Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 11

[p. 81]

Weyerman-advertenties in de periode 1720-1745^*
Esterella de Roo

Het Vermakelyk Wagenpraatje van Jacob Campo Weyerman verscheen rond 1739. In 1985 kwam er een heruitgave op de markt, door G. Maréchal rijk geannoteerd en van een inleiding voorzien. Een tekst vol dubbelzinnigheden en toespelingen geeft echter niet al zijn geheimen in een keer prijs. In zijn Wagenpraatje verwijst Weyerman herhaaldelijk naar krante-advertenties waarin kwakzalversmiddelen door boekhandelaren worden aangeprezen. Samen met Annemieke van Dam ben ik op zoek gegaan naar dergelijke advertenties. Eenmaal bezig, stuitte ik ook op advertenties voor publikaties van Weyerman. Vanaf die tijd heb ik deze advertenties zo systematisch mogelijk verzameld.

Het doornemen van de kranten is een zeer tijdrovende bezigheid. Ik heb mij dan ook tot één krant moeten beperken: de Leydse Courant. (Ik heb gebruik gemaakt van het exemplaar in de K.B. te Den Haag nr. 1638 Al). Voordeel is dat ik zo vrijwel de gehele periode dat Weyerman als publicist actief was, heb kunnen onderzoeken: van 1720 t/m 1745. Voor die tijd heeft hij enkele toneelwerken geschreven, maar pas in 1720 kwam de grote stroom periodieken, aanklachten en biografieën op gang.

Ik heb de kranten vanaf 1739 teruggelezen tot 1720, en vooruit t/m 1745. Het uitgangspunt 1739 is een overblijfsel van het onderzoekje naar kwakzalversadvertenties, dat nauw verband hield met het Wagenpraatje. Ervan uitgaande dat Weyerman recente gegevens gebruikte, startten we rond het vermoedelijke jaar van uitgave van dit boekje. Aangezien ik niet alle titels van Weyerman ken (mij waren aanvankelijk slechts die uit de KB-catalogus bekend), was het voor mij moeilijk om in advertenties waarin de auteursnaam ontbrak, het aangeprezen werk als een werk van Weyerman te herkennen. Zijn auteurschap werd mij vaak pas in een later stadium duidelijk (uit andere advertenties of secundaire literatuur). Daardoor weet ik dat er in de periode na 1737 enkele krantenadvertenties moeten zijn die niet in mijn

* gebaseerd op een nota, geschreven onder leiding van K. Bostoen.

[p. 82]

lijst zijn opgenomen. Dit is een onvolkomenheid die te wijten is aan mijn gebrek aan ervaring met dergelijk onderzoek.

Ik heb drie lijsten gemaakt. De eerste bevat Weyerman-advertenties uit de Leydse Courant. De tweede bevat advertenties die mogelijk van belang zijn voor de Weyerman-studie. Deze lijst is natuurlijk op arbitraire grondslag samengesteld. De derde bevat de Weyerman-advertenties die Annemieke van Dam bij haar onderzoek in de Amsterdamsche Courant is tegengekomen.

Wat de opzet van deze lijsten betreft: alle advertenties zijn chronologisch geordend op de eerste verschijningsdatum van een titel. Bij een gelijke datering zijn de titels alfabetisch geordend. Wanneer dezelfde advertentie op een latere datum nog eens terugkomt, wordt dit steeds vermeld.

Door een vermelding als blad 1 + 2 wordt aangegeven in welke editie van de krant de desbetreffende advertentie was geplaatst. Wanneer een dergelijke vermelding ontbreekt, betekent dit dat er van die krant slechts één editie is verschenen.

1. Weyerman-advertenties uit de Leydse Courant vanaf 1720.

7 juli 1724

Te Amsterdam word by Intekening gedrukt, De Historie des Pausdoms of een Verhaal van de Dwalingen en Bygelovigheden welke van tyd tot tyd in de Kerk zyn ingeslopen, in Quarto, door Jacob Campo Weyerman, Autheur van den Ontleeder der Gebreeken: de Intekening duurt tot den laatsten July, en het Werk zal voor't eynde van dit Jaar afgeleeverd worden. De Conditien, als mede een Schets van't Werk, zyn by de voornaamste Boekverkopers aldaar, te Leyden by Vander Aa en Verbeek, en in andere Hollandse Steeden &c te bekomen.

18 juni 1725

Jacob Campo Weyerman, Schryver van de Historie des Pausdoms, adverteert een iegelyk; als dat'er geen Intekening-Briefjes zullen te bekomen zyn in het tweede en laatste Deel van die Historie, na den 20 Juny 1725; Daar zullen geen Exemplaren meer gedrukt worden als 'er ingetekend zyn. NB. De Intekening geschied in alle de Buyten-Steeden by de Boekverkopers, als mede te Amsterdam by de Uytgever van den Ontleder, waar ook noch eenige Exemplaren te bekomen zyn, als mede van de Amsterdamse Hermes, 2 Deelen.

(Ook verschenen op 20 juni 1725)

3 november 1727

By Hend. Bosch, Boekverkoper te Amsterdam. [...] Ook is nu compleet te bekomen den Echo des Waerelds, 2 Deelen in 4to. door J.C. Weyerman.

