Mededelingen van de Stichting Jacob Campo Weyerman. Jaargang 5

Peter Altena

(Veerstraat 5-III, 1075 SL Amsterdam, 020-725952)

Minima, Van Goens en Weyerman

In de jaren 30 verschenen twee monografieën over Rijklof Michael van Goens (1748-1810). J. Wille publiceerde in 1937 deel 1 van zijn onvoltooide De literator R.M. van Goens en zijn kring. Het register verwijst één maal naar Weyerman, naar een weinig interessante passage. Interessanter is de plaats, waarnaar het register niet verwijst.

Op p. 101 wordt het Leidse genootschap Minima Crescunt met het gelieerde Utrechtse Dulces ante omnia musae vergeleken: ‘De werkzaamheden der beide genootschappen zijn op dezelfde leest geschoeid. [...] In Dulces had ieder gewoon lid op elke vergadering “het genootschap te dienen” met 1e. een belangrijke mededeeling of een verhandeling over taal-, dicht- of oudheidkunde, een gedicht of iets dergelijks; 2e. tien plaatsen uit een der beste 17de- of 18de-eeuwsche schrijvers, treffend door fraaie woordschikking, verheven gedachten, en dgl., en tien uit een “schrijver van ouder en regelmatiger eewe”, merkwaardig om “hooggaande regelmatigheid (analogie)”, woordvorm of -beteekenis, spelling, enz. De keuze staat vrij, maar den eens gekozen auteur moet men geheel doorwerken⁷).’ Lichte afwijkingen van deze taak waren mogelijk, er waren ook andere taken, maar dit gaat ons hier niet aan. Interessanter is hetgeen bij noot 7 staat aangetekend: ‘Van M.C. [= Minima Crescunt, P.A.] hebben we een lijstje waarop als oude werken staan: Bijbel 1477; Conste der Minnen; Boetius 1485; “Zeebout, Reize van Van Ghistele” [d.i. 't Voyage van Mher Joos van Ghistele 1572; met een voorrede van A. Zeebout. Zie Paquot, Mémoires III (1770 fo.) 590]; Veldenaer, Fasciculus Temporum; Livius 1541; Byencorf. En als nieuwere: Hooft, Historiën; idem, H. de Groote; idem, Zeeden der Germanen; C. Weyerman, Echo des Werelts; Longinus (misschien rechtstreeks uit 't Grieksch); Tibullus (in Latijn). - Al weer klassieks genoeg, ter oefening in de Nederlandsche letteren!’ Weyerman verkeert in degelijk gezelschap. Men was kennelijk nog niet vies van Weyerman, Overigens, Minima Crescunt was actief rond 1761-63. ‘Maar in de loop van 1763 bleef van de werkzaamheden van Minima eigenlijk niets over dan de voortzetting van de Nieuwe Bydragen door v. Lelyveld.’ (F.K.H. Kossmann. Opkomst en voortgang van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. Leiden 1966, p. 10). In 1766 herleefde Minima in de Maetschappije der Nederlandsche letterkunde. Het lijkt me zinvol om na te gaan of Minima gebruik maakte van Weyermans Echo en of de Maatschappij Weyerman in de gulden hand-

[p. 512]

bibliotheek handhaafde. Wie zoekt in de archieven van Minima en de Maatschappij naar de oplossing?

In het boek van P.C.J. de Boer Rijklof Michael van Goens (1748-1810) en zijn verhouding tot de literatuur van West-Europa, dat in 1938 verscheen, is als Bijlage A een translitteratie van het Van Goenshandschrift ‘Over Humour en Laune’ opgenomen. Het handschrift bevindt zich in de K.B. Be Boer zegt ‘Betreffende de datering kon ik slechts vaststellen dat het na 1773 geschreven moet zijn’. Op p. 179 treffen we deze passage: ‘[...]; En Sterne is ook bij uitstek de humorous writer bij de Engelschen, zoo als zijn model Rabelais bij de Franschen.

Onder ons hebben wij Fockenbrock, C. Weyerman, Doedijn, en menige anderen; doch dit is zeker, de smaak ontbreekt aan allen, en zij vervallen veeltijds in dat lage, platte, en zelfs walgelijk gemeen burlesque even als Rabelais.’

Deze Weyerman-vermelding heeft waarschijnlijk de volgende conclusies van De Boer m.b.t. Van Goens' leesvoorkeuren veroorzaakt. Op p. 134: ‘Breero zal hem wel te ruw geweest zijn, evenals de blijspelschrijver van Focquenbrock, die, tezamen met de l8e eeuwse auteurs van chantage-periodieken Doedijns en Jacob Campo Weijerman, veroordeeld worden, omdat zij vervallen in het ‘lage, platte, zelfs walgelijk gemeen burlesque van Rabelais.’ En op pp. 160-1: ‘Voorts een afkeer van te felle uitingen, als de bittere satyre van Butler's “Hudibras” en Swift's “Travels”, de bijtende ironie van Montesquieu's “Lettres Persanes”, de uitbundige vrolijkheid van Rabelais, de wel zeer grote openhartigheid van Rousseau's “Confessions”, de rauwheid van Weijerman en Doedijns. Al deze schrijvers hebben voor Van Goens, en, naar het mij voorkomt, voor de meeste Hollanders, een teveel, dat hij niet kan waarderen, hoewel hij toch zelf in zijn jonge jaren een ongemakkelijk heerschap was en dikwijls hevig van zich afbeet.’ Andermaal verkeert Weyerman in degelijk gezelschap, maar anders dan bij Minima wordt zijn werk nu afgekeurd. Vormt dit een indicatie voor een smaakverandering in de periode 1760-1775: Weyerman van een der beste 18e eeuwse schrijvers (bij Minima is hij de recentste), rijk aan treffende woordschikking en gedachten, naar burleske platheid?