Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 7

Willem Hendrikx
JCW en Het oog in 't zeil

Vorig jaar in oktober verscheen het eerste nummer van het nieuwe literaire tijdschrift Het oog in 't zeil.^(1.) Deze titel richt het zoeklicht op een van Weyermans minst bestudeerde tijdschriften. Het verschijnen van deze nieuwe literaire periodiek verplicht de Stichting JCW een onderzoek te doen naar het hoe en wat van haar 18e eeuwse voorganger.

De oorzaak van de tot op heden geringe aandacht voor het op naam van Weyerman staande Het oog in 't zeil uit 1780 is duidelijk: aan Weyermans auteurschap werd door tijdgenoten en wordt door tegenwoordige Weyermanliefhebbers sterk getwijfeld. Deze twijfel werd en wordt veroorzaakt door het feit dat het tijdschrift zoveel jaren na Weyermans dood verscheen. Verder door de voor Weyerman slechte, nogal vlakke stijl, de krachteloze humor en het gebrek aan ‘tijdschriftkarakter’ van de uitgave. Vele afleveringen zijn niet als afgeronde eenheden geschreven. Het tijdschrift bevat bijvoorbeeld een aantal toneelstukjes die over meerdere afleveringen verspreid zijn.

De discussie, met name in de Mededelingen,^(2.) betrof voornamelijk de vraag of JCW nu wel of niet de auteur van het werk was en de vraag of het werk in zijn geheel in 1780 is uitgegeven, of dat, zoals de uitgevers vermelden in het voorwoord én volgens de datering van de eerste 25 nummers, deze nummers al waren verschenen van 2 mei 1768 tot en met 3 april 1769 in tweewekelijkse afleveringen.

Na deze inleiding hoop ik niet de verwachting gewekt te hebben hier de vraag naar het auteurschap van een definitief antwoord te kunnen voorzien. De vraag naar het jaar van verschijnen van de eerste 25 afleveringen denk ik hier wel te kunnen beantwoorden.

De titelpagina van Het oog in 't zeil vermeldt als drukkers ‘C. VAN HOOGEVEEN, JUN, EN C. HEYLIGERT’ en als jaartal 1780. In een ‘AAN DEN

(1.) Zie ook: A.J. Hanou: ‘Het oog in 't zeil’ In: Med. JCW. jrg. 6 (1983), nr. 3. p. 30-31.

(2.) Med. JCW. p. 6, 106-7, 129-30, 132-3, 143, 154, 251, 318, 542.

[p. 21]

[p. 22]

[p. 23]

LEEZER’, gedateerd 1779, behorende bij het voorwerk, wordt met een noot het volgende medegedeeld:

(x) Men heeft namelyk reeds in het jaar 1768. begonnen met dit Werk, bij bladen, om de veertien dagen, uit te geeven, waarmede men één jaar gecontinueerd heeft; - eindlijk is men te raade geworden, om alle de nog ongedrukte Vertoogen in ééns uit te geeven, 't welk ook minder kostbaar is voor den Kooper.^(3.)

Als oorzaak voor het niet continueren van de uitgave in 1769 wordt het afhaken van een der boekverkopers genoemd. Deze zou de kopij in handen hebben gehad, met als gevolg dat de resterende nummers pas in 1780 konden verschijnen.

Inderdaad wordt in de eerste 25 nummers, naast C. van Hoogeveen Jun, en C. Heyligert, een J. van Zijp als mede-uitgever genoemd. In het voorwerk van de uitgave van 1780 komt deze naam niet voor. Hij zou dus de kopij in handen kunnen hebben gehad. Sierman heeft er al op gewezen dat het exemplaar van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels^(4.) maar voor de helft is opengesneden. Alleen de laatste 25 ongedateerde nummers zijn blijkbaar gelezen. Dit zou erop kunnen wijzen dat de koper de eerste 25 nummers al had gelezen. mogelijk in 1768/69.

Een prospectus uit 1768, al gesignaleerd door Hanou en Van Oostrum, wijst erop dat er in dat jaar inderdaad al sprake moet zijn geweest van een tweewekelijkse uitgave van Het oog.^(5.) In dit ‘BERICHT’ kondigen de uitgevers C. van Hoogeveen Jun., Johannes van Zijp en Cornelis Heyligert de uitgave aan.

Deze prospectus vormt een sterk argument voor de stelling dat er in 1768/69 inderdaad al sprake moet zijn geweest van een tweewekelijks tijdschrift Het oog in 't zeil. Waarom deze uitgave in 1769 is gestopt blijft voorlopig een raadsel. Mogelijk heeft inderdaad het uittreden van de boekverkoper Johannes van Zijp uit het driemanschap er iets mee te maken.

Uit het artikel van Hanou en Van Oostrum over de drukkers Van Hoogeveen Jun. en Cornelis Heyligert blijkt dat deze twee een soort 18e eeuwse vrije jongens waren, die er niet voor terugdeinsden uitgaven geheel of gedeeltelijk onder een erbij gesleepte goed verkopende naam uit te geven. Dit maakt Weyermans auteurschap van Het oog in 't zeil nog onduidelijker.

Over dit alles hopen Peter Altena en schrijver dezes U in een uitgebreider artikel meer te kunnen mededelen.

(3.) Jacob Campo Weyerman: Het oog in 't zeil. Leyden; C. van Hoogeveen Jun. en C. Heyligert, 1780. p.[VII]. (privé-exemplaar: collectie W. Mans)

(4.) Med. JCW. p. 143.

(5.) A.J. Hanou, Wa.R.D. van Oostrum: ‘Cornelis Heyligert: Apekees, en het faillissement van een Leidse Boekdrukkerij in 1792’ In: Spektator IV (1974/75). p. 290-5. De prospectus bevindt zich in de Bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels (apparaat Cahais).