Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 18

[p. 3]

Cervantes in de Nederlanden tot 1746
Maxim P.A.M. Kerkhof

‘Het is dus waar dat er 'n geschiedenis over mij bestaat?’ Wanneer Don Quichot na zijn tweede uittocht enige tijd thuis verblijft, komt hem ter ore, dat al zijn avonturen als dolend ridder te boek zijn gesteld. ‘En was het een moor en wijzeman die haar schreef?’ Het antwoord op deze vragen weet de baccalaureus Sansón Carrasco, die in Salamanca heeft gestudeerd: ‘Het is zo waar, señor [...] dat er naar mijn mening op het ogenblik meer dan twaalfduizend exemplaren van deze historie gedrukt zijn, getuige Portugal, Barcelona en Valencia, waar zij ter perse werden gelegd; het heet zelfs dat zij thans in Antwerpen wordt gedrukt, en het wil mij zo voorkomen dat er geen volk en geen taal zal wezen waarin zij niet wordt overgezet’.

In het derde hoofdstuk van het tweede deel van El ingenioso hidalgo Don Quijote de la Mancha (verschenen in 1615, tien jaar na het eerste deel) neemt Miguel de Cervantes de gelegenheid waar om de verspreiding van zijn werk onder de aandacht te brengen. Voor wat betreft de Nederlanden valt op te merken, dat er in Antwerpen tussen 1605 en 1615 geen Spaanse uitgave van de Don Quijote werd vervaardigd; wél rollen er in die periode twee uitgaven van de drukpersen van Roger Velpius en Hubert Antoine in Brussel^1.:

El ingenioso hidalgo don Quixote de la Mancha. Compuesto por Miguel de Ceruantes Saauedra. Dirigido al Dvque de Bejar, Marques de Gibraleon...En Brvsselas, por Roger Velpivs inpressor de sus Altezas, en l'Aguila de oro, cerca de Palacio, Ano 1607

en

El ingenioso hidalgo don Quixote de la Mancha. Compvesto por Miguel de Ceruantes Saauedra. Dirigo al Dvque de Bejar, Marquez de Gibraleon...En Brvcelas, por Roger Velpius y Huberto Antonio, impressores de sus Altezas, en l'Aguila de oro, cerca de Palacio. Año 1611.

De eerste Antwerpse editie, uitgegeven door Jérôme en Jean-Baptiste Verdussen, dateert van 1670^2.:

Vida y hechos del Ingenioso Cavallero Don Quixote de la Mancha, compuesta por Miguel de Cervantes Saavedra. Parte Primera, [Parte Segunda]. Nueva Edición, corregida y ilustrada con differentes Estampas muy donosas, y apropiadas a la materia. Em Amberes. En Casa de Geronymo y Juan -bautista Verdussen. Año 1670.

Tussen 1611 en 1670 verschijnen er in Brussel nog eens drie Spaanstalige uitgaven: 1616 (tweede deel), 1617 (eerste deel) en 1662; na het verschijnen van de editie van de Verdussens in 1670 wordt het boek nog eenmaal in Brussel op de persen gelegd (1671); in Antwerpen volgen er zeven edities: 1673/1672, 1697 (2 edities), 1719 (3 edities) en 1770^3..

In de Noordelijke Nederlanden werd de Don Quijote in 1744 in Den Haag uitgegeven^4.:

1. De gegevens over de Spaanse uitgaven in de Zuidelijke Nederlanden komen uit Jean Peeters-Fontainas, Bibliographie des impressions espagnoles des Pays-Bas méridionaux, vol. I, Nieuwkoop, 1965.

2. Bij deze Antwerpse uitgave werden de niet verkochte exemplaren van de Brusselse editie van Jean Mommaert uit 1662 van een nieuwe titelpagina voorzien.

3. Jean Peeters-Fontainas, op. cit., nummers 227-229 en 231-238.

4. Apud R. Roose, ‘Don Quichotte dans la littérature néerlandaise aux XVIIe et XVIIIe siècles’, Les lettres romanes, II (1948), p. 48-49.

[p. 4]

Vida y hechos...Con muy bellas Estampas, gravadas sobre los Dibujos de Coypel, primer Pintor de el Rey de Fran-cia. En quatro Tomos. Por P. Gosse y A. Moetjens. M.DCC.XLIV.

