Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 14

Reactie

In de Mededelingen JCW 13 (1990), pp. 92-94 verscheen een bespreking van Marleen de Vries' Aanzet tot een bibliografie van de gedrukte werken van Jacob Campo Weyerman (1677-1747).

De recensie is van de hand van Henk de Kooker. De gedachte om publikaties die door leden van de Stichting of onder auspiciën van de Stichting vervaardigd zijn, te laten beoordelen door ‘buitenstaanders’ is mij sympathiek. Ongunstige besprekingen moeten vervolgens sportief geïncasseerd worden. Maar dat mag niet betekenen dat dergelijke publikaties lichtvaardig ondergeschoffeld worden. De bespreking van Henk de Kooker nu is zo onrechtvaardig dat een weerwoord geboden is. Daarbij is de toon die hij aanslaat zo honend dat er wel erg veel onverschilligheid of zelfhaat gevraagd wordt om dit zo maar te laten passeren.

De recensie van Henk de Kooker geldt niet zo zeer de Aanzet, die hij te bespreken heet, als wel een boek dat niet verschenen is. Ober, de spinazie is niet goed, want het is geen boerenkool. Dat is niet alles. Behalve de typische recensentenfout het te bespreken boek te vergelijken met het door de recensent gewenste boek maakt Henk de Kooker nog een fout. Een fout die ernstiger is: hij meent zich een neerbuigende toon te moeten veroorloven. ‘Adding insult to injury.’

‘En heeft Marleen de Vries wel precies gelezen en netjes overgeschreven?’ Flinke vent! ‘Bij een werkstuk van een student verkeert de recensent in een onmogelijke positie. Moet hij zich als pedagoog opstellen en nagaan of de betrokkene binnen de gestelde tijd de opdracht naar behoren heeft uitgevoerd?’ Meester De Kooker worstelt... en blijft boven ten koste van een ander. Voor studenten valt te hopen dat zij nimmer worden blootgesteld aan dit type pedagoog.

Meer valse neerbuigendheid blijkt uit zijn beoordeling van Jacob Campo Weyerman en de Mededelingen. ‘Of Weyerman als een van de literaire grootheden van de achttiende eeuw moet worden beschouwd, is een vraag die ik hier graag in het midden laat.’ Graag! Die vraag wordt Henk de Kooker helemaal niet gesteld, zijn onverschrokken poging de vraag - hij bedoelt de beantwoording - in het midden te laten, maakt niet erg benieuwd naar zijn antwoord.

Volgens Henk de Kooker is Weyerman maar zo zo. Wat vindt hij dan wel goed? Zijn recensie opent met de stelling dat Bredero, Vondel, Huygens, Hooft en Cats ‘algemeen’ beschouwd worden als de belangrijkste Nederlandse auteurs van de zeventiende eeuw. Nounou! Boude stelling, hoor!

Persoonlijke smaak bezit de recensent niet in overdreven mate. Liever hecht hij waarde aan wat in het algemeen gevonden wordt, dat spaart een hoop tijd en moeite. En Weyerman, ach ja, die wordt toch niet ‘algemeen’ gewaardeerd! Of

[p. 32]

Henk de Kooker als een groot licht beschouwd moet worden, is een vraag die ik graag onbeantwoord laat.

De Mededelingen zijn evenmin veel soeps, zo lees ik in de Mededelingen. Al is het stuk van Henk de Kooker natuurlijk gewoon goed. Het tijdschrift van de Stichting is volgens de criticus een ‘fanclubblad’. Weyerman als Gerard Joling. Henk de Kooker, die de Mededelingen pas leest sedert zíjn aflevering, is onverbiddelijk met zijn zweep: hij zwiept en zwiept en raakt alleen zichzelf.