6 april 1729

By de Wed. E. Boucquet, H. Scheurleer, F. Boucquet en J. de Jongh Boekverkopers in 's Gravenhage, is gedrukt en word actueel uytgegeeven, de Leevensbeschryvingen der Nederlandsche Konst-Schilders en Konst-Schilderessen, met een uytbreiding over de Schilderkonst der Ouden, door Jacob Campo Weyerman, verrykt met de Konterfeytsels der voornaamste Konst-Schilders en Konst-Schilderessen, cierlyk in Kooper gesneeden door J. Houbraken, 3 Deelen, in Quarto, a 14 Guldens, en de weinige Exemplaaren, die op groot Papier zyn opgelegt, tot 20 Guldens 't Stuk.

(Ook verschenen op 20 april, 20 mei en 25 mei 1729)

9 januari 1733

Eerstdaags staat uyttekomen, den Leevensloop van Johan Hendrik, Baron van SYBERG, waar in zyn vervat de meenigvuldige Bedriegeryen, de Konstgreepen om Crediet te maaken, en zich te vleyen in de Gonst van welgegoede en achtbaare Persoonen, beneevens de zeldzaame Gevallen, en den harssenloose Discoursen van dien gewaanden Alchimist, beschreeven door Jakob Campo Weyerman, en gedrukt te

[p. 83]

Utrecht by Anselmus Muntendam: en zullen te bekomen zyn te Amsterdam by Gerrit Bouman, Boekverkoper over 't Meysjes Weeshuys, by de Bloemmarkt.

(Ook verschenen op 26 januari 1733)

2 februari 1733

By de navolgende Boekverkopers is Heeden, Maandag den 2 deezer, te bekomen, den Kluyzenaar in een vrolyk Humeur, in 4t0., en zal alle Maandagen vervolgens te bekomen zyn te Amsterdam byA. Outgers en Willem van Egmont, te Rotterdam by J.D. Beman, Dordregt Walpot, Delft Vander Kloot, 's Gravenhage Cornelis Boucquet, Leyden G. Potvliet, Utrecht J. van Lanckom &c.

13 februari 1733

By de navolgende Boekverkopers is Heeden te bekomen, DEN KLUYZENAAR IN EEN VROLYK HUMEUR, en zal alle Maandagen vervolgens te bekomen zyn te Amsterdam by A. Outgers en Willem van Egmont, Rotterdam J.D. Beman, Dordregt Walpot, Delft Vander Kloot, 's Hage Cornelis Boucquet, Leyden G. Potvliet, Utrecht J. van Lanckom &c.

20 maart 1733

Te Utrecht by Jacobus van Lanckom, Boekverkoper in de korte St. Jansstraat, is gedrukt en te bekomen, de Leevens-byzonderheeden van JOHAN HENDRIK, BARON VAN SYBERG, Heer van ER-MELINGHOVEN en BONCKERSBERK &c., door JACOB CAMPO WEYERMAN, bestaande in een Verhaal van alle de Gevallen met den gemelden BARON gepasseerd in de voornaamste Steeden van Nederland en't geweezene Campement by Oosterhout &c.: Dezelve zyn meede te bekomen te Amsterdam by B. Lakeman op't Water en G. Bouman over't Meysjes Weeshuys, te Rotterdam by J.D. Beman en A. Willis, Dordrecht H. Walpot, Delft R. Boitet en Vander Kloot, 's Gravenhage P. van Thol en Cornelis Boucquet, Leyden G. Potvliet, Haarlem Van Lee, Alkmaar Van Beyeren, Gouda Staal, en te Amersfoort by Joh. Clerck, de Prys is 16 Stuyvers ingenaait.

30 maart 1733

Den Kluyzenaar in een Vrolyk Humeur, word alle Maandagen uytgegeeven by Jurriaan van Paddenburg, Boekverkoper, en by Anzelmus Muntendam Boekdrukker te Utrecht, en is vorders te bekomen by de voornaamste Boekverkopers in de Nederlandsche Steeden. In't kort zal by de voornoemde te bekomen zyn, een Blyspel van vyf Bedryven, getytelt den Maagdenburgsche Alchimist, of den Gewaande Baron van Syberg, beschreeven door Jacob Campo Weyerman, Schryver van den voorgemelde Kluyzenaar in een Vrolyk Humeur.

12 april 1733

Te Utrecht by Jurriaan van Paddenburg Boekverkoper, en Anselmus Muntendam Boekdrukker, word Heeden uytgegeeven een BLYSPEL, getytelt den MAAGDENBURGSCHE ALCHIMIST, of den gewaanden Baron van Syberg, ontmaskert door Jacob Campo Weyerman waar in verscheide Byzonderheeden zyn vervat, dewelke niet aangehaald zyn in den Leevensloop van dien besleepe Bedrieger. En zyn te bekomen by G. Bouman te Amsterdam over't Meysjes Weeshuys, Rotterdam J. Beman, Dordrecht G. Outman, Delft Vander Kloot, 's Hage P. van Tol en C. Boucquet, Leyden G. Langerak, Haarlem Van Lee, Alkmaar Van Beyeren, en Gouda Staal: de Prys is 6 Stuyvers.

(Ook verschenen op 17 april 1733)

16 augustus 1734, blad 1 + 2

Te Amsterdam is voor den Autheur gedrukt: eenige aanmerkingen over de Historie des Pausdoms, opgesteld by een Karthuyzer Monnik, en in een Brief overgeschikt aan den Autheur Jacob Campo Weyerman, en deszelfs antwoord verzeld door Godgeleerde en Zeedekundige Betrachtingen over Lucas 14:20 en Ecclesiast 2:11 door Jacob Campo Weyerman, in 4to. Dezelve zyn te bekomen te Amsterd. by d'Erven J. Ratelband en Comp. aan den Dam, Haarl. Van Lee, Leyd. H. en D. van Damme, Hage Van Tol en Boucquet, Rotterd. Willis en Beman, Dord. Van Braam, Middelb. Van Hoekke, Bakker en Meerkamp, Vlissingen Paaynaar enz.