Uit het feit dat kort na het verschijnen van het eerste en het tweede deel van de Don Quijote Spaanstalige uitgaven verschenen in de Zuidelijke Nederlanden mag echter geenszins worden geconcludeerd, dat Cervantes' meesterwerk meteen al een grote populariteit genoot in de Lage Landen. Het spreekt vanzelf dat er in Brussel en Antwerpen exemplaren werden verkocht aan Spaanstalig en Spaans lezend publiek. Maar het overgrote deel van de oplagen verdween naar de Franse (Parijs, Lyon), Duitse (Leipzig, Frankfurt), en natuurlijk vooral de Spaanse boekenmarkt.

Al vrij snel verschijnen er in Europa vertalingen van de Don Quijote: de eerste Engelse vertaling, door Thomas Shelton, dateert van 1612; van de hand van César Oudin verschijnt in 1614 de eerste Franse vertaling; in 1621 vertaalt Pahsch Basteln von der Sohle het werk in het Duits, en de eerste Italiaanse vertaling, door Lorenzo Franciosini Fiorentini, verschijnt in 1622. Drie jaar na het verschijnen van het tweede deel van de Don Quijote in Spanje wordt François de Rossets vertaling in het Frans gepubliceerd, en voor wat betreft het Engelse taalgebied neemt Thomas Shelton ook de vertaling van dit tweede deel voor zijn rekening (1620). De grote populariteit die de Quijote genoot, kan afgemeten worden aan de ononderbroken reeks van vertalingen^5..

Ook Cervantes' Voorbeeldige Novellen (Novelas ejemplares; voor het eerst uitgegeven in 1613 te Madrid) wekten al snel de belangstelling van het Franse, Duitse, Engelse en Italiaanse lezerspubliek. De Franse vertaling dateert van 1615, de Duitse (van de novelle Rinconete en Cortadillo) van 1617, de Italiaanse van 1626, en de Engelse van 1640.

In 1653 verscheen een vertaling in het Nederlands uit het Frans van de hoofdstukken XXXIII-XXXV en XXVII-XXIX van de Don Quijote, tesamen met de novellen Rinconete en Cortadillo, De kracht van het bloed (La fuerza de la sangre) en Mevrouw Cornelia (La señora Cornelia), door Hendryk J. Takama:

Vyf Nieuwicheen, Vyt die van d'Heer Michiel Servantes van Saveedra. Uyt het Frans verduytst door H.J.T. t'Amsterdam, By Gerrit van Goedesberg, Boekverkooper op 't Water, aan de Nieuwebrug, in de Delfse Bybel, 1653.

Takama gebruikte de Franse vertaling van M. Audiguier en F. de Rosset^6., zoals hij in zijn Voor-reeden vermeldt.

De eerste volledige Nederlandse vertaling van de Don Quijote (eerste en tweede deel), van de hand van Lambert van den Bos, ziet het licht in 1657, onder de titel:

Den Verstandigen Vroomen Ridder, Don Quichot de la Mancha. Geschreven door Miguel de Cervantes Saavedra. En nu uyt de Spaensche in onse Nederlantsche tale overgeset, Door L.V.B. Tot Dordrecht, Voor Iacobus Savry, woonende in 't Kasteel van Gent, Anno 1657.

Oftewel, pas een halve eeuw na de publikatie van de Spaanse editie kan het Nederlandse lezerspubliek van Cervantes' Quijote in vertaling kennis nemen. De vertaling van Lambert van den Bos zou zeven drukken beleven; de laatste dateert van 1732^7.. De belangstelling voor Cervantes' Quijote is daarna nimmer afgenomen in Nederland,

5. Voor de vertalingen raadplege men Leopoldo Rius, Bibliografía crítica de las obras de Miguel de Cervantes Saavedra, vol. I. New York: Burt Franklin, 1970 (reprint), de hoofdstukken XII-XVII, p. 205-370.

