Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 11

[p. 61]

Weyerman in/op de markt
Gerardine Maréchal^*

Bij een wandeling over de zaterdagmarkt op de Amsterdamse Lindengracht deed ik zo'n vijf jaar geleden een bijzondere ontdekking. In een boekenkraam waar sedert jaar en dag het kaf wordt uitgevent van het koren dat geveild wordt in vooraanstaande boekveilinghuizen, trof ik enkele forse stapels losse vellen oud papier. In de stapel gedoken vond ik niet alleen losse prenten van o.a. Langendijk, Lambert ten Kate en Simon de Vries, maar verspreid over de stapels ook een aantal onmiskenbaar achttiende-eeuwse folio's. Ze zouden me niet zijn opgevallen tussen de overige voddige papieren als van een ervan niet de onderrand eruit stak: daar stond op:

Weijerman 2 deel fol. 24

In totaal bleken zich zo'n twintig van dergelijke folio's met verwijzingen naar Weyerman in de stapels te bevinden. Ze hebben alle grofweg dezelfde bladspiegel: plaatje, schildersnaam en tekst in handschrift. Het handschrift lijkt mij (misschien laat-) achttiende-eeuws. De folio-vellen dragen het watermerk van de papiermaker P. Smidt van Gelder die in de tweede helft van de achttiende eeuw actief was en in 1783 fuseerde met M. Schouten tot Van Gelder Papier. De vellen dateren dus van die tijd.

Om meer over de aard van deze losse folio's te weten te komen, lag het verder voor de hand de verwijzingen naar Weyerman na te gaan. Dat deelnummer achter zijn naam had vast betrekking op zijn Levensbeschrijvingen der Nederlandsche Konstschilders uit 1729. dat kunsthistorische plagiaat van Houbrakens Groote Schouburgh der Nederlandse konstschilders en -schilderessen, waaruit Weyerman de schildertheorie wegliet en de private-life details uitvergrootte. Trouwens, daarop wezen ook de bijgeplakte prentjes die ik herkende van de Konstschilders.

Mijn vermoedens hieromtrent werden bewaarheid. Ik demonstreer dat bij wijze van voorbeeld aan het vel gewijd aan Pieter Janz. van Asch. Daarop wordt hij zo beschreven:

Asch, (Pieter Janszoon van)
Geboren te.. hij was een goed landschapschilder voor al in klyne stukken, dog
wijl hij ten bestaan
van zyne ouderen andere zaken ook uitoeffende, zyn zyne
stukken raar, en weinig in omloop egter
deugdelyk

De passage waar links onderop het vel naar wordt verwezen, op blz. 24 van het tweede deel der Konstschilders, luidt als volgt:

* Observatie gehouden tijdens de jaarvergadering van 9 januari 1988.

[p. 62]

[p. 63]

Pieter Janz. van Asch
Die Man is een goed Landschapschilder geweest, inzonderheyt in kleyne stukken. Dewijl hy niet veel tijd om te schilderen kon uytvinden, als die op eene andere wijze zijne oude ouders moest bezorgen, zijn zijne stukken raar, maar echter deugdelijk.

Dit voorbeeld is representatief voor de wijze waarop de tekst op de overige vellen is samengesteld: vrijwel woordelijk volgt de kopiist Weyerman. Dit alles zegt ons echter nog niet veel over de intenties die de maker van deze vellen heeft gehad.

Sprekender in dit verband is dan ook niet wat hij schrijft, maar wat hij tekent: alle prenten, identiek aan die in de Konstschilders van schilders als Terburg, Metsu en David Jorisse, zijn met de hand voorzien van een zorgvuldig getekende ‘ombouw’. Met bijna kinderlijke vlijt zijn die kadertjes versierd. Omdat verdere provenances helaas ontbreken, moeten we er maar vanuit gaan dat iemand in de tweede helft van de achttiende eeuw deze losse prenten in zijn bezit heeft gekregen en deze alsnog de context heeft willen geven waar zij gezien hun oorspronkelijke functie, die van illustraties bij de Konstschilders, in thuis hoorden. Daartoe plakte hij ze op losse vellen, versierde de rand en voorzag dit van een vrijwel getrouwe weergave van de tekst in Weyermans Konstschilders. In dat opzicht vormen deze merkwaardige blijken van laat achttiende-eeuwse zelfwerkzaamheid een miniscule bijdrage aan de kennis van de Weyerman-receptie, relatief kort na zijn dood.