(Ook verschenen op 3 september en 27 september 1734)

28 februari 1735, blad 2

Op Heeden den 28 February, en op de navolgende Maandagen, zal te bekomen zyn by de Boekverko-

[p. 84]

pers J. Loveringh te Amsterdam, Rotterdam Beman, Dord. J. van Braam, Delft P. vander Kloot, 's Hage C. Boucquet, Leyden J. van Abkoude, Haarlem Van Lee, Utregt M. Visch, Middelburg Meerkamp, en Vlissingen Paaynaar &c: Een weekelyks Papier, getytelt den ADELAAR, vervattende te gelyk Zeedekundige en vroolyke Beschouwingen over den Mensch, en deszelfs Bedryven, in 4to: de Prys is 2 Stuyv.

2 januari 1736

Thans is onder de Pers, een weekelyks Papier, geintituleert: TALMUDISCHE VERTELLINGEN; dit Schrift vervat den tot noch toe verborgen Schat van overzeldzame Vertellingen, verwonderlyke Vindingen en onnavolglyke Herssenschimmen, beide vermaakelyk en nut, en meesten tyd opgeheldert door een Zeedeles: Den dag van deszelfs uytgaaf staat nader door den Courant te werden bekent gemaakt. Het zelve zal te bekomen zyn by Cornelis de Ruyt, Boekverkoper in de Hoogstraat in 's Gravenhage, als meede by de voornaamste Boekverkopers der Nederlandsche Steeden.

11 januari 1736, blad 2

Heeden werd by Cornelis de Ruyt, Boekverkoper in de Hoogstraat in 's Hage, voor de eerstemaal uytgegeeven een Weekelyks Papier, genaamt DEN TALMUD, welk Schrift in zich vervat den tot noch toe verborgen Schat van overzeldzaame Vertellingen en onnavolglyke Herssenschimmen, beide vermaakelyk en nut, en meesten tyd opgeheldert door een Zeede-les; 't welk in't vervolg zal voorgedist werden op eene vrolyke en zeedekundige wyze, en 't zelve, daar het pas geeft, doorvlegten met Vaarzen, Aanteekeningen en Historien van gelyke waarde; en zal alle Maandagen by gem. C. de Ruyt te bekomen zyn, als ook by de voornaamste Boekverkopers in de Nederlandse Steeden.

18 maart 1737, blad 1 + 2 + 3

Te Leyden by Adr. van der Hoeven, Boekverkoper in de Maarsemansteeg, is gedrukt en word Heeden uytgegeven een weekelyks Papiertje, getytelt de NAAKTE WAARHEID: Is te bekomen te Amsterdam by S. Schouten, J. Bosch, en Esveld, Haarl. Van Lee, Dord. Van Braam, Rott. Lozel, Delft van der Kloot, 's Hage de Broeders Bouquet, Utr. Paddenburg, Gouda Kloppenburg, en verder by de voornaamste Boekverkopers.

25 maart 1737, blad 1 + 2

Op Huyden, Maandag den 25 Maart 1737, word uytgegeeven, en is te bekomen by Adrianus vander Hoeven, Boekverkoper in de Maarsemansteeg te Leyden, het Tweede Blad van het weekelyks Schrift, getytelt de NAAKTE WAARHEID; Dat Geschrift vervat allerhande Historise, Zeedekundige, Treurige, Nutte, en Vrolyke Aanmerkingen over den Mensch en deszelfs Bedryven, beide in Onrym en in Rym - Dit Werk is te bekomen te Amsterdam by Bosch en Esveld, Haarlem Van Lee, Dordrecht Van Braam, Rotterdam Lozel, Delft vander Kloot.

23 augustus 1737, blad 1 + 2

Thans is op de Drukpars gelegt eene Reedenvoering, bestaande in Natuurkundig, Historise, Ernstige, Schertzende, en Vrolyke AANMERKINGEN op zeeker onlangs uytgegeeven Boek, getyteld gemeenzaame t'Samenspraaken tusschen een Geneesheer en zyne Lyders, door ****, Med. Doct.; Die Reedenvoering, geschreeven by Jacob Campo Weyerman, is behandeld met een groote bescheidenheid, alzoo den Schryver van die overzeldzaame t'Samenspraaken zich niet bekend maakt; als meede, dewyl de Voorgeevel van zyn Werk is verciert met dit eerlyk Devys: Recte faciendo neminem timeas; Dat is op goed Nederduyts gezegt: Gaat recht door zee en ontziet geen Mensch. Den Stipten dag van de Uytgave dier bovengemelde Aanmerkingen, benevens de Naamen der Neederlandsche. Boekverkopers, by dewelke die Reedenvoering te bekomen zal zyn, staan nader in deeze Courant te worden bekend gemaakt.