6. Cf. Rius, op. cit., nummers 886-889, p. 330-331.

7. Cf. Prosper Arents, Cervantes in het Nederlands, Gent, 1962, p. 1-15.

[p. 5]

getuige de lange reeks vertalingen en (toneel-)bewerkingen^8.. Een bewerking van de hand van Jacob Campo Weyerman verscheen in 1746:

De Voornaamste Gevallen Van Den Wonderlyken Don Quichot, Door Den Beroemden Picart Den Romein, En andere voornaame Meesters, in XXXI. Kunstplaaten, na de Uitmuntende Schilderyen van Coypel, In't Koper Gebragt: Beschreeven Op Een' Vryen En Vrolyken Trant, Door Jacob Campo Weyerman; En door den Zelfden met Gedichten ter Verklaaring van iedere Kunstprint, en het Leeven van M. De Cervantes Saavedra Verrykt. Alles volgens het Oirspronklyk Spaansch. In 's Hage By Pieter De Hondt, M.D.CC.XLVI.

Dit werk is geen vertaling van een aantal episodes uit de Don Quijote, zoals wel eens is gesuggereerd^9., maar bestaat, zoals op de titelpagina staat te lezen, uit ‘verklaringen’ in versvorm door Campo Weyerman van 31 gravures van verschillende kunstenaars naar een serie schetsen voor tapijten met voorstellingen uit de Don Quijote van de hand van de achttiende-eeuwse Franse schilder Charles-Antoine Coypel^10., gevolgd door navertellingen in proza ‘op een' vryen en vrolyken trant’ van de uitgebeelde episodes.

8. Arents, op. cit., p. 1-15.

9. Bijvoorbeeld door Rius, op. cit., p. 308-309.

10. Zie Roose, op. cit., p. 49-50. Over deze schilder schrijft Campo Weyerman in zijn voorwoord (p. XIX) het volgende: ‘De Heer Coypel, eerste Schilder des Konings van Vrankrijk [...] tekende en schilderde de Voornaamste Bedrijven van Don Quichot, en van Sancho Pança, die tot Eenendertig Tafereelen aangegroeid zyn. De beroemde Picart, gezegd de Romein, bragt die gedeeltelyk in 't koper; en de overige wierden voltooid, door 't Puik van dezzelfs Leerlingen: zynde dus de Kunstprinten, gelyk zy hierachter vertoond worden, echte Afbeeldzelen van die beroemde Schilderyen’.

Cats' Heydinnetje

De receptie in Nederland van Cervantes' Voorbeeldige Novellen begint bij Jacob Cats' Selsaem Trou-geval tvsschen een Spaens Edelman, ende een Heydinne; Soo als de selve edelman, ende alle de werelt doen geloofde, opgenomen in de dichtbundel 's Werelts Begin, Midden, Eynde, besloten in den Trou-ringh, met den Proef-steen van den selven (Dordrecht, 1637); het is een vrije bewerking van de novelle La Gitanilla (Het zigeunerinnetje) van Cervantes. In een aantekening bij vers 1425 lezen we dat Cats dit verhaal toeschreef aan ‘den vermaerden schrijver doctor Pozzo’^11.; Cervantes blijft onvermeld. Ook uit een brief aan Caspar Barlaeus, gedateerd 11 november 1633, blijkt dat Cats La Gitanilla beschouwde als zijnde van de hand van ene ‘Doctor Potzzo’^12.. Het is vrijwel zeker dat Cats van Cervantes' novelle kennis genomen had via een Italiaanse vertaling, zoals afgeleid kan worden uit de vormen Pozzo, Potzzo [Spaans: Pozo], Ferdinando [Spaans: Fernando] en Giomara di [Spaans: de] Menesez. In de Italiaanse vertaling werd het werk toegeschreven aan doctor Pozo. Deze foute toeschrijving kan worden verklaard als een misverstand, doordat Cervantes aan het eind van zijn novelle schrijft, dat toen in Murcia het huwelijk tussen Don Juan en Preciosa (zoals Constanza de Azevedo y de Meneses werd genoemd na haar ontvoering door een zigeunerin) was bezegeld, de dichters van de stad het avontuur bezongen: ‘en zo deed ook de befaamde licenciaat Pozo, in wiens verzen de roem van Preciosa eeuwig zal duren’^13..

