoorden, ofwel ‘zei-spreuken’, uit de leugenboeken is hierin terug te vinden. Sindsdien zijn slechts specifieke uitgaven van zeispreuken verschenen, zoals de Friese verzameling Sa hat it sitten... van Dick Eisma (Leeuwarden, Stichting Afûk) en de Gentse collectie Zeispreuken door D. De Beul (Antwerpen/Ranst, 1975 e.v.).
Nog altijd genieten zeispreuken grote belangstelling. Het apologische procédé is immers door iedereen toe te passen: eerst een uitspraak, dan de spreker, en vervolgens de situatie waarop de uitspraak van toepassing is en waarin als het ware een verdediging besloten ligt (bij voorkeur een situatie die in de verste verte niets met de uitspraak vandoen heeft). En aangezien iedere spreuk een klucht-in-het-klein is, is het een genoegen ze te lezen, - en zelf te maken!
M. VAN VLIET
Auteursrechtelijk beschermd