21 oktober 1737, blad 1 + 2 + 3

Op Heeden word uytgegeeven een Tractaat, geintituleert: Piet fopt Jan, en Jan fopt Piet, ofte Boertige en Ernstige Zamenspraak tusschen een Protestant, Jansenist en Jesuit, over de nieuwerwetse Mirakelen van den Abt Paris, en 't Boek van den Heer de Montgeron, tot verdeediging derzelve, in groot Octavo. En is te bekomen by de volgende Boekverkopers: als te Amsterdam by H. van Eyl, A. Hek, H. Uytwerf, A. Wor, de Erven van J. Ratelband, Aldewerelt, J. Rotterdam, Outgers, J. Esvelt, J. Lovering, G. Rykman, H. Slichtenhorst, J. Hartig, J. Kouwen, J. van Broek, en J. vander Woude; te Dord by van Braam, Haarlem van Lee, 's Hage Winterswyk, van Thol, C. en F. Boucquet, Leyden Luchtmans,

[p. 85]

J.A. Langerak, A. Kallewier, en G. Langerak; Rotterdam J.D. Beman en Losel; Delft C. Bool, Gouda A. Staal, Utrecht W. Kroon en J. Evelt, en Middelburg Meerkamp en S. Marjouw.

(Ook verschenen op 25 oktober 1737)

21 oktober 1737, blad 1 + 2 + 3

Daar is gedrukt en te bekomen by Barent Das, Boekverkoper in de Pylsteeg by de Warmoesstraat te Amsterdam, een Vertoog, getytelt: Verdeediging van Jakob Campo Weyerman tegens Alexander Le Roux; Die Verdeediging vervat een verhaal van het voorgevallene tussen de twee bovengenoemde in de Roos te Vianen. Thans is die Verdeediging onder de Drukpars, vertaalt in 't Frans, vermeerderd door eenige Texten en nadere Aanmerkingen: Den stipten dag van de uytgaave dier Vertaaling staat by deeze Couranten bekent gemaakt te worden.

24 januari 1738, blad 1 + 2

Het lang verwagt Werkje, getyteld: Natuurkundige, Historise &c Aanmerkingen, op en tegens zeeker Boek, getyteld: Gemeenzaame t' Samenspraaken tussen Geneesheer en zyne Lyders, door ****, Med. Doc. word thans uytgegeeven by Barend Das, Boekverkoper in de Pylsteeg te Amsterdam, De schryver der bovengemelde Aanmerkingen Jakob Campo Weyerman, erkent geene Exemplaaren voor de zyne, dan die geenen welke Hy eigenhandig heeft ondertekend met zyn Naam in Schrift; de Prys is 6 Stuyvers. (Ook verschenen op 3 february 1738, blad 1 + 2)

12 maart 1738, blad 1 + 2

De zeldzaame Levensbyzonderheeden van L. Arminius, J.C. Weyerman, R. Hennebo, J. Veenhuyzen, en veele andere beruchte Personaadgien, vervattende derzelver byzondere ongemeene Beurtverwisselingen, verwonderlyke Avontuuren en geestryke Schertsen, by wyze van vrolyke t'Samenspraaken, beide in Onrym en Rym, door Jacob Campo Weyerman, de Prys is fl. Zyn te bekomen by Barend Das, Boekverkoper op de hoek van de Pypemarkt te Amsterdam, en by de meeste boekverkopers in de Nederlandse Steeden; by welke meede te bekomen zyn Jakob Campo Weyerman 's Aanmerkingen op en tegen zeeker Boek, getyteld: Gemeenzaame 't Zamenspraaken tussen een Geneesheer en zyne Lyders: Prys 6 Stuyv.

(Ook verschenen op 21 maart, blad 1 + 2, 2 april, blad 2, 25 april, blad 1 + 2, 7 mei, blad 2 1738)

25 april 1738, blad 1 + 2

De zeldzaame Levesbyzonderheeden van L. Arminius, J.C. Weyerman, R. Hennebo, J. Veenhuyzen en veele andere beruchte Personaadgien, vervattende derzelver byzondere ongemeene Beurtverwisselingen, verwonderlyke Avontuuren en geestryke Schertsen, by wyze van vrolyk t'Samenspraaken, beide in Onrym en Rym, door Jacob Campo Weyerman, de Prys is fl. Zyn te bekomen by Barend Das, Boekverkoper op de hoek van de Pypemarkt, bezyden 't Stadhuys te Amsterdam, en by de meeste boekverkopers in de Nederlandse Steeden.

(Ook verschenen in 1738 op 30 mei, blad 1 + 2, 13 juni, blad 1 + 2 + 3, 25 juni, blad 1, 22 september, blad 2, 31 oktober, blad 1 + 2, 31 december, blad 1 + 2, in 1739 op 12 januari, 20 maart, blad 1 + 2, 8 juni, blad 2, 20 juli, blad 1 + 2, 28 augustus, blad 1 + 2, 30 september, blad 2, 21 oktober, blad 1 + 2, 11 november, blad 2, en in 1740 op 18 januari, blad 1 + 2, 8 april, blad 2, 19 oktober, blad 1 + 2 en 21 december, blad 1 + 2).

*

15 september 1738, blad 1 + 2

Te Rotterdam by Dirk Hartigsveld, Boekverkoper in de Westwagestraat, is gedrukt den Voorlooper van de Kronyk der Bankroetiers, vervattende derzelver ongehoorde Krygslisten, Treur-eindende Blyspellen, bestudeerde Schelmeryen, linksche Behandelingen, en eerloose Pracktyken, door Jakob Campo Weyerman, in 8vo: de Prys is 5 Stuyv. (waar van reets het Groote Werk in twee Deelen in 8vo op de Pers is).

10 december 1738, blad 1 + 2

Te Amsterdam by Pieter Aldewerelt [...] Een Weeklyks Schrift, getytelt het SCHOUWBURG DER HARTSTOGTEN, de Prys is 2 st.