Cats' Spaens Heydinnetje (Constançe) genoot van meet af aan een ongekende populariteit en werd tot op de dag van vandaag veelvuldig herdrukt^14.. Op verzoek van Cats zelf deed Barlaeus in 1643 een Latijnse bewerking in 688 hexameters van het Spaens Heydinnetje het licht zien onder de titel: Cheiromantis, sive Virginis cuiusdam, ordinis mendicantium, quos Aegyptios quidam, vulgus Gentiles vocat (Itali Cianos, Asiatici Sigaros appellant) & nobilis Hispani Matrimonium. Ubi Physiognomicae & Cheiromanticae artis, cunctaque ordinis istius dogmata, ritus ac vivendi ratio explicantur^15..

In datzelfde jaar verscheen te Amsterdam een proza- en toneelbewerking van het verhaal van het zigeunerinnetje of heidinnetje Preciosa van de hand van M.G.T [Mattheus Ganzneb Tengnagel]: Het Leven Van Konstance: VVaer af volgt het Toneelspel,

11. Cf. Jacob Cats, Het Spaens Heydinnetje. Met inl. en aant. door H.J. Vieu-Kuik, 5e druk, Den Haag: M. Nijhoff, 1980, p. 87.

12. Jacob Cats, op. cit., p. 12.

13. Miguel de Cervantes Saavedra, Voorbeeldige Novellen. Vertaald door Eugène de Bock, Amsterdam: G.A. van Oorschot, 1966, p.72. In zijn editie van Cervantes' Novelas Ejemplares (Madrid, 1948, p. 129) schrijft F. Rodríguez Marín dat het hier vermoedelijk gaat om Francisco del Pozo, die in 1602 in Murcia vol waardering sprak over Lope de Vega's toneelstuk El Veneno Saludable.

14. Cf. Prosper Arents, op. cit., p. 123-138.

15. In Faces Augustae, sive Poematia, Quibus Ilustriores Nuptiae, a Nobili & Illustri viro, D. Jacobo Catsio, Eq. & Praepot. Hol. ac Frisiae Occidentalis Ord. Syndico, antehac Belgicis versibus conscriptae, Iam a Caspare Barlaeo & Cornelio Boyo Latino Carmine celebrantur, Dordraci. Sumptibus Matthiae Havii et typis Henrici Essaei. Anno 1643; H. Smilde, Jacob Cats in Dordrecht, Groningen, 1938, p. 267.

[p. 6]

De Spaensche Heidin. In zijn ‘Opdragt’ schrijft de bewerker dat het om een bekend verhaal gaat, daarbij verwijzend naar ‘de Spaensche artsenymeester Pozo, de Heer Iacob Cats en juff. Katalina Verwers; van de welke de eerste het zelven beschreven, de andere gerijmt, de leste tot een spel te brengen, en op het tooneel te vertoonen, gepoogt heeft’^16.. De oudst bekende uitgave van de toneelbewerking van Catharina Verwers Dusart dateert van 1644^17.; echter, op grond van de verklaring van Tengnagel is het aannemelijk dat er een eerdere uitgave geweest moet zijn.

Een andere bewerking voor het toneel verschijnt in 1649 te Antwerpen bij Jacob Mesens: La Gitanilla, Blij-eyndigh-Treur-spel Van Constantia (Dochter van Don Ferdinandus, d'Asseuede Ridder van Calatraua, Ghenaemt het Spaens Heydinneken [...], door Geeraerd vanden Brande.

Naast de afzonderlijke bewerkingen, verscheen La Gitanilla ook gebundeld met andere novellen van Cervantes. In 1643 zijn de novellen El celoso extremeño (De jaloerse Estremadureen), La ilustre fregona (De doorluchtige vatenspoelster) en La Gitanilla in Nederlandse vertaling verschenen onder de respectievelijke titels^18.:

