Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 7

[p. 24]

Peter Altena
De Rotterdamsche Hermes: actualiteit of eeuwig leven?

Betje Wolff en Aagje Deken wandelden in Bourgondische ballingschap toen in de Republiek hun boekenbezit geveild werd. Wat kwam er in maart 1789 zoal onder de hamer? In de categorie ‘Poëtische Boeken in Octavo’ was er van Jacob Campo Weyerman de Rotterdamsche Hermes, de Amsterdamsche Hermes, de Ontleeder der Gebreeken, de Echo des Weerelds en Het Oog in het Zeil, terwijl de directe concurrent met de Amsterdamsche Argus vertegenwoordigd was.^(1.) Waarom bezaten Wolff en Deken tijdschriften van Weyerman?

Op 28 april 1722 verscheen in Weyermans Amsterdamsche Hermes een advertentie, volgens welke de Rotterdamsche Hermes ‘nu compleet te bekomen’ was. Titelpagina, titelprent en ander voorwerk was zojuist gereedgekomen, pas eind april 1722 was de Rotterdamsche Hermes compleet leverbaar.^(2.) Waarom werd eind april 1722 nog geadverteerd voor een tijdschrift, waarvan de laatste aflevering een half jaar daarvoor was verschenen?

In de eerste aflevering van de Rotterdamsche Hermes ontfermde de nauwelijks vermomde Weyerman zich uitgebreid over de Amsterdamsche Argus van Hermanus van den Burg. De Amsterdamsche Argus was een mercuur, becommentarieerde nieuws van couranten. Na een parafrase van het nieuws volgde een overwegend burlesk commentaar. De Amsterdamse nieuwscommentator was in Rotterdamse ogen eentonig en slaapverwekkend. Niet direct benijdenswaardige eigenschappen voor een mercuur. Hermes beloofde zich twee maal per week te laten zien

‘zullende zyn voornaamste welmeenende intentie zyn den verdwaalden Argus op de verlate loopbaan van de Reden te brengen.’^(3.)

De Rotterdamsche Hermes presenteerde zich niet als concurrent, maar voor alles als onbaatzuchtig commentator van de nieuwscommentator Argus, als mercuur der mercuren.

Een mercuur becommentarieerde nieuws van couranten. Couranten waren ingesteld op nieuws, op actualiteit. Niets veroudert zo snel als nieuws, oud nieuws is geen nieuws. Mercuren becommentarieerden nieuws, dat geen nieuws meer was. Het had bijgevolg voor mercuren geen zin te wedijveren in actualiteit.

In aflevering 13 van de Rotterdamsche Hermes zei Hermes te hopen dat men in de Amsterdamsche Argus

‘geteikent zal zien [...] iet 't geen tweemaal, zonder zich aan een' hartvang bloot te geven, gelezen kan worden.’^(4.)

De Amsterdamsche Argus leed aan actualiteit, aldus Hermes. Wat in de principieel efemere couranten een verdienste was, gold in tijdschriften als een defect.

In aflevering 54 zou het Argus nog welsprekender verweten worden. Hermes deelde aan Argus mee

‘dat het met uwe oeveraas-schriften gestelt is als met de kleine pasteitjes van de Fransche Vluchtelingen, dewelke noit smakelyk zyn ten zy ze snikheet uit den oven komen.’^(5.)

(1.) Ria Dijkstra-Van Bakelen: ‘De veilingcatalogus van maart 1789 op naam van Betje Wolff en Aagje Deken’ In: Documentatieblad Werkgroep 18e eeuw 34-35 (april 1977), p. 145.

(2.) Amsterdamsche Hermes. Dl. 1, no. 31 (28 april 1722), p. 248.

(3.) De Rotterdamsche Hermes. Ed. A. Nieuweboer. Amsterdam 1980. No. 1 (13 sept. 1720), p. [3].

(4.) Ibidem, no. 13 (25 oct. 1720), p. [52].

(5.) Ibidem, no. 54 (31 july 1721), p. 375.

[p. 25]

Hermes sprak zijn diskwalificerende woorden over Argus' actualiteit nu niet als onbaatzuchtig geneesheer, maar als ‘Vrient en Collega’.

De ondertekening moge ironisch zijn, geheel zonder juistheid is ze daarmee niet. Want Hermes, begonnen als mercuur der mercuren, had zich intussen ontpopt als gewone mercuur, nieuwscommentator. ‘Om den kieschen smaak zyner lezers te voldoen’, was hij ‘genootzaakt [...] altoos eenige remarques over dagelyksche Nieuwigheden te geven.’^(6.) Van harte ging het niet. Met tegenzin kwam hij tegemoet aan de slechte smaak van de lezers en werd als mercuur Argus' collega.