(Ook verschenen op 12 december 1738)

[p. 86]

7 januari 1739, blad 1 + 2

Te Amsterdam by Pieter Aldewerelt, Boekverkoper in de Wolvestraat, is gedrukt een weeklyks Papier, getyteld: Het Schouwburg der Hertstogten. Dat Schrift vervat allerhande Treur-eindende en Vrolyke Geschiedenisse, geestigen antwoorden, zeldsame Gedagten, en voor al een Schat van keurlyke Zedelessen, in Rym en Onrym, door Jacob Campo Weyerman; hier van zyn reets vier Bladen van no.1 tot 4 afgedrukt, en ingenaait a agt Stuyvers, en ieder Blad a twee Stuyvers te bekomen.

(Ook verschenen op 9 januari, blad 1 + 2, 14 januari, blad 1 + 2 en 19 january, blad 1)

3 augustus 1739

[...] By gem. P. Aldewerelt is noch gedrukt en te bekomen: Het Schouwburg der Hertstogten door Jacob Campo Weyerman: de Prys is agt stuyvers. NB. Dit zyn de laatste Schriften die de voorn. Weyerman voor zyn Gevangenis geschreven heeft.

(Ook verschenen op 12 augustus, blad 1 + 2)

3 juni 1739, blad 1 + 2

Te Utrecht by Johannes Evelt is gedrukt en wordt Heden uytgegeeven, den Steen der Wyzen; bewaarheid uit de H. Schrift en uit de Grond-beginzels der aloude Wysgeren, door Jacob Campo Weyerman. En zyn mede te bekomen te Dord by Van Braam, Middelburg Meerkamp, R'dam Beman en Van Gilst, 's Hage Winterswyk, F. en C. Boucquet en O. en P. van Thol; A'dam J. Rotterdam, J. Roman de Jonge, J. Kouwe, Lovering, Aldewereld, Huisteen, Eveld, v.d. Woude en Charlois; Haarlem Van Lee, Gouda Staal, Leyden Potvliet en Jongeleyn en by de verdere Boekverkopers meer; de prys is 6 Stuyvers. (Ook verschenen op 8 juni, blad 1)

13 mei 1740, blad 1

Te Amsterdam by BAREND DAS, Boekverkoper op de hoek van de Pypemarkt by 't Stadhuys, word Heden uytgegeeven: eenige Scherpe Aanmerkingen over de Historie des Pausdoms, opgesteld door een Karthuyzer Monnik in een Brief, overgeschikt aan den Autheur J.C. Weyerman, en deszelfs Antwoord, verzeld door Godgeleerde en Zedekundige Betragtingen door J.C. Weyerman, 4to, de Prys is 18 Stuyvers.

27 februari 1741, blad 1 + 2

Barend Das, Boekverkoper op de hoek van de Pypemarkt te Amsterdam, is door Inkoop magtig geworden de Copy van de Scherpe Aanmerkingen over de Historie des Pausdoms, opgesteld by een Carthuyzer Monnik, in een Brief overgeschikt aan den Autheur J.C. Weyerman, met deszelfs Antwoord, verzeld met Godgeleerde en Zedekundige Betragtingen, eertyds voor den Autheur voor 18 Stv., en nu voor 10 Stv.

25 september 1741, blad 1

Ook is by A. van der Hoeven in de Maarssemansteeg gedrukt en te bekomen [...] Nog is by Hem te bekomen de Naakte Waarheid door J.C. Weyerman, in 4to, a 20 St.

3 januari 1742, blad 2

In 's Gravenhage by O. en P. van Thol en by B. Brummelbosch, op het Spuy in de 3 Gulde Hartjes, zyn op Heden te bekomen: Letterlievende, Zeedekundige, Historische en Stigtelyke Betragtingen by JA-KOB CAMPO WEYERMAN, als ook te Amsterdam by C. Wyers, H. Boussiere, en J. van Houten, Haarlem van Lee, Leyden Abkoude, Delft Boel, Rotterdam Lozel en Smithof, Dordrecht van Braam, Gorkom Goetzee, Gouda Staal, Middelburg Bakker en v. Hoeke, Vlissingen Paayenaar, en Ter Goes Huysman: de Prys is twaalf Stuivers.

2. Advertenties voor werken die mogelijk van belang zijn voor de Weyermanstudie

9 juni 1721

De Amsterdamsche ARGUS, drie Deelen Compleet, is alom by de Boekverkoopers te bekoomen, tot twaalf Guldens vyftien Stuyv. Contant, en elk Deel byzonder, voor vier Guldens vyf Stuyvers, gebon-

[p. 87]

den. NB. Word bekent gemaakt, dat de eerste ARGUS, behoorende tot het vierde Deel welke gedrukt staat te worden, om de Solemniteit van den aanstaanden Woensdag, niet zal worden uytgegeeven op den elfde, maar 18de Juny naastkomende.

6 oktober 1721

NB. De ARGUS N. 18, die den achtsten October moest uytkomen, zal niet voor den zestienden, en te gelyk met N. 19 worden uytgegeven.