[op de titelprent]
Den Ialoerssen Carrisale. De Doorluchtige Dienstmaegt. Noch Ruis Dias en Quixaire Princesse van Fidore en Het Schoone Heydinnetje. Vertaelt door F.V.S. Tot Delff, By Felix van Sambix inde Pepersteech int vergulde Schryfboeck.
[p. 3]
Den Ialoerssen Carrizale. Vertaelt uyt de Schriften van Michel de Cervantes Saavedra. Door F.V.S. Tot Delf, By Felix van Sambix, inde Pepersteegh in 't vergulde Schryf-boeck, Anno 1643.
[p. 93]
De Doorlvchtige Dienstmaegt Vertaelt uyt de Schriften van Michel de Servantes Saavedra. Door F.V.S. Tot Delf, By Felix van Sambix, inde Pepersteegh in 't vergulde Schrijf-boeck, Anno 1643.
[p. 207]
De Gedenckweerdige gheschiedenisse van Ruis Dias Spagniaert, ende Quixaire Princesse vande Molucques. Vertaelt uyt de Schriften van de Heer van Bellan. Door F.V.S, Tot Delf, enz.
[p. 263]
Het Schoone Heydinnetie. Vertaelt uyt de Schriften van Michel de Servantes Saavedra. Door F.V.S., Tot Delf, enz.

Opvallend is de Franse vorm van Cervantes' voornaam, Michel. Aangezien de novellen reeds lang in het Frans vertaald waren, zijn de vier in de bundel van Van Sambix ongetwijfeld vertaald naar (een herdruk van)^19.

Les Nouvelles de Miguel de Cervantes Saavedra où sont contenues plusieurs rares Adventures, & memorables Exemples d'Amour, de Fidélité, de Force de Sang, de Ialousie, de mauuaise habitude, de charmes, & d'autres accidents non moins estranges que veritables. Traduictes d'Espagnol en François: Les six premières par F. De Rosset. Et les autres six, par le Sr. D'Audiguier. Auec l'Histoire de Ruis Dias, & de Quixaire Princesse des Moluques, composée par 1e Sr. De Bellan. A Paris Chez Iean Richer, rüe S. Iean de Latran à l'Arbre verdoyant: Et en sa boutique au Palais sur le Perron Royal M.DC.XV. Auec Priuilège du Roy.

16. Apud Arents, op. cit., p. 139. Hiervan verschenen herdrukken in 1643 en 1657; de toneelbewerking werd bovendien nog herdrukt in 1671, 1677, 1718 en 1753. Arents, op. cit., p. 140-142. Uit het feit dat in de prozabewerking van Tengnagel het gezelschap van Preciosa een uitstapje naar Frankrijk maakt, gedateerd in 1608, tijdens het koningschap van Hendrik van Bourbon, meent Terlingen te kunnen concluderen dat de bewerker gebruik maakte van een Franse vertaling (cf. ‘Las Novelas ejemplares de Cervantes en la literatura neerlandesa del siglo XVII’, in Revista de Filología Española, XXXII (1948), p. 195.

17. Arents, op. cit., p. 143.

18. Het is niet bekend of met de initialen F.V.S. Felix van Sambix vader of zoon wordt bedoeld. De vader stierf in 1642 te Delft, waar hij, nadat hij uit zijn geboortestad Antwerpen was weggetrokken, aanvankelijk het beroep van ‘francoyse’ schoolmeester had uitgeoefend. In het Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek, deel 5, onder red. v. P.C. Molhuysen, P.J. Blok en L. Knappert, Leiden 1921, schrijft E. Wiersum: ‘Felix van Sambix's naam komt voor onder de initialen F.V.S., vaak op Nederduytsche, uit het Frans vertaalde werkjes’ (p. 653).

19. Cf. Rius, op. cit., nummers 886-889, p. 330-331.

[p. 7]

Op een titelblad in deze Franse uitgave komt die Franse naamsvorm ook voor: ‘Six Novvelles de Michel Cervantes’^20..

In 1650 worden vier andere novellen van Cervantes gepubliceerd in een verzamelwerk, waarbij nu wel expliciet vermeld wordt dat ze vertaald zijn uit het Frans door Felix van Sambix:

Het achste deel Van de Tragedische ofte klaechlijcke Historien [door Matteo Bandello]. Inhoudende thien waerachtighe Geschiedenissen, eenige hebbende een droevigh beginsel en blijde uytkomste: sommige een vrolick begin, en droevich eynde. VVt de Francoysche [van Pierre Boisteau, bijgenaamd Launay en François de Belleforest] in de Nederlandtsche Tale overgheset. Door F.V.S...Tot Utrecht, Gedruckt voor Simon de Vries, Boeckverkooper onder de Laekensnijders int Paradijs. 1650.