De standpunten van Henk de Kooker lijken mij kenmerkend voor het dominante bibliografen-‘discours’. Met de door bibliografen gekoesterde term ‘discours’ - in Frankrijk is de term verschrikkelijk ‘has been’ - schermen de heren graag wanneer ze de voortgang van de wetenschap monopoliseren. Henk de Kooker wijst vol verdriet op de gebrekkige persoonsbibliografieën van de vijf auteurs die ‘algemeen’ beschouwd worden als de belangrijkste Nederlandse auteurs van de zeventiende eeuw. Dat er van het werk van die vijf geen betere bibliografie verschijnt, wijt hij deels aan bestaande bibliografische registraties die onbevredigend zijn, maar tevens verbetering in de weg staan. Een zotte verklaring.

Ideaal acht Henk de Kooker de Smallegangebibliografie van P.J. Verkruijsse. Dat zal ik niet bestrijden. Intussen constateer ik wel dat het model-Smallegange nog weinig navolging heeft gevonden. Of toch... ook de doctoraalscriptie van Jan Bruggeman is uitmuntend en voorbeeldig.

Dat persoonsbibliografieën van Bredero c.s. - om te zwijgen van auteurs van wier werk nog in het geheel geen inventarisatie heeft plaatsgevonden - maar niet verschijnen willen, kon wel eens een oorzaak hebben die bibliografen onaangenaam treft. Zijn de normen die met de Smallegange-bibliografie gesteld zijn niet te veel van het goede? Als de Smallegange-bibliografie jaren vergt, hoe moet het dan met de gouden vijf? En op betrouwbare persoonsbibliografieën van andere auteurs hoeven we dan in dit leven niet meer te rekenen.

De eisen die Henk de Kooker aan een persoonsbibliografie stelt, zijn die van een dolgedraaid bibliograaf. Het ontgaat me wat er mis is met de ‘voorlopige’ bibliografie die Marleen de Vries heeft samengesteld. Haar Aanzet - aan bescheidenheid toch waarachtig geen gebrek - overtreft de bibliografie van Ter Horst moeiteloos. Daarover van de recensent geen woord. In vergelijking met de even voorbeeldige als ongepubliceerde tijdschriftenbibliografie van Jan Bruggeman bevat de Aanzet verbeteringen die de recensent ontgaan zijn: de principiële fout die Jan Bruggeman bij de Rotterdamsche Hermes maakt, zien we Marleen de Vries niet maken. Het spreekt vanzelf dat óók de Aanzet niet van fouten vrij is. Maar het gaat niet aan het belangrijke werk van Marleen de Vries te kleineren.

Te meer daar de voorlopige bibliografie van Weyermans werk er tenminste is. Wat koop ik voor persoonsbibliografieën die perfect zijn, maar niet verschijnen? Perfectie is prachtig - hoewel, een perfecte persoonsbibliografie is een doodskist -, maar praktischer lijkt het me uitvoerbaarheid en bruikbaarheid als bibliografische deugden te huldigen. Bruikbaar voor nader Weyerman-onderzoek is de Aanzet zéér. Misschien is de Aanzet wel het beste dat het Weyerman-onderzoek sinds jaren heeft opgeleverd. En uitvoerbaar is de persoonsbibliografie volgens de pragmatische maatstaven van Marleen de Vries evenzeer. De methode die Marleen de Vries gevolgd heeft, is produktiever voor literatuur-historisch onderzoek dan dat wat Henk de Kooker wenst.

Hopelijk zal de recensie van Henk de Kooker niemand ontmoedigen het samenstellen van verantwoorde persoonsbibliografieën aan te vatten.

Peter Altena

Naschrift redactie

In de recensie van Henk de Kooker in het vorige nummer van de Mededelingen wordt de Aanzet tot een bibliografie van de gedrukte werken van Jacob Campo Weyerman (1677-1747) getoetst aan de criteria van de analytische bibliografie. Voor De Kooker staat vast dat eerst tot publikatie kan worden overgegaan, wanneer onderzoek volledig is afgerond en resultaten voldoen aan deze criteria. Peter Altena daarentegen neemt een pragmatisch standpunt in: liever beschikbaar werkmateriaal dan perfectie op lange termijn. Uit beider stukken blijkt de principiële controverse ten aanzien van de analytische bibliografie als zelfstandige dan wel hulpwetenschap.

Discussie gesloten.