12 maart 1731

Te Amsterdam by de Erven J. Ratelband en Comp., is gedrukt en te bekomen, de Europische Mercurius, XLIste Stuks 2de Deel, de 6 laatste Maanden van't Jaar 1730, berichtende de Gesteltenissen der Zaaken van Staat en Oorlog in alle Heerschappyen van Europa enz.: benevens 's Lands Plakaten, als dat tegen 't Officie van Gregorius de VIIde, met een Kort Begrip van het Leeven van dien Paus; Ook vind men in dit Deel noch een kort Aanhangsel ofte een vervolg van de verfoeyelyke Sodomie, in Quarto. NB. Dit Deel is zonder Plaaten. By dezelve Drukkers word nu meede uytgegeeven het Maandelyks Berigt uyt de andere Waereld, of Samenspraak der Dooden, voor de Maand February 1731

3 augustus 1731

Te Amsterdam by de Erven van J. Ratelband en Comp., is gedrukt en alom te bekomen het Maandelyks Berigt uyt de Andere Waereld, of de Spreekende Dooden, voor de Maand July 1731 tusschen 2 Princen van Oranjen, Philibert, uyt den Huyze van Chalon, en Frederik Hendrik uyt den Huyze van Nassouw, Stadhouder van den 7 Provintien. Dit Werkje word alle Maanden vervolgd; en bestaat nu uyt 121 Stukjes, vervattende in een kort Begrip, by wyze van een Samenspraak, de Historien van veele voorname Keyzers, Koningen en mindere Persoonen van Rang, die door hunne Daaden een groote naam in de Waereld verkreegen hebben enz.

13 februari 1732

Te Amsterdam by de Erven J. Ratelband en Comp., is gedrukt en te bekomen, het Maandelyks Berigt uyt de andere Waereld, of de Spreekende Dooden, bestaande in Reedeneeringen tusschen allerhande verstorvene Potentaaten en Personagien van Rang, begind met de Maand July 1721, en is tot Heeden noch voor eenige weinige Exemplaren compleet te bekomen. Het stukje van de Maand January 1732, nu uytgegeeven, behelsd de vermaarde Bedryven van den Roomschen Keyzer Augustus en den grooten Wysgeer Socrates, in 8vo.

10 juni 1733

Te Amsterdam by de Erven J. Ratelband en Comp. is gedrukt en word uytgegeeven, het Maandelyks Berigt uyt de andere Waereld, of Spreekende Dooden, zynde dat van January en February, tusschen Romulus en Julius Caesar; Maart, tusschen Herfilia en Octavia; April, tusschen Albertus, eerste Hertog van Pruysschen, en Christiaan Ernst, Markgraaf van Brandenburg-Bareyth; en de Maand Mey, tusschen Casimirius de IV. Koning van Poolen en Johannes de III. Koning van Zweeden, in welke 2 laatste Deeltjes de wyze der Regeeringe van Poolen en Poolsch Pruysschen enz. met veel Omstandigheeden word beschreeven: Dit Werkje is ook noch compleet en by aparte Stukjes te bekomen, en word alle Maanden vervolgt, in Octavo.

1 januari 1734, blad 1 + 2

Te Amsterdam by de Erven van J. Ratelband en Comp [...] Item het Maandelyks Berigt of Samenspraak der Dooden, tusschen de Keurvorst van Ments en de Hertog de Rocquelaure, voor de Maand December 1733, zynde de voorige Stukjes van dit Jaar en de voorige Jaaren meede noch Compleet te bekomen.

5 februari 1734, blad 1

Te Amsterdam by de Erven van J. Ratelband en Comp. aan den Dam, is gedrukt en werd uytgegeeven, het Maandelyks Berigt uyt de andere Waereld of Spreekende Dooden, zynde de 151ste Zamenspraak tusschen Don JAN VAN OOSTENRYK en den grooten HANNIBAL van Carthago, voor de Maand January 1734, en werd alle Maanden vervolgt, in 8vo.

[p. 88]

13 september 1734, blad 1 + 2

Te Amsterdam by de Erven J. Ratelband en Comp. aan den Dam, is voor de Maand AUGUSTUS gedrukt en werd uytgegeeven: het Maandelyks Bericht uyt de andere Waereld, of Spreekende Dooden, bestaande in een Redeneeringe tusschen 2 Turkse Keyzers Mahometh de II. die de Stad Konstantinopolen ingenomen heeft, waar op de ondergang van't Griekse Keyzerryk is gevolgt, en Ibrahim, die Ao 1648 is geworgt, in 8vo en werd alle Maanden vervolgt.

(Ook verschenen op 22 september, blad 1 + 2)

2 maart 1735

Te Amsterdam by de Erven van J. Ratelband en Comp. aan den Dam [...] Item het Maandelyks Berigt uyt de andere Waereld, of Spreekende Dooden, tusschen den eersten Christen Keizer CONSTANTYN den Grooten, en Karel, laatst overleeden Landgraaf van Hessen-Kassel, voor de Maand January 1735; en het vervolg dier Samenspraak, voor de Maand February, is Heeden ook te bekomen.

4 juli 1735

Te Amsterdam by de Erven van J. Ratelband en Comp. aan den Dam [...] Item word by dezelve voor de Maand Juny uytgegeeven: het Maandelyks Berigt, of Samenspraak der Dooden, tusschen den Aatsbisschop van Canterbury en den Marquis van Montross, in Octavo.

5 augustus 1735

Te Amsterdam by de Erven van J. Ratelband en Comp. aan den Dam [...] Item word by dezelve uytgegeeven: het Maandelyks Bericht uyt de andere Waereld, of Spreekende Dooden tusschen den Hertog van LOTHARINGEN KAREL DE V., die de stad Weenen ontzet heeft, en de Athenienser Generaal en Admiraal THEMISTOCLES, voor de Maand July 1735, in 8vo.

3 oktober 1735, blad 1

Te Amsterdam by de Erven van J. Ratelband en Comp. aan den Dam [...] Item het Maandelyks Berigt, of Samenspraak der Dooden, tusschen ERICH den IX. en GUSTAVUS den I., Koningen van Zweeden, voor de Maand September 1735.