Hierin komen van Cervantes, die overigens niet wordt genoemd, de volgende Voorbeeldige Novellen voor: Mevrouw Cornelia, De kracht van het bloed, De edelmoedige minnaar (El amante liberal), en De twee jonkvrouwen (Las dos doncellas)^21.. Van de eerstgenomede novelle, Mevrouw Cornelia ziet een toneelbewerking door Jan Zoet het licht in 1650; van De twee jonkvrouwen verschijnt er een, bewerkt door Joannes Elincx, in 1688^22.. Een blijspelbewerking door Johan van Meeckeren naar Felix van Sambix' vertaling van De doorluchte vatenspoelster, wordt in 1714 in Amsterdam gepubliceerd als De Doorlugtige Dienstboden.

Van Sambix was niet de enige die Cervantes' Voorbeeldige Novellen vertaalde: in 1658 rolde in Amsterdam de vertaling uit het Spaans van G. de Bay van Rinconete en Cortadillo, Het bedrieglijke huwelijk (El casamiento engañoso) en De samenspraak tussen de honden Cipión en Berganza (El coloquio de los perros) van de pers onder de titel^23.:

Monopodios Hol, Of 't Leven, Bedrijf, en Oeffening Der Gaudieven, haer onrust en schelmerijen. Alsmede 't Bedrieghlick Houwelick, En Philosophische t'Samenspraeck, van twee Gasthuys-honden. Waer in van verscheyden Ampten en Staten seer kluchtigh ghehandelt werdt. In 't Spaens beschreven door Michiel de Servantes Savedra. Vertaelt door G. de Bay...

en in 1731 verscheen in twee delen de eerste uitgave van Benjamin van der Meers vertaling uit het Frans van de novellen De doorluchte vatenspoelster, De edelmoedige minnaar, Het zigeunerinnetje, De kracht van het bloed, Het bedrieglijke huwelijk, De samenspraak tussen de honden Cipión en Berganza, De engelse Spaanse (La española inglesa), De twee jonkvrouwen, De jaloerse Estremadureen en Mevrouw Cornelia, in^24.:

Vermaakelyke Minneryen, Bestaande in Ongehoorde ontmoetingen, wonderlyke omzwervingen en zeltzaame uitkoomsten. In 't Spaansch beschreeven door Michiel de Cervantes, Schryver der Historie van Don Quichot de la Mancha. En nu in zuivere Nederduitsche Taale vertaalt, en met verscheide vaerzen verrykt Door B.V.D.M...Te Amsterdam [...], MDCCXXXI.

De novelle El licenciado Vidriera (De licenciaat van glas) van Cervantes werd merkwaardigerwijs niet in het Nederlands vertaald in de zeventiende en achttiende eeuw^25..

20. Rius, op. cit., p. 330.

21. Cf. Prosper Arents, op. cit., n^o 167, p. 121.

22. Cf. Arents, op. cit., p. 145-148.

23. De Bay schreef ook nog een vervolg op de Samenspraak, onder de titel 't Leven en Bedrijf van Duc d'Albas Hondt en 't Pirinesche Tooverhol (1658); cf. J. Terlingen, ‘Une suite du Coloquio de los Perros de Cervantes’, in: Neophilologus, XXXIV (1950), p. 193-206.

24. Dit werk beleefde een tweede en derde druk in respectievelijk 1733 en 1764; cf. Arents, op. cit., p. 113-119.

25. Pas in 1949 verscheen er een vertaling van een fragment van deze novelle in Vertellingen van Cervantes, samengesteld en vertaald door A.L. Constandse; de eerste volledige vertaling is, bij mijn weten, die van de hand van Eugène de Bock, in: Miguel de Cervantes Saavedra, Voorbeeldige Novellen, Amsterdam: G.A. van Oorschot, 1966.