Hermes' tegenzin blijkt nog ergens uit. Hij verkoos de ambitie van Censor, Zedenhersteller door middel van satire, boven het

‘langs kourant-boufonnieries de lezers door gapen en geeuwen in Goudenaars te transformeren.’^(7.)

Beziet men Hermes' nieuwscommentaren nader dan valt op dat de actualiteit van zijn commentaar gering is. Zeer bijzonder is de persoonlijke toon, het persoonlijk optreden van Hermes. Uit het commentaar rees de figuur van Hermes op: een oude, bedaagde grijsaard, die veel meegemaakt had en daarom wat ‘historykundig’ viel. Hij signaleerde als moeilijkheid

‘wekelyks by eene duimbreette te gelyk, een Historyschryver [te zyn], en alle lezers op een eenig blad papiers [te willen] vergenoegen.’^(8.)

Het was Hermes' ambitie in zijn nieuwscommentaren ‘Historyschryver’ te zijn, in het voetspoor van de bewonderde Hooft. Men vergelijke in dit verband ook de Verklaring van de titelprent. Thalie, Hermes' zusje, [is] in de weer om

‘Als een getrou historyschryver
(Men zie met welke oplettenheit
Zy ga slaet wat haer Hermes zeit)
Om alles voor den wrok der jaren
Op zuivre bladen te bewaren’^(9.)

Het nieuwscommentaar wordt in de woorden van Hermes geschiedschrijving. Zo onttrekt het tijdschrift zich aan de actualiteit en de korte levensduur.

B. van Selm heeft in zijn studie over De Hollandsche Spectator het volgende opgemerkt:

‘Vanaf het begin moet de uitgever van plan zijn geweest de afleveringen ook gebundeld als boeken te verkopen, omdat alle Nummers doorlopend gepagineerd werden.’^(10.)

De paginering van de Rotterdamsche Hermes begon bij aflevering 16. Of het plan tot bundeling daarmee geboren werd, weet ik niet. Wel denk ik dat de paginering vertrouwen demonstreerde, vertrouwen in een complete jaargang. In aflevering 16 trad Hermes bovendien voor het eerst op als mercuur, als historicus van de eigen tijd. Een verband tussen het optreden als mercuur èn de uitgave van de complete Rotterdamsche Hermes, als boek dus, dringt zich op.

In 1722 werd de Rotterdamsche Hermes compleet geadverteerd en verkocht. Mec de krant van eergisteren zou dat niet gelukt zijn. In de boekenkast van Wolff en Deken stonden complete jaargangen Weyerman. Die jaargangen getuigden niet van ‘aandacht voor de actualiteit’^(11.), zoals wel beweerd is, maar juist van het succesvol overwinnen van de actualiteit. Een boekuitgave van een tijdschrift lijkt me de overwinning op het dreigend efemere karakter van tijdschriften te symboliseren. Weyerman

(6.) Ibidem, no. 19 (28 nov. 1720), p. 91.

(7.) Ibidem, no. 25 (9 jan. 1721), p. 141.

(8.) Ibidem, no. 50 (3 july 1721), p. 342.

(9.) Ibidem, ‘Verklaring Titelprent’. H.M. de Blauw vroeg zich af of de initialen A.H., waarmee de Verklaring ondertekend is, zouden kunnen staan voor ‘Amsterdamsche Hermes’, de opvolger immers. Nu heeft Weyerman zich in de Amsterdamsche Hermes uitdrukkelijk gedistantieerd van de ‘Verklaring’ en de uitgever Arnold Willis als schuldige aangewezen. A.H. zou dan A.W. moeten zijn. J.J.V.M. de Vet noemde tijdens de jongste jaarvergadering van de Stichting Jacob Campo Weyerman als mogelijke gegadigde Adriaan Hoppestein.

(10.) B. van Selm: ‘De 1731-1735 edities van De Hollandsche Spectator’ In: Studies voor Zaalberg. Leiden 1975. Publicaties van de Vakgroep Nederlandse Taal- en Letterkunde, p. 207.

(11.) Dijkstra-Van Bakelen, p. 132.

[p. 26]

was er in geslaagd ‘alles voor den wrok der jaren op zuivre bladen te bewaren’.