20 januari 1736

Te Amsterdam by de Erven van J. Ratelband en Comp. aan den Dam, werd voor de Maand December uytgegeeven, het Maandelyks Berigt, of de Spreekende Dooden, tusschen FREDERIK de 3de Roomsch Keyzer, en JOHAN WILHELM FRISO, Vader van den tegenwoordigen Prins van Oranjen. Ook zyn noch eenige weynige Exemplaaren van dit Werk compleet te bekomen, bestaande in 174 Stukjes in 8vo, en werd alle Maanden vervolgt.

8 juli 1737

Te Amsterdam bij de Erven J. RATELBAND en Comp. aan den Dam, en in alle Steeden, is gedrukt en te bekomen: Het Maandelijks Berigt, of Samenspraak der Dooden, voor de maand Juny 1737, behelzende met de volgende Stukjes, die in de maanden July en Augusty enz. zullen uytkomen, een volkome Leevensbeschrijving van den dapperen en onvergelijkelijken FRANCISCUS EUGENIUS, Prince van Savoyen en Piemont, en den Fransschen Generaal Grave van GRAMMONT, uyt het Hoogduyts vertaalt, in Octavo.

26 november 1738, blad 1 + 2

De Ontleeder der Gebreeken Ontleed, of Aanmerkingen op de aanmerkelyke Aanmerkingen, gemaakt door de Heer Jakob Campo Weyerman, op een Boek genaamt Gemeenzaame Samenspraaken tussen een Geneesheer en zyne Lyders in de Koorts, Scheurbuyk, Steen, Graveel, vallende Ziekte, en andere Zenuwachtige Gebreeken, Vrysters Ziekte en Kwaalen toevallig aan Kraamvrouwen, als desgelyks in Venus-Kwaalen enz. En tot een bewys der Deugden van de Medicynen, daarin gerecommandeerd, heeft de Schryver der gemelde Samenspraaken, en van dit Werk, Order gegeeven aan Barent Das zoo veel van de middelen voor de Koorts gratis, of om niet, weg te geeven, als genoeg is om honderd Persoonen te geneezen, welke die Ziekte hebben, op Conditie dat dezulke, die dezelve aannemen, zich verbinden zoodanige duydelyke en gemakkelyke Onderrigtingen waarteneemen, als Haar gezegt zal worden, die ze zal konnen haalen (mitsgaders een Uyttreksel uyt: Bisschop Burnet's Verhaal van den Tegenwoordigen Staat der Engelsche Gestelykheid, opgedraagen aan de Koninginne Anna). Het gantse Werk is door-

[p. 89]

mengd met Godgeleerde, Natuurkundige, Zedekundige, Ernstige en Boertige Reedeneringen: de Prys is fl: 10. De Samenspraaken 15 Stuyvers. Te bekomen by de volgende Boekverkopers, als te Amsterdam by B. Das op de hoek van de Pypemarkt, bezyden 't Stadhuys, Rotterdam Beman, Lozel, Smithoff, Bos en Pelt, Leyden Langerak, Bos, Deyster, Visser en Van Damme, Haarlem Van Lee, Bos en Assendelft, Dord. Van Braam en 't Hooft, Delft Bool en Boitet, Gouda Staal, 's Hage Bloemendaal, Boucquers, Van Zanten en Vander Kloot, Utrecht Charlois, Poolsum, Kroon, Eveld en Paddenburg, Breda Kieboom en Poel, Alkmaar Hoolwerf, Hoorn Duyn, Nymegen Heymans, Zwol Van Straaten, Harderwyk Brinkink, Groningen Bansma en Spandau, 's Bosch Pallier, Weesp Vander Weyde, Campen Thiel en Thiel Van Leeuwen. NB. De Middelen voor de Koorts, gratis, of om niet, uytgegeeven te worden, zullen een aanvang neemen van den eersten tot den laatsten December aanstaande, en zyn alleen te bekomen by Barent Das voornoemt: de Prys is f7.

(Ook verschenen op 1 december, blad 1 + 2)

3. Advertenties uit de Amsterdamsche Courant

29 juni 1730

Tot Amsterdam by Jacob Campo Weyerman in de weyde Lombaersteeg, en by de voornaemste Boekverkopers in de Nederlandse steden, zyn Berichten en Quitanties te bekomen, achtereenvolgens welke de voornoemde Schryver by Inteekening zal uytgeeven, de Ontleedkunde der Hartstogten; de Vertellingjes van Monsr. de la Fontaine, in Nederduytse Vaerzen vertaelt; de Gezangen van Anakreon en Sapho, insgelyks berymt in het Nederduyts; de Kroniek der Paruyken; het Blyspel van Amphitrion, of de twee Sofias; te gelyk met eenige ongemeene Leevensbyzonderheden des Schrijvers, in 4 deelen, in Octavo: De Inteekening geschied mede by G. Bouman en Joris van der Woude Boekverkopers.

(Ook verschenen op 11 juli)

1 augustus 1730

Op Maandag den 14 Augusty, zal by Jacob Campo Weyerman te bekomen zyn, een tractaet getytelt, Godgeleerde, Zeedekundige en Historise Bedenkingen, over Proverb k. 28, v. 15, 17 zynde een Vervolg op den Text van Romeyn k. 1, v. 27. Tot op heden primo Augusty zyn 'er nog eenige Quitanties te bekomen in het by de Berichten bekent Werk, van den gem. Autheur.