[p. 8]

Niet alleen van Cervantes' novellen verschenen er bewerkingen voor het toneel; ook verschillende episodes uit de Don Quijote inspireerden toneelschrijvers. Zo is Jan Soolmans' vaudeville, getiteld De verzierde onttoovering van de Gravin Trifaldi door de dolende Ridder Don Quichot de la Mancha (Amsterdam, 1679), gebaseerd op de hoofdstukken XXXVI tot XLII uit het tweede deel van de Don Quijote. De episode die daarop volgt, waarin wordt beschreven hoe Sancho Panza het bestuur van het eiland Barataria op zich neemt, werd door Simon van der Cruyssen bewerkt tot het blijspel Het Gouvernement Van Sanche Panche. op het eyland Barataria (Amsterdam, 1681); dezelfde episode diende als uitgangspunt voor Guilielmus Ignatius Kerricx' muzikale klucht 't Gouvernement Van Sancho Panca In 't Eylandt Barataria... (Antwerpen, 1700). In 1682 bewerkte Cornelis Wils het verhaal over de bruiloft van Camacho (tweede deel, hoofstukken XX-XXI). Deze zelfde episode werd met overweldigend succes door Pieter Langendyk bewerkt tot de klucht Don Quichot Op de Bruiloft Van Kamacho (Amsterdam, 1712). Ook in de negentiende en twintigste eeuw genoot dit blijspel een grote populariteit^26..

Uit bovenstaand overzicht blijkt dat in de Nederlanden de belangstelling voor Cervantes aanmerkelijk later ontstond dan in Frankrijk, Italië, Duitsland en Engeland. De vertaalactiviteiten concentreerden zich in de Noordelijke Nederlanden (Holland), waar, in tegenstelling tot de Zuidelijke Nederlanden, dankzij de economische welvaart vanaf het begin van de zeventiende eeuw het artistieke leven opbloeide^27.. Die vrij late belangstelling voor Cervantes was ongetwijfeld het gevolg van de anti-Spaanse gevoelens in het Holland van de eerste decennia van de zeventiende eeuw^28.. Pas rond de jaren '40 begint Cervantes bekend te worden bij het Nederlandse publiek; niet vanwege zijn Don Quijote, hetgeen men zou verwachten, maar door enkele van zijn Novelas ejemplares, voor het eerst vertaald in 1643^29.. En de eerste complete vertaling van de Quijote dateert, zoals we hebben gezien, van 1657.

Vooral bewerkingen voor het toneel van enkele novellen en episodes uit de Quijote genoten een grote populariteit. Dit is niet zo verwonderlijk wanneer men bedenkt dat in Amsterdam het theaterleven een periode van bloei doormaakte, en waar, vooral vanaf de jaren '40 van de zeventiende eeuw naar het Nederlands vertaalde of bewerkte toneelstukken van Spaanse dramaturgen als Lope de Vega, Calderon en vele anderen ten tonele werden gevoerd^30.. Daarna is er een nimmer aflatende belangstelling voor het werk van Miguel de Cervantes, getuige het grote aantal Nederlandse vertalingen en bewerkingen, en uitgaven van Franse vertalingen^31..

26. Voor de vele uitgaven van dit blijspel raadplege men Arents, op. cit., p. 89-102.

27. Volgens Roose, op. cit., p. 46, geldt voor deze periode dat ‘la décadence des lettres flamandes est alors générale. [...] la littérature avait fléchi dans les Pays-Bas du Sud’.

28. De Schepper begint zijn studie over Flandes y su leyenda negra met de volgende woorden: ‘Una avalancha de canciones, caricaturas y dibujos e incluso pinturas, panfletos y tratados tomaron en el siglo XVI a los españoles como blanco durante ochenta años, imputándoles las más diabólicas intenciones y actos de tiranía’ (in: España: ¿Ruptura 1492?, Diálogos Hispánicos, N^o 11. Edición al cuidado de Maxim. P.A.M. Kerkhof e.a., Amsterdam, 1993, p. 115). Poelhekke schrijft in zijn dissertatie De vrede van Münster ('s-Gravenhage, 1948, p. 106) dat ‘de “Hispaniteit” voor onze 17de-eeuwers overwegend een vijandig element’ was. Zie voor de anti-Spaanse gevoelens in de zestiende en zeventiende eeuw ook S.A. Vosters, Spanje in de Nederlandse litteratuur, Amsterdam, 1955, p. 10, 15, 20, 27, enz.

29. Zie ook Juan Terlingen, Las Novelas ejemplares [...] (gecit. art.), p. 189-205.

30. Zie J.A. van Praag, La comedia espagnole aux Pays-Bas au XVIIIe et au XVIIIe siècle, Amsterdam, 1922.

31. Cf. Rius, op. cit., nummers 472, 476, 477, 478, 483, 488, 491, etc.