15 augustus 1730

Op heeden Dinsdag den 15 Augusty wordt uytgegeeven een Vertoog, getytelt Godgeleerde, Zeedekundige en Historise Bedenkingen over Proverb 28: vers 15 en 17 (* zie onderaan) zynde het vervolg op den Text van Rom. 1: vers 27. Dit Boek is te bekomen by den Autheur Jacob Campo Weyerman, by Gerard Bouman over het Meysjes Weeshuys en by de Boekverkopers in de Nederlandsche Steden.

(Ook verschenen op 15 augustus 1730 met de volgende verschillen: op heeden Donderdag den 17 Augusty i.p.v. Dinsdag den 15 Augusty, en op de plaats van het sterretje is ingevoegd ‘met een Nareeden behelsende eenige Regtsgeleerde Aenmerkingen, over de Straf der Sodemieten’)

28 mei 1733

In alle steeden is te bekomen, de Slapende Philosoof in 't Harnas gejaegt tegen den Goliath J.K. Weyerman, in quarto, de prys is 2 stuyvers en is te bekomen by [...]

30 juli 1739

By de Wed. Jacobus van Egmont, op de Reguliers Breestraat, is thans te bekomen, het Weelderig Vernuft, gestraft in de persoon van Jacob Campo Weyerman, in Quarto, voor 2 stuyvers.

Conclusie

In totaal heb ik 69 Weyerman-advertenties gevonden. De spreiding over de periode (1720 t/m 1745) is weergegeven in onderstaande grafiek. (Bij de aantallen is geen rekening gehouden met de verschillende edities).

[p. 90]

1720:	0	1729:	4	1738:	17
1721:	0	1730:	0	1739:	16
1722:	0	1731:	0	1740:	5
1723:	0	1732:	0	1741:	2
1724:	1	1733:	8	1742:	1
1725:	2	1734:	3	1743:	0
1726:	0	1735:	1	1744:	0
1727:	1	1736:	2	1745:	0
1728:	0	1737:	6

In de jaren twintig publiceerde Weyerman zijn ‘grote’ tijdschriften, maar van reclame daarvoor zijn in de Leydse Courant geen sporen te vinden. Betekent dit dat er voor die tijdschriften voldoende belangstelling was of waren de uitgevers van die tijdschriften niet alert genoeg? In elk geval de advertenties die we terugvinden tot 1733 zijn voor de Historie des Pausdoms (3x), den Echo des Waerelds (1x) en de Leevensbeschrijvingen der Konstschilders en Konstschilderessen (4x).

Uit de grafiek blijkt dat de advertenties voornamelijk voorkomen in de periode dat Weyerman het (financieel) moeilijk had. In 1731 gaat hij namelijk failliet en vlucht naar de vrijplaats Vianen. Vanaf 1733 zijn er 60 advertenties; 1738 en 1739 (vlak voor zijn gevangenneming) vormen met een aantal van respectievelijk 17 en 16 het hoogtepunt. De zeldzaame Leevensbijzonderheden van L. Arminius, J.C. Weyerman, R. Hennebo en J. Veenhuyzen en de Natuurkundige, Historische etc. Aanmerkingen zijn voor dit hoogtepunt verantwoordelijk (respectievelijk 2 en 7 advertenties apart en 5 samen). Naast Eenige Aanmerkingen over de Historie des Pausdoms (4x) en de Schouwburg der Hertstogten (6x) wordt voor de andere werken slechts een of twee maal geadverteerd. Weyermans gevangeneming wordt, als aansporing tot de kopers, in twee advertenties voor de Schouwburg der Hertstogten vermeld. Na 1739 verschijnen er advertenties waarin oude publicaties worden aangeprezen; de Naakte Waarheid (1741) en Eenige Aanmerkingen over de Historie des Pausdoms (1740). Van het laatste werk verkoopt Weyerman de rechten aan Barend Das, die het in 1741 acht stuivers goedkoper aanbiedt. Het enige nieuwe werk in de periode na '39 is Letterlievende, Zeedekundige, Historische en Stigtelijke Betragtingen (1742).

Enkele opmerkingen over de tweede lijst. Weyerman had in 1738 (nog) een zeer grote invloed op de publieke opinie, ondanks het feit dat de justitie hem op de hielen zat. Op 26 november verschijnt er een advertentie waarin men wil aantonen dat Weyermans kritiek in de Natuurkundige, Historische etc. Aanmerkingen onterecht is. Weyerman betwijfelde hierin namelijk het nut van bepaalde geneesmiddelen. Om Weyermans ongelijk te bewijzen, konden honderd personen gratis middelen tegen de koorts krijgen. Of deze mensen werkelijk zijn genezen, weet ik helaas niet.

Peter Altena (in De satiricus Jacob Campo Weyerman, de luis in de pels van de verlichting (1987), p. 14) veronderstelt dat Weyerman in Amsterdam ook boekverkoper en uitgever is geweest. Deze veronderstelling wordt bevestigd door de advertentie van 29 juni 1730 in de Amsterdamsche Courant. Weyerman noemt hierin zes

[p. 91]

werken die hij bij intekening zal uitgeven en verkopen in de Lombaertsteeg. Tenslotte een opmerking over de derde lijst. Geen van de advertenties uit de Amsterdamsche Courant komt in de Leydse Courant voor. Welke advertenties staan in welke krant, en waarom? Om die vraag te beantwoorden moet ook de Amsterdamsche Courant voor de gehele periode systematisch onderzocht worden. Duidelijk is dat de achttiende-eeuwse krant als informatiebron over Weyerman nog lang niet uitgeput is.